Στην 20η Σύνοδο της Μόνιμης Διάσκεψης των Υπουργών Παιδείας του Συμβουλίου της Ευρώπης που πραγματοποιήθηκε στις 15-17 Οκτωβρίου 2000 στην Κρακοβία, υιοθετήθηκε η πρόταση για τη θεσμοθέτηση Ημέρας για τη Μνήμη του Ολοκαυτώματος και την πρόληψη των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας στα σχολεία (άρθρο 9 της Διακήρυξης των Υπουργών Παιδείας).
Η Ελληνική Βουλή με το νόμο 3218/2004 (ΦΕΚ Α’ 12) καθιέρωσε την 27η Ιανουαρίου ως ημέρα μνήμης των Ελλήνων Εβραίων μαρτύρων και ηρώων του Ολοκαυτώματος, ενώ και ο ΟΗΕ με το Ψήφισμα Α/RES/60/7 της 1ης Νοεμβρίου του 2005, καθιέρωσε την ίδια ημέρα ως Διεθνή Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος.
Το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων με την 5839/Θ2/18-1-2022 εγκύκλιό του κάλεσε τις σχολικές μονάδες να αφιερώσουν δύο διδακτικές ώρες σε εκδηλώσεις και εκπαιδευτικές δραστηριότητες για την προαναφερόμενη Ημέρα Μνήμης.
Στόχος των εκδηλώσεων και των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων είναι:
Να γνωρίσουν οι μαθητές και οι μαθήτριες τι συνέβη στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ελλάδα και στην Ευρώπη.
Nα μάθουν για την τύχη των Εβραίων και των άλλων θυμάτων του Ολοκαυτώματος, με τη βοήθεια που προσφέρει η μελέτη των ιστορικών στοιχείων, η χρήση των φωτογραφιών και των μαρτυριών.
Να συζητήσουν τη σημασία των ηθικών ζητημάτων που προκύπτουν από το γεγονός και τη σύνδεσή του με αντίστοιχα σύγχρονα προβλήματα, όπως ο ρατσισμός, η καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις σύγχρονες κοινωνίες, η ρητορική του μίσους και ο αντισημιτισμός.
Από την εμφάνιση των Ναζί και την κατάληψη της εξουσίας στη Γερμανία από τον Χίτλερ το 1933, άρχισε ο διωγμός των Εβραίων και άλλων ομάδων όπως ήταν οι Αθίγγανοι, οι Σλάβοι, τα άτομα με ειδικές ανάγκες, οι κομμουνιστές ,οι Σέρβοι, οι Σοβιετικοί στρατιώτες, οι Πολωνοί, οι ομοφυλόφιλοι, οι καλλιτέχνες, οι μάρτυρες του Ιεχωβά, κάποια μέλη της καθολικής και προτεσταντικής εκκλησίας, οι ασιάτες και οι αφρογερμανοί. Όσοι ανήκαν σε αυτές τις ομάδες στερούνταν τα πολιτικά τους δικαιώματα, δημεύονταν οι περιουσίες τους και δολοφονούνταν.
Τα παιδιά ήταν ιδιαίτερα ευάλωτα την εποχή του Ολοκαυτώματος. Ο φόνος των παιδιών που ανήκαν σε «ανεπιθύμητες» ή «επικίνδυνες» ομάδες σύμφωνα με τη ναζιστική ιδεολογία, ήταν για τους Ναζί ένα απαραίτητο μέρος της «φυλετικής πάλης» ή ένα προληπτικό μέτρο ασφαλείας. Οι Γερμανοί και οι συνεργάτες τους σκότωναν παιδιά για τους παραπάνω ιδεολογικούς λόγους, αλλά και ως αντίποινα για τις πραγματικές ή εικαζόμενες επιθέσεις των ανταρτών.
Οι Γερμανοί και οι συνεργάτες τους σκότωσαν τουλάχιστον 1,5 εκατομμύριο παιδιά, μεταξύ των οποίων πάνω από ένα εκατομμύριο εβραιόπουλα και δεκάδες χιλιάδες παιδιά Ρομά (Τσιγγάνοι), γερμανόπουλα που υπέφεραν από σωματικές και πνευματικές αναπηρίες και ζούσαν σε άσυλα, παιδιά από την Πολωνία και παιδιά που ζούσαν στις κατεχόμενες περιοχές της Σοβιετικής Ένωσης.
