Άρθρα με ετικέτα φιλόλογος-ιστορικός

«Εναλλακτικά μαθήματα Φιλοσοφίας στην σχολική βιβλιοθήκη του 5ου ΓΕΛ Τρικάλων, μέσα από την παρουσίαση βιβλίων» Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός, Δ/ντρια 5ου ΓΕΛ Τρικάλων

«Εναλλακτικά μαθήματα Φιλοσοφίας στην σχολική βιβλιοθήκη του 5ου ΓΕΛ Τρικάλων, μέσα από την παρουσίαση βιβλίων» Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός, Δ/ντρια 5ου ΓΕΛ Τρικάλων
PC010002PC020017

PC020019

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

PC010003PC020015

Αιτία και αφορμή για αυτά τα εναλλακτικά μαθήματα Φιλοσοφίας στην σχολική μας βιβλιοθήκη υπήρξε το ακόλουθο εκπαιδευτικό- πολιτισμικό κίνητρο: η ανοιχτή, δημιουργική, αλληλεπιδραστική διδασκαλία του μαθήματος της Φιλοσοφίας, η οποία υλοποιείται στα Β1 & Β2 Τμήματα του 5ου ΓΕΛ εφέτος, με αποτέλεσμα οι μαθητές/τριες να έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν μέσα από παρουσιάσεις βιβλίων και λευκωμάτων, έρευνα και αναζήτηση, ποικίλες θεματικές και πτυχές της ιστορικής εξέλιξης της Φιλοσοφίας, της Φιλοσοφικής θεώρησης του Ωραίου, του Άσχημου, του Μοντέρνου, του Μεταμοντέρνου και της Τέχνης. Κατά την διάρκεια του εναλλακτικού μαθήματος με στόχο την ελεύθερη σκέψη, οι μαθητές/τριες παρακολούθησαν ενεργά τις παρουσιάσεις των σχετικών βιβλίων-λευκωμάτων Τέχνης. Παράλληλα, με τη διαμόρφωση ενός διαγράμματος-νοητικού χάρτη των βασικών σταθμών της Ιστορίας της Φιλοσοφίας και της σχέσης της με την Τέχνη, εμπλούτισαν τις βιωματικές, γνωσιακές αναπαραστάσεις τους για την εξελικτική πορεία της ανθρώπινης σκέψης, ακόνισαν την κριτική τους σκέψη και, εν τέλει, πολλαπλασίασαν τα θετικά αποτελέσματα στον δημιουργικό προβληματισμό τους.
Παράλληλα, αισθητοποίησαν την αντίληψή τους για τις φιλοσοφικές ιδέες και απόψεις και συνειδητοποίησαν πως τα εκπαιδευτικά κίνητρα είναι «κατασκευασμένα» έτσι ώστε να «μεταφέρονται» εύκολα σ’ αυτούς και να παρουσιάζονται από τους εκπαιδευτικούς χωρίς να απαιτούνται ιδιαίτερα πολύπλοκες γνώσεις. Έτσι, κάθε δημιουργική-συνθετική δραστηριότητα αναφέρεται σε διαφορετικό θέμα και περιέχει «αντίγραφα» ιδεών και ποικίλο εκπαιδευτικό υλικό.
PC020020PC020011
Τα βασικά βιβλία αναφοράς μας υπήρξαν τα ακόλουθα:
«Ο κόσμος της σοφίας» του Jostein Gaarder, ένα μυθιστόρημα για την Ιστορία της Φιλοσοφίας από τις εκδόσεις Νέα Σύνορα, Α.Α. Λιβάνη, Αθήνα 1994. Ένα μυθιστόρημα με ήρωες δύο διαφορετικές κοπέλες και έναν ανώνυμο επιστολογράφο. Ένα βιβλίο «μυστηρίου». Ένα μυθιστόρημα σκέψης, γνώσης, πνεύματος, απόλαυσης, περιπέτειας. Και πάνω απ’ όλα, η Ιστορία της Φιλοσοφίας από την αρχή ως την εξέλιξή της μέχρι σήμερα. Ενδιαφέρον μυθιστόρημα γύρω από την πορεία της φιλοσοφίας, κατάλληλο για παιδιά Λυκείου. Πολύ καλό για να πάρει κάποιος μια ιδέα περί φιλοσοφικών ρευμάτων. Συνοπτική και παράλληλα εξαιρετική περιήγηση στον κόσμο των ιδεών. Σαν εισαγωγικό έργο είναι ενδιαφέρον και κατατοπιστικό. Σαν λογοτεχνική δημιουργία είναι απλουστευμένη προσέγγιση ενός αχανούς θέματος μέσα από μυθοπλασία που και η ίδια εχει φιλοσοφικές αιχμές. Στην ουσία, ο συγκερασμός της φιλοσοφικής θεώρησης απο έναν ενήλικο και μια κοπελίτσα που στο τέλος, (δάσκαλος και μαθήτρια), συγκλίνουν σε απόψεις και συμπεράσματα, αφήνοντας πάντα ανοιχτά πεδία προβληματισμού. Ένα πολλά υποσχόμενο βιβλίο, που ξεκινώντας την ανάγνωση σου αφήνει τις καλύτερες εντυπώσεις. Η ωραία ιδέα να παρουσιαστεί η ιστορία της Φιλοσοφίας μέσα από ένα μυθιστόρημα καθιστά το βιβλίο ταξιδιάρικο, παρόλο που η πλοκή του περιορίζεται ανάμεσα σε τέσσερις τοίχους. Το βιβλίο αξίζει γιατί μεταφέρει γνώσεις στον αναγνώστη και γιατί προσπαθεί να το κάνει με έναν τρόπο ψυχαγωγικό.
PC020015PC020009PC020008PC020007
Το δεύτερο βιβλίο-λεύκωμα Τέχνης που παρουσιάστηκε είναι το » Άντι Γουόρχολ» (Αμερικανός ζωγράφος, σκηνοθέτης και συγγραφέας. Υπήρξε ένας από τους πρωταγωνιστές του κινήματος της Ποπ Αρτ). Ο Άντι Γουόρχολ (Andy Warhol), από τους πρωταγωνιστές του κινήματος της Ποπ Αρτ, μιας τέχνης λαϊκής που οικειοποιήθηκε μορφές και στρατηγικές της διαφήμισης, κατάφερε να δημιουργήσει μία νέα γέφυρα επικοινωνίας ανάμεσα στη σύγχρονη εικαστική δημιουργία και το ευρύ καταναλωτικό κοινό. Στη δεκαετία του ‘60, το όνομα του Γουόρχολ, του «Πάπα της Ποπ Αρτ» όπως τον ονόμασαν, πήρε διαστάσεις θρύλου. Κανένας καλλιτέχνης του 20ού αιώνα, αν εξαιρέσουμε τον Πικάσο και τον Νταλί, δεν έφθασε σε ανάλογη παγκόσμια φήμη. Οι πρώτοι πίνακές του είναι τυποποιημένες σειρές κόμικς ή διαφημίσεων. Αργότερα ζωγραφίζει μία επαναλαμβανόμενη εικόνα, χρησιμοποιώντας σφραγίδες από ξύλο ή ελαστικό, καθώς και στένσιλ, για να οδηγηθεί τελικά στην τεχνική της μεταξοτυπίας πάνω σε μουσαμά. Η με μηχανικά μέσα αναπαραγωγή των έργων του προκάλεσε αντιδράσεις και κάποιοι τεχνοκριτικοί έκαναν λόγο για την αποθέωση της κοινοτοπίας και της κακογουστιάς της διαφημιστικής τέχνης των Ηνωμένων Πολιτειών.
Οι πίνακές του περιλαμβάνουν κυρίως πρόσωπα και καταναλωτικά αγαθά (Έλβις Πρίσλεϊ, Τζάκλιν Κένεντι, Μέριλιν Μονρόε, Λιζ Τέιλορ, Μέγας Αλέξανδρος κ.ά.), εικόνες από πραγματικά γεγονότα (συγκρούσεις αυτοκινήτων, ηλεκτρικές καρέκλες), καταναλωτικά αγαθά (κονσέρβες Σούπας Κάμπελ, μπουκάλια Κόκα – Κόλα), χαρτονομίσματα και λουλούδια.
Επιδέξιος στην αυτοδιαφήμιση, ο Γουόρχολ ο πρόβαλε την ιδέα τού καλλιτέχνη ως απλού μεσάζοντα, απρόσωπου και αμέτοχου. «Αν θέλετε να γνωρίσετε το έργο μου, δείτε την επιφάνεια κι αυτό είναι όλο· δεν υπάρχει τίποτε από πίσω». Ο Τρούμαν Καπότε τον είχε αποκαλέσει «Σφίγγα χωρίς αίνιγμα», υπονοώντας την έλλειψη οποιουδήποτε μυστηρίου στα έργα του.
PC020014PC020013
Αναμφισβήτητα, ο κάθε εκπαιδευτικός μπορεί να χρησιμοποιήσει το υλικό των δύο αυτών βιβλίων που παρουσιάσαμε με όποιον τρόπο θεωρεί καλύτερο για τη συγκεκριμένη ομάδα μαθητών/τριών και να προτρέψει τους μαθητές του να συμμετάσχουν ενεργά στην παρουσίασή τους. Εξάλλου, η τεκμηρίωση της εισήγησης, του διαλόγου και της γραφής-παραγωγής κειμένων στο πλαίσιο του εν λόγω εκπαιδευτικού αντικειμένου σπουδών οφείλεται στο ότι όλα αυτά μαζί αποτελούν μια σύνθετη ανθρώπινη συμπεριφορά, στην οποία εμπλέκονται ατομικοί και κοινωνικοί παράγοντες: γνώσεις και δεξιότητες γλωσσικές, γνωστικές και μεταγνωστικές, εννοιολογικές, συνεπικουρούν με το στενότερο ή ευρύτερο κοινωνικο-πολιτισμικό πλαίσιο, τις προσδοκίες, τις αξίες και τις αλληλεπιδράσεις του, με αποτέλεσμα η πνευματική ανάπτυξη να καταλήγει να είναι από τις απαιτητικότερες νοητικές και επικοινωνιακές διαδικασίες στις οποίες επιδίδεται ο άνθρωπος.
PC010005

«Μουσεία και Εκπαίδευση: η Μουσειοπαιδαγωγική του σήμερα, στη θεωρία και στην πράξη», Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός, Δ/ντρια 5ου ΓΕΛ Τρικάλων (Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Βυζαντινής Ιστορίας από το Α.Π.Θ.)

