Αρχαιολογικός χώρος Βραυρώνας

Στα ανατολικά παράλια της Αττικής, μεταξύ της Ραφήνας και του Πόρτο Ράφτη, εκεί που η πεδιάδα των Μεσογείων βρέχεται από το Νότιο Ευβοϊκό κόλπο, βρίσκεται η κοιλάδα της Βραυρώνας.

Η πρώτη εγκατάσταση στον λόφο, που δεσπόζει στον μυχό του κόλπου της Βραυρώνας, τοποθετείται στα τέλη της νεολιθικής και στις αρχές της πρώιμης εποχής του Χαλκού (3300-2800 π.Χ.). Κατά τη διάρκεια των μεσοελλαδικών χρόνων (2000-1600 π.Χ.) ο οικισμός θα εξελιχθεί σε μια οργανωμένη κοινότητα, που θα φθάσει σε υψηλό σημείο ανάπτυξης. Στις δύο πρώτες φάσεις της ύστερης εποχής του Χαλκού (1600-1375 π.Χ.) η κατοίκηση συνεχίζεται, ενώ ο οικισμός γύρω στο 1200 π.Χ. εγκαταλείπεται.

Η Βραυρώνα υπήρξε φημισμένη για τη λατρεία της Βραυρωνίας Αρτέμιδος, το ιερό της οποίας αποτελούσε και θρησκευτικό κέντρο του δήμου των Φιλαϊδών. Σύμφωνα με την παράδοση, τη λατρεία αυτή έφεραν στην Αττική από τη γη των Ταύρων ο Ορέστης και η Ιφιγένεια, οι οποίοι, αφού έκλεψαν το διιπετές ξόανο της Αρτέμιδος, ίδρυσαν ιερό προς τιμήν της ύστερα από διαταγή της θεάς Αθηνάς.

Η λατρευτική χρήση του χώρου ξεκινά τον 9ο αι. π.Χ. Η περίοδος ακμής του αρχίζει από το 700 π.Χ., κορυφώνεται στο β΄ μισό του 5ου και εξακολουθεί καθ’ όλη τη διάρκεια του 4ου και του 3ου αι. π.Χ. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως τα κτήρια του ναού και της στοάς, ενώ δεν έχουν εντοπιστεί ακόμη τα οικοδομήματα του ιερού (γυμνάσιο, παλαίστρα, αμφιπολείον, ιππώνες), τα οποία αναφέρονται σε επιγραφή του 3ου αι. π.Χ.

Τα πλούσια και ποικίλα αναθήματα μαρτυρούν τη φύση της λατρείας της Αρτέμιδος στη Βραυρώνα, αλλά και τα λατρευτικά δρώμενα που ελάμβαναν χώρα. Μια μεγαλοπρεπής πομπή (θεωρία) ξεκινούσε κάθε πέντε χρόνια από την Ακρόπολη της Αθήνας για να γιορτάσει τα Βραυρώνια στο ιερό της θεάς, κατά τη διάρκεια των οποίων, εκτός από θυσίες, πραγματοποιούνταν αθλητικοί, μουσικοί και ιππικοί αγώνες.

Η αρκτεία αποτελούσε τη σημαντικότερη λατρευτική εκδήλωση της γιορτής και είχε τον χαρακτήρα θητείας και μύησης για την ενηλικίωση και τον γάμο. Η θεά καθοδηγούσε τα κορίτσια για το πέρασμα από την παιδική στην εφηβική ηλικία και τα προετοίμαζε για τον κύριο ρόλο τους στην κοινωνία.

Κέντρο της λατρείας στο ιερό της Βραυρώνας αποτέλεσε ο ναός της Αρτέμιδος (1), δωρικός εν παραστάσι με οπισθόδομο ή άδυτο, ο οποίος οικοδομήθηκε στο α΄ μισό του 5ου αι. π.Χ. στη θέση του κατεστραμμένου από τους Πέρσες παλαιότερου ναού (6ος αι. π.Χ.).

Ανατολικά του ναού, γύρω στο 500 π.Χ., κατασκευάστηκε πολυγωνικός αναλημματικός τοίχος, πιθανώς για την πραγματοποίηση ειδικών τελετών (2).

Σύμφωνα με τον μύθο, η Ιφιγένεια, κλειδούχος ιέρεια της Αρτέμιδος, λατρευόταν στο ιερό ως χθόνια ηρωίδα. Πυρήνα της λατρείας της αποτέλεσε ο μυθικός τάφος, το «κενήριον» (6) στη βόρεια πλαγιά του λόφου της Βραυρώνας. Είχε τη μορφή σπηλιάς με διάφορα κτίσματα στο εσωτερικό της και χρονολογείται περί το 700 π.Χ. Στα κλασικά χρόνια ιδρύθηκε ένας μικρός ναός, που ταυτίστηκε με το Ηρώο της Ιφιγένειας (5), και ένα μεγαρόσχημο κτίσμα, που ονομάστηκε Ιερά Οικία (7).

Η στοά (12), ένα πώρινο εκατόμπεδο οικοδόμημα δωρικού ρυθμού, περιβάλλει σε σχήμα Π το μεγάλων διαστάσεων κεντρικό αίθριο του ιερού το οποίο βόρεια, δυτικά και ανατολικά περιβάλλεται από στοές με κιονοστοιχίες, ενώ η τέταρτη προς νότο πλευρά έμενε ανοικτή. Στη βόρεια και δυτική πλευρά της στοάς διαμορφώθηκαν δωμάτια με είσοδο προς την εσωτερική αυλή, τα οποία ήταν εξοπλισμένα με ξύλινες κλίνες και λίθινα τραπέζια. Παράλληλα προς τη βόρεια πτέρυγα της στοάς εκτείνεται στωικό οικοδόμημα (13) με δύο μνημειώδεις εισόδους (πρόπυλα) ανατολικά και δυτικά.

Η τετράγωνη λίθινη γέφυρα του 5ου αι. π.Χ. (10), κοντά στη ΒΑ. γωνία της στοάς, σηματοδοτούσε πιθανώς την κατάληξη ιεράς οδού από την Αθήνα στη Βραυρώνα και εξυπηρετούσε τη διέλευση πεζών και τροχοφόρων πάνω από την κοίτη των υδάτων που έρρεαν από την Ιερά Πηγή (9) στον Ερασίνο ποταμό.