Στο σχολείο μας έγινε ανάγνωση των μηνυμάτων της Υπουργού και της Υφυπουργού Παιδείας και άλλες δράσεις. Ενδεικτικά:
Στην Γ τάξη συζητήσαμε για το τι συνέβη στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Συζητήσαμε για την τύχη των Εβραίων και των άλλων θυμάτων του Ολοκαυτώματος. Επισκεφθήκαμε την ιστοσελίδα «Κρυμμένα παιδιά στην Ελλάδα της κατοχής» του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος και διαβάσαμε τις συγκλονιστικές ιστορίες των κρυμμένων εβραιόπαιδων της κατοχής. Εμπνευστήκαμε από τις ιστορίες αυτές και ζωγραφίσαμε εικόνες που έρχονται στο νου. Μιλήσαμε για τα ανθρώπινα δικαιώματα, παρακολουθήσαμε στο διαδίκτυο το βίντεο της UNICEF για τα δικαιώματα των παιδιών και γράψαμε στο ευρετήριό μας τη σημασία των λέξεων: ρατσισμός, ολοκαύτωμα, αντισημιτισμός.
Στην Δ τάξη εξηγήσαμε αναλυτικά τι σημαίνει η λέξη “ολοκαύτωμα” και πώς συνδέεται με την 27η Ιανουάριου, ημέρα επετείου του ολοκαυτώματος των εβραίων, παρακολουθήσαμε παρουσίαση βίντεο με τίτλο “ολοκαύτωμα: ανασκαλεύοντας μια δύσκολη μνήμη”, ένα βραβευόμενο βίντεο του μαθητικού διαγωνισμού “το ολοκαύτωμα και οι Έλληνες Εβραίοι” του Υπουργείου και του εβραϊκού μουσείου” όπου μαθητές αφηγούνται, μέσα από εξαίρετες σκιτσογραφημένες εικόνες τι βίωσαν οι Έλληνες Εβραίοι από τους Γερμανούς. Διηγηθήκαμε την ιστορία της Άννας-Φρανκ και διαβάσαμε αποσπάσματα από το ημερολόγιο της. Παρουσιάστηκαν εικόνες από το στρατόπεδο Άουσβιτς και εξηγήσαμε με ποιο τρόπο οι Γερμανοί εξόντωναν τους κρατουμένους, ενώ παράλληλα ακούσαμε και μαρτυρία από τη μεγαλύτερη σε ηλικία επιζήσασα του Άουσβιτς. Ακούσαμε ψηφιακά (ψηφιακή διήγηση) το βιβλίο με τίτλο “Κίτρινα καπέλα” της Κέλλυς Ματαθία Κόβο, το οποίο είναι αφιερωμένο στην τόσο οδυνηρή στιγμή της ανθρωπότητας, όπως το ολοκαύτωμα. Μιλάει για φόβο και θάρρος, για φιλία που δε γνωρίζει όρια, για ευγνωμοσύνη και μνήμη. Είναι μια ιστορία που μιλάει γι’ αυτούς που όταν έρχονται αντιμέτωποι με το “θεριό” ακούν την εσωτερική τους φωνή και την καρδιά τους και βρίσκουν τη δύναμη να αποφασίσουν για την τύχη τους και για εκείνους που βάζουν σε κίνδυνο τον εαυτό τους, υπερασπίζοντας το δικαίωμα στη ζωή. Τέλος με αφορμή το ολοκαύτωμα εξηγήσαμε τι σημαίνει ρατσισμός και επεκτείναμε την έννοια του και σε σημερινές τάσεις “αφανισμού” διάφορων κοινωνικών ομάδων.