«Μουσεία και Εκπαίδευση: η Μουσειοπαιδαγωγική του σήμερα, στη θεωρία και στην πράξη», Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός, Δ/ντρια 5ου ΓΕΛ Τρικάλων (Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Βυζαντινής Ιστορίας από το Α.Π.Θ.)
P7030018
Σήμερα συχνά πραγματοποιούνται εικαστικές συναντήσεις για παιδιά και εφήβους σε χώρους τέχνης ή μουσεία. Μέσα από την εμπειρία και τις γνώσεις μας, κατανοούμε την ελληνική πραγματικότητα σε σχέση με τα μουσεία και το κατά πόσο φιλικά είναι στο κοινό και ιδιαίτερα στα παιδιά: υπάρχουν εκπαιδευτικά προγράμματα, άνθρωποι καταρτισμένοι και χώροι με ενδιαφέρον. Βέβαια, το Μουσείο ίσως είναι μια έννοια που στη συνείδηση των περισσοτέρων ανθρώπων είναι κάπως περίπλοκη, κουραστική, ενίοτε βαρετή. Για ποιο λόγο, όμως, συμβαίνει αυτό; Λίγες είναι οι περιπτώσεις που οι έφηβοι μαθητές/τριες γνωρίζουν με πληρότητα και ακρίβεια τι είναι ένα μουσείο. Ακόμη και όσοι έχουν επισκεφθεί μουσειακούς χώρους και αίθουσες τέχνης δεν έχουν κατανοήσει- νιώσει την αποστολή τους. Συχνά οι ενήλικες κατατάσσουν την προσφορά των μουσειακών χώρων σε χαμηλή θέση σε σχέση με τις προτεραιότητες, τις δικές τους και των κοντινών τους ανθρώπων. Κατά συνέπεια, η παρουσίαση της έννοιας του μουσείου σε ένα έφηβο μαθητή δε γίνεται από την πλευρά τους με εμβάθυνση, πόσο μάλλον με ενδιαφέρον και αγάπη. Αγνοούνται συχνά επίσης σημαντικά «οφέλη», γνωστικά, πνευματικά, ψυχικά, που προσφέρει μία επίσκεψη ή ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα σε Μουσείο, μια και οι άνθρωποι δεν έχουν δώσει ή αποφεύγουν να δώσουν την ευκαιρία στον εαυτό τους για επαφή με συλλογές, εκθέματα και γενικότερα με το χώρο μουσείων ή τουλάχιστον να μαθαίνουν να είναι ?ανοικτοί? στο ενδεχόμενο «είσπραξης» πνευματικών «δώρων» μέσα από προσωπικές ανακαλύψεις.
Επομένως, οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί, οι άνθρωποι που είναι κοντά στα παιδιά καλούνται να παρουσιάσουν την έννοια και την αποστολή του μουσείου και των χώρων τέχνης, με τρόπο σαφή και δημιουργικό. Οποιαδήποτε ωραιοποιημένη παρουσίασή του δεν προτείνεται, γιατί το ψεύδος της θα αποκαλυφθεί στο μέλλον και το παιδί τότε, ίσως, απορρίψει το μουσείο ή το χώρο τέχνης, μια και κάθε εν δυνάμει σχέση μαζί του θα έχει ξεκινήσει με ένα ή περισσότερα ψέματα. Τα προφίλ των μουσείων επίσης επηρεάζουν τη γνώμη του παιδιού για αυτά. Όταν, για παράδειγμα, μια δική τους επίσκεψη τα έχει φορτώσει στο παρελθόν με πληροφορίες, πολλές από τις οποίες είναι ακατανόητες ή μακριά από τη ζωή τους, το παιδί καταχωρεί το μουσείο στους βαρετούς χώρους ή τουλάχιστον στους χώρους που δεν το αφορούν. Η θετική, υγιής σύνδεση του μουσείου με το παιδί προϋποθέτει εμπνευσμένη προσέγγιση, είτε μέσα από το μουσειοπαιδαγωγικό πρόγραμμα του ίδιου του χώρου, είτε από το σχέδιο δράσης και μάθησης που θα έχει εκπονήσει με αγάπη και έμπνευση ο/η εκπαιδευτικός του σχολείου, είτε μέσα από το κλίμα (προετοιμασία, ερωτήματα?) που καλλιεργεί ο γονέας/κηδεμόνας κάθε φορά, πριν και μετά την επίσκεψη. Έτσι, από τη στιγμή που θα γίνει συνείδηση η σύνδεση του μουσείου με την καθημερινή ζωή, το μουσείο μπορεί να λάβει σημαντική θέση στη ζωή ενός εφήβου, ακόμη και αν τα εκθέματα είναι δύσκολα στην κατανόηση και ερμηνεία τους. Και στις περιπτώσεις ακόμη που ένα μουσείο δεν έχει εξελιχθεί σε ζωντανό οργανισμό που αναπνέει στην κοινωνία όπου ανήκει με ευθύνη, η εμπνευσμένη προσέγγισή του μπορεί να αλλάξει την εικόνα του ως αποθήκης έργων και παρελθόντος σε χώρο ζωής, σκέψης, δράσης, ψυχαγωγίας, προβληματισμού, μοιράσματος γνώσεων και εμπειριών. Συνειδητοποιημένοι και εμπνευσμένοι άνθρωποι, στη διοίκηση και στο προσωπικό, μπορούν να συνδράμουν σημαντικά σε αυτό το σκοπό.
Υπάρχει κατάλληλη ηλικία για να επισκεφτεί ένα παιδί ένα μουσείο; Ποια είναι αυτή; Όλες οι ηλικίες είναι κατάλληλες ή θα έπρεπε να είναι κατάλληλες για τις μουσειακές εκθέσεις. Αυτό συμβαίνει ακόμη και για εκθέσεις όπου τίθενται θέματα δυσκολίας κατανόησης, ακόμη και από το προσωπικό του μουσείου. Ο άνθρωπος που θα φέρει το παιδί στον κόσμο του μουσείου μπορεί να σημάνει την αλλαγή, την οποιαδήποτε θετική ανατροπή και καλείται να συνειδητοποιήσει το βάρος του ρόλου του, ειδικά στις «δύσκολες» εκθέσεις. Η παράμετρος «ηλικία» έχει να κάνει με τον όγκο των ερεθισμάτων και την προσέγγιση των ενοτήτων, εκθεμάτων, αιθουσών των συλλογών. Έργα τέχνης, φωτογραφίες, αρχαιολογικά ευρήματα: το υλικό του μουσείου είναι η αφετηρία για πολιτιστικές «διαδρομές» στο παιδί και στον ενήλικα. Η παρουσίαση αυτών των διαδρομών, το περιεχόμενό τους, το υλικό τους, η συνύπαρξή τους στο χώρο, η ίδια η επιμέλεια της έκθεσης, ακόμη και ο αρχιτεκτονικός χώρος του μουσείου μπορούν να επηρεάσουν τις προτιμήσεις μας. Συχνά η μουσειολογική παρουσίαση αρχαιοτήτων και το ανάλογο εκπαιδευτικό πρόγραμμα απέχουν από τα ενδιαφέροντα των παιδιών ή τουλάχιστον απέχουν από το να αποπειραθούν το κέντρισμα της προσοχής τους και της ενεργούς εμπλοκής τους. Αυτό δε σημαίνει ότι σε μία εξαιρετική ως προς την επιλογή των έργων και το στήσιμο έκθεση σύγχρονης εικαστικής τέχνης δεν μπορεί να υπάρξουν φαινόμενα δυσανεξίας από την πλευρά των παιδιών, αν η παρουσίαση και η πρόσκληση δε δίνουν αφετηρία στις εν λόγω ψυχικές, συναισθηματικές, νοητικές διαδρομές.
Αναμφισβήτητα, τα ελληνικά μουσεία και γενικότερα οι χώροι τέχνης δείχνουν τα τελευταία χρόνια μια διάθεση να δεχτούν μικρούς σε ηλικία επισκέπτες. Υπάρχουν πολλά προγράμματα που αφορούν παιδιά και οικογένειες. Είναι γεγονός ότι στη σημερινή εποχή τα προγράμματα για παιδιά και οικογένειες ολοένα και πληθαίνουν σε μουσεία, πινακοθήκες και άλλους εκθεσιακούς χώρους. Συχνά παρατηρούνται σχεδιασμοί προγραμμάτων για μαζική προσέλευση παιδιών και χαμηλό κόστος συμμετοχής που εξισορροπείται από το μεγάλο αριθμό συμμετοχών. Το γεγονός αυτό απαιτεί την προσοχή μας, μια και η σχέση εντέλει που χτίζεται ανάμεσα στο παιδί και στο έκθεμα, καθώς και στο μουσείο ως χώρο και έννοια, υπάρχει κίνδυνος να γίνει επιφανειακή, επιπόλαιη και να απομακρυνθεί από τις προσωπικές του ανάγκες εξέλιξης. Ο μεγάλος αριθμός ατόμων, στις περιπτώσεις αυτές, δυσκολεύει τη βαθειά εστίαση και πνευματική εργασία από το παιδί, όσο εμπνευσμένοι και αν είναι οι εμψυχωτές και καλοδομημένο το πρόγραμμα. Ο χρόνος επίσης, συμπιεσμένος σε τέτοιες περιπτώσεις, απαγορεύει την ανακάλυψη προσωπικών ιδιαιτεροτήτων και δυσκολιών, της ιδιαίτερης ματιάς του κάθε παιδιού. Συχνά λέγεται «Δεν πειράζει. Αρκεί που είχε μία επαφή το παιδί. Από το τίποτα, ? καλύτερα αυτό!» Ερώτημα: Το παιδί είχε επαφή ή απλά άκουσε πληροφορίες μαζί με άλλα παιδιά, τις οποίες δε γνωρίζει πώς να διαχειριστεί, και στοιχεία που δεν έχουν δημιουργήσει εγγραφές μέσα του; Μήπως κάτω από ομαδικά γέλια και επιφανειακά αστεία, από ομαδικές μεταμφιέσεις και show-off δραστηριότητες το παιδί φεύγει από την έκθεση, χωρίς να έχει δουλέψει μέσα του τίποτα, ενώ παράλληλα έχει κάνει λανθασμένες συνδέσεις και συνειρμούς σε σχέση με την έκθεση, έστω και αν δε βαρέθηκε; Με το φόβο του ?να μη βαρεθεί το παιδί?, ?να περάσει καλά?, όπως λένε οι γονείς και οι δάσκαλοι συχνά, λησμονείται η ευθύνη, ο ρόλος του παιδαγωγού, του γονέα, του εμψυχωτή στη διαμόρφωση σκεπτόμενων ανθρώπων, υγιών συναισθηματικά, μικρών (ή μεγάλων) ερευνητών, χαμογελαστών εσωτερικά ανθρώπων. ?Το να περάσει καλά το παιδί? είναι μεγάλο θέμα συζήτησης, το πότε δηλαδή αληθινά το παιδί περνά καλά. Υπάρχουν βέβαια προγράμματα στα οποία η κινητοποίηση μεγάλων αριθμών παιδιών μπορεί να δώσει δυνατά συναισθήματα και εμπειρίες στους συμμετέχοντες και τα μαζικά παιχνίδια όχι μόνο να ?διασκεδάσουν? τα παιδιά, παράλληλα με τη γνώση που προσφέρουν, αλλά και να αφήσουν το αποτύπωμά τους που ?δουλεύει? και γίνεται αντικείμενο επεξεργασίας για αρκετό καιρό στη συνέχεια μέσα στη ζωή των παιδιών. Αυτές οι δραστηριότητες, όταν καταφέρουν να κρατήσουν τον πυρήνα του στόχου του εκπαιδευτικού προγράμματος είναι επιτυχείς. Η στόχευση χρειάζεται να είναι ξεκάθαρη εξαρχής, με έμφαση στη δημιουργία, στη φιλομάθεια, στην ανακάλυψη, στη συνεργασία, και βέβαια, στην ανακάλυψη εαυτού.
Πολλά μουσεία στην χώρα μας είναι ιδανικά για παιδιά, όταν χτίζεται κατά την επίσκεψη περιβάλλον ασφάλειας, θετικότητας και πνευματικής επαφής, όταν υπάρχει στοχευμένη προσέγγιση και δημιουργική, κεφάτη, κατάλληλης μεθοδολογίας συνεργασία με το παιδί, σεβόμενη τις ανάγκες της προσωπικότητάς του. Πώς μπορεί ένας γονιός ή ένας εκπαιδευτικός να προετοιμάσει μια επίσκεψη σε μουσείο με το παιδί του; Ένα καλό σημείο εκκίνησης είναι να θέσει ένα βασικό στόχο και μερικούς δευτερεύοντες για την επίσκεψη. Δεν επισκεπτόμαστε, για παράδειγμα, ένα χώρο επειδή είναι της μόδας ή επειδή έχουμε ακούσει/διαβάσει ότι είναι καλό για τα παιδιά να επισκέπτονται μουσειακούς χώρους. Επιλέγουμε να πάμε σε ένα χώρο με το παιδί μας ή με τους μαθητές μας επειδή, για παράδειγμα, η έκθεση ασχολείται με θέματα για το ανθρώπινο σώμα ή ασκεί τις αισθήσεις ή θέτει ερωτήματα για την ομορφιά ή? ή? κ.τ.λ. Οι στόχοι αυτοί καλό είναι να έχουν ως αφετηρία όχι μόνο γνωστικά αλλά και συναισθηματικά πεδία του ανθρώπου. Επίσης, από τη στιγμή που είμαστε κοντά στα παιδιά μπορούμε να επιλέξουμε μία έκθεση, με βάση ένα θέμα που ?δουλεύει? μέσα του εκείνη την περίοδο το παιδί. Αν, για παράδειγμα, αυτό το θέμα είναι η ανθρώπινη σχέση της φιλίας μπορούμε να επιλέξουμε μία επίσκεψη σε μουσείο που δίνει τέτοια ερεθίσματα. Ωστόσο, μια ή περισσότερες δραστηριότητες με αρκετούς μαθητές/τριες που επιλέγουμε να επισκεφθούμε μαζί έως εκπαιδευτικοί ένα μουσείο, μπορούν να θέσουν ζητήματα εμπιστοσύνης, μοιράσματος, επιλογών και υγιών ορίων,? μια και όλα αυτά είναι παράμετροι της μαθησιακής διαδικασίας και της εκπαιδευτικής σχέσης, ανεξάρτητα από τα ίδια τα εκθέματα και τις συλλογές.
Επιπροσθέτως, ορισμένα στοιχεία μπορούν να εμπλουτίσουν μια επίσκεψη σε μια μουσειακή έκθεση: ο καλός σχεδιασμός πριν την επίσκεψη, η ευελιξία και άνεση απέναντι σε κάθε αναδυόμενη ανάγκη εκτροπής από τη σχεδιασμένη δομή στη διάρκεια της επίσκεψης, η προσαρμογή/αναπροσαρμογή του λόγου, των παραδειγμάτων, των εξηγήσεων, των αφηγήσεων, των παιχνιδιών στα ερωτήματα που έρχονται από τους μαθητές/τριες, τα παιχνίδια παρατήρησης και θησαυρού, η επιδίωξη της συνεργασίας, η ανάθεση πρωτοβουλιών, η διαρκής, θετική και εμπνευσμένη παρουσία μας κοντά στα παιδιά, τα οποία αφήνουμε να πρωταγωνιστήσουν στην επίσκεψη και εμείς αρκούμαστε στο ρόλο της πυροδότησης συναισθημάτων, λόγου και αντιδράσεων, στην καλλιέργεια ζεστής ατμόσφαιρας εμπιστοσύνης και ασφάλειας, στη διαρκή προσφορά εμπνεύσεων, αναφορών, συνδέσεων με τη ζωή και την καθημερινότητα, σε μικρές ανακεφαλαιώσεις, σε ευτυχείς ανάπαυλες, κάθε φορά που αντιλαμβανόμαστε κουρασμένα ή κορεσμένα βλέμματα.
Φεύγοντας από ένα μουσείο, αναρωτιόμαστε τι είναι αυτό που μένει στους μαθητές/τριές μας? Για την ακρίβεια τι είναι αυτό που θα πρέπει να μένει? Όταν το παιδί εκφραστεί με το δημιουργό-εαυτό του, το λόγο του, το πρόσωπό του μέσα στο μουσείο, ακριβώς μέσα στην ατμόσφαιρα, στο περιβάλλον της έκθεσης, χωρίς εκπτώσεις στους στόχους της επίσκεψης, θα φύγει από το μουσείο με συναισθήματα, εικόνες, γνώσεις, αναφορές στη ζωή του (άρα στοιχεία που το αφορούν), ερωτήματα προς απάντηση, πνευματικές ζυμώσεις, υλικό προς ανακάλυψη για τη συνέχεια και ενδεχομένως νέες φιλίες (με άλλα παιδιά, με τους ίδιους τους καλλιτέχνες, εν ζωή ή όχι). Τότε, το μουσείο μεταμορφώνεται μέσα του από ένα στοιχείο σε πολλά μαζί μέσα σε ένα χώρο, σε μια αγκαλιά παλλόμενη και ζωντανή.
Μπορεί, τελικά, στα πλαίσια της επίσκεψης σε ένα μουσείο να συνδυαστεί η ψυχαγωγία με τη γνώση, μια και η γνώση είναι αγωγή της ψυχής στην ολιστική τουλάχιστον εκπαίδευση. Εξάλλου, για την επίσκεψη σε ένα μουσείο οφείλουμε να έχουμε τέτοια αφετηρία, τέτοια προσέγγιση. Στις ημέρες μας, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό υπάρχει μεγάλη προσφορά προγραμμάτων και σημαντικές απόπειρες για το δέσιμο μουσείου-σχολείου σε στενή συνεργασία των δύο, με άμεση την ανάγκη για υποστήριξη της Πολιτείας, ειδικά στο επίπεδο των συνεργασιών. Προσοχή χρειάζεται και από τις δύο πλευρές, της προσφοράς και της ζήτησης, με καλή στοχοθεσία και στη συνέχεια βαθειά εστίαση στους εκάστοτε στόχους. Η αυτοαξιολόγηση του γονέα, του εκπαιδευτικού, του μουσειοπαιδαγωγού, του εμψυχωτή, του ίδιου του μουσείου μέσω της διεύθυνσης και του προσωπικού του, σε συνέχεια και με συνέπεια, βελτιώνουν τις συνθήκες στο σύνολό τους. Δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο επισκέψεις σε μουσεία να έχουν τροφοδοτήσει θετικά τη σχέση γονέα-παιδιού, εκπαιδευτικού-μαθητών/τριών, τις σχέσεις ανάμεσα στα παιδιά μιας ομάδας, τη σχέση που έχει το παιδί με τον εαυτό του αλλά και ο ενήλικας με τον εαυτό του. Ας έχουμε «ανοιχτή», βιωματική, αληθινή σχέση με τα μουσεία, την Τέχνη και τους χώρους της, για να προχωρούμε όλοι οι «παράγοντες» της κοινωνικοποίησης και της παιδευτικής διαδικασίας με διάθεση εξέλιξης, αυτοβελτίωσης, πλήρωσης.
Επομένως, σύμφωνα με όσα εκτέθηκαν παραπάνω, στις μέρες μας τα μουσεία θεωρούνται η καλύτερη εκπαιδευτική μέθοδος καθώς μέσα από μια επίσκεψη σε ένα μουσείο οι νέοι συνειδητοποιούν ότι η μάθηση δεν περιορίζεται στα στενά όρια της αίθουσας και ότι οι γνώσεις δεν αποκτιούνται μόνο μέσα από τα βιβλία αλλά και με «διασκεδαστικό» τρόπο μέσω επισκέψεων σε εκπαιδευτικούς χώρους. Ωστόσο, πολλές φορές, η επίσκεψη σε ένα μουσείο λόγω της απόστασης ή λόγω οικονομικών παραγόντων είναι δύσκολη ιδιαίτερα στις μέρες μας. Γι? αυτόν το λόγο έχουν δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια τα ψηφιακά μουσεία δηλαδή μουσεία στον κυβερνοχώρο που δίνουν έμφαση στην εξασφάλιση απρόσκοπτης πρόσβασης στο υλικό του κάθε μουσείου και στην γνωστική και συγκινησιακή εμπλοκή του κοινού μέσα από νέες, καινοτόμες προσεγγίσεις.
Ο αριθμός των ιστοσελίδων των μουσείων στο Internet είναι μέχρι σήμερα 10.000 και καθημερινά αυξάνεται σε τέτοιο βαθμό ώστε ένα μουσείο να προστίθεται στη λίστα σχεδόν καθημερινά. Η ανταπόκριση του κοινού είναι εντυπωσιακή. Ορισμένα μουσεία μάλιστα απαριθμούν περισσότερες επισκέψεις στον Κυβερνοχώρο παρά στον φυσικό τους χώρο. Ένας λόγος της απότομης ανάπτυξης των ψηφιακών μουσείων είναι ότι ο «επισκέπτης» δεν δέχεται παθητικά τις γνώσεις που του προσφέρονται αλλά μπορεί να αλληλεπιδρά και να συμμετέχει σε διαδικτυακά εκπαιδευτικά προγράμματα που παρέχουν τέτοια είδη μουσείων. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργούνται σχέσεις συνεργασίας και επικοινωνίας μεταξύ του μουσείου που παρέχει αυτά τα προγράμματα και των χρηστών του διαδικτύου. Μπορεί, λοιπόν, αυτό το «κορυφαίο» να γίνει καλύτερο; Μπορεί, με το έργο CHESS. (Cultural-Heritage Experiences through Socio-personal interactions and Storytelling δηλ. πολιτιστική κληρονομιά μέσω κοινωνικο-προσωπικής αλληλεπίδρασης και εξιστόρησης). Πιο συγκεκριμένα, η εφαρμογή CHESS αφηγείται στον κάθε επισκέπτη μια συγκεκριμένη ιστορία που επικεντρώνεται στα εκθέματα που είναι πιο σχετικά με τα ενδιαφέροντά του, με λιγότερες ή περισσότερες λεπτομέρειες ανάλογα με την επιθυμία του. Οι ιστορίες μπορούν να εμπλουτιστούν με πολυμέσα, παιχνίδια 3D και ενισχυμένης πραγματικότητας, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις τα αντικείμενα μιλούν και προσκαλούν τους επισκέπτες να αλληλεπιδράσουν μαζί τους. Φεύγοντας από το εικονικό μουσείο, ο επισκέπτης θα μπορεί να βρει ενθύμια -π.χ. ένα βίντεο ή μια εικόνα- της επίσκεψής του στην ιστοσελίδα του μουσείου, έχοντας πλέον τη δυνατότητα να μοιραστεί μια προσωπική του ανάμνηση με την οικογένεια και τους φίλους τους.
Ωστόσο, λόγω της ραγδαίας ανάπτυξης των ψηφιακών μουσείων έχει δημιουργηθεί ένα μεγάλο ερώτημα: κατά πόσο μπορεί ένα ηλεκτρονικό-ψηφιακό μουσείο να αντικαταστήσει επάξια το «κλασικό» μουσείο. Το όφελος ενός ψηφιακού μουσείου για το κοινό είναι προφανές καθώς του δίνεται η δυνατότητα για εναλλακτική αναζήτηση πληροφοριών εκτός από τις ήδη υπάρχουσες. Επίσης οι πληροφορίες είναι περισσότερες μέσω του υπολογιστή, άρα ο χρήστης ενημερώνεται καλύτερα. Ωστόσο η άμεση επαφή με το χώρο του μουσείου και τα ίδια τα αντικείμενα δεν αντικαθίσταται. Αυτό είναι και το βασικό πλεονέκτημα των συμβατικών μουσείων. Η όλη ατμόσφαιρα, το κλίμα, η επαφή με τους ιθύνοντες ακόμα και η μυρωδιά του χώρου δεν αντικαθίσταται από μία απλή οθόνη. Οπότε θα μπορούσαμε να πούμε ότι το ηλεκτρονικό-εικονικό μουσείο λειτουργεί ως επέκταση, ως μία από τις υπηρεσίες του παραδοσιακού μουσείου.

«Σχέδια εργασίας σε προγράμματα πολιτισμού» Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός , Δ/ντρια 5ου Γενικού Λυκείου Τρικάλων.

«Σχέδια εργασίας σε προγράμματα πολιτισμού» Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός , Δ/ντρια 5ου Γενικού Λυκείου Τρικάλων.
P7030021 1
Εξετάζοντας, τη συνολική διαδικασία του σχεδίου εργασίας ως προς τη μάθηση, πρέπει να απαντήσουμε σε δυο θεμελιακά ερωτήματα σχετικά με αυτή: πώς και τι μαθαίνουν τα μέλη των ομάδων κατά τη διάρκεια των σχεδίων εργασίας. Δηλαδή, με διαφορετική φρασεολογία, ποια τα χαρακτηριστικά της μαθησιακής διαδικασίας και απόκτησης της γνώσης στην πορεία ενός project; Τα σχέδια εργασίας οδηγούν σε μια ριζικά διαφορετική αντίληψη γι’ αυτά τα ζητήματα. Η μάθηση εντάσσεται στη συλλογική, πρακτική δραστηριότητα των μαθητών/τριών, ώστε να μαθαίνουν θέματα, τα οποία ανακύπτουν στην πορεία της δράσης τους, απορρέουν από την κατανόηση των συνεπειών της, από τις ανάγκες συνέχισής της η
ξεκινούν από αυτή και επεκτείνονται σε άλλα, σχετικά ή και διαφορετικά από αυτή ζητήματα.
Η αντίληψη αυτή συμπυκνώνεται στη φράση «learningbydoing» («μαθαίνουμε δρώντας») και παραπέμπει στο φιλόσοφο και παιδαγωγό JohnDewey, ο οποίος τόνισε την πρωταρχική σημασία της πράξης στη συνολική ανθρώπινη δραστηριότητα και του αντίστοιχου βιώματος στη μάθηση. Έτσι, δεν φτάνει το να «κλειστούν» οι μαθητές/τριες και οι εκπαιδευτικοί «στους τέσσερις τοίχους» του σχολείου και να επεξεργαστούν το περιεχόμενο των μαθημάτων τους θεωρητικά, με τα σχολικά βιβλία, τον πίνακα, ακόμη και το εργαστήριο της φυσικής και τον ηλεκτρονικό υπολογιστή. Όπως έχουμε τονίσει, απαιτείται το «άνοιγμα» του σχολείου «στη ζωή» με την έννοια της ενεργού συμμετοχής εκπαιδευτικών και μαθητών στην πράξη, όχι μόνο μέσα από τις ασκήσεις κι εφαρμογές των σχολικών βιβλίων, αλλά, κυρίως, με την ανάληψη πρωτοβουλιών για συγκεκριμένες παρεμβάσεις των μαθητών/τριών στη φύση και την κοινωνία, στο βαθμό, φυσικά, των δυνατοτήτων τους.
Για όλους αυτούς τους λόγους η συμμετοχή των παιδιών σε περιβαλλοντικές, πολιτιστικές ή και σε φιλο-πολιτιστικές δραστηριότητες και η δημιουργία ομάδων εργασίας αποτελούν τη βάση για να αποκτήσουν ανθρωπιστικές ευαισθησίες, να γνωρίσουν τον περίγυρό τους, το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον, τα μνημεία ενός τόπου αλλά και για να βιώσουν δραστηριότητες οι οποίες μπορούν να τα ευαισθητοποιήσουν απέναντι σε ζητήματα πολιτισμού, ιστορίας, αρχαιολογίας. Τα παιδιά συλλέγοντας το κατάλληλο υλικό αποκτούν γνώσεις και ενημερώνονται, αξιολογούν τα ευρήματά τους και κουβεντιάζοντας τόσο μεταξύ τους όσο και με τους γονείς τους μπορούν να αποφασίσουν ή και να υιοθετήσουν προτάσεις-μέτρα και δράσεις για ένα καλύτερο ανθρωπογενές περιβάλλον και για την αποτελεσματικότερη διατήρηση και προστασία μνημείων και αρχαιοτήτων. Αυτή η αλληλουχία διαδικασιών -μαθαίνω, νοιάζομαι, συμμετέχω και δραστηριοποιούμαι- είναι πολυσύνθετη, με εμπόδια και συχνές απογοητεύσεις. Αν κατορθώσουμε και δημιουργήσουμε στα παιδιά το όραμα, τότε υπάρχουν πολλές πιθανότητες να τα δούμε ενεργούς αυριανούς πολίτες. Έτσι, μέσω της συμμετοχής και της εξοικείωσής τους με έμπρακτες δραστηριότητες, επιδιώκεται :
Η ευαισθητοποίηση των παιδιών και κατ’ επέκταση της τοπικής κοινωνίας για τις αξίες, τη σημαντικότητα και τα αποθέματα του πολιτισμικού και φυσικού περιβάλλοντός μας. Η ενεργός συμμετοχή τους μέσα από προσιτές και εύκολες πολιτιστικές δραστηριότητες, που μπορούν να πραγματοποιηθούν μέσα και γύρω από το σχολείο τους (υιοθεσία και συνεχής φροντίδα του περίγυρού μας). Γενικότερα, τα βήματα ευαισθητοποίησης κωδικοποιούνται στα ακόλουθα:
Να διδάσκετε λιγότερο και να μοιράζεστε περισσότερο. Πιστεύουμε ότι είναι πολύ σημαντικό για έναν ενήλικα να μοιραστεί τον εσωτερικό του κόσμο με ένα παιδί. Μόνο αν μοιραστούμε τις βαθύτερες σκέψεις και τα συναισθήματά μας μπορούμε να επικοινωνήσουμε και να εμπνεύσουμε στους άλλους αγάπη και σεβασμό για τον πολιτισμό, το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον και τα μνημεία του τόπου μας.
Να είστε δεκτικοί, δηλαδή να ακούτε και να είστε πάντα σε εγρήγορση και να παρατηρείτε τι συμβαίνει στη φύση γύρω σας κάθε λεπτό, γιατί σχεδόν πάντα εκτυλίσσεται κάτι ενδιαφέρον και συναρπαστικό.
Να είστε ευαίσθητοι, γιατί κάθε ζαβολιά, κάθε σχόλιο, κάθε γέλιο, κάθε επιφώνημα είναι μια ευκαιρία για επικοινωνία. Επομένως, ανταποκριθείτε στη διάθεση των παιδιών και στα συναισθήματά τους.
Να κεντρίζετε την προσοχή των παιδιών χωρίς καθυστέρηση και να προκαλείτε όσο γίνεται την προσοχή όλων κάνοντας παρεμβάσεις, ερωτήσεις και επισημαίνοντας ενδιαφέρουσες απόψεις, εικόνες και ήχους.
Να μη μετατρέπετε θέματα πολιτισμικής ευαισθητοποίησης, αγωγής και εκπαίδευσης σε αυτοτελή μαθήματα. Αρκούν η συμμετοχή σε δράσεις πρακτικής εφαρμογής και το νοιάξιμο για τα κοινά.
Να εξοικειωθείτε αρχικά με τα μνημεία, τους αρχαιολογικούς χώρους και τα περιβάλλοντα των μουσείων, παρατηρώντας τα προσεκτικά και στη συνέχεια να παίξετε παιχνίδια πολιτισμού και να συνομιλήσετε διότι υπάρχουν ανεπανάληπτες στιγμές και εικόνες που τραβούν την προσοχή των παιδιών.
Για τους παραπάνω λόγους δημιουργούμε και συμμετέχουμε σε ένα πολυποίκιλο πλαίσιο ουσιαστικών δραστηριοτήτων που δεν περιορίζονται μέσα σε ένα σχολικό έτος, αλλά έχουν συνέχεια και συνέπεια σε βάθος χρόνου. Με τα καινοτόμα προγράμματα σχολικών πολιτιστικών δραστηριοτήτων προωθούνται, μέσα από εκπαιδευτικές συναντήσεις, η αλληλογνωριμία, η ανταλλαγή ιδεών και απόψεων, η επικοινωνία ανάμεσα στα μέλη της σχολικής εκπαιδευτικής κοινότητας. Εξάλλου, με τις διαδραστικές δημιουργικές δραστηριότητες, αλλά και με τη συνεχή προσπάθεια: Ζωντανεύουμε τη γνώση κάθε στιγμή. Βιώνουμε τον πολιτισμό καθημερινά.Είμαστε κοντά στην κοινωνία συνεργαζόμενοι και συμμετέχοντες στα κοινά.
Τέλος, αυτό που οφείλουμε να τονίσουμε είναι ότι οι εκπαιδευτικοί και οι εμψυχωτές μπορούν να συντάξουν-δημιουργήσουν τα δικά τους φύλλα εργασίας, ανάλογα με το μαθησιακό επίπεδο των παιδιών, τις γνώσεις που έχουν αποκτήσει για το αντικείμενο ή τα σχετικά πολιτιστικά ζητήματα, για τις ιδιαιτερότητες και τα χαρακτηριστικά κάθε περιοχής που έχουν την ανάγκη φροντίδας και διατήρησης. Θα ήταν ιδιαίτερα εποικοδομητικό αν εκπαιδευτικοί και μαθητές προτείνουν και δικά τους φύλλα εργασίας ή και άλλες δραστηριότητες τα οποία θα μπορούσαν να ευαισθητοποιήσουν ακόμη περισσότερο τα παιδιά και τις τοπικές κοινωνίες για την προστασία, τη διατήρηση και την ανάδειξη του τοπικού και ευρύτερα του πολιτιστικού μας πλούτου, φυσικού και πνευματικού.

