Όταν γονείς και παιδιά παίζουν μαζί, προκύπτουν σημαντικά οφέλη για το κάθε μέλος ξεχωριστά και για την οικογένεια ως σύνολο.

Ποια είναι τα οφέλη;

– Ειδικά τα παιδιά: συνδέονται και επικοινωνούν, βιώνουν το ενδιαφέρον και την προσοχή των γονιών, καλλιεργούν ενδιαφέροντα και δεξιότητες (π.χ. καλλιτεχνική ενασχόληση, συνεργασία, μάθηση κ.ο.κ.), απολαμβάνουν τη διαδικασία, βιώνουν μεγάλη γκάμα συναισθημάτων μέσα σε ένα ασφαλές για αυτά πλαίσιο (αφού οι γονείς είναι παρόντες), εκφράζονται, εξασκούνται στην εύρεση τρόπων να ξεπερνάνε εμπόδια.

– Οι γονείς χαίρονται οι ίδιοι την όλη συνθήκη και συνδέονται βαθύτερα με τα παιδιά τους. Επιπλέον, μία σημαντική παράμετρος είναι ότι επιτρέπουν στο «εσωτερικό παιδί» τους να δράσει με χαλαρότητα, άνεση και τρυφερότητα που ίσως δεν έχουν σε άλλα πεδία της ζωής τους· ακόμα, μπορεί το παιχνίδι με τα παιδιά να είναι μία καλή επανορθωτική – «θεραπευτική» εμπειρία για έναν ενήλικα που υπήρξε ένα πληγωμένο ή καταπιεσμένο παιδί.

– Η οικογένεια συνδέεται, λειτουργεί ως ομάδα, αποκρυσταλλώνει ρόλους και σχέσεις, βιώνει και επεξεργάζεται συναισθήματα, έχει ευχάριστες κοινές στιγμές.

————————

Τι γίνεται, όμως, όταν κάποιος γονιός ναι μεν έχει τη διάθεση, μα δεν μπορεί αυθόρμητα να ξεκινήσει / να συμμετάσχει στα παιχνίδια, όταν στερεύει από ιδέες και όταν κουράζεται ή βαριέται;

Για κάποιους ενήλικες το να παίξουν είναι μία απλή διαδικασία, μπαίνουν σε αυτήν άνετα, αξιοποιούν τη φαντασία τους και το απολαμβάνουν. Για άλλους τα πράγματα είναι διαφορετικά: για ποικίλους λόγους, κάτι τους κρατάει και μπλοκάρουν ή δεν ξέρουν πώς να παίξουν ή ίσως κουράζονται.

Κάτι τέτοιο συχνά κάνει το γονιό να νιώθει ενοχικά – και να μπλοκάρει ακόμα περισσότερο.

Τι μπορούμε να κάνουμε τότε;

Σίγουρα, όχι να «μαλώσουμε» το γονιό που μπλοκάρει (όπως δε μαλώνουμε και τα παιδιά, όταν μπλοκάρουν). Μπορεί να είναι πραγματικά βοηθητικό για το γονιό το να διερευνήσει αυτό του το μπλοκάρισμα, ώστε να δώσει ευκαιρίες στον εαυτό του να αφήνεται περισσότερο γενικά στη ζωή του και να χαίρεται.

Ας δούμε, όμως, ταυτόχρονα και πώς μπορεί με μικρές κινήσεις να ξεπερνά αυτό το μπλοκάρισμα.

Το πιο βασικό να θυμόμαστε: για τα παιδιά παιχνίδι μπορεί να γίνει το οτιδήποτε! Αρκεί να νιώθουν ότι ο γονιός είναι εκεί και κάνουν μαζί κάτι με διάθεση να διασκεδάσουν.

