Οικολογία και ορθόδοξο δόγμα. Με αφορμή την ημέρα των Τριών Ιεραρχών

του Χρ. Παλάντζα (Θεολόγος, 3ο Γυμνάσιο Λαμίας)

Οι φονικές πυρκαγιές τον Αύγουστο του 2007, που τόσο πόνο και καταστροφή προκάλεσαν στην πατρίδα μας, απέδειξαν για μια ακόμη φορά την περιφρόνηση του ανθρώπου προς τη φύση και το περιβάλλον.

Έτσι σκεφτήκαμε, με αφορμή την εορτή των Τριών Ιεραρχών στις 30 Ιανουαρίου, να δούμε αν η σκέψη και η διδασκαλία του Μεγάλου Βασιλείου, του Γρηγορίου του Θεολόγου και του Ιωάννη του Χρυσοστόμου μπορούν να συμβάλουν έστω και ελάχιστα σε μια διαφορετική θέαση της φύσης και του περιβάλλοντος, και πιθανόν σε βάθος χρόνου – ποιος ξέρει άραγε – στην λύση του οικολογικού προβλήματος. Πρώτα όμως, καλό είναι, να δούμε πως φτάσαμε στην οικολογική κρίση και την καταστροφή του περιβάλλοντος.

Μια κρίση στην οποία, μερίδιο ευθύνης φέρει και ο Χριστιανισμός. Ήδη από τα πρώτα χρόνια που εμφανίζεται ο Χριστιανισμός, παρουσιάζονται φιλοσοφικά ρεύματα και αιρέσεις, που υπό την επίδραση του Πλάτωνα και του μαθητή του Πλωτίνου υποτιμούν την ύλη σε σχέση με το πνεύμα. Ειδικότερα η αίρεση που ονομάζονταν Γνωστικισμός, θεωρεί τον κόσμο και την φύση ως δημιούργημα ενός κατώτερου και κακού Θεού. Ένα παρακλάδι του Γνωστικισμού, ο Μανιχαϊσμός επιδρά στην σκέψη του μεγαλύτερου Θεολόγου της Δύσης του Ιερού Αυγουστίνου. Και από αυτόν επηρεάζεται όλη η μετέπειτα θεολογία και φιλοσοφία της Δύσης, με αποτέλεσμα να βρουν πρόσφορο έδαφος να αναπτυχθούν όλες εκείνες οι σκέψεις και πρακτικές, οι οποίες υποτιμούν την φύση και επιτρέπουν το ξέσχισμά της και την λεηλασία της.

Έτσι ο θεολόγος, φιλόσοφος και μαθηματικός Καρτέσιος, ο οποίος θεωρείται ο πατέρας του ορθολογισμού δέχεται πλέον το υλικό σύμπαν ως μια τέλεια μηχανή, η οποία πρέπει να υπηρετεί τον άνθρωπο. Μετά δε τις ανακαλύψεις του Νεύτωνα, μεθυσμένος ο άνθρωπος της Δύσης, από τα τεχνολογικά επιτεύγματα, αντιλαμβάνεται πλέον το φυσικό περιβάλλον, ως res, πράγμα δηλαδή, το οποίο θα το μετατρέψει σε πειραματόζωο για τις καταναλωτικές και ευδαιμονιστικές ανάγκες του.

Ταυτόχρονα στις προηγμένες χώρες της Δυτικής Ευρώπης, όπως και εκείνης των ΗΠΑ, άνθρωποι που είχαν επηρεαστεί από την προτεσταντική ηθική του Καλβίνου, θα στήσουν ένα από τα πιο απάνθρωπα οικονομικά συστήματα εκμετάλλευσης του ανθρώπου και του κόσμου, τον Καπιταλισμό. Όσο και αν ακούγεται παράξενο η βάση του καπιταλιστικού συστήματος είναι θρησκευτική. Βασίζεται στον απόλυτο προορισμό του Αυγουστίνου που ασπάστηκαν οι ιδρυτές του Προτεσταντισμού, ο Λούθηρος και ο Καλβίνος. Ο απόλυτος προορισμός αναφέρεται σε μια ομάδα εκλεκτών πιστών, τους οποίους έχει διαλέξει ο Θεός από πριν για να σωθούν. Και πως καταλαβαίνει κάποιος πως ανήκει σ’ αυτή την ομάδα; Από τον πλούτο που κατέχει. Ποτέ άλλοτε στη ιστορία της ανθρωπότητας το κέρδος δεν έφτασε στις θεϊκές διαστάσεις που γνώρισε και γνωρίζει στον καπιταλισμό, άσχετα αν αυτό το κέρδος επιτυγχάνεται είτε με το δουλεμπόριο, είτε με τον βιασμό της φύσης ή τις απάνθρωπες συνθήκες εργασίας των ανθρώπων, στις χώρες του λεγόμενου τρίτου κόσμου.