«Βερολίνο: Το χρονικό του διχασμού μιας μεγαλουπόλεως» Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός, Δ/ντρια 5ου ΓΕΛ Τρικάλων (κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος Βυζαντινής Ιστορίας απ’ το Α.Π.Θ.)

«Βερολίνο: Το χρονικό του διχασμού μιας μεγαλουπόλεως»
Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός, Δ/ντρια 5ου ΓΕΛ Τρικάλων (κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος Βυζαντινής Ιστορίας απ’ το Α.Π.Θ.)
P1110510
Σκληρό πλήγμα κατά της ειρήνης θεωρούνταν, από την πλειονότητα των Βερολινέζων, ο χωρισμός της πόλης τους σε ανατολικό και δυτικό τομέα, μέχρι πριν από λίγα χρόνια. Η μεγαλούπολη του Βερολίνου, η πολιτική και πνευματική πρωτεύουσα της σύγχρονης Γερμανίας, ήταν και η παγκόσμια πρωτεύουσα της συνυπάρξεως, η βιτρίνα της Ανατολής και της Δύσεως. Με 1 ½ παλιές δραχμές, οποιοσδήποτε μπορούσε να πάει από την Λεωφόρο Στάλιν του Ανατολικού Τομέα στο Βάνζεε, προάστειο του Δυτικού Βερολίνου.
Ήταν ένα δράμα συγκρούσεως και αντιθέσεως δύο κοσμοθεωριών. Στο αποκορύφωμα της «άμιλλας» των ιδεών, όλοι όσοι επισκέφθησαν το Βερολίνο, μπορούσαν να παρατηρήσουν και να κρίνουν ελεύθερα. Το αποτέλεσμα ήταν ότι ένας σε κάθε πέντε κατοίκους της Σοβιετικής Ζώνης, δηλαδή τρία εκατομμύρια υπάρξεις, διέφυγαν στη Δύση.
Αργότερα, η πλημμύρα των προσφύγων σταμάτησε. Αρχικά, ο Ανατολικός Τομέας της πόλεως απεκλείσθη με οδοφράγματα. Πάνω από ένα εκατομμύριο κάτοικοι του Ανατολικού Βερολίνου ζούσαν πίσω από συρματοπλέγματα και τείχη από μπετόν, πολυβόλα και ξιφολόγχες. Οι Γερμανοί Κομμουνιστές της Σοβιετικής Ζώνης κυβερνούσαν σε μια ατμόσφαιρα απόλυτου φόβου- φόβου για τον ειρηνικό συναγωνισμό, φόβου συγκρίσεως, φόβου της τελικής κρίσεως και της οργής των υπόδουλων σ’ αυτούς.
Οι Κομμουνιστές έχασαν τη μάχη της συνυπάρξεως στο Βερολίνο, και κατέφυγαν στο να κρύβουν την ήττα τους πίσω από ένα γιγαντιαίο τείχος. Στην σκιά του τείχους αυτού, μιλούσαν για νίκη, ενώ συγκάλυπταν την ανθρώπινη δυστυχία που δημιούργησαν εσκεμμένα.
Πάνω από τρία εκατομμύρια Βερολινέζοι ζητούσαν από την παγκόσμια συνείδηση να διατυπώσει το «κατηγορώ» εναντίον αυτής της κλίκας των κομμουνιστικών οργάνων, που δεν τολμούσαν να δώσουν στα 16 εκατομμύρια Γερμανούς της Σοβιετικής Ζώνης τα θεμελιώδη δικαιώματα που επιθυμούσαν και αποκτά σήμερα ολόκληρος ο κόσμος- την ευλογία της Ελευθερίας και το δικαίωμα της αυτοδιαθέσεως.
Όμως, στη ζοφερή αυτή στιγμή, οι Βερολινέζοι εξακολουθούσαν να είναι βέβαιοι ότι μια μέρα το νέο αυτό είδος «αποικιοκρατίας» θα αυτοκαταβροχθιζόταν. Εξάλλου, η εποχή των κυρίαρχων και των υπόδουλων λαών τερματιζόταν σ’ άλλα μέρη του κόσμου. Κανένα τείχος δεν μπορούσε ν’ ανεγερθεί τόσο ψηλά ώστε να κρύψει ό,τι γινόταν στο Βερολίνο.
Αποσπάσματα(κείμενα και φωτογραφίες) από τον τύπο της εποχής του διχασμού (1946-1970)
«Συρματοπλέγματα στη νύχτα»
(13 Αυγούστου).
«Ενενηνταδύο λεπτά μετά τα μεσάνυχτα, βαριά εξοπλισμένες στρατιωτικές και αστυνομικές μονάδες της Ανατολικής Γερμανίας, υποστηριζόμενες από τεθωρακισμένα άρματα, άρχισαν να τοποθετούν συρματοπλέγματα, κατά διαταγή των Σοβιετικών Αρχών. Τώρα, Γερμανοί είναι αποκλεισμένοι από Γερμανούς, στην ίδια τους της πρωτεύουσα. Ένα εκατομμύριο Βερολινέζοι στον Ανατολικό τομέα είναι αποκλεισμένοι από το Δυτικό Βερολίνο. Δεκάξι εκατομμύρια Γερμανοί στην Σοβιετική Ζώνη δεν μπορούν πια να επισκεφθούν το Δυτικό Βερολίνο. Η πλημμύρα των προσφύγων σταμάτησε. Η πύλη του Βραδεμβούργου, σύμβολο άλλοτε εθνικής ενότητας, μεταβλήθηκε σε σύμβολο διχασμού, σε μια πύλη-φραγμό».
«Τα παιδιά είναι θλιμμένα την Κυριακή…
Η πόλη ξυπνά. Συρματοπλέγματα σ’ ένα μήκος 50 χιλιομέτρων περνούν τώρα μέσα από την καρδιά της. Πάνω από τρία εκατομμύρια άνθρωποι μένουν ξαφνικά βουβοί. Τα παιδιά, περισσότερο απ’ όλους, δεν μπορούν να καταλάβουν γιατί οι δρόμοι, όπου μόλις χθες ακόμη έπαιζαν, έγιναν χαρακώματα σ’ ένα πόλεμο νεύρων. Ο πρωινός ήλιος δε θερμαίνει την θλιμμένη κυριακάτικη εικόνα».
«Σκασμός! Δρόμο!
Ως χθες, οι Βερολινέζοι, από κάθε σημείο της πόλης μπορούσαν να πάνε όπου ήθελαν, μέσα στην πόλη- ν’ ανταλλάξουν επισκέψεις, να πάνε σε καφενείο ή απλώς να καθίσουν στο παγκάκι ενός πάρκου. Σήμερα, οι σύντομες συναντήσεις γίνονται ανάμεσα από τα συρματοπλέγματα. Δύο μεσόκοποι Βερολινέζοι κουβεντιάζουν. Ένας ένοπλος μεθοριακός φρουρός τους διατάζει να διακόψουν την κουβέντα τους. Δεν καταλαβαίνουν την καινούργια διαταγή κι εξακολουθούν να κουβεντιάζουν. Αλλά τώρα απαγορεύεται ν’ ανταλλάξουν έστω και λίγα λόγια από την μία πλευρά στην άλλη».
«Η άλλοτε πολυσύχναστη Πλατεία Πότσνταμ – η «Πλατεία Συντάγματος» του Βερολίνου – ήταν ένα από τα κέντρα της μεγαλουπόλεως που έσφιζε από ζωή. Τώρα, επικρατεί σιγή νεκροταφείου, ενώ οι κομμουνιστές φρουροί γιορτάζουν τον μελαγχολικό θρίαμβό τους».
«Συρματοπλέγματα και φρουροί δεν αρκούν. Εργάτες πρέπει να χτίσουν τείχη, ενώ στρατιώτες φρουρούν. Ο φόβος είναι διάχυτος γιατί, σε κάθε στιγμή, οι εργάτες ή και αυτοί οι στρατιώτες μπορεί, αλληλοβοηθούμενοι, να δραπετεύσουν στο Δυτικό Βερολίνο».
«Πήδημα στο σκοτάδι.
Οδός Ντρέσντενερ 114- ένα σπίτι, σαν χιλιάδες άλλα, κατά μήκος της μεθορίου… από τον τρίτο όροφο, ένας άνδρας 58 χρονών φθάνει στο έδαφος, με την βοήθεια ενός σχοινιού, εγκαταλείποντας το σπίτι απ’ όπου έφευγε πάντα από την μπροστινή πόρτα. Λίγα δευτερόλεπτα αργότερα, η αδερφή του, ηλικίας 62 ετών, κρέμεται στο κενό. Είναι αρκετά δυνατή;… Θα αντέξει το σχοινί;… Θα ακουστούν πυροβολισμοί; Πέφτοντας, η γυναίκα σπάζει τον δεξιό βραχίονά της. Και τα δύο αδέλφια πληγιάζουν από το σχοινί, που τους οδηγεί, όμως, ασφαλώς στην Ελευθερία, ενώ οι συγγενείς τους περιμένουν με αγωνία… Οδός Ντρέσντενερ 114- ένα σπίτι σαν πολλά άλλα, σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Η μπροστινή όμως πόρτα, τα παράθυρα του υπογείου και του πρώτου ορόφου έχουν χτιστεί τελείως από την αποφράδα Κυριακή της 13ης Αυγούστου 1961. Το σπίτι αυτό βρίσκεται στον Ανατολικό Τομέα, αλλ’ η οδός ανήκει στο Δυτικό Βερολίνο. Μέσα σε μια μόνο νύχτα, στις αρχές Σεπτεμβρίου, δέκα Βερολινέζοι διέφυγαν στην Ελευθερία, αναρριχώμενοι πάνω σ’ ένα απλό σχοινί».
«Ο φύλακας.
Το Ανατολικό Βερολίνο είναι τώρα ένα ένοπλο στρατόπεδο. Οι στρατιώτες εκτελούν τις διαταγές που τους δίνουν με απροθυμία. Ποια είναι η πραγματική αποστολή τους; Είναι αναγκασμένοι να χρησιμοποιήσουν βία για να εμποδίσουν τους συμπατριώτες τους να μετακινηθούν από ένα τμήμα της Γερμανίας σ’ ένα άλλο. Καταλαβαίνει ο νέος αυτός τι τον διατάζουν να κάνει; Καταλαβαίνει ότι η δοκιμασία του Βερολίνου είναι και δική του δοκιμασία, κι ότι οι αφέντες του είναι υπόδουλοι σε άλλους αφέντες; Καταλαβαίνει ότι, τελικά, η Ελευθερία είναι ισχυρότερο όπλο από τα οπλοπολυβόλα κι ότι κανένα καθεστώς δε μπορεί να στηριχθεί επί μακρόν με βία και ξιφολόγχες;».
Τι θέλει ο λαός του Βερολίνου;
Να φύγουν τα συρματοπλέγματα και τα τείχη.
Να κυκλοφορεί ελεύθερα σ’ όλη την πόλη.
Να ταξιδεύει ελεύθερα προς και από το Βερολίνο.
Αυτοδιάθεση για όλους τους Γερμανούς.
(Γι’ αυτά τα πανανθρώπινα δικαιώματα συγκεντρώθηκαν μπροστά στο Δημαρχείο του Δυτικού Βερολίνου 500.000 Βερολινέζοι, στη διαδήλωση της 16ης Αυγούστου 1961).
«Την ζωή μας, την περιουσία μας και την ιερή τιμή μας»
«Εξ ονόματος του Αμερικανικού Λαού και του Προέδρου Τζων Φιτζέραλντ Κέννεντυ, ο Αμερικανός Αντιπρόεδρος Λύντον Τζόνσον ήρθε στο Βερολίνο και δήλωσε, κατά τον πλέον επίσημο και κατηγορηματικό τρόπο: «Για την επιβίωση και το δημιουργικό μέλλον της πόλεως αυτής εμείς, οι Αμερικάνοι, έχουμε υποσχεθεί ουσιαστικά, αυτό που υποσχέθηκαν οι πρόγονοί μας, όταν ίδρυσαν τις Ηνωμένες Πολιτείες- «την ζωή μας, την περιουσία μας και την ιερή τιμή μας». Το πυκνό πλήθος των Βερολινέζων αισθάνθηκε ρίγος συγκινήσεως, γιατί πολλοί αναγνώρισαν σ’ αυτά του ακριβώς τα λόγια τις συγκλονιστικές και αιώνιες αλήθειες της Αμερικανικής Διακηρύξεως της Ανεξαρτησίας».
«Πόλεμος κατά της Ειρήνης.
Οι πολίτες του Δυτικού Βερολίνου είναι άοπλοι. Οι αστυνομικές δυνάμεις τους δεν μπορούν να τους προασπίσουν από στρατιωτικές επιθέσεις. Οι πολίτες μπορούν ν’ αμυνθούν μόνο με τα όπλα της Λίθινης Εποχής –τις πέτρες. Φράκτες όμως και τείχη δεν φτιάχνουν καλούς γειτόνους. Οι εξοργισμένοι Βερολινέζοι ονόμασαν ήδη την απάνθρωπη αυτή επίθεση κατά των βασικών ελευθεριών του ατόμου «Τείχος της Ντροπής».
Άρματα μάχης απειλούν από την Ανατολή. Τα κανόνια τους είναι στραμμένα προς τη Δύση, απ’ όπου όμως εκφράζεται η απόφαση να προασπιστεί η Ελευθερία.
1961 – Γάμος στο Βερολίνο: η νύφη, οι προσκαλεσμένοι, τα τείχη κι η μητέρα που δεν μπόρεσε να έρθει στο γάμο…
Το χέρι και το δαχτυλίδι της μάνας. Για τον κόσμο, παράβαση του νόμου. Για τη νύφη, ημέρα δακρύων.
«Στο Βερολίνο γίνονται 30.000 γάμοι το χρόνο. Σχεδόν κάθε ζευγάρι έχει συγγενείς και φίλους σ’ όλη την πόλη. Στη φωτογραφία, η μάνα είναι αποκλεισμένη στον Ανατολικό Τομέα. Πριν χτισθούν τα τείχη, οι Βερολινέζοι μπορούσαν να συναντηθούν σ’ οποιοδήποτε μέρος του Βερολίνου. Τώρα, όμως, ανηλεή τα τείχη, δεν επιτρέπουν καμμιά εξαίρεση, ούτε και την ημέρα του γάμου. Καμμιά φορά μπορεί κανείς ν’ ανταλλάξει μια χειραψία πάνω από τα τείχη. Συνήθως, όμως, μπορεί κανείς να δει και να χαιρετίσει τη νύφη μόνο από μακρυά, κατά την σημαντικότερη ημέρα της ζωής της, σαν αποχαιρετά την μητέρα της, κοιτάζοντάς την με τα κυάλια».
«Τα Μακρά Τείχη της Αθεΐας».
«Τώρα, ακόμα κι οι εκκλησίες έχουν απομονωθεί από τείχη κι οι Βερολινέζοι δεν μπορούν πια να συγκεντρωθούν για να προσευχηθούν ειρηνικά. Η επιγραφή «Κι όμως είμαστε όλοι αδέλφια» παραμένει σαν μια πικρή ειρωνεία. Η απελπισία έχει κυριεύσει πολλές ψυχές. Η πλημμύρα των προσφύγων σταματά, ενώ αυξάνει συνεχώς ο αριθμός των αυτοκτονιών».
«Οδός Μπερνάουερ 48, επί της διαχωριστικής γραμμής… Από τον τρίτο όροφο του σπιτιού, η Ίντα Ζίκμαν, 59 ετών, έριξε ένα στρώμα στο πεζοδρόμιο. Όταν όμως επιχείρησε το μεγάλο κι επικίνδυνο πήδημα, που θα την οδηγούσε στην Ελευθερία, έπεσε λίγο πιο έξω, πάνω στο γυμνό λιθόστρωτο κι έμεινε στον τόπο. Τελευταία ελπίδα-τραγικό τέλος».
«Μια γριούλα δείχνει το κουράγιο της».
«Η μια δραματική φυγή διαδέχεται την άλλη, κατά μήκος της ζοφερής μεθορίου. Εδώ, μια γριούλα 77 χρονών κατεβαίνει, τρέμοντας, στο περβάζι. Κάτω, πυροσβέστες του Δυτικού Βερολίνου κρατούν δίχτυ και της φωνάζουν να πηδήσει. Εκείνη διστάζει. Τρεις κομμουνιστές την τραβούν πίσω, από το αδύναμο χέρι της. Από το κάτω παράθυρο, ένας εργάτης του Δυτικού Βερολίνου την κρατά γερά από τα πόδια. Η καλή τύχη και ο νόμος της βαρύτητας τη σώζουν και της χαρίζουν την Ελευθερία. Αφού εργάστηκε μια ολόκληρη ζωή, η γριούλα αυτή απαρνήθηκε όλα τα υλικά αγαθά. Με κάποια πίκρα, αλλά αποφασιστικά εγκαταλείπει τα πάντα- εκτός από τη γάτα της».
«Το κενό θρανίο».
«Σήμερα, ένα παιδί απουσιάζει από την τάξη του κι αυτό γίνεται κάθε ημέρα, παντού όπου γίνεται «σκασιαρχείο». Εδώ, όμως, ο 12ετής μαθητής της 5ης τάξεως ενός σχολείου στο Δυτικό Βερολίνο, ο Έρβιν Σβάμπε, απουσίασε για «στρατιωτικούς λόγους». Ο Έρβιν ζει σε μια γωνιά του Δυτικού Βερολίνου, που λέγεται «Αποθήκη Πάγου», επειδή υπήρχε εκεί κάποτε μια τέτοια μεγάλη αποθήκη. Η μικρή αυτή συνοικία συνδέεται με την πόλη του Βερολίνου μόνο μ’ ένα στενό δρόμο. Την Δευτέρα, 14 Αυγούστου, αστυνομικοί και στρατιώτες της Ανατολικής Ζώνης τρομοκράτησαν τους πολίτες που πήγαιναν στα ειρηνικά τους έργα, στον δρόμο αυτό. Ο Έρβιν φοβήθηκε κι έμεινε σπίτι του. Την άλλη ημέρα, όμως, οι δάσκαλοι και οι συμμαθητές του ειδοποίησαν τις Αρχές του Δυτικού Βερολίνου, που ζήτησαν βοήθεια από τις Βρετανικές Δυνάμεις. Τώρα, κάθε πρωί και απόγευμα, ο Έρβιν οδηγείται από το σπίτι στο σχολείο κι από το σχολείο στο σπίτι, περήφανος για την προστασία ενός βρετανικού άρματος μάχης, που τον ακολουθεί».
1961: Ένα άρμα μάχης προστατεύει τον Έρβιν, όταν πηγαίνει σχολείο κι όταν επιστρέφει. Όταν γεννήθηκε, πριν 12 χρόνια, τα συμμαχικά αεροπλάνα του έφεραν το πρώτο κονιοποιημένο γάλα, κατά την «αερογέφυρα».
«Πριν αποκλεισμός, τώρα συρματοπλέγματα και άρματα μάχης. Τι άλλο θα δεις, άραγε μικρέ μου… Χιλιάδες Γερμανόπουλα, που ζουν σε ακραίες συνοικίες του Βερολίνου, δεν έχουν πια δικαίωμα εισόδου στην πόλη. Άραγε, για πόσο καιρό;»
«Φυλακή; Στρατόπεδο Συγκεντρώσεως; Όχι. Αυτά είναι τα νέα τείχη μεταξύ Ανατολικού και Δυτικού Βερολίνου.
Το Ανατολικό Βερολίνο έγινε μια τεράστια φυλακή. Τη νύχτα, από τους ζοφερούς πύργους των φυλακίων, οι προβολείς φωτίζουν πολλά χιλιόμετρα συρματοπλεγμάτων και παγίδων θανάτου, όπως κατά μήκος της εικονιζόμενης Διώρυγας Τέλτοβ. Τα νέα τείχη δε χωρίζουν μόνο τους ζωντανούς μεταξύ τους, αλλά και τους ζωντανούς από τους προσφιλείς νεκρούς τους. Τελευταία, πέθανε μια γυναίκα στο Ανατολικό Βερολίνο. Η αδελφή της στο Δυτικό Βερολίνο δεν μπόρεσε να πάει ούτε στη νεκρώσιμη ακολουθία, ούτε στην κηδεία, στο Νεκροταφείο «Αγία Σοφία», στο Ανατολικό Βερολίνο. Το νεκροταφείο αυτό βρίσκεται πάνω στην μεθόριο, αλλ’ οι τοίχοι του χτίστηκαν τόσο ψηλά ώστε να μη βλέπει κανείς μέσα. Γι’ αυτό, ένας φωτογράφος ανέβηκε σ’ ένα στύλο, για ν’ απαθανατίσει την κηδεία, για χάρη της αδελφής της νεκρής, που περιμένει κάτω».
«Ο επιμένων νικά- ένας σύγχρονος Ρωμαίος σώζει την Ιουλιέττα του.
«Έρως ανήκατε μάχαν», ακόμη και σήμερα. Ένας νέος κόβει τα συρματοπλέγματα, για να σώσει την αγαπημένη του, που είναι αποκλεισμένη στο Ανατολικό Βερολίνο. Ένα μέλος της «Λαϊκής Αστυνομίας» παρακολουθεί τη σκηνή- ένας άνθρωπος με τουφέκι, αλλά και με καρδιά. Λίγα λεπτά αργότερα, η κοπέλα βγαίνει, έρποντας, από το κρησφύγετό της, και περνά μέσα από το άνοιγμα. Η τελευταία εικόνα δεν είναι απλώς φωτογραφία- είναι ένα σύμβολο ανθρωπιάς. Οι Γερμανοί, όπου κι αν βρίσκονται, είτε στην Ανατολική είτε στη Δυτική Γερμανία, ανήκουν σ’ ένα και μόνο λαό, που θέλει να παραμείνει ενωμένος».
«Όσοι δραπετεύουν δολοφονούνται στην αποβάθρα.
Όσοι δε θέλουν να γίνουν δολοφόνοι αναγκάζονται να δραπετεύσουν.
Ο 24ετής Γκύντερ Λίτφιν ζήτησε μάταια να διαφύγει στον Ελεύθερο Κόσμο, κολυμπώντας στο Λιμένα Χούμπολτ προς το Δυτικό Βερολίνο. Ήταν ένας από τους 52.000 κατοίκους του Ανατολικού Βερολίνου που, ως τις 13 Αυγούστου, μπορούσαν ν’ ασκήσουν το νόμιμο δικαίωμα να εργάζονται στο Δυτικό. Οι κομμουνιστές φρουροί τον πυροβόλησαν, ενώ κολυμπούσε. Έτσι, πλήρωσε με τη ζωή του τη νόμιμη επιθυμία του να πάει στη δουλειά του. Η διαταγή να πυροβολεί τους άοπλους πολίτες δόθηκε και στον εικονιζόμενο 19ετή Λοχία της Λαϊκής Αστυνομίας. Μη θέλοντας να γίνει σφαγέας, διακινδυνεύει τη ζωή του, πηδώντας πάνω από τα συρματοπλέγματα. Κάθε ημέρα, από την Κυριακή της 13ης Αυγούστου, πάνω από δώδεκα άνδρες των ενόπλων δυνάμεων διαφεύγουν στο Δυτικό Βερολίνο».
«Τρεις νεαροί κάτοικοι του Ανατολικού Βερολίνου διέφυγαν πέφτοντας μ’ ένα φορτηγό αυτοκίνητο πάνω στα τείχη, που έσπασαν σ’ εκατό κομμάτια- αυτά τα τείχη που χτίστηκαν για να χωρίσουν τον κόσμο. Τα τείχη πρέπει να γκρεμιστούν. Υπάρχει μόνο ένα Βερολίνο, και υπάρχει μόνο μια Γερμανία».

