Οι χώροι θέασης και ακρόασης που δημιούργησε η ελληνική αρχαιότητα αποτελούν για πολλούς λόγους μια από τις πιο σημαντικές ομάδες μνημείων της πολιτισμικής μας κληρονομιάς.
Πρώτα απ’ όλα, γιατί οι χώροι αυτοί, ως τόποι μαζικής συγκέντρωσης, για θρησκευτικούς, πολιτικούς ή ψυχαγωγικούς σκοπούς, εκφράζουν στην αρχιτεκτονική με τον προφανέστερο τρόπο τη δημοκρατική αντίληψη για τη ζωή και την έντονη αίσθηση κοινότητας που χαρακτήρισε τον αρχαίο βίο.
Ένας δεύτερος λόγος για την ιδιαίτερη σημασία αυτών των χώρων είναι ότι το θέαμα και ο λόγος που αναπτυσσόταν μέσα σ’ αυτούς, ιδιαίτερα το ψυχαγωγικό θέαμα, με την πραγματική έννοια της ψυχαγωγίας, της αγωγής της ανθρώπινης ψυχής, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κοινωνικά πολιτισμικά αγαθά.

Τέλος ένας τρίτος λόγος είναι ότι στο χώρο της Μεσογείου, και ιδιαίτερα στην Ελλάδα, σώζονται σε μεγάλο αριθμό οι χώροι στους οποίους ασκήθηκε από την εποχή της διαμόρφωσής της η θεατρική δημιουργία. Οι χώροι αυτοί, περισσότερο από όσο όλα τα άλλα κατάλοιπα του παρελθόντος, ασκούν στη σύγχρονη κοινωνία αλλά και τη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία, μιαν ιδιαίτερη πρόκληση επαφής του παρόντος με το παρελθόν, επειδή προσφέρονται κατ’ εξοχήν για χρησιμοποίησή τους με την ίδια λειτουργία για την οποία σχεδιάστηκαν.Η Αρκαδία δεν έμεινε πίσω σχετικά με όλη αυτή τη δραστηριότητα.

ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΜΑΝΤΙΝΕΙΑΣ

Ο Αρχαιολογικός χώρος της Αρχαίας Μαντινείας βρίσκεται 14 χιλ. από την Τρίπολη στο Μαντινειακό οροπέδιο στη θέση Παλαιόπολη. Ο αρχαιολογικός χώρος περιλαμβάνει το Αρχαίο Θέατρο, τα ερείπια του ναού του Δία, το Βουλευτήριο και τα ερείπια της Αγοράς.Οι ανασκαφές του Γάλλου αρχαιολόγου Fougeres έφεραν στο φως σχεδόν ολόκληρα τα τείχη της πόλης με τους πύργους και τις πύλες (υπήρχαν 126 πύργοι και 10 πύλες), καθώς και την Αγορά, έναν ορθογώνιο χώρο, όπου κατέληγαν οι κεντρικές αρτηρίες της πόλης. Σε έναν από τους δρόμους, την οδό της Τεγέας, υπήρχε μεγάλη στοά με κίονες. Σήμερα σώζονται δέκα από αυτούς. Στις ίδιες ανασκαφές αποκαλύφθηκε αρχαίο θέατρο κοντά στην Αγορά, η σκηνή του οποίου διατηρείται σήμερα ανέπαφη. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν επίσης τους ναούς του Ηραίου και του Σωτήρος Διός, το Βουλευτήριο, πλήθος γλυπτών (έργα και του Πραξιτέλη), που φυλάσσονται στο εθνικό Μουσείο των Αθηνών, όπως και μια Βυζαντινή εκκλησία Από το θέατρο έχει ανασκαφεί η σκηνή, η οποία σώζεται άθικτη, η ορχήστρα και μερικά από τα χαμηλότερα χτιστά εδώλια του κοίλου. Οι κερκίδες χαμηλά ήταν τουλάχιστον επτά. Είναι ένα από τα ελάχιστα θέατρα της κυρίως Ελλάδας που για την κατασκευή του κοίλου σχηματίστηκε τεχνητή επίχωση, επειδή η πόλη βρισκόταν σε τελείως επίπεδο χώρο. Η προσέλευση των θεατών στο κοίλο γινόταν από 4 συνολικά εισόδους που υπήρχαν στο πίσω μέρος του ημικυκλικού αναλημματικού τοίχου, του οποίου διατηρούνται μερικά μέρη. Η διάμετρος του αναλήμματος είναι 67 μ. και η ακτίνα της ορχήστρας 10,87 μ.

ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΟΡΧΟΜΕΝΟΥ

Στην αριστερή πλευρά του δρόμου από Λεβίδι προς Κανδήλα βρίσκεται η αρχαία αρκαδική ακρόπολη του Ορχομενού, πάνω σε ύψωμα που δεσπόζει της μοναδικού κάλους πεδιάδας του Λεβιδίου. Ο Όμηρος την ανέφερε ως πολύμηλον, που σημαίνει πλούσια σε πρόβατα. Πρωτοκατοικήθηκε στα Γεωμετρικά χρόνια. Για μεγάλο χρονικό διάστημα ήταν το κέντρο της Αρκαδίας και μέχρι τον 5ο π.Χ. αιώνα εθεωρείτο και έδρα των βασιλέων της. Ο Παυσανίας όταν την επισκέφτηκε βρήκε την πόλη σε παρακμή.Η ακρόπολη βρίσκεται στην κορυφή του βουνού, όπου υπάρχουν ερείπια του ναού της Αρτέμιδος, της αγοράς και των τειχών. Υπάρχει επίσης αξιόλογο αρχαίο θέατρο του 3ου π.Χ. αιώνα που διατηρείται σε καλή κατάσταση και που ήλθε στο φως από ανασκαφές της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής. Διατηρούνται θεμέλια σκηνικής κατασκευής, μέρος του κοίλου με 13 σειρές χτιστά ειδώλια, τμήμα της προεδρίας, στα κράσπεδα της ορχήστρας λίθινο κυλινδρικό βάθρο, δύο λίθινοι θρόνοι με ανάγλυφα και ανάλημμα της δεξιάς παρόδου. Όπως μαρτυρούν επιγραφές, το θέατρο φιλοξενούσε και αγώνες προς τιμήν του Διονύσου. Στην αρχαιότητα υπήρχε κοντά στην πόλη ξόανο της Άρτεμης τοποθετημένο σε ένα μεγάλο κέδρο. Για τον λόγο αυτό η θεά ονομαζόταν θεά Κεδρεάτις. Αξιοθέατο αποτελεί επίσης η πηγή, από όπου υδρεύονταν τα ιερά του Ποσειδώνα και της Αφροδίτης.

ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΜΕΓΑΛΟΠΟΛΗΣ

Ο αρχαιολογικός χώρος της αρχαίας Μεγάλης Πόλης βρίσκεται 3χιλ. έξω από την σημερινή πόλη της Μεγαλόπολης, κοντά στο δρόμο Μεγαλόπολης-Καρύταινας, και 35 χλμ. από την Τρίπολη. Κοντά κοιλά ο ποταμός Ελισσών που εκβάλει στον Αλφειό.Το θέατρο Μεγαλόπολης ήταν το μεγαλύτερο του αρχαίου ελληνικού κόσμου.Αποτέλεσε σπουδαίο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο τον 3ο αιώνα π. Χ. για την Μεγάλη Πόλη και το Αρκάδων Κοινό μαζί με το Θερσίλειο βουλευτήριο, την Αγορά, τα Ιερά, τη Φιλίππειο Στοά.Εδώ γαλουχήθηκαν άνδρες του πνεύματος όπως ο Κερκιδάς, ο Πολύβιος, ο Έκδημος, ο Μεγαλοφάνης αλλά και στρατηγικά πνεύματα: ο Φιλοποίμην, ο Λυκόρτας, ο Διοφάνης. Μας συντροφεύει 110 χρόνια περίπου, αφού ήρθε στο φως το 1890-1891.Η σκαπάνη της Αγγλικής Αρχαιολογικής Σχολής αποκάλυψε την ορχήστρα, τις προεδρίες τα χαμηλότερα λίθινα εδώλια, τα επιβλητικά αναλήμματα των παρόδων καθώς και τα θεμέλια της σκηνοθήκης ενώ καθαρίστηκαν τα θεμέλια του Θερσίλειου και της προς το θέατρο στοάς του.Υπολογίζεται ότι μπορούσαν να καθίσουν 18-20 χιλιάδες θεατές. Αν αναλογιστούμε όμως ότι η Μεγάλη Πόλις ήταν συνοικισμός 40 περίπου πολιχνών κατανοούμε ότι σχεδιάστηκε έτσι για να φιλοξενεί τις συγκεντρώσεις των αντιπροσώπων τους, τις πολιτικές συγκεντρώσεις της αρκαδικής ομοσπονδίας και παράλληλα τις θεατρικές παραστάσεις.Κεντρικό μνημείο είναι το Αρχαίο Θέατρο, το οποίο αποτελεί μεγάλη μαρτυρία της κραταιάς Αρκαδικής Ομοσπονδίας και της πανίσχυρης Μεγάλης Πόλεως, της νεώτερης πόλης της αρχαίας Αρκαδίας, που γνώρισε αίγλη και μεγαλείο, αλλά χάθηκε μέσα σε δύο αιώνες.Όπως μας πληροφορεί ο Παυσανίας, “Η δε επέκεινα του ποταμού μοίρα η κατά μεσηβρίαν παρείχετο ες μνήμην θέατρον μέγιστον των εν τη Ελλάδι” (Παυσ. VIII 32.1), το θέατρο ήταν το μεγαλύτερο και αρχαιότερο θέατρο της αρχαίας Ελλάδας.Κατασκευάστηκε από τον Αργείτη Πολύκλειτο λίγο μετά το 370 π.χ. Το κοίλο είχε διάμετρο 145 μ., ενώ η ορχήστρα του 30 μ. περίπου.Θεωρείται ότι το κοίλο περιελάμβανε δύο διαζώματα, με 20 σειρές εδωλίων στα δύο κατώτερα μέρη του και 17 στο ανώτερο μέρος.Κατόπιν τούτου υπολογίζεται πως η χωρητικοτητά του ήταν 18.200 θεατές περίπου. To θέατρο είχε σχεδιαστεί τόσο μεγάλο για να εξυπηρετεί τις συγκεντρώσεις των αντιπροσώπων των συνοικισμένων στην Μεγαλόπολη 40 αρκαδικών πόλεων καθώς και όλων των Αρκάδων που ήθελαν να παρευρεθούν σ’ αυτές. Για τις θεατρικές παραστάσεις είχε κατασκευασθεί κινητή ξύλινη σκηνή πάνω σε τροχούς, η οποία συρόταν στη σκηνοθήκη, όπου και φυλασσόταν. Αργότερα έγινε το προσκήνιο με διαστάσεις 31x 7 μ.Την περίοδο της ακμής της Μεγάλης Πόλεως, όταν δηλαδή αυτή αποτέλεσε τον “ομφαλόν των Αρκάδων”, το θέατρο έφθασε στην πλήρη ανάπτυξή του.Ο Παυσανίας βεβαιώνει μάλιστα, ότι στο θέατρο και “αένα ός έστιν ύδατος πηγή”. Τότε κατασκευάστηκε και η λίθινη προεδρία.Συνέχεια του θεάτρου, στη βόρεια πλευρά είναι το Θερσίλειο Βουλευτήριο της Αρκαδικής Ομοσπονδίας (Κοινού των Αρκάδων) και η Αρχαία Αγορά. Οι ανασκαφές έχουν αποκαλύψει υπολείμματά τους.Το Θερσίλιο στηριζόταν σε μαρμάρινους στύλους και χωρούσε 6000 άτομα καθιστά και 10000 όρθια. Υπολογίζεται επίσης ότι το το τείχος της αρχαίας πόλης είχε μήκος 8850 μέτρα.

ΕΥΓΕΝΙΑ ΜΑΡΚΑΤΗ, Φιλόλογος.