Στην Ε τάξη, αφού μιλήσαμε για τα θύματα του Ολοκαυτώματος , επικεντρωθήκαμε κυρίως στο ημερολόγιο της Άννας Φρανκ. Περιηγηθήκαμε ηλεκτρονικά στη σοφίτα που κρυβόταν η οικογένεια Φρανκ μέσα από virtual reality εφαρμογή. Ακούσαμε αποσπάσματα από το ημερολόγιό της και είδαμε φωτογραφίες της ίδιας αλλά και της οικογένειάς της που έχουν διασωθεί. Τέλος ακούσαμε και το βιβλίο «Τα κίτρινα καπέλα», ένα βιβλίο γεμάτο δυνατούς συμβολισμούς και βαθειά τρυφερότητα. Ένα παραμύθι, όπως γράφει η ίδια η συγγραφέας στις πρώτες σελίδες: «… αφιερωμένο στα παιδιά, για να διαλέγουν το φως απ’ το σκοτάδι, για να θυμούνται…».
Στην ΣΤ τάξη με το ολοκαύτωμα των Εβραίων έχουμε ασχοληθεί και στο εργαστήριο Σχολικών Δραστηριοτήτων, όπου διαβάσαμε το βιβλίο της Άννας Φρανκ, και δουλέψαμε μια δράση φιλαναγνωσίας πάνω σε αυτό. Μέσα από αυτή τη δράση, είδαμε και αποσπάσματα της ταινίας “Freedom Writters” όπου περιγράφεται η μέρα που οι Γερμανοί βρήκαν την οικογένεια Φρανκ και είχαμε τη δυνατότητα να περιπλανηθούμε στο κρησφύγετο της οικογένειας μέσα από την αντίστοιχη εφαρμογή του μουσείου της Άννας Φρανκ. Αναλυτικά την πορεία διδασκαλίας και το διδακτικό υλικό που χρησιμοποιήσαμε μπορείτε να το βρείτε στο https://blogs.sch.gr/pzonke/2021/10/20/anna-frank-2-d-o/. Επιπλέον, κατά τον εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου, και ως συμπλήρωμα πάνω στο εργαστήριο δεξιοτήτων, παρακολουθήσαμε την ταινία “La vita e bella” του Ρομπέρτο Μπενίνι, που πραγματεύεται τη ζωή μιας οικογένειας σε ένα στρατόπεδο συγκεντρώσεως των Ναζί. Αυτή τη φορά, ασχοληθήκαμε με τη δράση της ελληνικής κοινότητας των Εβραίων στο Άουσβιτς και μάλιστα με την οργάνωση μιας εξέγερσης, μέσα από διηγήσεις Ελλήνων που ήταν εκεί. Αυτό έγινε μελετώντας ένα βίντεο (https://youtu.be/HTNX_5kIc3Y) που φιλοξενεί αυτές τις μαρτυρίες καθώς και εικόνες από το στρατόπεδο. Είναι μια πολύτιμη αφορμή για συζήτηση που ενίσχυσε την γνώση των παιδιών και τους έδωσε την ευκαιρία να συνδυάσουν τις πρότερες ιδέες τους με νέες πληροφορίες, ενισχύοντας έτσι τις γνώσεις τους γύρω από το θέμα. Είδαμε περιπτώσεις ανθρώπων που βοήθησαν τους Εβραίους, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, όπως αυτές φιλοξενούνται σε άρθρα στο διαδίκτυο, εντοπισμένα μέσα από αναζήτηση αλλά και με τη βοήθεια padlet που φτιάχτηκε από μεγαλύτερους μαθητές. Το βίντεο, καθώς και οι άλλες πληροφορίες για το ολοκαύτωμα των Εβραίων δίνονται για περαιτέρω διερεύνηση και στο https://blogs.sch.gr/pzonke/2021/01/28/imera-mnimis-toy-olokaytomatos-ton-evraion-27-ianoyarioy/ .
Ο Ιάκωβος Καμπανέλης (1921-2011), σπουδαίος θεατρικός συγγραφέας, στιχουργός, σεναριογράφος, δημοσιογράφος και ακαδημαϊκός, το φθινόπωρο του 1942 συνελήφθη από τους Γερμανούς και οδηγήθηκε και κρατήθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Μαουτχάουζεν μέχρι τον Μάιο του 1945, οπότε και απελευθερώθηκε από τις συμμαχικές δυνάμεις. Στο ποίημα “Ο Αντώνης” που μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης βλέπουμε το κατόρθωμα ενός Έλληνας συγκρατούμενού του.