«Μάθημα Ιστορίας για τον Φασισμό, τον Ναζισμό και την επέτειο του ΟΧΙ της 28ης Οκτωβρίου 1940, στην Σχολική Βιβλιοθήκη του 5ου ΓΕΛ Τρικάλων» Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός, Δ/ντρια 5ου ΓΕΛ Τρικάλων.

«Μάθημα Ιστορίας για τον Φασισμό, τον Ναζισμό και την επέτειο του ΟΧΙ της 28ης Οκτωβρίου 1940, στην Σχολική Βιβλιοθήκη του 5ου ΓΕΛ Τρικάλων» Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός, Δ/ντρια 5ου ΓΕΛ Τρικάλων. (Μια ώρα διδακτικής πράξης, ενός εναλλακτικού μαθήματος Ιστορίας, εστιασμένου στην ενεργητική συμμετοχή των μαθητών και στην ενίσχυση του προβληματισμού τους μέσα από την κριτική προσέγγιση των πτυχών του εν λόγω θέματος).
PA270001PA270003PA270002PA270004
Η πολιτεία προσπαθεί να διαμορφώσει ιστορική και κοινωνική συνείδηση στα νεαρά μέλη της κοινωνίας.
Η εξέλιξη της ιστορικής επιστήμης και των μεθοδολογικών αρχών της ιστορίας τον 20ό αιώνα απέδειξε ότι η εικόνα του παρελθόντος δεν είναι μία και «αντικειμενική». Αντίθετα, όλοι οι ιστορικοί πια δέχονται την πολλαπλότητα των ιστορικών κριτηρίων, τόσο στην επιλογή του ιστορικού υλικού όσο και στην ερμηνεία του. Η στάση του ιστορικού απέναντι στα γεγονότα είναι καθοριστική για την παρουσία του παρελθόντος και τα κριτήρια αυτής της στάσης δεν μπορεί παρά να έχουν υποκειμενισμό. Ποικίλοι παράγοντες επιδρούν στην ιστορική σκέψη, όπως οι φιλοσοφικές και κοινωνικές απόψεις, η εθνότητα, το πολιτιστικό περιβάλλον, οι συμπάθειες ή αντιπάθειες, τα συμφέροντα, ατομικά ή ομαδικά κλπ. Γενικότερα δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το παρελθόν το αντικρίζει ο ιστορικός μέσα από τις εμπειρίες και τις αντιλήψεις του παρόντος. Επομένως η άποψη της μιας και «αντικειμενικής», «επίσημης» ιστορικής άποψης είναι τουλάχιστον αντιεπιστημονική, αν δεν κρύβει άλλες σκοπιμότητες.
Τα κοινωνικά προβλήματα και οι οικονομικές κρίσεις που δημιουργήθηκαν μετά τον A’ παγκόσμιο πόλεμο, αλλά και η εφαρμογή των αμφισβητούμενων συνθηκών ειρήνης, έφεραν τα κράτη στα όριά τους και προλείαναν το έδαφος για την επικράτηση των ολοκληρωτικών καθεστώτων. Οι οπαδοί τους προέρχονταν κυρίως από τις τάξεις των ανέργων και των βετεράνων στρατιωτών. Οι μάζες αμφισβητούσαν αυτούς που τους έσυραν στον πόλεμο και αδυνατούσαν να τους βγάλουν από τις οικονομικές κρίσεις, ενώ ταυτόχρονα αναζητούσαν κυβερνήσεις που θα μπορούσαν να εγγυηθούν την ασφάλεια και την πρόοδό τους.
Οι επαναστάσεις και οι απεργίες κατέληξαν να είναι ενδημικά φαινόμενα των ευρωπαϊκών χωρών, ενώ τα φιλελεύθερα καθεστώτα και οι θεσμοί της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας αμφισβητήθηκαν. Ενισχύθηκαν τα μειοψηφικά κόμματα, ενώ νέα έκαναν της εμφάνισή τους. Οι ιδεολογίες του σοσιαλισμού, του εθνικισμού, του μιλιταρισμού, η πειθώ των ηγετών – Μουσολίνι, Χίτλερ, Λένιν – σε συνδυασμό με τα αντιπολεμικά ή φιλοπόλεμα συναισθήματα, καθώς και η μεγάλη οικονομική κρίση, οδήγησαν στον ολοκληρωτισμό του κομμουνισμού, του φασισμού και του ναζισμού.
Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος διαμόρφωσε ένα νέο πρότυπο βίας, που χαρακτήρισε τον 20ο αιώνα και έσπειρε διχόνοιες και μίση, απ’ όπου ξεπήδησαν νέες και μεγαλύτερες συγκρούσεις στο μέλλον. Επιπλέον, διέλυσε το δυτικό πολιτισμό του 19ου αιώνα που ήταν καπιταλιστικός, φιλελεύθερος, αστικός και ένδοξος, καθώς και την πεποίθηση που είχε η Ευρώπη, ότι ήταν το κέντρο του κόσμου. Τα νέα δεδομένα, όπως διαμορφώθηκαν, την οδήγησαν να χάσει αργότερα και την ανεξαρτησία της, καθώς υπό την κηδεμονία των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης, ένας δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος ήταν προ των πυλών.
PA270005PA270006
Την 1η Σεπτεμβρίου 1939, μετά την γερμανική επίθεση κατά της Πολωνίας, θα ξεσπάσει ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Ο Χίτλερ, ο οποίος στηρίζεται στον δυναμισμό της οικονομίας και του στρατού της Γερμανίας, καθίσταται ο αρχηγός του συνασπισμού των δικτατόρων της Ιταλίας, της Σλοβακίας, της Ουγγαρίας, της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας.
Ο Μεσοπόλεμος θα φέρει την κρίση – οικονομική, κοινωνική, πολιτική , ηθική. Οι φασισμοί θα είναι η ακραία κατάληξη της βίαιης σκλήρυνσης της πολιτικής ζωής. «Μέσα στο πλαίσιο εμφυλίων πολέμων και εργατικών εξεγέρσεων, οι οποίες συγκλονίζουν μεγάλο μέρος της ηπείρου μεταξύ 1918 και 1923 – από τη Ρωσία μέχρι τη Γερμανία, από την Ουγγαρία μέχρι την Ιταλία – ο φασισμός θα προσλάβει τη μορφή τυπικά αντεπαναστατικού, αντιδημοκρατικού και αντεργατικού φαινομένου. Υπό την οπτική αυτή, είναι ο κληρονόμος της αντεπανάστασης, η οποία συνόδευσε τον «μακρό» 19ο αιώνα, από την αντιγαλλική συμμαχία του 1793 μέχρι τις σφαγές του Ιουνίου του 1848 και την Κομμούνα».
Η διαφορά έγκειται στο ότι οι φασισμοί, που δεν κοιτάζουν προς το παρελθόν, επιβάλλουν ηγέτες οι οποίοι δεν προέρχονται από παλιές ελίτ αλλά από «κοινωνικά απόβλητα ενός ξεχαρβαλωμένου κόσμου. Είναι εθνικιστές δημαγωγοί οι οποίοι απαρνήθηκαν την αριστερά, όπως ο Μουσολίνι, ή πληβείοι όπως ο Χίτλερ, οι οποίοι ανακάλυψαν το ταλέντο τους ως ‘καθοδηγητές του πλήθους’, μέσα στην ατμόσφαιρα της γερμανικής ήττας».
Η προπαγάνδα, μέσο με το οποίο οι φασισμοί έπεισαν και κινητοποίησαν λαούς έδειξε τη σημασία της ήδη από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο σαν μέσο ‘διαφώτισης’ της κοινής γνώμης, αλλά και αλλοίωσης των γεγονότων.
Για τους ναζί πάντως «η άμεση προπαγάνδα, είτε ομιλούσα είτε τυπωμένη, ήταν μονάχα η μια πλευρά μιας ευρύτερης επίθεσης στο μυαλό και τις αισθήσεις για να δημιουργηθεί η καινούργια ψυχολογία και τέλος ο ‘καινούργιος άνθρωπος’». Ο show man Μουσολίνι έδειξε τον δρόμο στον Χίτλερ. Δημόσιες τελετές και οπτικά τεχνάσματα κάθε είδους, τέχνη και μαζική κουλτούρα, αρχιτεκτονική, ‘μεγάλες πολιτιστικές καινοτομίες’ και νέες τεχνολογικές κατακτήσεις, τύπος, ραδιόφωνο, λογοτεχνία, μουσική, θέατρο, κινηματογράφος, χειραγωγούν λαούς, συγκαλύπτουν, πείθουν.
PA270007PA270008
«Οι άνθρωποι κατά κανόνα έκαναν χώρο ανάμεσα στον ηγέτη και στον κομματικό μηχανισμό. Ο ηγέτης παρείχε έμπνευση και σιγουριά……Οι μαζικές συγκεντρώσεις, οι παρελάσεις και οι πορείες προσέφεραν στον κόσμο μια τελετουργία και εξέπεμπαν ένα αίσθημα δύναμης που υπογράμμιζε την ανημποριά του ατόμου».
Οι αιτίες για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν βασικά δύο: ο αμοιβαίος ανταγωνισμός των πολιτικών ισχύος και τα ιμπεριαλιστικά συμφέροντα, που οξύνθηκαν από την επίδραση των επαναστατικών ιδεολογιών σε Γερμανία, Ιταλία, Ιαπωνία και Σοβιετική Ένωση. Οι επιτιθέμενοι ήταν κυρίως τα «καινούργια έθνη της δεκαετίας του 1860», που ήρθαν καθυστερημένα και απέτυχαν να αποκτήσουν το status της ιμπεριαλιστικής δύναμης ισότιμο με τις κύριες δυνάμεις της Δυτικής Ευρώπης, ή με τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Σοβιετική Ένωση. Παρ’ όλα αυτά, οι φιλοδοξίες της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Ιαπωνίας δεν θα είχαν προκαλέσει έναν τέτοιο πόλεμο εάν δεν ερχόταν στην εξουσία ο Χίτλερ, ο Μουσολίνι και ο ιαπωνικός στρατός, που αισθάνονταν υποχρεωμένοι να προχωρήσουν σε μεγαλειώδη ιστορικά επιτεύγματα και στην εφαρμογή των επαναστατικών τους στόχων μέσω της εξωτερικής κατάκτησης. Ο πόλεμος αποτελούσε επίσης προαπαιτούμενο της μαρξιστικής-λενινιστικής ιδεολογίας, η οποία θεωρούσε ότι ο δρόμος για την επέκταση του κομουνισμού περνούσε από τα αποτελέσματα ενός «δευτέρου ιμπεριαλιστικού πολέμου» που θα κατέστρεφε τον καπιταλιστικό κόσμο.
PA270010
Τα αίτια του πολέμου ως προς την ιταλική εισβολή και την ελληνική απάντηση του ΟΧΙ στον πόλεμο στα ελληνοαλβανικά σύνορα, οι πρώτες νίκες της χώρας μας, αλλά και η γερμανική εισβολή και παράδοση της Ελλάδας στους Γερμανούς Ναζί, η μάχη της Κρήτης, η μακρά περίοδος της Κατοχής, η Αντίσταση, η αντεπίθεση των συμμαχικών δυνάμεων, η συντριβή της ναζιστικής Γερμανίας και φυσικά η απελευθέρωση, συμπυκνώνονται στην 28η Οκτωβρίου κατά την οποία γιορτάζουμε την ιστορική στιγμή του 1940, όταν η Ελλάδα μας ύψωσε το ανάστημά της και είπε το ηρωικό «ΟΧΙ» στον εισβολέα, εισερχόμενη με σθένος σε έναν πόλεμο ενάντια σε ισχυρά στρατεύματα της εποχής, κατά του φασισμού και του ναζισμού. Η χώρα μας αρνήθηκε να παραδοθεί, ο λαός μας απέκρουσε σκληρά μαχόμενος μέχρις εσχάτων, παρά την εμφανή ανισότητα των στρατιωτικών δυνάμεων, τον επίδοξο κατακτητή, καθυστέρησε την επέλαση του Άξονα, ενθάρρυνε τους υπόλοιπους λαούς που αντιστέκονταν και αποτέλεσε υπόδειγμα ηρωισμού και πηγή έμπνευσης.
Στον Αγώνα επιστρατεύθηκαν όλες και όλοι. Άνδρες, γυναίκες, ηλικιωμένοι, παιδιά, μάχονταν όσο και όπως μπορούσαν, εξαντλώντας τις δυνάμεις τους στον υπέρ πάντων Αγώνα για την Ελευθερία. Οι στρατιώτες θυσιάστηκαν στο μέτωπο πολεμώντας υπό αντίξοες συνθήκες, και οι γυναίκες προσέφεραν και αυτές τα μέγιστα, στήριγμα για τους πολεμιστές μας, μαχήτριες, ακούραστες, αλύγιστες, άτρωτες.
PA270009PA270011
Ενδεικτική βιβλιογραφία-Πηγές:
Στάνλεϊ Τζ. Πέϊν, Η Ιστορία του Φασισμού 1914-1945, μετάφραση: Κώστας Γεώρμας, πρόλογος: Στέφανος Ροζάνης, εκδόσεις Φιλίστωρ, 2000.
http://www.el.wikipedia.org/wiki/ (Βικιπαίδεια,ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια–αναζήτησηλήμματος)
• http://www.matia.gr/library (ηλεκτρονική βιβλιοθήκη) > e-book της Αμαλίας Ηλιάδη > Αδόλφος Χίτλερ: ο ηγέτης και η εποχή του
www.24grammata.com (ηλεκτρονική βιβλιοθήκη) > e-book της Αμαλίας Ηλιάδη > Αδόλφος Χίτλερ: ο ηγέτης και η εποχή του
• http://www1.ekebi.gr/fakeloi/fascism/index.htm (ψηφιακός φάκελος από την ιστοσελίδα του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου με τίτλο Ο φασισμός και ο ναζισμός στην Ευρώπη)
(info: 1) Jeffrey Herf, Αντιδραστικός μοντερνισμός. Τεχνολογία, κουλτούρα και πολιτική στη Βαϊμάρη και το Γ΄ Ράϊχ, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1996.
2) Α. Γκλυκσμάν, Φασισμοί: Παλιός και νέος, Στοχαστής, Αθήνα χ.χ.
3) Στέφανος Ροζάνης, Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και το τέλος του παραδοσιακού ουμανισμού, Παπαζήσης, Αθήνα χ.χ.
4) Κώστας Παπαϊωάννου, Η γένεση του ολοκληρωτισμού, Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα 1991.
5) Λιονέλ Ρισάρ, Ναζισμός και κουλτούρα, Αστέρι, Αθήνα 1980.
6) Σάλινς Μάρσαλ, Χρήσεις και καταχρήσεις της Βιολογίας, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1997).

Σχόλιο
Κοινοποίηση

Ο ρόλος και η σημασία της Ανθρωπιστικής παιδείας στο σχολείο του σήμερα: «Γιατί επέλεξες την θεωρητική»; Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός, Δ/ντρια 5ου ΓΕΛ Τρικάλων & Βακουφτσή Χριστίνα, μαθήτρια Β΄Λυκείου 5ου ΓΕΛ Τρικάλων

Ο ρόλος και η σημασία της Ανθρωπιστικής παιδείας στο σχολείο του σήμερα: «Γιατί επέλεξες την θεωρητική»;

Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός, Δ/ντρια 5ου ΓΕΛ Τρικάλων & Βακουφτσή Χριστίνα, μαθήτρια Β΄Λυκείου 5ου ΓΕΛ Τρικάλων

Η μορφωτική και πολιτισμική ακτινοβολία των ανθρωπιστικών σπουδών έχει επικίνδυνα θαμπώσει στις μέρες μας. Όμως, η ίδια η θεμελιακή πράξη της θεσμοθετημένης γνώσης, η διδασκαλία, οφείλει να προάγει μια παιδεία ουμανιστική με αξίες που εξυψώνουν πνευματικά την ανθρώπινη υπόσταση. Η κοινωνία μας εξακολουθεί να έχει ανάγκη την διαπαιδαγώγηση, την μόρφωση, την εκπαίδευση, τον εξανθρωπισμό. Αυτή, εξάλλου, είναι και η βασική αποστολή της.