Έτσι, οι γονείς μπορούν να μετατρέψουν σε παιχνίδι τις δραστηριότητες που είναι για τους ίδιους/τις ίδιες απολαυστικές ή και ρουτίνα: μαγείρεμα, μαστορέματα, διάβασμα, ψώνια, ένας καφές, γυμναστική, μουσική και γενικά ό,τι όντως αρέσει στον καθένα/την καθεμία. Ένα παιχνίδι ρόλων – που πολύ αγαπούν τα παιδιά – μπορεί να γίνει με τα πιο απλά υλικά που ήδη υπάρχουν στο σπίτι και με τους πλέον καθημερινούς διαλόγους.

Δηλαδή, το παιχνίδι με τα παιδιά δεν απαιτεί από τους γονείς να γίνονται φοβεροί παραμυθάδες, χειροτέχνες, σκηνοθέτες και αεικίνητοι αθλητές με ανεξάντλητη φαντασία· προϋποθέτει μόνο να είναι παρόντες/ούσες και με παιγνιώδη διάθεση.

Πότε χαλάει το παιχνίδι; Όταν μπαίνουν στη μέση η επίκριση, ο έλεγχος για γνώσεις και δεξιότητες, ο διδακτισμός: π.χ. «το κάστρο που έφτιαξες μπατάρει, πρέπει να το κάνεις αλλιώς, κοίτα εδώ» ή «για μοίρασε τα Χ κοχύλια που μαζέψαμε δια τα μέλη της οικογένειάς μας» κ.ο.κ.

Βάλια Μαστοροδήμου
Ψυχολόγος MSc
Συμβουλευτική & Ψυχοθεραπεία ενηλίκων, παιδιών, εφήβων, οικογένειας
Facebook page: https://www.facebook.com/ValiaEnDynamei

4. Οι διαγνώσεις δυσκολιών στα παιδιά: πώς να υποστηρίζεται ολόπλευρα η οικογένεια/Βάλια Μαστοροδήμου

Οι διαγνώσεις/αξιολογήσεις των παιδιών για αναπτυξιακές διαταραχές και μαθησιακές δυσκολίες απασχολούν όλο και περισσότερο τις οικογένειες στη σύγχρονη Ελλάδα.

Με αρκετά ερωτήματα να εγείρονται λόγω του πλήθους αυτών των διαγνώσεων, στο άρθρο αυτό ας επιχειρήσουμε να δούμε τι σηματοδοτεί η διάγνωση/αξιολόγηση για την οικογένεια.

Οι «μαθησιακές δυσκολίες» είναι μία κατηγορία διαγνώσεων την οποία συναντάμε πολύ συχνά. Ένα ερώτημα που απασχολεί θεραπευτές, δασκάλους, γονείς είναι το γιατί τόσες διαγνώσεις; Επίσης, τι σημαίνει π.χ. για ένα νηπιάκι η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) ; Ας αναρωτηθούμε σχετικά:

• Οι απαιτήσεις/υποχρεώσεις τη σχολικής ζωής σε ποια ηλικία ξεκινάνε; Μήπως είναι πρώιμα; Είναι έτοιμο το παιδί π.χ. στο α’ τρίμηνο της Β’ δημοτικού να έχει μάθει την προπαίδεια; Στο νηπιαγωγείο αγγλικά; Ο παιδικός εγκέφαλος αναγκάζεται να κάνει πολύ βαθιά βουτιά πολύ νωρίς – και, ενώ ο εγκέφαλος είναι ένα εκπληκτικό «πολυεργαλείο» με άπειρες δυνατότητες, απαιτεί σεβασμό στους ρυθμούς του και κατάλληλους τρόπους, διαφορετικά κάπου «μπλοκάρει».
• Ποιος είναι ο τρόπος ζωής των οικογενειών στις σύγχρονες (δυτικές) κοινωνίες; Μπορούν τα παιδιά στη νηπιακή και σχολική ηλικία να κινούνται και να παίζουν ελεύθερα; Ή μήπως συμπιέζονται αρκετά στο πλαίσιο ζωής που αναγκαστικά έχει μία σύγχρονη οικογένεια (μειωμένος ελεύθερος χρόνος, περιορισμένος φυσικός χώρος) ; Μήπως έτσι η φυσική τους τάση για κίνηση και ενεργητική σωματική δραστηριότητα περιορίζεται και τότε ψάχνει αγωνιωδώς τρόπους να εκδηλωθεί;