Εκεί στη σκάλα την πλατιά
στη σκάλα των δακρύων
στο Βίνερ Γκράμπεν το βαθύ
το λατομείο των θρήνων…
Η σκάλα του Wiener Graben, από το βιβλίο του Ιάκωβου Καμπανέλη «Μαουτχάoυζεν»
Ο Αντώνης είχε έρθει στο Μαουτχάουζεν τον Απρίλιο του σαράντα τέσσερα. Μάθαμε γι’ αυτόν όταν ένας Γάλλος μας είπε πως στην παράγκα των τιμωρημένων είναι ένας Έλληνας και ρωτάει αν «είναι κι άλλοι Έλληνες στο Μαουτχάουζεν». Τους τιμωρημένους τους είχαν σε ξεχωριστή παράγκα και δεν ήταν εύκολο να πλησιάσεις. Οι πιο πολλοί απ’ αυτούς ήταν προορισμένοι για να τους ξεκάμουν με ξεθεωτική δουλειά στο λατομείο. Λίγοι ήταν εκείνοι που αντέξανε πάνω από δυο τρεις βδομάδες.
Ξέραμε καλά τι ήταν η «σκληρή εργασία». Κατέβαιναν τρέχοντας τα σκαλιά του λατομείου, έφταναν τρέχοντας τα 200 μέτρα πιο πέρα, τους φόρτωναν ένα αγκωνάρι στη ράχη, γύριζαν τρέχοντας στη σκάλα, ανέβαιναν τα σκαλιά και, τρέχοντας πάλι, πήγαιναν μισό χιλιόμετρο μακριά. Αυτό γινόταν δέκα ώρες κάθε μέρα. Πληγώνονταν οι ώμοι, τα πόδια, τα σωθικά.
Ένα βράδυ το στρατόπεδο απ’ άκρη σ’ άκρη μιλούσε για τον Έλληνα που δούλευε στο συνεργείο των τιμωρημένων. Τα νέα τα ‘φέραν αυτοί που δούλευαν στο λατομείο κι είδαν από κοντά τι έγινε. Όταν το προσκλητήριο τελείωσε κι οι κρατούμενοι γύρισαν στις παράγκες, ο ένας τα είπε στον άλλον. Ο άλλος έτρεξε να τα πει στην παρέα του. Η παρέα σκόρπισε να μοιράσει τα νέα στις παράγκες. Οι παράγκες αδειάσανε, οι κρατούμενοι μαζεύτηκαν στους δρόμους να τα κουβεντιάσουν. Τέτοια νέα αναταράζανε το Μαουτχάουζεν. Ήταν σα μια κρυφή διανομή ελευθερίας
.…
Ήταν μετά από το μεσημεριανό φαΐ. Οι Ες-Ες επικεφαλείς του συνεργείου των τιμωρημένων είχαν ως εκείνη την ώρα ξεκάμει δεκαεφτά εβραίους και ρώσους αιχμαλώτους πολέμου.
Σ’ ένα ανέβασμα της σκάλας, ένας Εβραίος άρχισε να παραπατά. Ο Αντώνης του ‘καμε νόημα να πλησιάσει. Ο Εβραίος πλησίασε κι ο Αντώνης κράτησε το δικό του αγκωνάρι με το δεξιό και με τ’ αριστερό ανασήκωσε τ’ αγκωνάρι του Εβραίου. Όμως αυτό έγινε κοντά στη μέση της σκάλας. Έμενε ακόμα πολύ ανέβασμα. Ο Ες-Ες τους είδε και τους χώρισε. Διάταξε τον Εβραίο να τρέξει. Αυτός ανέβηκε λίγα σκαλοπάτια, ύστερα άφησε την πέτρα να πέσει και γονάτισε στο σκαλί. Ο Ες-Ες πλησίασε και …
Πυροβολισμός!
Ύστερα γύρισε προς τον Αντώνη και στύλωσε τα μάτια πάνω του. Ο Αντώνης τον κοίταξε άφοβα, έπειτα πλησίασε στο νεκρό, φορτώθηκε και το δεύτερο αγκωνάρι και συνέχισε ν’ ανεβαίνει τη σκάλα. Ο Ες-Ες πάγωσε. Δεν είπε τίποτα, δεν έκαμε τίποτα. Όταν όμως ξαναγύρισαν στο λατομείο, για να ξαναφορτωθούν αγκωνάρια, ο Ες-Ες φώναξε τον Αντώνη να πάει κοντά. Άρχισε να βολταρίζει σα μανιακός ανάμεσα στις πέτρες και να ψάχνει. Βρήκε ένα αγκωνάρι διπλό από τ’ άλλα, το ‘δειξε στον Αντώνη και είπε: «Αυτό είναι δικό σου».