Στην σημερινή κοινωνία της πληροφορίας, η απόλυτα στενή σχέση των εφήβων και γενικά των νέων ανθρώπων με τις ηλεκτρονικές συσκευές και τα ψηφιακά μέσα επικοινωνίας (κινητά, ηλεκτρονικοί υπολογιστές) προκαλεί προβληματισμό και ανησυχία, εγείρει ερωτήματα και ερωτηματικά σχετικά με τις συνέπειες αυτής της κατάστασης. Θεωρώ πως ως βάσιμα «αντίδοτα» θα μπορούσαν να λειτουργήσουν η καλλιέργεια του Λόγου, της Σκέψης, των Ανθρωπιστικών Σπουδών. Επίσης, η ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων τους, ώστε να διατυπώνουν αποτελεσματικά και εύστοχα τις σκέψεις τους, αναπτύσσοντας παράλληλα την κριτική και δημιουργική τους ικανότητα, αποτελεί στοιχείο εκ των ων ουκ άνευ, προκειμένου να αποκτήσουν την δυνατότητα να τοποθετούνται σε ποικίλα θέματα με αυθόρμητο, ειλικρινή, αυθεντικό, πρωτότυπο, ελκυστικό και ενδιαφέροντα λόγο. Με τους τρόπους αυτούς οι έφηβοι αναπτύσσουν την προσωπικότητά τους, εξελίσσουν την αυτοσυνειδησία τους, καλλιεργούν την αυτοπεποίθησή τους, επικοινωνούν σε διαπροσωπικό επίπεδο, διαχειρίζονται συναισθήματα, επιλύουν συγκρούσεις και αντιμετωπίζουν παντοειδή προβλήματα ταυτότητας.

Τα παραμελημένα Ανθρωπιστικά Γράμματα πρέπει να αποκατασταθούν στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση και προπάντων στο Λύκειο. Τα «μοντέρνα» μαθήματα,  σύγχρονα και «εκσυγχρονιστικά» πήραν σε πολλές περιπτώσεις τη θέση ανθρωπιστικών μαθημάτων που διδάσκουν διαχρονικές αξίες και πνευματικά, ψυχοδιανοητικά ιδανικά. Σαν να υπάρχει, όσο υπάρχουν και θα υπάρχουν άνθρωποι και ανθρώπινες πολιτείες, κάτι πιο σύγχρονο και πιο μοντέρνο από τη δημοκρατία. Σαν να παλιώνουν οι αξίες: η «Αντιγόνη», του Σοφοκλή, ο «Προμηθέας» του Αισχύλου, η «Λυσιστράτη» του Αριστοφάνη. Πώς αλλιώς; Αθάνατες αξίες,  λόγοι, αξίες «νόμοι υψίποδες, ουρανίαν δι’ αιθέρα τεκνωθέντες, ων Όλυμπος πατήρ μόνος», αξίες «που δεν τις εγέννησε ή θνατά φύσις ανέρων, κι ούτε ποτέ θα τις κοιμίσει η λήθη… Δεν τις συλλαμβάνεις πάντα λογικά τις αξίες αυτές, τις νιώθεις, με τη σοφία της ζωικής πείρας, που κυλά  βουβά κι απλώνεται σα μεγάλο ποτάμι…», θα μας έλεγε ο Φ.Πολίτης. αξίες που μόνον όταν ο άνθρωπος φτάσει στην κορυφαία έκφρασή του θα κάνουν να φουντώσει μέσα του «ο άπειρος ηθικός κόσμος», το «καινόν δαιμόνιον».

Πολλοί,  άλλωστε, Έλληνες και  ξένοι μελετητές του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού,  θα μπορούσαν, στον αιώνα της θεάς τεχνολογίας,  να ακούσουν μέσα από τον Επιτάφιο του Περικλέους τη φωνή του 5ου αιώνα π.Χ., ο οποίος υψώνει για λογαριασμό όλων των αιώνων και όλων των ανθρώπινων γενεών που πέρασαν και που θα έρθουν, το λόγο της δημοκρατίας: του δικαίου, του νόμου, της ισοδικίας, της ισονομίας, της ισοπολιτείας, της ισοκρατίας, της ισηγορίας, της παρρησίας, της αμεσότητας, της ευθύτητας, της ελευθερίας, του μέτρου – αγαθά που για όλον τον κόσμο κατέκτησαν οι Έλληνες, και που σήμερα υποχωρούν μπροστά σ’ έναν υφέρποντα αμοραλισμό πολιτικό, θρησκευτικό, επιστημονικό, καλλιτεχνικό, συνδικαλιστικό, εκπαιδευτικό.

«Στον Επιτάφιο του Περικλέους, θα μας έλεγε ο Φ. Πολίτης, βυθίζεται ο 5ος αιώνας π.Χ. σε συλλογή, και μέσα από τη σιγή, όπως και στα βάθη απάτητης σπηλιάς, σουρώνει και σταλάζει ο λόγος της δημοκρατίας. Η αττική πολιτεία, πολιτεία ελεύθερων ατόμων, απλώνει τη λάμψη της μέσα στο χώρο και στο χρόνο, η πνευματική ζωή έχει φτάσει στο κορύφωμα της, γεννιέται τώρα η ελεύθερη επιστήμη, η λυτρωμένη από προλήψεις έρευνα, η κριτική σκέψη. Ο αιώνας της αττικής ακμής μονολογεί».

 

Στο πλαίσιο της εφετινής συνεργασίας μου με μαθήτριες, κατά κύριο λόγο, και μαθητές, κατά δεύτερο, της θεωρητικής κατεύθυνσης και των Ανθρωπιστικών Σπουδών, εκθέτει τις απόψεις της και τον προβληματισμό της για το εν λόγω θέμα, η μαθήτριά μου της Β΄ Λυκείου του 5ου ΓΕΛ Τρικάλων Βακουφτσή Χριστίνα:

«ΓΙΑΤΊ ΕΠΕΛΕΞΕΣ ΤΗΝ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ»;

«Η ερώτηση αυτή αποτελεί μια από τις συνηθισμένες ερωτήσεις που γίνονται στους μαθητές του κλάδου των ανθρωπιστικών επιστημών. Αυτή όπως και άλλες παρόμοιες απόψεις οι οποίες κρύβουν ενδόμυχα αποδοκιμασία, ειρωνεία και σαρκασμό… Η θεωρητική είναι μια άχρηστη κατεύθυνση, την επιλέγουν οι λιγότερο οξυδερκείς μαθητές, είναι πολύ εύκολο να σημειώσεις υψηλές βαθμολογίες στην θεωρητική. Αυτά και άλλα τόσα κατακριτέα σχόλια βομβαρδίζουν τους μαθητές των ανθρωπιστικών επιστημών καθημερινά. Ωστόσο αν μπορούσαμε να μπούμε στην θέση των μαθητών αυτών θα αντιλαμβανόμασταν ότι η θεωρητική δεν αποτελεί εύκολη υπόθεση. Όντας λοιπόν μαθήτρια αυτής κατεύθυνσης, δεν είναι λίγες οι φορές που έχω «χάσει» εξόδους ή πάρτι λόγω της γιγαντιαίας ύλης στη ιστορία ενώ παράλληλα τα αρχαία τα οποία πολλοί χαρακτηρίζουν ως ξένη και ακαταλαβίστικη γλώσσα αποτελεί για εμένα μάθημα στο οποίο καλούμαι  να εξεταστώ, να μάθω το συντακτικό και την γραμματική τους, να μεταφράσω ένα άγνωστο κείμενο και αυτό αν μη τι άλλο  απαιτεί πειθαρχία, ευφυΐα και μελέτη. Παρόλα αυτά το ερώτημα παραμένει γιατί επέλεξες να πας θεωρητική. Η απάντηση μου δεν είναι γιατί δεν είμαι καλή στα μαθηματικά ή γιατί είναι μια εύκολη κατεύθυνση αλλά γιατί με ενδιαφέρει να μάθω τις ρίζες της γλώσσας μου, να εξερευνήσω τον αρχαίο πολιτισμό, να γνωρίσω τα κατορθώματα των προγόνων μου και να διδαχτώ την ιστορία του λαού μου .Για όλους αυτούς τους λόγους λοιπόν πρέπει να διασαφηνίσουμε στο μυαλό μας ότι ο κλάδος των ανθρωπιστικών επιστημών δεν είναι μια λύση ανάγκης για μέτριους μαθητές, αλλά μια επιλογή που οφείλουμε να αντιμετωπίζουμε ισάξια και με σεβασμό!»

Για την επίτευξη της ενδυνάμωσης της ανθρωπιστικής παιδείας και των αρχαίων ελληνικών γραμμάτων, που, κυρίως, την εμπεριέχουν, στο χώρο της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, είναι αδήριτη η ανάγκη, κατά την γνώμη μας, να εκπονούνται δημιουργικές και πρωτότυπες εργασίες εκ μέρους των μαθητών και σε συνεργασία, φυσικά, με τους καθηγητές τους, οι οποίες θα τους οδηγούν, μέσα από την αυτενέργεια και την ατομική  πρωτοβουλία και συνεργασία, στη συνειδητοποίηση των ανθρωπιστικών αξιών  του δικαίου, του νόμου,  της ισονομίας, της ισοπολιτείας, της ισοκρατίας, της ισηγορίας, της παρρησίας, της αμεσότητας, της ευθύτητας, της ελευθερίας, του μέτρου, της ανάπτυξης κριτικής και διαλεκτικής σκέψης, της αποδοχής της ατομικότητας, της συλλογικότητας, της συνεργασίας, του παραμερισμού προκαταλήψεων, της αλληλεγγύης, του Διαπολιτισμικού σεβασμού, της μοναδικότητας των  πολιτισμών,  της αποδοχής της διαφορετικότητας, της  καταπολέμησης στερεοτύπων.

 

 

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ Διδασκαλία της λογοτεχνίας με τη μέθοδο project ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΚΠ/ΚΟΣ: ΗΛΙΑΔΗ ΑΜΑΛΙΑ ΠΕ02, ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ-ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ Διδασκαλία της λογοτεχνίας με τη μέθοδο project ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΚΠ/ΚΟΣ: ΗΛΙΑΔΗ ΑΜΑΛΙΑ ΠΕ02, ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ-ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ 1

P1110503

2 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ: Απελευθέρωση του μαθητή αναγνώστη από το άγχος του νοήματος Τα νοήματα στη Λογοτεχνία δεν είναι σίγουρα αντικειμενικά, αλλά δεν είναι απόλυτα ούτε και υποκειμενικά Εξάγονται βάση των ερμηνευτικών κοινοτήτων 2

3 Η Διδακτική Ενότητα είναι μια ολοκληρωμένη μαθησιακή και αναγνωστική διαδικασία η οποία βασίζεται σε μια αρχική σύλληψη (στην περίπτωση αυτή ένα λογοτεχνικό είδος, το παραμύθι), έχει ξεκάθαρους στόχους, πραγματώνεται με ένα σύνολο βιβλίων και συγκεκριμένη μέθοδο. 3

4 Μέρη της διδακτικής ενότητας 1.Εισαγωγή Επιλέχθηκε το παραμύθι ως θέμα αυτής της διδακτικής ενότητας, γιατί είναι οικείο και ευχάριστο ανάγνωσμα για τους μαθητές. Έτσι μπορεί να τους βοηθήσει στην οικοδόμηση μιας στενής προσωπικής σχέσης με το βιβλίο. 4

5 2. Στοχοθεσία. να γνωρίσουν και να εξοικειωθούν με το σύγχρονο παραμύθι. να αποκτήσουν τα παιδιά ερμηνευτικές δεξιότητες. να καλλιεργήσουν κριτική σκέψη. να μάθουν να διακρίνουν τα πραγματικά από τα φανταστικά γεγονότα. Να κατανοήσουν τη συλλειτουργία γραφής και εικόνας. 5

6 3. Δεξιότητες: Αναγνώριση του σκοπού του κειμένου (ερμηνευτικές δεξιότητες) Εντοπισμός των ηρώων και των φανταστικών στοιχείων και διάκρισή τους από τα πραγματικά Επιτονισμένη ανάγνωση παραμυθιών Αναπαράσταση-Δραματοποίηση παραμυθιών Ενθάρρυνση της καλλιτεχνικής έκφρασης Ανίχνευση των στερεοτύπων που προσπαθούν να ανατρέψουν τα σύγχρονα παραμύθια 6

7 4. Περιεχόμενο. Προτάθηκαν πολλά, ολόκληρα κείμενα (βιβλία) στους μαθητές/τριες με βασικό αξίωμα για μια επιτυχημένη Ανάγνωση: το κατάλληλο βιβλίο στον κατάλληλο αναγνώστη την κατάλληλη στιγμή 7

8 5. Μέθοδος. Υιοθετήθηκε η μέθοδος project (σχέδιο εργασίας και η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία. Η τάξη δουλεύει ομαδοσυνεργατικά χωρισμένη σε έξι ομάδες των τεσσάρων παιδιών. Η επεξεργασία και η παρουσίαση των βιβλίων έγινε ομαδικά με ποικίλες δραστηριότητες και αναπτύχθηκε σε τρεις φάσεις. 8

9 Α φάση Πριν την ανάγνωση Δημιουργήσαμε σε βάθος χρόνου θετικό κλίμα για την ανάγνωση μέσα από αναγνώσεις παραμυθιών που συνοδεύονταν από κινητικές, εικαστικές, δραματικές και γλωσσικές δραστηριότητες σε επίπεδο τάξης με εμψυχωτή την καθηγήτρια. Οι μαθητές έφεραν στην τάξη το αγαπημένο παραμύθι που διάβασαν, το παρουσίασαν στους συμμάθητές τους όπως μπορούσαν. Αντάλλαξαν τα βιβλία τους, τα ξεφύλλισαν και η τάξη μας έγινε «βιβλιοθήκη». 9

10 Β φάση Παρουσίαση βιβλίων Επιλογή των βιβλίων Προτάθηκαν στα παιδιά έξι (6) βιβλία για να διαλέξει ένα κάθε ομάδα. Οι ομάδες ξεφύλλισαν τα βιβλία, το εξώφυλλο, το οπισθόφυλλο και επέλεξαν αυτό της αρεσκείας τους, με τρόπο ελεύθερο. Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός 10

11 Η ανάγνωση των βιβλίων έγινε στο σχολείο και στο σπίτι σε ώρες φιλαναγνωσίας κατά ομάδες. Κάθε ομάδα όρισε έναν ή δύο αναγνώστες, ανάλογα με το μέγεθος του βιβλίου. Η οργάνωση της παρουσίασης Οι ομάδες δούλεψαν στην τάξη για να στήσουν την παρουσίαση των βιβλίων τους με την καθοδήγηση και τη βοήθεια της εκπαιδευτικού. Κάθε βιβλίο ανάλογα με τον προβληματισμό του και τις απαιτήσεις του οδήγησε την κάθε ομάδα στην οργάνωση δραστηριοτήτων που να το αποδίδουν χωρίς να το «αποκαλύπτουν». 11

12 Η παρουσίαση αποτελείται από δύο μέρη: I. Αντικειμενικό μέρος: Είναι κοινό για κάθε βιβλίο και αναφέρεται στο: πού (τόπος) πότε (χρόνος) ποιοι (ήρωες) Τι συμβαίνει (σπουδαία γεγονότα) Ποιος μιλάει (αφηγητής) Για να βοηθηθούν τα παιδιά/μαθητές-τριες, τους δόθηκε να συμπληρώσουν ένα δομημένο έντυπο βιβλιοπαρουσίασης, το εξής: 12

13 ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΠΟΥ ΔΙΑΒΑΣΑ Η ταυτότητα του βιβλίου Τίτλος: Συγγραφέας: Εικονογράφος: Μεταφραστής: Εκδότης: Είδος βιβλίου: Το βιβλίο που διάβασα Τόπος: Χρόνος: Ήρωες: Αφηγητής: ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Το ΒΙΒΛΙΟ που θα σας παρουσιάσω είναι το: (ΤΙΤΛΟΣ) Γράφτηκε από τ (ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ) (ΕΚΔΟΣΕΙΣ) και είναι: (περιπέτεια, βιογραφία, επιστημονική φαντασία, μυστηρίου, πληροφοριακό ή κάτι άλλο) ΒΙΒΛΙΟ ΚΑΙ ΥΠΟΘΕΣΗ Πότε διαδραματίζεται; Πού; Ποιοι είναι οι ήρωες; Ποιες καταστάσεις αντιμετωπίζουν; Γράφω δυο λόγια αλλά δεν αποκαλύπτω το τέλος. Μου άρεσε/ Δε μου άρεσε, επειδή: ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΑ: 0-5 (άσ το καλύτερα) 6-7 (καλούτσικο) 8-9 (πολύ καλό) 10 (να το διαβάσεις οπωσδήποτε) Σπουδαία γεγονότα: 13

14 Το πρώτο μέρος της παρουσίασης επίσης περιελάμβανε την ανάγνωση χαρακτηριστικών αποσπασμάτων (δύο-τρία) από κάθε βιβλίο, ώστε να αναδειχθεί το ύφος του συγγραφέα και να προκληθεί προβληματισμός σχετικά με το θέμα του βιβλίου και το τέλος της ιστορίας. Η προετοιμασία του πρώτου μέρους της παρουσίασης χρειάστηκε περίπου μία διδακτική ώρα. 14

15 II. Ερμηνευτικό μέρος Η εκπαιδευτικός πρότεινε διάφορες δραστηριότητες που ανταποκρίνονται στο βιβλίο και οι μαθητές/τριες επέλεξαν ελεύθερα αυτές που τους εξέφραζαν. Όπως:κειμενικές εικαστικές μουσικές ερευνητικές δραματικές γραπτές εργασίες 15

16 2 η ομάδα: Εικαστική δραστηριότητα: Τα παιδιά της ομάδας οπτικοποίησαν σκηνές του βιβλίου με ζωγραφιές ατομικά και συνεργατικά (βλ. παράρτημα) Εικαστική δραστηριότητα: Τα παιδιά της ομάδας κατασκεύασαν με χαρτόνι κάποια χαρακτηριστικά αντικείμενα των ηρώων και προσάρμοσαν τα χρώματα των ρούχων τους σε αυτά των ηρώων. Έφτιαξαν δηλαδή τα κοστούμια για την επόμενη Δραστηριότητα. 16

17 Δραματική δραστηριότητα: Τα παιδιά της ομάδας παρουσίασαν σκηνές του βιβλίου με την τεχνική της «παγωμένης εικόνας». Οι υπόλοιποι μαθητές προσπαθούσαν να μαντέψουν ποιος υποδύεται κάθε ήρωα και από ποιο σημείο είναι βγαλμένες. Για να βοηθηθούν ένα μέλος της ομάδας έδινε το λόγο στα παιδιά που συμμετείχαν στην εικόνα για μια μόνο φράση με το πάτημα του κεφαλιού. 17

18 3 η ομάδα: Εικαστική δραστηριότητα: Τα παιδιά της ομάδας απέδωσαν το βιβλίο με ατομικές ζωγραφιές. Ομαδικά ζωγράφισαν την πιο συγκλονιστική σκηνή. (βλ. παράρτημα) Κειμενική δραστηριότητα: Τα παιδιά της ομάδας ασκήθηκαν στην επιτονισμένη ανάγνωση των παραμυθιών και διάβασαν τα αποσπάσματα του βιβλίου σαν πραγματικοί παραμυθάδες. Γι αυτό ακούστηκαν τέσσερα αποσπάσματα από το βιβλίο. 18

19 Μουσικοχορευτική δραστηριότητα: Η μουσική μέσα από το ρυθμό και την ένταση υπέβαλε τα παιδιά να χορέψουν ανάλογα κάθε φορά και ταιριαστά με τους ήρωες. Η χαρά τους ήταν απερίγραπτη. 19

20 Η προετοιμασία των ομάδων για το ερμηνευτικό μέρος έγινε στο σχολείο και διήρκησε δύο διδακτικές ώρες. Η παρουσίαση των βιβλίων ενέπλεξε όλους τους μαθητές της τάξης στον προβληματισμό κάθε βιβλίου, ώστε ωφελήθηκαν τελικά και από τα έξι βιβλία. Στην παρουσίαση των βιβλίω αφιερώθηκαν τέσσερις διδακτικές ώρες. 20

21 Γ φάση Μετά την ανάγνωση Οι μαθητές/τριες εκφράστηκαν, παρουσίασαν τα αποτελέσματα της προσπάθειάς τους και απέδειξαν ότι επηρεάστηκαν από αυτό το αναγνωστικό πρόγραμμα μέσα από τις παρακάτω δράσεις: Διοργάνωσαν έκθεση ζωγραφικής με τα έργα τους στον πίνακα ανακοινώσεων της τάξης, στην αίθουσα προβολών/πολλαπλών χρήσεων και στην ιστοσελίδα του σχολείου. Οργάνωσαν επίσκεψη και ξενάγηση στη σχολική βιβλιοθήκη. Ασχολήθηκαν με τα βιβλία και δανείστηκαν αυτά που επέλεξαν. 21

22 6. Αξιολόγηση Τέθηκαν σαφή κριτήρια αξιολόγησης, γνωστά στους μαθητές/τριες. Δεν αξιολογήθηκε η ορθότητα της ερμηνείας. Αξιολογήθηκε η συμμετοχή, η ανάληψη πρωτοβουλιών, η στρατηγική τους, οι πρωτότυπες δραστηριότητες. Αξιολογήθηκε η πρόοδος σε σχέση με την Ανάγνωση λογοτεχνικών κειμένων. 22

https://docplayer.gr/52164110-Programma-enishysis-filanagnosias.html

Ιδέα για Δράση Φιλαναγνωσίας:  «Επιστολές φιλαναγνωσίας» Διδάσκουσα  Καθηγήτρια: Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός, Δ/ντρια 5ου ΓΕΛ Τρικάλων

Ιδέα για Δράση Φιλαναγνωσίας:  «Επιστολές φιλαναγνωσίας»

Διδάσκουσα  Καθηγήτρια: Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός, Δ/ντρια 5ου ΓΕΛ Τρικάλων

P7030021

 «Επιστολές φιλαναγνωσίας»

Θέμα : Γράψε  μια  επιστολή  την  οποία  θα  αποστείλεις  με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο στην Φιλόλογό  σου  της Έκφρασης- Έκθεσης , στην οποία θα της παρουσιάζεις και παράλληλα θα της συστήνεις ένα βιβλίο που διάβασες στη διάρκεια του καλοκαιριού, το οποίο σε εντυπωσίασε.

(Οι μαθητές εξηγούν ποιο από τα βιβλία-κείμενα που διάβασαν οι ίδιοι τους έκανε μεγαλύτερη εντύπωση και γιατί).

Περιγραφή σταδίων ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ  ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ:

  • ΥΠΟΘΕΜΑΤΑ ( ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ-ΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΠΟΥ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΤΗΚΕ):
  • Η ανάγνωση ως δημιουργική και κριτική δραστηριότητα
  • Η γραφή ως προσωπική αφήγηση, κατάθεση απόψεων
  • Η Προσέγγιση της Ιστορίας μέσα από τη λογοτεχνία
  • Η λογοτεχνία ως μέσο κατανόησης και εμβάθυνσης της ανθρώπινης ψυχολογίας και ψυχοσύνθεσης, ως εργαλείο συνειδητοποίησης και επεξεργασίας εσωτερικών και εξωτερικών συγκρούσεων.

Ομαδική δραστηριότητα:

  • Με βάση τις παρακάτω εργασίες η τάξη δημιουργεί μια ηλεκτρονική «βιβλιοθήκη» εφηβικού μυθιστορήματος. Η βιβλιοθήκη περιλαμβάνει τις αντίστοιχες βιβλιοπαρουσιάσεις, με περιγραφές εφήβων. Αναρτάται η εργασία αυτή στην ιστοσελίδα του σχολείου μας για ενημέρωση άλλων αναγνωστών.

Μεθόδευση της διδασκαλίας:

Το ζητούμενο είναι η κατανόηση της διαδικασίας με την οποία διαμορφώνεται  η ατομική ταυτότητα των εφήβων. Επομένως στα προσωπικά τους κείμενα-επιστολές οι μαθητές:

  • ελέγχουν τις παραμέτρους που επηρεάζουν τη διαμόρφωση της υποκειμενικότητας των ηρώων εφήβων
  • κατανοούν με τη συγκριτική μελέτη ότι ανάλογα με το χρόνο, το χώρο, τις οικογενειακές και φιλικές σχέσεις, τον κοινωνικό περίγυρο, τις ιδιαίτερες κλίσεις του εφήβου, προκύπτουν ποικίλα εφηβικά πορτρέτα τόσο μέσα στα κείμενα, όσο και στην ίδια τη ζωή.
  • Αυτή ακριβώς είναι, εξάλλου, η καινοτομία του Εκπαιδευτικού Υλικού-Ανθολογίου που θα δημιουργηθεί-ακολουθήσει: φιλοδοξεί να προσφέρει στον μαθητή τη δυνατότητα να ανακαλύψει πόσο δημιουργική ενασχόληση είναι η ανάγνωση, τόσο στο σχολείο όσο και στον ελεύθερο χρόνο του. Να δημιουργήσει, έτσι, μικρούς αναγνώστες, παιδιά & εφήβους δηλαδή που θα είναι σε θέση να απολαύσουν ενεργητικά (και όχι να «διδαχθούν») τη λογοτεχνία και δι’ αυτής της οδού να μάθουν (ει δυνατόν, διά βίου) να την αξιοποιούν ως το βιωματικό μορφωτικό αγαθό που συμβάλλει στη γλωσσική και συναισθηματική καλλιέργεια, στην ανάπτυξη της φαντασίας και της κριτικής σκέψης, στην κατανόηση της ανθρώπινης φύσης και του κόσμου που μας περιβάλλει, στην αυτογνωσία, στη διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων – εντέλει, και με μία λέξη, στον πολιτισμό. Γιατί… η αξία των βιβλίων δεν θα αλλοιωθεί ποτέ, όσα χρόνια και αν περάσουν. Οποιοδήποτε βιβλίο είναι θησαυρός. Βέβαια στις μέρες μας ελάχιστοι άνθρωποι  εκτιμούν την αξία αυτή. Παρ΄όλα αυτά,  η σημασία των βιβλίων εξακολουθεί να παραμένει ανυπολόγιστη.

Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός, (Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Βυζαντινής Ιστορίας από το Α.Π.Θ.), Δ/ντρια 5ου ΓΕΛ Τρικάλων: “ Οι βίοι των αγίων ως συνεκτικό αφηγηματικό στοιχείο λόγιου και λαϊκού πολιτισμού στην βυζαντινή κοινωνία”

Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός, (Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Βυζαντινής Ιστορίας από το Α.Π.Θ.), Δ/ντρια 5ου ΓΕΛ Τρικάλων: “ Οι βίοι των αγίων ως συνεκτικό αφηγηματικό στοιχείο λόγιου και λαϊκού πολιτισμού στην βυζαντινή κοινωνία”
P1110506
Η Μνημοσύνη είναι προγεννήτορας όλων των τεχνών και των
επιστημών, μεταξύ των οποίων και της ιστορίας· η Κλειώ ήταν μία από τις θυγατέρες της. Η επιστήμη της θύμησης, η μνημονική, που αποδίδεται στον Σιμωνίδη τον Κείο, αποτέλεσε τη βάση της μαθησιακής διαδικασίας. Η μνήμη για τους αρχαίους Έλληνες αποτελούσε, εξάλλου, προϋπόθεση της σκέψης. Αυτή τη βασική ιδέα παρέλαβαν οι Βυζαντινοί από τους αρχαίους Έλληνες ως άξιοι επίγονοί τους και με γνώμονα την τεράστια αξία της καταγραφής για την πρόοδο και την επιβίωση της κοινωνίας τους, κατέλιπαν σε μας πληθώρα γραπτών πηγών: χρονογραφίες, ιστορίες, αφηγήσεις, βίους αγίων. Εξάλλου, γενικά μιλώντας, όλοι οι βυζαντινοί είχαν ιδιαίτερη εκτίμηση και σεβασμό προς την εκπαίδευση. Τη θεωρούσαν ως το πρώτο από τα αγαθά που μπορούσαν να κατέχουν και το οποίο δε θα
τους «πρόδιδε» ποτέ. Γι’ αυτό οι πατέρες φρόντιζαν για την εκπαίδευση των παιδιών τους. Τα παιδιά, μετά από τα έξι
ή επτά τους χρόνια πήγαιναν στα σχολεία για να μάθουν τα πρώτα τους γράμματα που ονομάζονταν Προπαιδεία των μαθημάτων και πιο συχνά Ιερά Γράμματα, επειδή οι
δάσκαλοι της στοιχειώδους εκπαίδευσης ήταν οι πιο πολλοί κληρικοί και μοναχοί και δίδασκαν το αλφάβητο, τον συλλαβισμό, την ανάγνωση και τη γραφή μέσα από
εκκλησιαστικά, ως επί το πλείστον, κείμενα. Οι μαθητές διδάσκονταν, μ’ αυτή τη μεθοδολογία, στοιχεία γραμματικής, αριθμητική, αρχαία ιστορία, μυθολογία, ωδική
και θρησκευτικά. Εκείνος που δίδασκε τα πρώτα στοιχεία καλούνταν στοιχευτής ή γραμματιστής κι εκείνος που δίδασκε αριθμητική, δηλαδή το «ψηφίζειν», λεγόταν
ψηφιστής.
Για τον μελετητή μιας κοινωνίας, τωρινής ή παρελθούσας, η μνήμη αποτελεί εργαλείο και πεδίο έρευνας, μέσον δηλαδή, και στόχο της μελέτης του. Ακόμη και η ατομική μνήμη δεν είναι απλώς μια μνήμη προσωπική. Οι μνήμες που συγκροτούν την ταυτότητά μας και μας παρέχουν ένα πλαίσιο για τη σκέψη και τη δράση μας δεν είναι μονάχα δικές μας· τις έχουμε μάθει, τις έχουμε «δανειστεί» και τις έχουμε, κατά κάποιον
τρόπο, κληρονομήσει μέσα από τις οικογένειες, τις κοινότητες και τις πολιτισμικές παραδόσεις μας.
Η ιστορία καθεαυτή αποτελεί προϊόν και πηγή κοινωνικής μνήμης. Η απόπειρα να ορίσουμε τον ρόλο της κοινωνικής μνήμης αναφορικά με την ανάπλαση του παρελθόντος και την
κατανόησή του συνιστά μια επίπονη ενασχόληση.
Μέσα από τη μελέτη των Βυζαντινών Συναξαρίων, των Βίων των αγίων και άλλων συναφών κειμένων, μπορεί να καταδειχθεί
η διαπλοκή της προφορικότητας (λαϊκών αφηγήσεων) με τα γραπτά αγιολογικά κείμενα της πρώιμης και μέσης βυζαντινής περιόδου, μέσω της ανάλυσης και κωδικοποίησης των μοντέλων δράσης ηρώων και της αντίστοιχης ανάλυσης του τρόπου δράσης των αγίων-ηρώων των βίων και των Συναξαρίων
(αγιολογικών κειμένων). Εκεί, υπάρχει, κατά τη γνώμη μου, η δυνατότητα να προκύψουν πρωτότυποι και ενδιαφέροντες παραλληλισμοί, οι οποίοι θα φανερώσουν, σε πολλαπλά επίπεδα ιδεολογίας και κουλτούρας, (εν γένει πολιτισμού), τις
«συνέχειες» που υφίστανται ανάμεσα στον προφορικό-λαϊκό πολιτισμό και στον γραπτό- «λόγιο» πολιτισμό.
Το γεγονός ότι από την αρχαία Ελλάδα δεν μας έχει διασωθεί κανένα γνήσιο λαϊκό αφήγημα ούτε λαϊκή παράδοση, οδήγησε πριν από αρκετά χρόνια στη διατύπωση της θεωρίας, πως ο αρχαίος ελληνικός λαός ήταν από τους λίγους εκείνους λαούς,
ίσως και ο μόνος, που μέσα στον κόσμο του δεν είχε λαϊκούς θρύλους. Είναι αλήθεια πως η γραπτή παράδοση των Ελλήνων απέφυγε να δώσει την προσήκουσα σημασία στη λαϊκή δημιουργία και φαίνεται παράλληλα να μην ενδιαφέρθηκε και
πάρα πολύ να τη διασώσει. Στην παραπάνω όμως ασταθή θεωρία της παντελούς έλλειψης παραμυθιών, αντιτίθεται η άφθονη παρουσία λογοποιητικών θεμάτων στις ηρωικές παραδόσεις, γεγονός που αποτελεί αδιαφιλονίκητη
απόδειξη, ότι οι αρχαίοι Έλληνες και μύθους-θρύλους είχαν και λογοποιίες διέθεταν, οι οποίες μεταβιβάστηκαν στους βυζαντινούς μέσω των μαρτυρολογίων, συναξαρίων και των βίων των αγίων της πρώιμης, μέσης και ύστερης βυζαντινής περιόδου.
Πολλές προφορικές λαϊκές διηγήσεις, στα βασικά τους στοιχεία δομής και περιεχομένου, ιχνηλατούνται στα αγιολογικά κείμενα ως πλέγμα, ιστός και καμβάς του ξετυλίγματος της υπόθεσης-ιστορίας του βίου ενός αγίου. Αυτή η διάσταση προκύπτει απ’ τη μελέτη των αγιολογικών κειμένων της πρώιμης βυζαντινής περιόδου σε σχέση με την ελληνική αρχαιότητα και κυρίως σε σχέση με τους αρχαίους ελληνικούς μύθους.
Αυτού του είδους η οπτική γωνία καθορίζει και το θέμα μελέτης: ο κεντρικός άξονας γύρω απ’ τον οποίο επικεντρώνεται η ανάλυση είναι ακριβώς η προφορικότητα, λαϊκότητα των αγιολογικών κειμένων που, είτε γράφτηκαν είτε αναφέρονται στην πρωτοχριστιανική- πρωτοβυζαντινή και μέση βυζαντινή περίοδο (2ος-10ος αι. μ. Χ.), και τα οποία παρουσιάζουν κοινά σημεία αναφοράς με πανάρχαιους κι αρχαίους θρύλους.
Άλλωστε, το μεγαλείο της κλασσικής ηθικής, κατά τον Έρασμο είναι, ήταν και θα εξακολουθεί να είναι τεράστιο: «Ασφαλώς κανείς δεν μπορεί να ονομάσει κοσμικό κάτι που τρέφει την ευσέβεια και οδηγεί στην τελειοποίηση της ψυχής. Γι’ αυτή τη βελτίωση η πρώτη θέση ανήκει δικαιωματικά στην Αγία
Γραφή. Κι όμως πολλές φορές μου συμβαίνει να ανακαλύπτω λόγους αρχαίων συγγραφέων…των οποίων η καθαρότητα, η αγιότητα και, θα μπορούσα να πω, η θεία προέλευση, μου δημιουργούν τέτοια εντύπωση, ώστε δεν μπορώ να μην πιστέψω ότι το χέρι τους είχε σαν οδηγό το Θεό. Άλλωστε το πνεύμα του Χριστού βρίσκεται στα αρχαία κείμενα περισσότερο απ’ ό,τι μπορούμε να φανταστούμε». (Εράσμου-Συνομιλίες).
Η χριστιανική θρησκεία προήλθε από την Παλαιστίνη. Αλλά γρήγορα δέχτηκε την ελληνιστική επίδραση και με την
εργασία των χριστιανών διανοητών της Αλεξάνδρειας -του Κλήμεντος και του Ωριγένη- ο χριστιανισμός απέκτησε τα πολιτικά και πολιτιστικά του δικαιώματα στον ελληνικό κόσμο.
Ίσως, ο παράγοντας της πολιτισμικής βυζαντινής ταυτότητας που αξίζει να καταλάβει την πρώτη θέση είναι η πεποίθηση ότι η αυτοκρατορία ήταν δημιούργημα θελήσεως του Θεού και ότι
προστατεύονταν απ’ Αυτόν και τον Υιόν του. Είναι αυτή η πεποίθηση, η οποία σε μεγάλο βαθμό εξηγεί την εμμονή στην παράδοση, τον συντηρητικό «επαναστατισμό» στο Βυζάντιο. Το καθεστώς, που καθιερώθηκε απ’ τον Κωνσταντίνο και συνεχίστηκε απ’ τους διαδόχους του, φτάνει στην εποχή των εικονοκλαστών όπου δέχτηκε την αμφισβήτηση της
αυτοκρατορικής αυθεντίας, που εγέρθηκε απ’ τους μοναχούς, οι οποίοι ζητούσαν μεγαλύτερη ελευθερία για την Εκκλησία.
Στη συνταγματική θεωρία της αυτοκρατορίας δεν αναγνωρίζονταν κληρονομικά δικαιώματα επί του θρόνου, αν και κατά καιρούς συγγενικά συναισθήματα μπορούσαν
να έχουν μεγάλη επίδραση. Όταν κατά τη μακεδονική δυναστεία αυτό το συναίσθημα έφερε στο θρόνο ένα αφοσιωμένο στη μελέτη αυτοκράτορα, ένας συνεργάτης του εκτελούσε εκείνα τα στρατιωτικά καθήκοντα, που αποτελούσαν μέρος του αυτοκρατορικού φορτίου. Αυτό το μεγάλο βάρος των υποχρεώσεων, που επιβάλλονταν στον αρχηγό -η υπευθυνότητα για την υλική και πνευματική ευτυχία των υπηκόων του- διαμόρφωσε το βυζαντινό αυτοκρατορικό ιδεώδες και αυτό το ιδεώδες κατευθύνει αναγκαστικά τον κυρίαρχο ηγεμόνα: Μπορεί να τον κάνει άλλο άνθρωπο.
Εξαιρετικά δαπανηρή, υπερβολικά συντηρητική στις μεθόδους της, συχνά διεφθαρμένη, παρ’ όλα αυτά, η αυτοκρατορική διοικητική μηχανή ήταν, φαίνεται, ικανή: συνέχιζε να λειτουργεί
με τη δική της συσσωρευτική ορμή κινήσεως που απέκτησε.
Στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, οι κατά Χριστόν «μωροί» -εκείνοι που υπέφεραν την περιφρόνηση του κόσμου εμφανιζόμενοι στο κοινό ως ανόητοι, για να πάρουν επάνω
τους μέρος από το φορτίο της ταπεινώσεως, που είχε οδηγήσει τον Κύριό τους στο Σταυρό- και αυτοί επίσης είχαν τα ρητά τους, που δικαίωναν τον τρόπο ζωής τους: «το μωρόν του Θεού σοφώτερον των ανθρώπων εστί», «η σοφία του κόσμου τούτου
μωρία παρά τω Θεώ εστί».
Στο σημείο αυτό είναι υποχρεωμένος κανείς να ρωτήσει: Πώς ζούσαν οι Βυζαντινοί; Ήταν η ερώτηση, στην οποία ο R.Byron ζήτησε να απαντήσει στο νεανικό του έργο «Το Βυζαντινό Επίτευγμα». Ένα κεφάλαιό του το τιτλοφόρησε «Η
χαρούμενη ζωή». Αυτό είναι μια σοβαρή παραποίηση. Όσο περισσότερο κανείς μελετά τη ζωή του Βυζαντίου, τόσο κατανοεί το βάρος των φροντίδων, που το τυραννούσαν. Ο φόβος, που προκαλούσε ο άτεγκτος φοροεισπράκτορας, ο τρόμος, από την αυθαίρετη τυραννία του αρχηγού του κράτους, η αδυναμία του χωρικού, μπροστά στην άπληστη επιθυμία του δυνατού για αρπαγή της γης, η επαναλαμβανόμενη απειλή βαρβαρικής εισβολής καθιστούσαν τη ζωή μια επικίνδυνη υπόθεση. Και
εναντίον των κινδύνων που την απειλούσαν, μόνο υπερφυσική βοήθεια -η βοήθεια του αγίου, του μάγου ή του αστρολόγου- μπορούσε να την σώσει. Και είναι τιμή του που ο βυζαντινός κόσμος έκανε συνείδησή του τη φιλανθρωπία και ζήτησε να
ελαφρώσει τα βάρη της ζωής, θεμελιώνοντας νοσοκομεία για τους ασθενείς, τους λεπρούς και τους αδύνατους, κτίζοντας ξενοδοχεία για τους οδοιπόρους και τους ξένους, γηροκομεία για τους γέρους, οίκους μητρότητας για τις γυναίκες, καταφύγια για τα εγκαταλελειμμένα παιδιά και τους πτωχούς, ιδρύματα με γενναιοδωρία ενισχυόμενα οικονομικώς από τους ιδρυτές τους, οι οποίοι με γραπτούς κανονισμούς ρύθμιζαν με λεπτομέρειες τις
κατευθύνσεις διοικήσεως αυτών των φιλανθρωπικών ιδρυμάτων. Πρέπει κανείς να στραφεί προς τη ζωή των αγίων και όχι προς τους αυλικούς ιστορικούς, αν θα ήθελε να περιγράψει τις συνθήκες ζωής του Βυζαντίου. Και επειδή η ζωή
ήταν ανασφαλής και επικίνδυνη, εύκολα αναπτύσσονταν καχυποψίες και εκρήξεις βίας και η σκληρότητα ήταν η φυσική συνέπεια. Η Ευρώπη του αιώνα μας θα έπρεπε να κάνει ευκολότερη την κατανόηση των βασάνων του βυζαντινού κόσμου. Δεν θα αντιληφθούμε ποτέ σ’ όλη την έκταση το μέγεθος των αυτοκρατορικών επιτευγμάτων, αν δεν έχουμε μάθει σε ορισμένο βαθμό την τιμή, με την οποία αυτά τα επιτεύγματα πραγματοποιούνταν.
Ο επιστημονικός διάλογος γύρω από τη μελέτη των αγιολογικών κειμένων παρουσιάζει ιδιαίτερη ανάπτυξη τα τελευταία εικοσιπέντε χρόνια. Η προσέγγιση των αγιολογικών κειμένων είναι ιδιαίτερα γόνιμη όταν αυτά αντιμετωπίζονται ως
γνήσια προϊόντα της εποχής τους κι όχι σαν στείρα διδακτικά και ηθικολογικά κατασκευάσματα. Προς αυτή την κατεύθυνση συμβάλλει ο εντοπισμός και η ερμηνεία των ιστορικών στοιχείων των βίων των αγίων. Τα κείμενα αυτά αποτελούν, πραγματικά, θησαυρό πληροφοριών για διάφορες όψεις της καθημερινής ζωής των βυζαντινών στη μακραίωνη περίοδο που αποκαλούμε βυζαντινή.Βίοι αγίων με πρότυπο το βίο του Μεγάλου Αντωνίου
τον 4ο αι. γράφονται, με μικρότερη ή μεγαλύτερη συχνότητα κατά περιόδους, σ’ ολόκληρη τη Βυζαντινή εποχή. Οι βίοι, λόγω του ηθικοπλαστικού τους χαρακτήρα, απηχούν και διαμορφώνουν αξίες και κοινωνικά στερεότυπα. Κατά
συνέπεια αποκαλύπτουν συλλογικές νοοτροπίες στον ερευνητή, αφού ο μεγάλος αριθμός τους εξασφαλίζει ένα δείγμα το οποίο μπορεί να θεωρηθεί αντιπροσωπευτικό, τουλάχιστον ποσοτικά.
Η αρχική συγγραφική εκδοχή ενός βίου-αγιολογικού κειμένου τροποποιείται μέσα στους αιώνες γιατί οι αντιγραφείς
του είναι συνήθως απρόσεκτοι ή καταγράφουν τις παρατηρήσεις τους στο περιθώριο του κειμένου ή αντίθετα αισθάνονται ότι αυτό είναι ένα έργο τέτοιας ευσέβειας και ιερότητας που είναι αδύνατον ν’ αγγίξουν, έστω και λίγο, τροποποιώντας την,
την αρχική του αφήγηση. Μ’ αυτό τον τρόπο τα κείμενα των βίων σώζονται σε αρκετά διαφορετικές εκδοχές σ’ Ανατολή και Δύση και οι μεγάλοι συγγραφείς βίων και μαρτυρολογίων του 5ου, 6ου και 7ου αιώνα προσπάθησαν να συγχωνεύσουν αυτές
τις διαφορετικές εκδοχές και να εισαγάγουν στο τελικό τους κείμενο και την παραμικρή λεπτομέρεια που τυχόν έβρισκαν ν’ αναφέρεται στις πηγές τους.
Μελετώντας τα αγιολογικά κείμενα των πρώιμων, μέσων και ύστερων βυζαντινών χρόνων αποδελτίωσα σωρεία πληροφοριών οι οποίες φωτίζουν, από πολλές απόψεις, το πολύπτυχο μιας πολύπλοκης, αντιφατικής και «μεταβατικής» κοινωνίας όπως η κοινωνία της βυζαντινής περιόδου. Οι ίδιες οι πληροφορίες με την ιδιόμορφη φύση τους κατευθύνουν το
μελετητή στον εντοπισμό βασικών θεματικών περιοχών προς ανάλυση και μελέτη.
Παρακάτω αναφέρω τις βασικές αυτές θεματικές περιοχές με σκοπό τη σφαιρική κατόπτευση της φύσης του υλικού μου δηλαδή των αγιολογικών κειμένων.
Η Ελληνική αρχαιότητα (τέχνη, θρύλοι, μύθοι, παραδόσεις, συγκροτημένη μυθολογία, ναοί κ.ά. πολιτισμικά στοιχεία) όπως συναντάται στα αγιολογικά κείμενα. Η στάση των κειμένων αυτών απέναντί της: α) πάντα αρνητική επιφανειακά
β) όμως πέρα από την επιφάνεια, στο βάθος των πραγμάτων, η αρχαία ελληνική σκέψη, ο πολιτισμός, η μυθολογία και η παράδοση διεμβολίζουν τα αγιολογικά κείμενα και επιβιώνουν μέσω αυτών: πολλά στοιχεία της ελληνικής αρχαιότητας ιχνηλατούνται στα Μαρτυρολόγια και στα Συναξάρια και εν γένει τους βίους των αγίων της βυζαντινής εποχής.
Έμφαση στους αρχαίους θρύλους και μύθους που «περνούνε» στα αγιολογικά κείμενα, είτε αυτούσιοι είτε σε παραλλαγές.(ελαφρώς παραλλαγμένοι).
Βασανιστήρια μαρτύρων: τρόποι, «μηχανές», φρικτές επινοήσεις βασανισμού.
Πλούσιοι και φτωχοί μάρτυρες και άγιοι κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες. Κοινωνικά στρώματα και
θρησκεία, σχέση άλλοτε ανάλογη και άλλοτε αντίστροφη.
Φανατισμός και μισαλλοδοξία: διατάραξη οικογενειακών δεσμών και σχέσεων. Ιδεολογίες, θρησκευτικές ιδεολογίες
ιδίως, και θρησκείες αποδεικνύονται, σε πολλές περιπτώσεις αυτής της κρίσιμης μεταβατικής περιόδου των πρώτων
χριστιανικών αιώνων (χρόνων), ισχυρότερες απ’ τη συγγένεια του αίματος: γονείς προδίδουν τα παιδιά τους και το αντίστροφο πράγμα που οδηγεί σε χαλάρωση του κοινωνικού ιστού και της οικογενειακής αλληλεγγύης.(βία, φόβος, καχυποψία).
Υπερβολές στους αριθμούς των προσηλυτισθέντων στο Χριστιανισμό.
Θαύματα: αντανάκλαση των ατομικών και κοινωνικών αναγκών(π.χ. θεραπείες μεταδοτικών ασθενειών όπως η λέπρα κ.τ.λ.).
Πρώτα σημάδια ανόδου του Χριστιανισμού-αγιότητα και εξουσία. Μεταστροφή ηγεμόνων στο Χριστιανισμό: αρχή
αυτοκρατορικής προστασίας προς την καινούρια, προηγουμένως διωκόμενη απηνώς, θρησκεία και βαθμιαία καθιέρωσή της ως μοναδικής επίσημης θρησκείας του κράτους.
Ιστορικές και γεωγραφικές πληροφορίες για τόπους, ταξίδια (δρομολόγια), ναούς, μοναστήρια, αυτοκράτορες, ηγεμόνες και εν γένει πρόσωπα και πράγματα της πρώιμης βυζαντινής περιόδου,
λιγότερο γνωστά από άλλες πηγές.
Αντιλήψεις, ιδέες, στάσεις για τα δύο φύλα (άνδρα-γυναίκα) σε σχέση με την αγιότητα.
Επαγγέλματα (επαγγελματικές κατηγορίες: στρατός, κατώτερα επαγγέλματα: σκηνοποιοί κ.τ.λ., ευγενείς,
πλούσιοι γαιοκτήμονες με μεγάλη μόρφωση (θύραθεν παιδεία), δούλοι κ.τ.λ.
Αιρέσεις και καταπολέμησή τους (Οικουμενικές Σύνοδοι).
Προφορικότητα-προφορικός πολιτισμός και διαπλοκή τους με τα αγιολογικά κείμενα της πρώιμης βυζαντινής περιόδου.
Με την επίσημη αποδοχή του χριστιανισμού ασκητές και αργότερα Επίσκοποι, διδάσκαλοι και άλλοι, θεωρήθηκαν
άγιοι υπό τον τίτλο του ομολογητού και του ιατρού των ψυχών, εφόσον κήρυτταν και δίδασκαν την ορθή πίστη. Κανείς δεν μπορούσε να γίνει άγιος σε πλήρη απομόνωση απ’ τη χριστιανική κοινότητα: έπρεπε πρώτα να γίνει αποδεκτός ως ενσάρκωση της αγιότητας απ’ την κοινότητα και αργότερα ν’ αναγνωριστεί επίσημα απ’ τις εκκλησιαστικές αρχές.
Όσον αφορά τη γυναικεία αγιότητα στους πρώιμους χριστιανικούς χρόνους, πρέπει να τονιστεί πως έπαιξε μεγάλο ρόλο στην καθιέρωση και στην εδραίωση της λατρείας των αγίων λειψάνων. Οι γυναίκες ως πιστές χριστιανές και ταυτόχρονα ως φορείς της αρχαίας μεσογειακής κοινωνικής παράδοσης αναλάμβαναν σημαντικές υπευθυνότητες κατά την ταφή και την κηδεία του νεκρού. Οι χριστιανές γυναίκες
της ρωμαϊκής αριστοκρατίας ενεπλάκησαν απ’ την αρχή στενά στη διαδικασία της εξεύρεσης και της κατασκευής ιερών για τα λείψανα των μαρτύρων. Και ενώ αυτή τους η δραστηριότητα μειωνόταν απ’ τον αυξημένο επισκοπικό έλεγχο στη λατρεία
των λειψάνων, οι γυναίκες των αυτοκρατορικών και αργότερα κι άλλων αριστοκρατικών οικογενειών θα συνέχιζαν επί μακρόν να εξασκούν σημαντική επιρροή στη σύσταση και ίδρυση καινούργιων χριστιανικών προσκυνημάτων.
Πραγματικά δύο απ’ τις σπουδαιότερες ανακαλύψεις αγίων λειψάνων στον ύστερο ρωμαϊκό κόσμο αποδίδονται σε γυναίκες, αφού ως τα χρόνια του Αμβροσίου Μεδιολάνων (+397 μ.Χ.), η μητέρα του Κων/νου Αγία Ελένη (+330 μ.Χ.) ανακάλυψε τα απομεινάρια του Τιμίου σταυρού στο Γολγοθά, ενώ η αυτοκράτειρα Πουλχερία επέβλεψε την ανακάλυψη των λειψάνων των Σαράντα Μαρτύρων της Σεβάστειας το 451. Οι γυναίκες επίσης συγκαταλέγονται στους πιο αφοσιωμένους πανηγυριστές των ιερών χριστιανικών γιορτών που συρρέουν μαζικά στα ιερά των αγίων.
Η λατρεία των σημαντικών μαρτύρων και αγίων, είτε πανχριστιανική είτε τοπική, έλαβε με το χρόνο καθορισμένη μορφή περιλαμβάνοντας ανάγνωση αποσπασμάτων από το βίο του μάρτυρα-αγίου και μεγαλοπρεπείς τελετουργίες και
πομπές περιφοράς των αγίων λειψάνων τους. Ιδιαίτερα οι μοναστικές κοινότητες είχαν υιοθετήσει μια σειρά εορτών μνημόνευσης των αγίων και προσευχής για τη
μεσολάβησή τους στο Θεό. Λειτουργικά ημερολόγια και Μηναία συνδεόμενα με περιφέρειες, μοναστήρια και μοναχικά τάγματα διασώζονται αρκετά σε μεσαιωνικά λειτουργικά χειρόγραφα, ιδιαίτερα σε μαρτυρολόγια και συλλογές-συναξάρια αγιογραφικών αναγνωσμάτων.
Η λέξη Συναξάριον παράγεται από τη λέξη σύναξη. Στη γλώσσα της Εκκλησίας η λέξη σύναξη σημαίνει τη συνάθροιση των πιστών στο ναό προς τιμήν κάποιου αγίου. Στις συνάξεις αυτές οι Χριστιανοί από πολύ παλιά διάβαζαν κείμενα που μιλούσαν για τη ζωή των αγίων. Τα κείμενα αυτά πήραν σιγά-σιγά την ονομασία Συναξάρια. Βέβαια, οι συγκεντρώσεις των πιστών στους ναούς γίνονται και για να τιμηθούν διάφορα γεγονότα από τη ζωή του Χριστού και της Παναγίας. Γίνονται επίσης για να τιμηθούν οι άγγελοι, οι ευρέσεις και οι επανευρέσεις ιερών λειψάνων, διάφορα γεγονότα και υποθέσεις από
την εκκλησιαστική ιστορία και γενικά το σχέδιο της θείας «οικονομίας». Στο παρελθόν σε κάθε τέτοια περίσταση το Συναξάριο διαβαζόταν ανάμεσα στις ωδές των κανόνων. Στα βιβλία της Εκκλησίας μετά το Κοντάκιο, τον Οίκο και το Μηνολόγιο με τους στίχους ακολουθεί συνήθως ένα υπόμνημα σε πεζό λόγο που μιλάει για την υπόθεση της εορτής. Το υπόμνημα αυτό είναι το Συναξάριο. Δεν πρόκειται για πλήρη βιογραφία του αγίου ή λεπτομερή έκθεση της υποθέσεως της εορτής. Είναι
σχεδόν μια περιληπτική αναφορά όλων αυτών. Ακόμη και όταν είναι κάπως εκτεταμένο, το Συναξάριο δεν εξαντλεί πλήρως την εορταζομένη υπόθεση. Τα Συναξάρια περιέχουν πολλές αλήθειες της πίστεως. Δεν είναι όμως δογματικά κείμενα με την αυστηρή σημασία του όρου και, φυσικά, δεν αρκούν μόνο αυτά για
την πνευματική ωφέλεια των πιστών.
Στη συνέχεια ακολουθούν δύο λόγια για τον συγγραφέα των συναξαρίων, τον βυζαντινό λόγιο Νικηφόρο Κάλλιστο Ξανθόπουλο. Για το βυζαντινό λόγιο Νικηφόρο Κάλλιστο Ξανθόπουλο οι πληροφορίες μας σχετικά με τη ζωή του είναι ελάχιστες. Για τα πρώτα χρόνια του δε γνωρίζουμε σχεδόν τίποτα. Οι σύγχρονες μ’ αυτόν φιλολογικές ή άλλες πηγές σιωπούν. Κάποιες πληροφορίες για τη ζωή του συνάγονται
μόνο από τα έργα του. Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα γνωστά στοιχεία έζησε μετά το και μέχρι το 1330 μ. Χ. Έμεινε για πολύ καιρό στην Κωνσταντινούπολη. Βρισκόταν συχνά στο ναό της Αγίας Σοφίας και στη βιβλιοθήκη που υπήρχε εκεί.
Στην Εκκλησιαστική Ιστορία του (Migne P.G. τ. 145,609) διαφαίνεται η πληροφορία ότι διαβιούσε στις εγκαταστάσεις του ναού της Αγίας Σοφίας και ότι εκεί εργάσθηκε για τη συγγραφή των έργων του. Από τον κώδικα 79 της Βοδλιανής
βιβλιοθήκης της Οξφόρδης αντλούμε την πληροφορία ότι χρημάτισε και πρεσβύτερος του ναού της Αγίας Σοφίας. Ο Βατικανός κώδικας 182, φ. 1 μας δίνει την πληροφορία ότι ο Νικηφόρος Κάλλιστος Ξανθόπουλος έγινε και μοναχός, και πήρε το μοναχικό όνομα Νείλος. Αυτό όμως δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένο. Πάντως, αν έγινε αυτό, θα πρέπει να συνέβη περί τα τέλη του βίου του.
Το συγγραφικό του έργο είναι τεράστιο σε έκταση. Διακρίθηκε ως
ιστορικός, ως εξηγητής των Γραφών, των Πατέρων και των υμνογράφων, ως ποιητής εκκλησιαστικών ύμνων και επιγραμμάτων, ως αγιολόγος και λειτουργιολόγος. Η
πολυμέρεια του είναι εκπληκτική. Βέβαια, σε ένα έργο με τέτοια έκταση δεν είναι εύκολο να συναντήσουμε εξαντλητική έρευνα και συστηματική εργασία. Όμως παρά τις οποιεσδήποτε ελλείψεις του ο Νικηφόρος Κάλλιστος Ξανθόπουλος είναι ένας από
τους πιο αξιόλογους συγγραφείς των αρχών του 14ου αιώνος.
Τα έργα του διαιρούνται από τους ειδικούς μελετητές σε:
Α.Ιστορικά
Β. Ποιητικά (ιστορικά,
αγιολογικά, συνόψεις εκκλησιαστικών βιβλίων, θύραθεν)
Γ. Αγιολογικά-Λειτουργιολογικά
Δ. Εξηγητικά
Ε. Διάφορα
Μεγάλο μέρος του έργου του παραμένει ακόμη ανέκδοτο. Από τα εκδομένα πολλά έχουν εκδοθεί στην Patrologia Graeca του J.P.Migne τ. 145-147, αλλά βρίσκονται και σε άλλες εκδόσεις συλλογικά ή μεμονωμένα.
Σύντομος πρόλογος των Συναξαρίων του Ξανθοπούλου εις τα Συναξάρια του Τριωδίου.(Σήμερα έχουμε σαν ξεχωριστά βιβλία το Τριώδιο και το Πεντηκοστάριο. Παλαιότερα ήταν ένα βιβλίο και χωριζόταν σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος λεγόταν Τριώδιον Κατανυκτικόν και το δεύτερο Τριώδιον των Ρόδων ή Πεντηκοστάριον).
«Συναξάρια γραμμένα από το Νικηφόρο Κάλλιστο Ξανθόπουλο για τις επίσημες εορτές του Τριωδίου και του Πεντηκοσταρίου. Αναφέρονται σε κάθε μια από αυτές, για το πώς ξεκίνησαν, γιατί είναι έτσι σήμερα και για ποιο λόγο θέσπισαν αυτές
τις εορτές οι θεοφόροι Πατέρες μας, μαζί με κάποιες σχετικές παρατηρήσεις. Αρχίζουν από την Κυριακή του Τελώνου και
Φαρισαίου και καταλήγουν στην Κυριακή των Αγίων Πάντων. Στην ακολουθία του Όρθρου πρέπει πρώτα να διαβάζεται το Συναξάριο του Μηναίου και έπειτα το αρμόδιο από τα παρόντα».
Ο Συναξαριστής που αποτελεί έργο του Διακόνου της Μεγάλης Εκκλησίας Μαυρικίου, κυκλοφορούσε σε χειρόγραφες συλλογές
και ήταν γραμμένες σε γλώσσα αρχαΐζουσα, γι’ αυτό και δύσκολη για τους χριστιανούς της τουρκοκρατίας. Γι’ αυτό το λόγο ανέλαβε την μετάφρασή του «εκ του Ελληνικού εις την καθ’
ημάς κοινοτέραν διάλεκτον ο σοφός ανήρ, Μάξιμος ο Μαργούνιος Επίσκοπος Κυθήρων». Βέβαια δεν περιορίσθηκε μόνο στη μετάφραση, αλλά εργάσθηκε και κριτικά επάνω στα κείμενα, τα οποία αποκατέστησε, διόρθωσε, πλάτυνε, αναπλήρωσε τις ελλείψεις τους, σαφήνισε τα δυσνόητα και ομόρφυνε με διάφορες υποσημειώσεις, τις οποίες άντλησε απ’ τις ανεξάντλητες γνώσεις του. Αλλά, το σημαντικότερο, αποκάθαρε τον Συναξαριστή από όσα περιείχε «εναντία τη θεία
γραφή και απίθανα παρά τω ορθώ λόγω και τοις κριτικοίς…», γιατί δεν υπήρχε άλλο βιβλίο της Εκκλησίας «τόσον άτακτον και ανεπιμέλητον, ωσάν ο Συναξαριστής». Η έκδοση περατώθηκε το 1819 και φυσικά σε λίγο διάστημα εξαντλήθηκε. Μια Τρίτη έκδοση σε δύο τόμους έγινε το 1868 από το τυπογραφείο
του Χ.Νικολαϊδου Φιλαδελφέως, ο οποίος προσάρμοσε κάπως το λεκτικό ιδίωμα «προς τα εν κοινή χρήσει κατά τους καθ’ ημάς χρόνους». Επίσης τον Συναξαριστή του 1868 επανεξέδωσε ο εκδότης κ. Σπανός σε φωτοτυπία.
Ο Μέγας Βασίλειος γράφει για τους βίους των Αγίων σε επιστολή του (επιστολή α΄): «οι βίοι των μακαρίων ανδρών ανάγραπτοι παραδεδομένοι, οίον εικόνες τινές έμψυχοι της κατά Θεόν πολιτείας, τω μιμήματι των αγαθών έργων πρόκεινται. Και τοίνυν, περί όπερ αν έκαστος ενδεώς έχοντος εαυτού αισθάνεται, εκείνω προσδιατρίβων, οίον από τινος κοινού ιατρείου, το πρόσφορον ευρίσκει τω αρρωστήματι φάρμακον».
Ο Συναξαριστής του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου βασίστηκε στους χειρόγραφους Συναξαριστές των σημαντικότερων Μονών του Αγίου Όρους: του Παντοκράτορα, του Πρωτάτου, των Μονών Διονυσίου και Κουτλουμουσίου. Και όπως
γράφει ο ίδιος ο Νικόδημος ο Αγιορείτης «ου μόνον δε ταύτα, αλλ’ επιμελήθημεν να προσθέσωμεν εν τη μεταφράσει ημών ταύτη, και τας χρονολογίας εις κάθε αγίου Συναξάριον, όσας δηλαδή εδυνήθημεν να εύρωμεν. Ομοίως και τας ονομασίας των
τόπων και πόλεων, καθώς δηλαδή τώρα ονομάζονται οι εν τοις Συναξαρίοις αναφερόμενοι τόποι και πόλεις, προς σαφήνειαν και κατάληψιν περισσοτέραν των αναγινωσκόντων. Ουχί δε πάσας τας ονομασίας επροσθέσαμεν, αλλ’ όσας ηδυνήθημεν να εύρωμεν».
Επίσης συνεχίζει: «επειδή δε πολλοί από τους εν τοις Συναξαρίοις
περιεχομένους αγίους, έχουσι και βίους κατά πλάτος, μεταφρασμένους εις το απλούν και περιεχομένους εις τον Δαμασκηνόν, εις το Εκλόγιον, εις το νέον Εκλόγιον, εις τον Παράδεισον, εις τον νέον Παράδεισον, εις άλλα βιβλία. Δια τούτο επιμελήθημεν και εσημειώσαμεν εις το τέλος κάθε Συναξαρίου των τοιούτων αγίων, εις ποίον βιβλίον εκ των ανωτέρω
ευρίσκεται ο κατά πλάτος βίος αυτών. Αλλά και τους Ελληνικούς βίους των ανωτέρω αγίων, και τους συγγραφείς αυτών, και μάλιστα Συμεών τον Μεταφραστήν, εσπουδάσαμεν να σημειώσωμεν, και εν ποίοις ιεροίς μοναστηρίοις του αγίου Όρους
ευρίσκονται, προς είδησιν των φιλολόγων, καλώς ειδότες, ότι ουκ άχαρίς εστι παρ’ αυτοίς μία τοιαύτη είδησις».
Ο Μέγας Βασίλειος αναφέρει στις επιστολές του αξιομνημόνευτες απόψεις για τους βίους των αγίων: «Ώσπερ οι ζωγράφοι, όταν από εικόνων εικόνα γράφωσι, πυκνά προς το παράδειγμα βλέποντες, τον εκείθεν χαρακτήρα προς το εαυτών
σπουδάζουσι μεταθείναι φιλοτέχνημα. Ούτω δη τον εσπουδακότα εαυτόν πάσι τοις μέρεσι της αρετής
απεργάσασθαι τέλειον, οιονεί προς αγάλματα κινούμενα και έμπρακτα, τους βίους των αγίων αποβλέπειν, και το εκείνων αγαθόν, οικείον ποιείσθαι δια μιμήσεως».
Κατά το Συναξαριστή του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου και τους επιμέρους βίους των αγίων του Συμεών του Μεταφραστή, ολόκληρη η κοινωνική κλίμακα αγιοποιείται εκπροσωπούμενη από εξαιρετικές περιπτώσεις ανθρώπων-αγίων: Πατριάρχες, αρχιερείς, ιερείς, διάκονοι, μοναχοί, παρθένοι μοναχοί, βασιλείς,
αυτοκράτειρες, βασιλομήτορες, αρχόντισσες, φτωχοί άνθρωποι του λαού, όλοι, ανεξάρτητα απ’ την κοινωνική τους θέση έχουν τη δυνατότητα να αγιοποιηθούν, ανάλογα με το ύψος της αρετής στο οποίο έχουν φτάσει. Επίσης την ίδια δυνατότητα αγιοποίησης, σε σχέση με τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα έχουν, άνδρες και γυναίκες, των κατωτέρων λαϊκών τάξεων: γαιοκτήμονες, γεωργοί, τσαγκάρηδες, σκυτοτόμοι, όλοι, παντρεμένοι και ανύμφευτοι, σύμφωνα με τον ιερό Χρυσόστομο,
μπορούν να μετέχουν της αγιότητας: «Δυνατόν και σφόδρα δυνατόν, και γυναίκας έχοντας την αρετήν μετιέναι, εάν θέλωμεν. Πώς; Εάν έχοντες γυναίκα ως μη έχοντες ώμεν. Εάν μη χαίρωμεν επί κτήσεσιν. εάν τω κόσμω χρώμεθα, ως μη καταχρώμενοι. Οι δε τινες ενεποδίσθησαν από γάμου ιδέτωσαν, ότι ουχ ο γάμος
εμπόδιον, αλλ’ η προαίρεσις η κακώς χρησαμένη τω γάμω. Επεί ουδέ ο οίνος ποιεί την μέθην, αλλ’ η κακή προαίρεσις, και το πέραν του μέτρου χρήσθαι. Μετά συμμετρίας τω γαμώ χρώ, και πρώτος εν τη βασιλεία έση, και πάντων απολαύσεις των αγαθών».
Όπως ωραία διατύπωσε ο βυζαντινολόγος Cyril Mango στο βιβλίο του «Βυζάντιο, η αυτοκρατορία της Νέας Ρώμης», «όλες οι αυτοκρατορίες πάντοτε κυβέρνησαν μια πληθώρα λαών και η βυζαντινή αυτοκρατορία δεν αποτέλεσε εξαίρεση». Τα έθνη που βρίσκονταν υπό την κυριαρχία της, αν και μεταξύ τους υπήρχε κοινή αποδοχή του κυρίαρχου ελληνόφωνου και χριστιανικού πολιτισμού της αυτοκρατορίας, είχαν την τάση να ακολουθούν
διαφορετικούς δρόμους και να επιβεβαιώνουν την ιδιαιτερότητά τους μέσω των ξεχωριστών πολιτιστικών στοιχείων (κυρίως της γλώσσας) που μοιράζονταν. Ως παράδειγμα αναφέρουμε την Κωνσταντινούπολη, που την εποχή του Ιουστινιανού,
όπως όλες οι μεγάλες πρωτεύουσες, παραδίδεται ως χωνευτήρι ετερόκλητων στοιχείων. Όμως η προφανής και αποδεδειγμένη διαπλοκή των βυζαντινών αγιολογικών κειμένων με στοιχεία λογοτεχνικής προφορικότητας και λαϊκών, προφορικών, μυθικών παραδόσεων, από την άλλη, αποκαλύπτει με ενάργεια και
καθαρότητα τον τρόπο που η λογοτεχνική δημιουργία, γραπτή και προφορική, ενοποιείται στο πρώιμο Βυζάντιο: το γεγονός αυτό αποτελεί μια πολύ ενδιαφέρουσα πολιτισμική πρωτοτυπία, αφού με εσωτερικά, λεπτά νήματα, οι δυο ομόρριζες συνιστώσες της λογοτεχνικής δημιουργίας, προφορική λογοτεχνική παράδοση και γραπτή λογοτεχνική παραγωγή συνδέουν με άρρηκτους δεσμούς την αρχαία ελληνική λαϊκή και λόγια σκέψη και φιλοσοφία με την αντίστοιχη χριστιανική-βυζαντινή.
Ενδεικτική βιβλιογραφία:
Oσίου Πατρός ημών Νικοδήμου Αγιορείτου, Συναξαριστής των δώδεκα μηνών του ενιαυτού, τ.1-6, εκδόσεις «Ορθόδοξος Κυψέλη». Θεσσαλονίκη, 1989.
Η Αξία της Μνήμης για μια Κοινωνία του Κώστα Θεολόγου: http://www.intellectum.org/…/ITL03P053069_H_aksia_tis….
A.J. Greimas, Structural Semantics. An Attempt at a Method. Translated by McDowell, R. Schleifer and A. Velie, University of Nebraska Press, Lincoln and London, 1983, pp. 197-211.
Ζακυθηνού, Δ .Α. Η βυζαντινή αυτοκρατορία 324-1071, 1969.
Vasiliev, A. A .Ιστορία της βυζαντινής αυτοκρατορίας 324-1453 (μετάφραση Δημοσθ. Σαβράμη), 1954 Ν.Δ.Σακκάς.
Άμαντου, K. I. Εισαγωγή εις την βυζαντινήν ιστορίαν: Το τέλος του αρχαίου κόσμου και η αρχή του μεσαίωνος. Αθήναι: Ίκαρος, έκδ. Β 1950.
Άμαντου, Κ. Ι. Ιστορία του βυζαντινού κράτους. Αθήναι: Οργανισμός Εκδόσεως Σχολικών Βιβλίων, έκδ. Β., τόμ. Α΄1953, τόμ. Β΄1957.
Άμαντου, Κ. Ι. Η ελληνική φιλανθρωπία κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους. Αθήνα, τόμ. 35, 1923.
Κονιδάρη, Γ. Η Ελληνική Εκκλησία ως πολιτιστική δύναμις εν τη Ιστορία της Χερσονήσου του Αίμου. Αθήναι: 1948.
Κονιδάρη, Γ. Εκκλησιαστική ιστορία της Ελλάδος από της ιδρύσεως των Εκκλησιών αυτής υπό του Αποστόλου Παύλου μέχρι σήμερον. (έκδοσις 2α). Αθήναι, 1966.
Κουκουλέ, Φ.Ι. Βυζαντινών βίος και πολιτισμός. Αθήναι: Institut Franηais d’ Athθnes, τόμοι 6 (Α΄τόμος 1948, ΣΤ΄τόμ. 1957).
Krumbacher, K. Ιστορία της Βυζαντινής Λογοτεχνίας (εισαγωγή Ν.Τωμαδάκη, μετάφρασις Γ.Σωτηριάδου) Αθήναι: Πάπυρος, 1964.
Λογοθέτου, Κ. Η φιλοσοφία των Πατέρων και του μέσου αιώνος. Τόμοι δύο, Αθήναι: 1930-1933.
Ostrogorsky, G.A. Geschichte des byzantinischen Staates, εκδ. Γ΄1963 (Γαλλική μετάφραση Histoire de l’ etat byzantin. Paris, 1956, Αγγλική μετάφραση, υπό J.Hussey με τον τίτλο History of
the byzantine State. Oxford: Blackwell, έκδ.Β΄1968, Αμερικανική έκδοση, New Brunswick-New Jersey, 1957).
Κουκουλέ, Φ.Ι. Βυζαντινών βίος και πολιτισμός. Αθήναι: Institut Franηais d’ Athθnes, τόμοι 6 (Α΄τόμος 1948, ΣΤ΄τόμ. 1957).
Τζόουνς, Α.Μ. Ο Κωνσταντίνος και ο εκχριστιανισμός της Ευρώπης. Αθήναι: Γαλαξίας, 1962 (μετάφραση εκ της Αγγλικής).
Walter J. Ong, Προφορικότητα και εγγραματοσύνη, μετ. Κ. Χατζηκυριάκου, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1997.
Μελέτες για την Ιστορία του Βυζαντίου απ’ την Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογο-ιστορικό:
Οι Βίοι των Αγίων της Βυζαντινής περιόδου ως ιστορικές πηγές. (Σημειώσεις και παρατηρήσεις για τα Βυζαντινά αγιολογικά κείμενα της Μέσης περιόδου: 7ος -10ος αιώνας). Αυτοέκδοση. Τρίκαλα 2006. ISBN 960-92360-5-7. (σελ. 46
Σημειώσεις και παρατηρήσεις στην ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας απ’ τον 11ο ως τον 15ο αι. Τα αγιολογικά κείμενα της περιόδου. (Συμβολή στη μελέτη των βίων των αγίων ως ιστορικών πηγών). Αυτοέκδοση. Τρίκαλα 2006. ISBN 960-92360-6-5. (Σελ. 361).
Thomas Head, The Cult of the Saints and their Relics. Hunter
College and the Graduate Center.
Beck, Hans-Georg, Kirche und Theologische Literatur im Byzantinischen Reich (Munich, 1959).
Η πολιτισμική προσφορά του Ελληνισμού από την Αρχαιότητα ως την Αναγέννηση. – Β. Ασημομύτης- Γ. Γρυντάκης- Θ.
Κατσουλάκος – Σ. Κόνδης- Χ. Μπουλιώτης- Β. Σκουλάτος. Έκδ. ΥΠΕΠΘ- Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.
Ζεράρ Βάλτερ, Η καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο, εκδόσεις Ωκεανίδα.
Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, «Πυρσός», εκδόσεις Δρανδάκη (Τόμος Ελλάς)
Ιστορικές Γραμμές, Βυζάντιο, τόμος Β΄-Ι΄. Ν. Παπαϊωάννου.
Εγκυκλοπαίδεια «Ήλιος» Ιωάννου Πασσά.
Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη.
Ελληνική Ιστορία Κωνσταντίνου Παπαρρηγοπούλου.
«Ο Πρώτος Βυζαντινός Ουμανισμός», σημειώσεις και παρατηρήσεις για την εκπαίδευση και την παιδεία στο Βυζάντιο από τις αρχές ως τον 10ο αιώνα, Paul
Lemerle, (μτφρ. Μ. Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου). Β΄ έκδοση. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης. Αθήνα 1985.