Αντίθετα με ότι συμβαίνει στην θεολογία και στη φιλοσοφία της Δύσης, σ’ εμάς εδώ στην Ανατολή, οι τρεις Ιεράρχες κάνουν μια μεγάλη τομή στην σχέση ανθρώπου – φύσης, που στην ουσία είναι και η λύση του οικολογικού προβλήματος. Σχολιάζοντας το πρώτο βιβλίο της Αγίας Γραφής, που ονομάζεται Γένεσις και το οποίο ασχολείται με την δημιουργία του κόσμου και του ανθρώπου, δέχονται πως η δημιουργία αυτή, είναι αποτέλεσμα της ελεύθερης αγαπητικής ενέργειας του Τριαδικού Θεού. Έτσι όταν ο άνθρωπος κοιτάζει γύρω του, οφείλει να βλέπει παντού την αγαπητική αυτή ενέργεια του Θεού, ακόμα και στα πιο μικρά πράγματα, έστω και αν αυτά είναι άψυχα. Άρα δεν μπορεί να κακοποιεί τη φύση, γιατί τότε αρνείται αυτή την αγάπη του Θεού. Η αρμονική σχέση ανθρώπου – περιβάλλοντος φαίνεται επίσης, όταν ο Θεός ορίζει τον Αδάμ ως εργάτη και φύλακα του Παραδείσου δηλαδή της φύσης. Και το αποκορύφωμα της σχέσης αυτής, μας παραδίδεται γλαφυρά, όταν όλα τα ζωντανά όντα από πουλιά μέχρι ερπετά και θηρία οδηγούνται από το Θεό μπροστά του, για να τους δώσει όνομα.

Το ρήμα γιγνώσκω δηλ. γνωρίζω που τόσα δεινά έχει προκαλέσει στην φύση, αφού η δυτική διανόηση και σκέψη το εξέλαβε ως κατοχή και ξέσχισμα του αντικειμένου το οποίο ερευνάται για να μας αποκαλύψει τα μυστικά του, στην Πατερική Ορθόδοξη σκέψη ερμηνεύεται ως σχέση, και μάλιστα από τις κορυφαίες αφού ταυτίζεται με την ερωτική αγαπητική σχέση και την ερωτική πράξη. Ακούστε τι όμορφα μας το διηγείται το βιβλίο  της Γένεσης: “Και γνώρισε ο Αδάμ την Εύα την γυναίκα του  και γέννησε τον Κάϊν.”

Στην καθ’ ημάς Ορθόδοξη Ανατολή δεν χρειαζόμαστε την καθιέρωση Παγκόσμιας ημέρας προστασίας του Περιβάλλοντος, για την υπενθύμιση του σεβασμού μας προς αυτό μια φορά τον χρόνο, επειδή κάθε Κυριακή και κάθε γιορτή, όταν ο πιστός συμμετέχει στην Θεία Λειτουργία του Ιωάννη Χρυσοστόμου ή του Μεγάλου Βασιλείου, καλείται να ζήσει τη σχέση του με το Θεό, τον συνάνθρωπο του και το περιβάλλον. Η ευχαριστιακή αυτή κίνηση του πιστού σημαίνει αναγνώριση του υλικού κόσμου ως δώρο και ευλογία της αγάπης του Θεού και όχι ως ένα ουδέτερο αντικείμενο προς κτήση και κατάκτηση, προς χρήση και κατάχρηση. Γι’ αυτό και οι Θείες λειτουργίες των δύο ανωτέρω Ιεραρχών είναι γεμάτες από παρακλήσεις και ευχές προς τον Θεό για την ακεραιότητα και την σωτηρία ολόκληρης της υλικής δημιουργίας. «Επισκέψου μας Κύριε με τη καλοσύνη σου, λέει ο Μέγας Βασίλειος. Χάρισε μας ούριους και ωφέλιμους ανέμους. Ειρηνικές βροχές για την καρποφορία της γης δώρισέ μας. Ευλόγησε με την καλοσύνη σου όλο το έτος που διανύουμε».

