Το ιστολόγιο του 6ου Λυκείου Καλλιθέας

Γράφει η μαθήτρια της Γ΄ Λυκείου Έλενα Γεωργακοπούλου

Ένα σύνηθες χαρακτηριστικό της σημερινής βιομηχανικής κοινωνίας είναι η απομάκρυνση των ατόμων από την ιστορία, τον πολιτισμό, τα ήθη και τις αξίες της αρχαιότητας. Στην εποχή μας ο άνθρωπος τόσο με ατομική ευθύνη, όσο και με ευθύνη της Πολιτείας έχει αποποιηθεί την εθνική του κληρονομιά και ιδιαίτερα οι νέοι αντιμετωπίζουν με ασυνείδητη και αδιάφορη στάση τα θέματα του πολιτισμού.
Κύριος παράγοντας ο οποίος ευνοεί τη λανθασμένη αυτή νοοτροπία είναι ο τεχνοκρατικός χαρακτήρας της εποχής μας. Το πρόβλημα ξεκινά από την παροχή μονόπλευρης εκπαίδευσης, η οποία προωθεί στην κοινωνία νέους τεχνοκράτες απογυμνωμένους από ανθρωπιστικά ιδεώδη και συνεχίζεται με ένα σύστημα αξιών ολόκληρης της κοινωνίας. Το άτομο ενδιαφέρεται κυρίως για την απόκτηση υλικών αγαθών και ζώντας σε ένα κλίμα υπερκαταναλωτισμού, παγκοσμιοποίησης και μαζοποίησης αδιαφορεί για την καλλιέργεια πολιτιστικής συνείδησης.
Αυτή η κρίση των αξιών είναι άμεσασυνυφασμένη με την προβολή του χρησιμοθηρικού χαρακτήρα της εποχής. Μέσα σε μια κοινωνία όπου όλα υπολογίζονται με βάση τα οικονομικά συμφέροντα και το χρήμα έχει θεοποιηθεί, η αξία των πολιτιστικών μνημείων έχει εμπορευματοποιηθεί. Η πολιτιστική κληρονομιά αντιμετωπίζεται ωφελιμιστικά ως πόρος χρήματος και σε συνδυασμό με την απουσία ιστορικής συνείδησης εμποδίζει τους πολίτες και περισσότερο τους νέους να συνειδητοποιήσουν την αξία της.
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα όλοι να αγνοούν ότι τα μνημεία όχι μόνο διαιωνίζουν την εθνική παράδοση, αλλά, παράλληλα, συμβάλλουν στη συνειδητοποίηση της εθνικής ταυτότητας. Με τη μελέτη τους το άτομο έρχεται σε επαφή με την ιστορία του τόπου του. Συνειδητοποιεί την πορεία και τη θέση της χώρας του στην ιστορία, αναπτύσσοντας κριτική σκέψη στην πολιτική ζωή και στο ιστορικό γίγνεσθαι. Έτσι, μπορεί να υπερασπίζεται την κληρονομιά της χώρας του και να αποφεύγει την οποιαδήποτε απόπειρα εκμετάλλευσή της από άλλα κράτη, επιδιώκοντας το γόνιμο διάλογο, χωρίς, ταυτόχρονα, να ξεχνά το παρελθόν.
Παράλληλα, οι νέοι αδυνατούν να πιστέψουν ότι τα πολιτιστικά μνημεία διδάσκουν τις αρχές του μέτρου και της καλαισθησίας. Επηρεασμένοι από την έκπτωση αξιών της εποχής δεν έρχονται σε επαφή με την παράδοση,τον πολιτισμό και την τέχνη. Επομένως, όχι μόνο δεν αναπτύσσονται πνευματικά, αλλά αυτή η έλλειψη πολιτιστικής συνείδησης και αξιών συνοδεύει και διαμορφώνει τη συμπεριφορά τους σε όλα τα στάδια της ζωής προκαλώντας προβλήματα.
Γι’ αυτό ακριβώς το λόγο κρίνεται αναγκαία η λήψη μέτρων και η αφύπνιση όλων των νέων, ώστε να ενδυναμωθεί η σχέση τους με τα πολιτιστικά τους μνημεία. Σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση αυτή είναι η ανθρωπιστική και πολύπλευρη παιδεία. Η εκπαίδευση οφείλει να αποδεσμευτεί από τον τεχνοκρατικό χαρακτήρα της εποχής και να υιοθετήσει μια διαφορετική νοοτροπία και στάση. Πρέπει να καλλιεργεί στους νέους κοινωνικές και ηθικές αρετές, όπως ο σεβασμός, και να τους εφοδιάζει με ένα υγιές σύστημα αξιών διαπλάθοντας το χαρακτήρα τους και προβληματίζοντάς τους γόνιμα και κριτικά. Έτσι, με μια καινούργια αντίληψη και ένα στέρεο υπόβαθρο καλλιέργειας ο νέος σταδιακά θα αποκτήσει και βιωματική σχέση με τα πολιτιστικά μνημεία.
Για να καταστεί αυτό πραγματικό σε πρακτικό επίπεδο, το μάθημα πρέπει να αποδεσμευτεί από την παραδοσιακή δομή του και την αποστήθιση. Η Ιστορία πρέπει να διδάσκεται στηριζόμενη σε διαρκή, ελεύθερη συζήτηση ανάμεσα στον εκπαιδευτικό και στο μαθητή, στον οποίο θα δίνεται η δυνατότητα να εκφράσει τις προσωπικές του απόψεις.
Σημαντική θα ήταν, επιπλέον, η αφιέρωση ωρών στη διδασκαλία της Ιστορίας της Τέχνης. Μέσα απ’ αυτό το μάθημα ο νέος θα γνωρίζει τόσο την πολιτιστική κληρονομιά της χώρας του όσο και τον πολιτισμό άλλων χωρών. Έτσι, θα εκτιμά σταδιακά και θα σέβεται και την Ιστορία του και των άλλων πολιτισμών και θα απαγκιστρώνεται από το φανατισμό ή τον εθνικισμό.
Παράλληλα, μέσα στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα θα πρέπει να προστεθούν και δραστηριότητες οι οποίες δεν εντάσσονται στα πλαίσια του μαθήματος: Οι επισκέψεις σε μουσεία ή οι εκδρομές σε ιστορικούς χώρους θα βοηθήσουν στην ανάπτυξη πολιτιστικής συνείδησης. Επιπλέον, η συμμετοχή σχολείων σε εκπαιδευτικά προγράμματα ανταλλαγής μαθητών έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς διευρύνει τους πνευματικούς τους ορίζοντες.
Καθίσταται, λοιπόν, φανερό ότι, παρά τα προβλήματα της εποχής, οι νέοι μπορούν να έρθουν σε επαφή με τα πολιτιστικά μνημεία και να αντιταχθούν στην κρίση της κοινωνίας. Με μια δια βίου παιδεία, η οποία θα ξεκινά από το σχολείο και θα συνεχίζεται σε όλη τη ζωή όλοι θα μπορούν να αναπτυχθούν πνευματικά και να αποκτήσουν πολιτισμική συνείδηση.

Έχετε δει ” Το δέντρο που πληγώναμε “; Αν όχι, σπεύσατε, μικροί και μεγάλοι. Η ταπεινή μας εκτίμηση είναι πως συμπεριλαμβάνεται στις πολύ καλές ελληνικές ταινίες.

Ο δημιουργός της, ο Δήμος Αβδελιώδης, που συνεχίζει σεμνά κι αθόρυβα να προσφέρει αξιολογότατες δουλειές, έδωσε μία μικρή συνέντευξη στα Νέα του Σαββάτου. Την επιλέξαμε να τη βάλουμε στο blog για την καθαρότητα των απόψεών που εκφράζονται, οι οποίες μπορούν να αποτελέσουν αφορμή για σκέψη και για συζήτηση. Για λόγους οικονομίας χώρου παραλείψαμε κάποια σημεία, ενώ οι επισημάνσεις με τα έντονα στοιχεία είναι δικές μας.

«Καραγκιόζηδες είμαστε εμείς»

Γράφει η Έλενα Δ. Χατζηιωάννου exioannou@d olnet.gr

Ο κατά Αβδελιώδη Καραγκιόζης είναι ένα Θέατρο Σκιών με τους ηθοποιούς να παίζουν προφίλ τους χάρτινους ήρωες, δίνοντας έμφαση στη δράση, τον ρυθμό, τις ανατροπές, την άψογη τεχνική.

«Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΥΝΕΧΙΖΕΙ ΝΑ ΖΕΙ ΟΤΑΝ ΤΗ
ΦΥΛΑΝΕ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΟΧΙ ΟΠΩΣ ΤΟ ΦΩΣ
ΣΤΟ ΚΑΝΤΗΛΙ ΣΕ ΜΙΑ ΓΩΝΙΑ, ΑΛΛΑ ΟΤΑΝ ΜΕ
ΑΥΤΗΝ ΑΝΑΒΟΥΝ ΜΙΑ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ ΦΩΤΙΑ»,
ΠΙΣΤΕΥΕΙ Ο ΔΗΜΟΣ ΑΒΔΕΛΙΩΔΗΣ. ΜΕ ΤΗΝ
ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ «Ο ΜΕΓΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΙ Ο
ΚΑΤΑΡΑΜΕΝΟΣ ΔΡΑΚΟΣ» ΑΙΜΑΤΩΣΕ ΤΟΝ
ΧΑΡΤΙΝΟ ΗΡΩΑ ΚΑΙ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΚΙΩΝ ΞΑΝΑΓΝΩΡΙΣΕ
ΜΕΡΕΣ ΔΟΞΑΣ ΣΤΟ «ΠΑΛΛΑΣ»

Iδιαίτερος άνθρωπος, ποιητής της ζωής με μια φρεσκάδα που αναβλύζει στο έργο του, o πενηνταπεντάχρονος Δήμος Αβδελιώδης, οικογενειάρχης με τρία μεγάλα αγόρια, ζει από το 1997 στην πατρώα Χίο και διευθύνει εκεί το ΔΗΠΕΘΕ Βορείου Αιγαίου. Δημιουργός σκηνοθέτης, σεναριογράφος, κινηματογραφιστής, φωτιστής, επανήλθε στο προσκήνιο με μια παράσταση Θεάτρου Σκιών που συγκίνησε, αναδεικνύοντας τον διαχρονικό χαρακτήρα της λαϊκής τέχνης. Αθρόα η προσέλευση μεγάλων και μικρών στο «Ο Μεγαλέξανδρος και ο καταραμένος Δράκος». Αναπάντεχη επιτυχία. Σαν ο κόσμος να περίμενε κάτι από αυτή την παράσταση, σαν να προσδοκούσε κάτι από την τέχνη.

Ο Αβδελιώδης έγραψε το κείμενο του Καραγκιόζη κατά τη διάρκεια των δοκιμών μέσα σε 40 ημέρες. «Ναι, αλλά με απασχολούσε 25 χρόνια. Πρώτα ο σχεδιασμός και μετά η υλοποίηση. Μύθος είναι ότι ιδιοφυής είναι κάποιος που δουλεύει γρήγορα. Πρέπει να προλάβεις να σκεφθείς, αλλιώς ό,τι κάνεις θα είναι αναιμικό» λέει για το έργο που σκηνοθέτησε, οργάνωσε τον σκηνικό χώρο, έκανε τη χορογραφία και τους ανυπέρβλητους φωτισμούς- «στο φως υπάρχει κίνηση». Ένας σκηνικός χώρος που λειτουργεί σαν ζωγραφικός πίνακας, δένοντας τις φιγούρες με το φόντο. Σπάνια από τόσο ακραίο στυλιζάρισμα αναβλύζει τέτοιος λυρισμός, τόσο πηγαίο χιούμορ και αληθινή συγκίνηση. Είναι δυνατόν ο ορισμός της «ζωντανής» τέχνης να βγαίνει μέσα από τον φετιχισμό της παράδοσης;
«Ο Καραγκιόζης δεν είναι φετίχ.
Θρασύς και άσχημος, τρέχει μέσα στον Όμηρο, προβάλλει τις αντιρρήσεις του (ο Θερσίτης της Ιλιάδας), ανατρέπει τη λογική τάξη κοροϊδεύοντας τον Κύκλωπα (ο Οδυσσέας της Οδύσσειας). Ακόμα και η καχυποψία του παραπέμπει στα φοβερά ένστικτα της επιβίωση.Ο Καραγκιόζης είναι οι επιθυμίες μας. Είμαστε εμείς. Με την αντίληψη ότι όλα αυτά συνδέονται στον παρόντα χρόνο, αποκαθιστάς μια συμβολική και αρχετυπική μορφή που έχει σχέση με τον εαυτό μας, βάζεις νέο αίμα στη ζωή μέσα από την τέχνη. Η τέχνη είναι η μάνα που δίνει τα εργαλεία της. Αλλά την τέχνη δεν μπορείς να τη μάθεις από την αρχή. Παίρνεις το φως και προχωράς, αξιολογώντας τα πράγματα. Η τέχνη που μας συγκινεί επανιδρύει μέσα μας τα αισθήματα του αθέατου κόσμου, που δίνει νόημα στη ζωή. Γιατί, αν δεν αποκτά αξία η ζωή, δεν έχει νόημα η ύπαρξή μας. Δεν είμαι φετιχιστής της παράδοσης. Σέβομαι τους δασκάλους, για να παίρνω δύναμη. Δεν ξεχνώ τον κόσμο των νεκρών, το παρελθόν μας. Αυτό είναι η παράδοση για μένα. Είμαστε πάνω σ΄ ένα τεράστιο Σύμπαν που πρέπει να το εκτιμήσουμε, να του δώσουμε αξία για να μπορέσουμε να το απολαύσουμε».

Πλήρης καλλιτέχνης, φλογισμένος από γνήσια αγάπη για την πλάση, αντιμετωπίζει τη ζωή αισιόδοξα και την τέχνη του ρομαντικά. «Αν παραιτηθώ από την προσδοκία ότι η τέχνη ανήκει στον κόσμο, δεν θα έχω όρεξη να δουλέψω για το μεγάλο, το σπουδαίο. Μόνο για πράγματα που αγαπώ πάρα πολύ μπορώ να μιλήσω. Αν δεν συγκινηθώ εγώ ο ίδιος, γιατί να συγκινηθούν οι άλλοι; Χρειάζεται να παλεύεις γι΄ αυτό που αγαπάς. Χρησιμοποιώ την ηθογραφία, όχι για να αποκωδικοποιήσω τη φύση, τα ήθη ενός μικρόκοσμου, αλλά για να βρω την ομορφιά που είναι σε αντίστιξη με το άσχημο, τον πόνο της απώλειας. Μέσα από αυτή τη συμμετρία αναγνωρίζεις τον μηχανισμό της ζωής, όπου υπάρχει το κύμα που έχει το καλό και το κακό. Το θέμα είναι να μην εξαφανίζεται το καλό. Η τέχνη γι΄ αυτό μας παρηγορεί. Παλεύεις για την ομορφιά, για το φευγαλέο του χρόνου. Γιατί έχεις την ψευδαίσθηση ότι τον διαχειρίζεσαι. Τον πας εμπρός, πίσω, τον διαστέλλεις και τον συσπειρώνεις. Κάνεις υπέρβαση, περιφρονείς τον θάνατο και τον φόβο. Θέλει μια αθωότητα ο φόβος για να νικηθεί».

Απλός, ντροπαλός, αποφεύγει να μιλήσει για τον εαυτό του, αλλά απαντά από ευγένεια, χαμηλόφωνα. «Δεν μου χρειάζεται να είμαι δοξασμένος, η μάνα μου είναι περήφανη για μένα. Θέλω να κρύβομαι για να προστατέψω τη δουλειά μου, να μη χάσω τη δυνατότητα να δουλεύω με ηρεμία. Αξίζει να επικεντρωθείς με πνευματική πειθαρχία κάπου, για να δεις το βάθος του. Όλα τα πράγματα έχουν μιλιά και πίσω από αυτά ανακαλύπτεις το καλό, το μέλλον. Είμαι αισιόδοξος για τους ανθρώπους. Επιρρεπείς στη χαμηλή ποιότητα, αλλά και έτοιμοι να δουν την αλήθεια και το καλό. Μπορεί η τηλεόραση να έχει αλώσει το κάστρο, να εξανδραποδίζει τον πολιτισμό του λόγου που έχει αρχοντιά και ευγένεια, αλλά ξέρω πως υπάρχουν εκατομμύρια που είναι ποιητές της ζωής».

Tις μέρες αυτές, στη Γ΄Λυκείου, στη θεωρητική κατεύθυνση, μελετάμε ποιήματα ποιητικής. Ποιήματα, δηλαδή, που αναφέρονται στο φαινόμενο της ποίησης, το ρόλο της, τη λειτουργία της, το ρόλο των ποιημάτων και των δημιουργών τους. Ποιήματα που, κατά μία έννοια, μιλάνε για τον εαυτό τους.

Έχει, πράγματι, πολύ ενδιαφέρον να έρχεσαι αντιμέτωπος με την ποικιλία των απόψεων, αλλά και των τρόπων με τους οποίους δηλώνονται αυτές. Αν δοκίμαζε κανείς να συγκεντρώσει απόπειρες ορισμού της ποίησης, θα είχε, πράγματι, πολλή δουλειά. Τελευταία, π.χ, διάβαζα πως ” ποίηση είναι η πραγματικότητα σε ελεύθερη μετάφραση “
( Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, βιβλιοδρόμιο, 1-12-2007 ). Και άλλα.

Ανάλογους προβληματισμούς μπορεί να προκαλέσει η συνέντευξη του ζωγράφου Κώστα Τσόκλη, που αυτό τον καιρό και μέχρι τις 9 Φεβρουαρίου εκθέτει στην γκαλερί “Αστρολάβος”, συνέντευξη που δημοσιεύτηκε στην Ελευθεροτυπία της Πέμπτης, 9 Ιανουαρίου και παραθέτω παρακάτω.

Όπως θα διαπιστώσετε διαβάζοντάς τη, περιλαμβάνει απόψεις για το φαινόμενο της Τέχνης που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν και αιρετικές, προκλητικές. Δεν είναι η πρώτη φορά κιόλας που ο συγκεκριμένος ζωγράφος “προκαλεί”. Το ενδιαφέρον, αρχικά, θεωρώ πως βρίσκεται στο διαφορετικό που προτείνουν, στην “΄αλλη ματιά” – πέρα από τη συμφωνία μας ή τη διαφωνία μας μ’ αυτές. Και μέσα απ΄τη διαφωνία, άλλωστε, μήπως δε βοηθιέται κι ο αυτοπροσδιορισμός; Πάντως, σε ένα χώρο συζήτησης, όπως αυτός εδώ, πολλά μπορούν να ειπωθούν πάνω στη συνέντευξη του Κώστα Τσόκλη. Να τη:

«Είδα και την ομορφιά των πυρκαγιών του Αυγούστου»
Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΡΟΥΖΑΚΗ
«Το μόνο σημαίνον χρώμα από πάντα στη δουλειά μου είναι το κόκκινο», λέει ο Κώστας Τσόκλης. Τον συναντήσαμε μέσα σε μια κόκκινη θύελλα, ανάμεσα στα έργα της νέας του ατομικής έκθεσης (από σήμερα και μέχρι τις 9 Φεβρουαρίου στην γκαλερί «Αστρολάβος δεξαμενή» (Ξανθίππου 11, Κολωνάκι).
Ολα τα έργα της δημιουργήθηκαν με βάση το κόκκινο χρώμα. Το κόκκινο της Καρμίνας συνυπάρχει με καμένους κορμούς δέντρων, συμπαγείς πέτρες, ταπεινά χάρτινα φύλλα, καθαρές φόρμες. Αν και οι καταστροφικές πυρκαγιές του περασμένου καλοκαιριού ενεργοποίησαν την έμπνευσή του, οι αναζητήσεις του ζωγράφου προσπερνούν το καταστροφικό γεγονός. Ανακινούν ιστορίες ανθρώπινες και διαχρονικές.