Αν αναλογιστούμε κάποια τέτοια ερωτήματα, βλέπουμε ότι η πραγματικότητα σε πολλές περιπτώσεις είναι πολύ πλούσια και ότι κάποιες φορές οι διαγνωστικές κατηγορίες των μαθησιακών δυσκολιών και της ΔΕΠΥ σε κάποιες περιπτώσεις επικαλύπτονται με αυτά τα δεδομένα και ίσως ιατρικοποιούν αυτήν την πιο πλούσια πραγματικότητα[1].

Άρα τι; Να μην υποστηρίξουμε το παιδί; Τουναντίον, αυτές είναι παράμετροι που συνυπολογίζουμε στη θεραπεία, στοχεύοντας όχι απλά στην «επιδιόρθωση» της συμπεριφοράς που φαίνεται δυσλειτουργική (π.χ. ΔΕΠΥ), μα στην κατανόησή της, στην επεξεργασία του συναισθήματος του παιδιού και στο να το βοηθήσουμε να ανοιχτεί σε άλλες επιλογές πιο βοηθητικές για το ίδιο.

Πώς βιώνει η οικογένεια τη «διάγνωση»;

Ας δούμε τώρα τι σηματοδοτεί μία «διάγνωση» για το παιδί και την οικογένεια.

Πρώτα, για το παιδί έχουν προϋπάρξει της διάγνωσης δυσχέρειες που μπορεί να το έχουν εμποδίσει πρακτικά και πονέσει ψυχικά. Έπειτα, είναι ένα ανοιχτό ερώτημα το πώς έχει βιώσει την ίδια τη διαδικασία των αξιολογήσεων: ακόμα σε ένα ανθρώπινο πλαίσιο/δομή, μπορεί να είναι αγχογόνα και πιεστική διαδικασία. Στη συνέχεια, εφόσον το παιδί μπει σε διαδικασία θεραπειών, αυτό του δημιουργεί απορίες (π.χ. «γιατί εγώ κάνω θεραπεία και οι συμμαθητές μου όχι;») και απαιτεί από αυτό να δώσει χρόνο και να καταβάλει προσπάθεια – συχνά μεγάλη και κοπιαστική.

Οι γονείς; Παρατηρώντας αρχικά την όποια δυσχέρεια του παιδιού, κατακλύζονται από ανησυχία, ίσως και φόβο, συχνά πλάθουν πολλά σενάρια, ιδιαίτερα δυσμενή. Αναρωτιούνται για το ποια είναι η κατάλληλη διαδικασία, ποιος είναι κατάλληλος για να τους βοηθήσει. Ξεκινώντας τη διερεύνηση, μπαίνουν σε μία σειρά διαδικασιών ανοίκειων – που μπορεί κάποιες φορές και σε κάποιες δομές να μην είναι user’s friendly. Αναμετριούνται με ερωτήματα όπως: πώς να επιλέξουμε το κατάλληλο θεραπευτικό πλαίσιο; Με τι κριτήρια; Ποιον να εμπιστευτούμε; Το κόστος των θεραπειών είναι σημαντικό. Απαιτείται και από τους ίδιους να δίνουν χρόνο, να συνδυάζουν τη μετακίνηση στο θεραπευτικό χώρο με την εργασία τους κ.ο.κ.

Σε ψυχικό επίπεδο, επίσης, επεξεργάζονται ζητήματα πολλά και δύσκολα. Όλοι οι γονείς, από την πρώτη στιγμή που επιθυμούν να αποκτήσουν παιδί κιόλας, κάπως το φαντάζονται – τι σημαίνει μία «διάγνωση» σε σχέση με τον τρόπο που είχαν φανταστεί το παιδί τους; Πώς το παιδί βιώνει τη συνθήκη; Μήπως ταλαιπωρείται; Μήπως αυτοί έφταιξαν σε κάτι; Αν υπάρχουν άλλα παιδιά, πώς το ζουν αυτά; Μήπως τα παραμερίζουν; Ερωτήματα τα οποία είναι σύμφυτα με τη γονεϊκότητα και που αξίζει να βρίσκουν το χώρο να μιλιούνται: ανάμεσα στο ζευγάρι, με άλλα πρόσωπα εμπιστοσύνης, σε διαδικασίες Συμβουλευτικής γονέων, εφόσον τις επιλέγει κάποιος/α.

Θεραπευτικές κατευθύνσεις

Σε θεραπευτικό επίπεδο, συχνότερο μοντέλο σε περιπτώσεις μαθησιακών δυσκολιών ή ΔΕΠ-Υ είναι η διεπιστημονική προσέγγιση. Η ενδυνάμωση και η κινητοποίηση, η ενίσχυση της θετικής προοπτικής και των υπαρκτών δυνατοτήτων των παιδιών, αποτελεί κοινό τόπο για τους θεραπευτές – ακριβώς γιατί συχνά πλευρές/φάσεις των θεραπειών μπορεί να γίνονται αρκετά απαιτητικές, να επισύρουν καταβολή μεγάλου κόπου και να ενυπάρχει το ρίσκο της απογοήτευσης και της απόσυρσης του παιδιού.

Ταυτόχρονα, αντιλαμβανόμαστε ότι για το παιδί όλη αυτή η διαδικασία στην οποία έχει μπει, σηματοδοτεί έντονες ψυχικές διεργασίες: παράπονο, θλίψη ή/και θυμό, απογοήτευση, πληγή από πιθανό στιγματισμό και θέματα που ανακύπτουν στην επαφή με συνομηλίκους. Αυτά συνθέτουν ένα ψυχικό περιβάλλον που υπερβαίνει το πλαίσιο της εκάστοτε «διάγνωσης».

Έτσι, είναι ένα κεντρικό ζητούμενο να πλαισιωθεί το κάθε παιδί κατάλληλα ώστε αρχικά να νιώσει ότι μπορεί να εκφράσει, να κατανοήσει και άρα να αντέξει τα δυσφορικά συναισθήματα που βιώνει. Άλλωστε, είναι από τους πλέον σημαντικούς στόχους του τι μπορούμε να κάνουμε οι ενήλικες για τα παιδιά: η βοήθεια στη ρύθμιση των συναισθημάτων τους (π.χ. με το καθρέφτισμα, ονοματίζοντας για τα παιδιά αυτά που τους είναι πολύ χαοτικά και αγχογόνα, δίνοντας χώρο και επιτρέποντας να βιώσουν μία πλούσια γκάμα συναισθημάτων).

Συνάμα, είναι σημαντικό να συμβάλλουμε στην ενδυνάμωση των παιδιών. Έτσι, μαζί με το να δίνουμε χώρο στα δυσφορικά συναισθήματα, είναι σημαντικό να ακούμε και να ενισχύουμε τις πλευρές των δυνατοτήτων, των ταλέντων, της συναισθηματικής ασφάλειας. Αυτές οι πλευρές υπάρχουν στον ψυχισμό του παιδιού και εμείς μπορούμε να τις υπογραμμίζουμε και έτσι να αποτελούμε «φωνές» ενδυναμωτικές, καθώς και με το να βοηθάμε το παιδί να τις κατανοήσει, να δει τι το βοηθάει να τις φέρνει στο προσκήνιο, πώς μπορεί να τις εμπλουτίσει και να τις αναδείξει με τον καταλληλότερο για εκείνο τρόπο.

Οι γονείς καλούνται να συμμετάσχουν στην όλη θεραπευτική διαδρομή του παιδιού. Συχνά πρέπει να κάνουν ασκήσεις, π.χ. λογοθεραπείας, στο σπίτι με τα παιδιά.