«Κυπριακοί αγώνες» Αμαλία Κ. Ηλιάδη, Φιλόλογος-Ιστορικός, Μεταπτυχιακό δίπλωμα Βυζαντινής Ιστορίας από το Α.Π.Θ.- Δ/ντρια 5ου ΓΕΛ Τρικάλων

«Κυπριακοί αγώνες»
Αμαλία Κ. Ηλιάδη, Φιλόλογος-Ιστορικός, Μεταπτυχιακό δίπλωμα Βυζαντινής Ιστορίας από το Α.Π.Θ.- Δ/ντρια 5ου ΓΕΛ Τρικάλων
P1110502
Θύμα της Γ΄ Σταυροφορίας υπήρξε και η Κύπρος. Ο βασιλιάς της Αγγλίας Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος κατέλαβε το νησί το 1191. Ήταν η αρχή του κακού. Το επόμενο διάστημα, για οκτώ αιώνες, οι διάφοροι κυρίαρχοι καταπίεζαν το λαό της με τους Τούρκους σχεδόν πάντα παρόντες. Όταν το 1878 την ανάληψη της εξουσίας στο νησί ανέλαβαν οι Άγγλοι, οι Κύπριοι πίστεψαν πως ήρθε η ώρα της ελευθερίας. Ο μεγάλος τους πόθος ήταν η ένωση με την Ελλάδα.
Το ενωτικό ζήτημα πήρε μεγάλες διαστάσεις με την άνοδο του Μακαρίου στον αρχιεπισκοπικό θρόνο τον Οκτώβριο του 1950. Ο νέος ιεράρχης διακήρυττε σε όλους τους τόνους: «δεν θα συνθηκολογήσουμε με τον κυρίαρχο». Ο ένοπλος όμως αγώνας για να διεκδικήσουν οι Κύπριοι τα δικαιώματά τους, άρχισε το 1955. Δύο ήταν οι μεγάλες προσωπικότητες που επωμίστηκαν το σημαντικό έργο, ο επίσκοπος Μακάριος και ο απόστρατος συνταγματάρχης του ελληνικού στρατού Γεώργιος Γρίβας, ο οποίος είχε επιλέξει το ψευδώνυμο «Διγενής», που ζωντάνευε στις συνειδήσεις των ανθρώπων παλιές δόξες.
Την 1η Απριλίου 1955 ο Διγενής επικεφαλής της Εθνικής Οργάνωσης Κυπρίων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) κήρυξε την έναρξη του επαναστατικού κινήματος. Μάταια οι Άγγλοι προσπάθησαν να εξαρθρώσουν την ΕΟΚΑ με συλλήψεις, πρόστιμα, καταδίκες.
Λίγους μήνες αργότερα, τον Σεπτέμβριο του ’55, η Κύπρος γνώρισε τον πιο σκληρό και αδίστακτο κυβερνήτη, τον Χάρτινγκ. Η διάσταση των απόψεών του με τον Μακάριο οδήγησε στην εξορία του ιεράρχη στις Σεϋχέλλες και στη σκληρή γραμμή για τη διάλυση της ΕΟΚΑ. Ζήτησε την παράδοση των αγωνιστών με τον οπλισμό τους και πήρε από τον Διγενή την περήφανη λακωνική απάντηση: «οι νικητές δεν παραδίδονται».
Η ΕΟΚΑ στην πρόκληση του Άγγλου κυβερνήτη απάντησε περιπαιχτικά: Άφησε ελεύθερο ένα γαϊδούρι να περιφέρεται στους δρόμους της Λευκωσίας φορτωμένο ξύλινα όπλα και μια πινακίδα με την επιγραφή: «my Marshal I surrender» (στρατάρχα μου, παραδίδομαι). Κάποιος ή κάποιοι έγραψαν ένα σατιρικό ποίημα πολύ ταιριαστό για την περίπτωση:
«Παρεδόθη ένας όνος,
ήταν ένοπλος και μόνος,
κι οδηγήθη άρον-άρον
στον στρατάρχη των γαϊδάρων.
Και εδήλωσεν ο όνος:
Τι μαλώνουμε πεισμώνως
Ο κυρ Όνος κι ο σερ Όνος
εντός ξένου αχυρώνος;».
Μια αγγλική εφημερίδα έγραψε:
«…ένας στρατάρχης, τρεις στρατηγοί και σαράντα χιλιάδες βρετανοί στρατιώτες δεν αποδείχτηκαν ικανοί να νικήσουν την ΕΟΚΑ».
Πολλοί από τους αγωνιστές με ζωντανό το όραμα της ελευθερίας της πατρίδος, οδηγήθηκαν στην αγχόνη με τον Εθνικό Ύμνο στα χείλη, με το κήρυγμα της επανάστασης του ’21 στον ύστατο λόγο τους, με προσηλωμένο τον νου και την καρδιά στην αρχαιοελληνική υπόσχεση «άμες γ’ εσόμεθα πολλώ κάρονες», την οποία τίμησαν επάξια.
Στην Λευκωσία, στο νεκροταφείο των ηρώων, στα φυλακισμένα μνήματα,
την ώρα που απλώνεται το μούχρωμα
μια φωτεινή σιλουέτα πλανάται
ανάμεσα στους τάφους της νιότης
με τους λευκούς σταυρούς.
Είναι η θυσία; Η Αυταπάρνηση; Η Ελευθερία;
Είναι η Ελλάδα; Η Μάνα; Η Παναγία;
Όλα είναι…
Απέναντι στο λόφο
τα λαμπάκια αναβοσβήνουν
φωτίζοντας την ημισέληνο του κατακτητή.
Προδομένη Κύπρος!
Και η φωτεινή οπτασία εκεί…
Ένα-ένα «μελετά τα λαμπρά παλληκάρια»
Είναι ο Παναγιώτης, ο Νικόλας,ο Γιώργης,
ο Περικλής, ο Μάριος, ο Ευαγόρας…
Αθάνατοι μάρτυρες και παντοτινοί
οδηγοί του χρέους.
Αιωνία τους η μνήμη!..
Ύστερα ήρθε ο Αττίλας..
Άρα, οι αγώνες δεν τελείωσαν.
Πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο «Ιστορικά ντοκουμέντα και άλλα δημοσιεύματα» του Γιάννη Τσαλάκου, αφιερωμένο στη μνήμη των μαρτύρων και ηρώων του Εθνικοαπελευθερωτικού αγώνος των Κυπρίων Αυξεντίου, Καραολή, Δημητρίου και Παλληκαρίδη, σε ένδειξη συμπαράστασης των Ελλήνων προς τον όμαιμο λαό της Κύπρου και προς γνώση και ενημέρωση για το ιστορικό του μέλλον. Ο συντάκτης αυτών των κειμένων είχε ως μοναδική πηγή των γεγονότων που αναφέρεται και προβάλλει, την ισχυρή μνήμη που διαθέτει στην ηλικία των ενενήντα ενός ετών. Η γλώσσα του, μεστή εννοιών και περιστατικών, ρέουσα και καθάρια ελληνική, πλούσια σε γεγονότα και αδιάσειστα επιχειρήματα δείχνουν το χάρισμα του λόγου και τη δυνατή πέννα που διαθέτει ο συντάκτης των δημοσιευμάτων.
Τα επιχειρήματα του συντάκτη είναι αδιάσειστα. Και ναι μεν είναι γεγονός ότι μπορεί και πολλοί άλλοι να τα λένε προφορικά, αλλά όμως ουδείς έως τώρα είχε το θάρρος και το σθένος να τα καταγγείλει και δη δημόσια, σθένος και θάρρος που επιδεικνύει ο υπερενενηκονταετής συντάκτης των κειμένων Ιωάννης Τσαλάκος. Η αλήθεια είναι πικρή και καυστική πάντοτε και για τους περισσότερους. Ο συντάκτης των κειμένων, δριμύς και καυστικός δεν χαρίζει τίποτε και σε κανένα απολύτως. Ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε υποσχεθεί ότι θα διατάξει το άνοιγμα του φακέλου της Κύπρου, όπερ και εγένετο με πρόεδρο της επιτροπής το βουλευτή Μεσολογγίου, τον αείμνηστο Μπασαγιάννη. Όταν όμως η έρευνα έφτασε στο κρίσιμο σημείο να καταλογισθούν ευθύνες στην κυβέρνηση Καραμανλή που στις 15 Αυγούστου 1974, δεν έστειλε στην Κύπρο μία μεραρχία στρατού, για να αποτρέψει την απόβαση του Αττίλα 2, αδίκημα που συνιστά έγκλημα εθνικό σε βαθμό κακουργήματος, διωκόμενο αυτεπαγγέλτως κατά την κατάθεση του στρατηγού Σιαπκαρά, περιέχουσα ολόκληρη τη σχετική διάταξη του στρατιωτικού ποινικού κώδικα, σ’ αυτή ακριβώς τη στιγμή ο Ανδρέας Παπανδρέου διέταξε το κλείσιμο του φακέλου, πράξη για την οποία καταγγέλλεται ενώπιον της ιστορίας από τον συγγραφέα.
(Δακτυλογράφηση: Βάσω Κ. Ηλιάδη).