Ο Αντώνης κοίταξε τ’ αγκωνάρι, ύστερα τον Ες-Ες, ύστερα τα σκόρπια αγκωνάρια γύρω-γύρω. Όλοι οι άλλοι κάνανε πως δε βλέπανε, πως δεν ακούγαν. Τρέμανε για το τι θα ‘βγαινε από τούτο το μπλέξιμο. Αυτός ο Έλληνας πήγαινε φιρί-φιρί… Ο Ες-Ες είχε κιόλας βγάλει το περίστροφό του απ‘ τη θήκη, το ‘τριβε νευρικά στο παντελόνι του κι ετοιμαζόταν. Ο Αντώνης σταμάτησε μπροστά σ’ ένα αγκωνάρι, ακόμα πιο μεγάλο από κείνο που του διάλεξε ο Ες-Ες.
– Αυτό είναι το δικό μου, είπε. Και το φορτώθηκε.
Σ’ όλους τους δρόμους που κάνανε ως το βράδυ, σ’ όλα τα κουβαλήματα, ώσπου σήμανε η ώρα για μέσα, ο Αντώνης διάλεγε και φορτωνόταν τα πιο βαριά αγκωνάρια.
Ο Αντώνης δεν πολυμιλούσε γι’ αυτή την ιστορία, βαριότανε…
…Όταν αναρωτιόμασταν «πώς και τη γλίτωσες, ρε Αντώνη, πώς δε σε σκότωσε που τον ρεζίλεψες!». Ο Αντώνης μας εξηγούσε πως «από κείνη τη στιγμή ο Ες-Ες κάτι έπαθε, χάλασε το μηχανάκι του. Το ‘χω παρατηρήσει αυτό… Άμα χαλάσει το μηχανάκι τους, κλάψ’ τους».
– Ποιο μηχανάκι;
– Όλοι αυτοί έχουν ένα μηχανάκι μέσα στο κεφάλι που τους το βάζουν στη σχολή των Ες-Ες. Τους ανοίγουν το κρανίο και τους βάζουν μέσα το μηχανάκι που ‘χει εφεύρει ο Χίτλερ.
– Και τι δουλειά κάνει αυτό το μηχανάκι; ξαναρωτούσαμε.
– Τους κάνει ανάποδους, συνέχιζε ο Αντώνης. Ας πούμε, το κανονικό είναι να χαίρεσαι άμα ο άλλος είναι πονόψυχος ή άμα ο άλλος δε φοβάται. Είδατε όμως ποτέ σας κανέναν Ες-Ες να μη σκυλιάσει, άμα δει έναν κρατούμενο να βοηθά τον άλλον; Αν τύχει πια κανείς να δείξει πως δεν τους φοβάται, ούτε ψύλλος στον κόρφο του!… Να τι κάνει το μηχανάκι!… Τους βγάζει απ’ το κανονικό!
– Ναι, βρε Αντώνη, λέγαμε, αλλά εσένα πώς σου τη χάρισε;
– Αφού σας είπα, χάλασε το μηχανάκι, κι άμα χαλάσει, κλάψ’ τους!
Κι επειδή τον κοιτάζαμε, περίεργοι, το ‘παιρνε για δυσπιστία και συνέχιζε:
– Αυτά δεν τα ‘βγαλα απ’ τη δική μου κεφάλα, εγώ δεν είμαι επιστήμονας, αυτά τα ‘λεγε στο Νταχάου ένας γιατρός από τη Βιέννη, χειρούργος, μεγάλος γιατρός. Γι’ αυτό τον είχανε μέσα, επειδή ήξερε διάφορα τέτοια. […]
Ο Αντώνης επέζησε και μετά την απελευθέρωση έφυγε από το στρατόπεδο και από τότε χάθηκαν τα ίχνη του. Λένε ότι μετανάστευσε στην Αμερική.
Ξένια-στη τάξη