Παράλληλα, είναι ιδιαίτερα βοηθητικό για όλο το οικογενειακό σύστημα -άρα και για το παιδί που ακολουθεί θεραπευτικές διαδικασίες- να υποστηρίζονται και οι ίδιοι στο ρόλο τους. Τα συναισθήματα των γονέων, οι σχέσεις μέσα στην οικογένεια (με παιδιά, παππούδες, ανάμεσα στο ζευγάρι) αποτελούν σημεία του πλέγματος της οικογενειακής ζωής και για αυτό αξίζει να τα επεξεργαζόμαστε. Στη γονεϊκότητα έρχονται να ανακινηθούν βιώματα, συναισθήματα, ανάγκες από όταν οι γονείς υπήρξαν παιδιά, αναδύονται ανησυχίες πρωτόγνωρες, η σχέση του ζευγαριού επηρεάζεται. Είναι κομμάτια που επιδρούν στην οικογενειακή ζωή.

Στόχος είναι μέσα από την επεξεργασία αυτών των κομματιών, οι γονείς να υποστηρίζονται στις αποφάσεις τους, στις κρίσεις, στην προαγωγή των ικανοποιητικών πλευρών της οικογενειακής ζωής. Στόχος, ταυτόχρονα, είναι και η δική τους ανακούφιση εν τω μέσω καταστάσεων που προκαλούν πόνο, ανησυχία και είναι ιδιαίτερα απαιτητικές.

Βάλια Μαστοροδήμου
Ψυχολόγος MSc – Ψυχοθεραπεύτρια
valiamast@gmail.com
https://www.facebook.com/ValiaEnDynamei

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Νεολόγο Αττικής

3. Σχολική ηλικία: ψυχοκοινωνικές παράμετροι και μάθηση /Βάλια Μαστοροδήμου

Η έναρξη της σχολικής ζωής του παιδιού αναδεικνύεται σε περίοδο μείζονος σημασίας, τόσο για το ίδιο όσο και για την οικογένεια.

Σύμφωνα με τη θεωρία ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης του Έρικ Έρικσον, στη σχολική ηλικία (περίπου 6-12 έτη), το παιδί, ανακαλύπτει τα δικά του ενδιαφέροντα και συνειδητοποιεί ότι είναι διαφορετικό από τους άλλους. Θέλει να καταλάβει αν και να δείξει ότι μπορεί να τα καταφέρει σωστά.

Αν λάβει αναγνώριση, επιβράβευση («ψήφο εμπιστοσύνης)) από τους γονείς, τους δασκάλους και τους συνομηλίκους, το παιδί προσπαθεί, φροντίζει τις υποθέσεις του, έχει στόχους. Αν λάβει αρνητικά σχόλια, διαμορφώνει μία αυτοεικόνα υποτιμημένη και δε βρίσκει κίνητρα {1}.

Τα παιδιά διαμορφώνουν την αίσθηση του εαυτού μέσα από το καθρέφτισμα των γονιών. Αργότερα, αυτό εμπλουτίζεται από σημαντικούς άλλους, όμως παραμένει καθοριστικό αυτό των γονιών.

Σε αυτήν την περίοδο, σιγά-σιγά αλλάζει και ο τρόπος που σχετίζονται με τα άλλα παιδιά: παίζουν σε μεγαλύτερες ομάδες, δε ζητούν τη βοήθεια των ενηλίκων για να διευθετήσουν διαμάχες (γεγονός του οποίου η αποδοχή και διαχείριση συχνά αποτελεί στοίχημα για τους γονείς).

Τότε συντελείται και η τεράστια μετάβαση: η είσοδος και η πρώτη διαδρομή στη μάθηση. Πλέον το παιδί ξεκινάει να κάνει συγκεκριμένες νοητικές ενέργειες: συνδυάζει, ξεχωρίζει, οργανώνει, μετασχηματίζει στο μυαλό του. Δεν μπορεί, όμως, ακόμα να επεξεργαστεί αφηρημένες έννοιες.

Ας δούμε ένα κυρίαρχο ζήτημα αυτής της περιόδου: πώς μαθαίνουν τα παιδιά;

Όλα τα παιδιά έχουν τη φυσική περιέργεια της μάθησης. Σε αυτήν τη φάση, η μάθηση οργανώνεται σε θεσμικό σύστημα. Ένας από τους μεγαλύτερους αναπτυξιακούς ψυχολόγους, ο Λεβ Βιγκότσκυ, έδινε την προτεραιότητα στο πώς οργανώνεται κοινωνικά η μάθηση: τι δασκάλους, τι σχολικό σύστημα θα συναντήσει το παιδί;

Αυτό γιατί οι ποιότητες της κοινωνικής οργάνωσης της μάθησης και των εμπειριών που το παιδί βιώνει σε αυτήν τη διαδρομή του, μπορεί να το βοηθήσουν να προαγάγει αυτήν την έμφυτη τάση ή να το παρεμποδίσουν. Για αυτό, έχει σημασία να εξετάζουμε τι αναστέλλει σε κάθε παιδί αυτήν τη φυσική τάση και τι την ωθεί.

Τι την ωθεί; Η συναισθηματική σύνδεση. Το παιδί αγαπάει τη γνώση, εμπνέεται και προχωράει ικανοποιητικά, αν αγαπήσει το δάσκαλο και αν εμπνευστεί από το γονιό, καθώς και αν νιώσει ότι κάτι κερδίζει το ίδιο (άρα όχι «επειδή πρέπει», γιατί άλλωστε σε αυτήν την φάση το παιδί δεν αντιλαμβάνεται καν την έννοια του καθήκοντος).

Ας αναλογιστούμε την καθημερινότητα των παιδιών αυτής της ηλικίας, για να δούμε τι αναστέλλει αυτήν την φυσική περιέργεια για τη γνώση. Εδώ και χρόνια, η σχολική ύλη «κατεβαίνει» τάξεις και τα παιδιά καλούνται πολύ πρώιμα να μάθουν/αποστηθίσουν/κατανοήσουν διδακτική ύλη που δεν ανταποκρίνεται στις δυνατότητες της ηλικίας τους. Συνάμα, βλέπουμε συχνά τα παιδιά να έχουν πολλές εξωσχολικές δραστηριότητες που τα κρατούν διαρκώς απασχολημένα, σε κίνηση, και έτσι να μη ..βαριούνται.

Ας σκεφτούμε, μπορούν αυτά τα παιδιά να αντέξουν την εκπαιδευτική διαδικασία που απαιτεί χρόνο; Σε αυτό το σημείο μπαίνει και το ζήτημα των οθονών, που έχουν «εξιτάρισμα», διάδραση, εντυπωσιακή ροή εικόνων κ.ο.κ. Μόνο ένα πολύ συναρπαστικό σχολείο μπορεί να κερδίσει το ενδιαφέρον του παιδιού, ως «αντίβαρο» σε αυτήν την εμπειρία του.

Παράλληλα, οι γονείς έχουν να συμβάλλουν και μέσα από ένα μεγάλο προσωπικό στοίχημα: να εμπιστευτούν τους δασκάλους, για να το καθρεφτίσουν στα παιδιά και να νιώσουν εκείνα ασφαλή και εμπνευσμένα.

Οι γονείς μπορούν να συνοδοιπορούν ικανοποιητικά, αν αναστοχάζονται το τι δικό τους διεγείρεται (π.χ. ένας γονιός που ο ίδιος έχει υπάρξει συνεπής και υπάκουος ως παιδί πώς νιώθει όταν το παιδί του δε συγκεντρώνεται;) και έχοντας το βλέμμα στην ανάγκη του παιδιού για όποια τους παρέμβαση.

Βάλια Μαστοροδήμου
Ψυχολόγος MSc – Ψυχοθεραπεύτρια
valiamast@gmail.com
https://www.facebook.com/ValiaEnDynamei

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Νεολόγο Αττικής

 

2. Ασφαλής και Μη-Ασφαλής Συναισθηματικός Δεσμός / Βάλια Μαστοροδήμου