«Το κόκκινο δεν σημαίνει μόνο φωτιά, σημαίνει αίμα, σημαίνει κομμουνιστικό κόμμα, τουρκική σημαία, εξέγερση», λέει ο Κώστας Τσόκλης. «Την εποχή που άρχισα να δουλεύω αυτή τη σειρά ξέσπασαν και οι καταστροφικές φωτιές κι άρχισα να βλέπω αυτό το θέαμα το καταπληκτικό».

– Με ξενίζει η άποψή σας. Μόνο ως θέαμα είδατε τις φωτιές;

«Μα, νομίζω ότι η μόνη σωτηρία για να εξορκίσεις το κακό είναι να βρεις το καλό του μέρος. Δεν είναι αλήθεια; Ενιωσα κάποιες τύψεις γιατί ενώ από τη μία έβλεπα να καταστρέφεται ο τόπος και οι άνθρωποι, έπαιρνα και μια χαρά, ηδονική χαρά από το φαινόμενο. Είμαι βέβαιος ότι όλοι μας το κάναμε αυτό. Δεν ήμουν ο μόνος. Δες τον εαυτό σου…».

– Είναι χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης αυτή η αντίδραση;

«Εχει σχέση με την ανθρώπινη φύση αλλά και με τη διαστροφή που έχουμε πάθει από τον εξευτελισμό των φαινομένων μέσω της τηλεόρασης. Είσαι στο σπίτι, καίγεται, σκοτώνεται ο άλλος, βεβαίως ενδιαφέρεσαι και νοιάζεσαι, αλλά αυτή την ηδονική ένταση όλοι την αισθάνονται, αλλά φοβούνται να την ομολογήσουν».

«Εξω φρενών γίνεσαι. Αλλά πώς αντιδράς; Ή παίρνεις ένα πιστόλι και πας και σκοτώνεις όσους θεωρείς υπέυθυνους ή προσπαθείς να βρεις το καλό του κακού. Ουσιαστικά, λέω ότι αυτή η εκθεσούλα μου είναι, ίσως, η μόνη μαρτυρία αυτής της κακιάς στιγμής. Υστερα από δέκα χρόνια, αν υποτεθεί πως έχουν καμιά ποιότητα αυτά τα πράγματα, θα είναι ακόμα υπαρκτά και ζωντανά, ενώ η ανάμνηση της φωτιάς θα έχει ήδη περάσει. Θα έλεγα ότι θα έχουν φυτρώσει και λίγο τα δεντράκια και ίσως να έχει ξαναπρασινίσει ο τόπος».
– Υπάρχει στους πίνακές σας η ζοφερή ατμόσφαιρα εκείνων των ημερών.

«Οχι μόνο. Βλέπεις και το αντίθετο. Το πώς η καταστροφή γίνεται ομορφιά. Πάρτε τις αρχαίες τραγωδίες, μιλάνε συνήθως για πράγματα πολύ δυσάρεστα και άγρια αλλά όταν η παράσταση είναι καλή, φεύγεις λυτρωμένος. Ο ρόλος του καλλιτέχνη δεν είναι να κλαψουρίζει.Στην αγωνία μου να βρω ιδέες βοήθησε την έμπνευσή μου αυτή η κατάσταση. Ως άνθρωπος, βεβαίως, λυπάμαι βαθύτατα που κάηκε ένα μεγάλο μέρος της χώρας».

«Η τέχνη, ουσιαστικά, είναι ένα αφύσικο πράγμα. Παράγει ηδονές που δεν παράγονται από φυσικά πράγματα. Ετσι, στα καλά καθούμενα, μια γραμμή σε σχέση με μια άλλη, ένα χρώμα, ένα σχήμα παράγει συγκίνηση. Ολα αυτά τι είναι; Πράγματα τρελά. Η τέχνη είναι ένα είδος ναρκωτικού, μια ουσία. Αντί, όμως, να βλάπτει, εξευγενίζει».

– Σε ορισμένους πίνακές σας κυριαρχούν καμένοι κορμοί, σε άλλους κάποια φύλλα. Τι άλλο είδατε στις πυρκαγιές;

«Μου έδειξαν τη ματαιότητα της προσπάθειας για διάρκεια και λέω προσπάθεια για διάρκεια με πράγματα ευτελή, όπως αυτά τα χαρτάκια αντί για φύλλα, καταδικασμένα σε λίγο καιρό να χαθούν. Βρίσκω σε αυτή την επιλογή μια τραγικότητα και μια ευγένεια. Εγώ με αυτό το τίποτα υπερασπίζομαι την ύπαρξή μου. Είμαστε ενός μέτρου καλλιτέχνες, δεν είμαστε και ιδιοφυΐες, Ντα Βίντσι και Μιχαήλ Αγγελοι. Αν επιχειρήσω να κάνω έργα που θα μείνουν στην αιωνιότητα, θα αναγκαστώ να τα συγκρίνω με έργα που ανήκουν στην αιωνιότητα και τότε θα γίνω πτώμα. Προτιμώ να έχω σκέψεις ουσιαστικές και αυτές οι σκέψεις ίσως περάσουν αργότερα σε κάποιον πραγματικά προικισμένο με μεγάλο ταλέντο, που μπορεί να τής μετατρέψει σε έργα αιώνων».

– Εχετε συμφιλιωθεί με την ιδέα ότι δεν είστε ιδιοφυΐα;

«Ξέρω ότι δεν είμαι μεγαλοφυΐα της ζωγραφικής. Είμαι ένας άνθρωπος σκεπτόμενος, ενδιαφέρων, δεν είμαι για πέταμα. Αν όχι σαν μονάδα, αλλά σαν στοιχείο μια εποχής θα μπορούσε η σκέψη μου να επιζήσει».

«Με εκνευρίζουν τα επίθετα. Είναι εύκολο να λες ο καταπληκτικός Θεοδωράκης, ο καταπληκτικός Τσόκλης, ο σπουδαίος τάδε… Θα ήθελα στο γράψιμό σας να λέτε γιατί σας γοητεύουν όλοι αυτοί. Να εξηγείτε γιατί είναι θαυμάσια μια έκθεση. Είναι μια έκθεση που βλέπεις κάθε μέρα; Ισως όχι. Αυτό μόνο να πει κάποιος είναι τιμητικό για την έκθεση χωρίς να τη φορτώσει με επίθετα».

– Είστε ικανοποιημένος από την πορεία σας και την αποδοχή της δουλειάς σας;

«Δεν θέλω να είμαι αχάριστος. Αν έλεγα ότι αδικήθηκα δεν θα ήταν αλήθεια. Στενοχωρημένος είμαι με άλλα πράγματα. Επειδή γύρισα στην Ελλάδα…».

– Γιατί γυρίσατε αφού η τέχνη σας είχε αποδοχή στο εξωτερικό; Ηταν ο νόστος;

«Ηταν κι αυτό. Στο τέλος θες να γυρίσεις μ’ ένα δώρο στην πατρίδα. Μην ξεχνάς ότι πήραμε τις υποτροφίες του ΙΚΥ και φύγαμε. Είναι ένα μέρος από το αίμα των εργαζομένων. Υπογράψαμε και συμβόλαιο ότι θα γυρίσουμε. Επρεπε να επιστρέψουμε σε τρία χρόνια και μείναμε τριάντα».

Λοιπόν; Ενδιαφέρουσα; Αντιρρήσεις; Ενστάσεις;