Βέβαια, δεν τρέφουμε αυταπάτες πως η λύση του οικολογικού προβλήματος είναι εύκολη. Τεράστια οικονομικά συμφέροντα παίζονται καθημερινά που δεν επιτρέπουν την λύση του. Ο πολιτισμός και η οικονομία σήμερα βασίζονται όχι στην κατανάλωση αλλά στην υπερκατανάλωση των προϊόντων. Για να καλυφθεί λοιπόν αυτή η υπερκατανάλωση λεηλατείται και καταξεσχίζεται ο πλανήτης μας. Όλοι είμαστε υπεύθυνοι για αυτή τη κατάντια πιστοί ή όχι.

Δυστυχώς σχεδόν όλοι μας με ημίμετρα και με τουφεκιές στον αέρα προσπαθούμε να ξορκίσουμε το κακό. Άλλοτε εμπιστευόμενοι τις κυβερνήσεις μας, οι οποίες όμως, το μόνο που κάνουν είναι να εξυπηρετούν τα συμφέροντα αυτών που χρηματοδότησαν τις προεκλογικές τους εκστρατείες αποχαρακτηρίζοντας με νόμους δασικές εκτάσεις, και δίνοντάς τες για οικοδόμηση. Έτσι εκεί που παλιά βλέπαμε τα δέντρα του δάσος σήμερα βλέπουμε δάσος από μεζονέτες και βίλες των μεγαλογιατρών, μεγαλοδικηγόρων, εφοπλιστών, ανώτατων δικαστικών και όλων αυτών που καλούνται άρχουσα τάξη. Άλλοτε εμπιστευόμενοι άτομα που δήλωσαν οικολόγοι για να εκλεγούν βουλευτές και να ικανοποιήσουν την ματαιοδοξία τους, με αποτέλεσμα να συκοφαντούνται άτομα και οργανώσεις με αγνά οικολογικά αισθήματα.

Τέτοια βέβαια άρρωστα φαινόμενα εμφανίζονται και στους κόλπους της Εκκλησίας. Ο ηγούμενος της μονής Πεντέλης κατήγγειλε προ ετών, τον επικεφαλής μιας μη κερδοσκοπικής εκκλησιαστικής οργάνωσης, πως επιθυμεί να πάρει τα κτήματα της μονής, και εκεί που σήμερα είναι πνεύμονας πρασίνου να υψώσει ξενοδοχεία και άλλα τσιμεντένια καταλύματα. Έτσι έχουμε καταντήσει. Τσιμέντο παντού τσιμέντο.

Εάν πράγματι επιθυμούμε να σωθεί ο πανέμορφος αυτός πλανήτης που ζούμε, οφείλουμε να ακολουθήσουμε το δρόμο που μας δείχνουν ο Μ. Β., ο Μ. Γρ. και ο Ιω. ο Χρυσ. Και αυτός είναι, το να βλέπουμε τον κόσμο και τη φύση ως δημιουργία της ελεύθερης αγαπητικής ενέργειας του Τριαδικού Θεού. Αν το πιστέψει αυτό ο άνθρωπος θα υποχρεώσει τον εαυτό του πρώτα και μετά αυτούς που τον κυβερνούν να ενεργήσουν έτσι, ώστε να σωθεί αυτό το στολίδι που λέγεται γη.

Ετικέτες:ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΟΡΘΟΔΟΞΟ ΔΟΓΜΑ, ΤΡΕΙΣ ΙΕΡΑΡΧΕΣ, ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΛΑΝΤΖΑΣ