Ισπανικό θέατρο και αντίσταση κατά τη διάρκεια της 7ετίας (1967-1974)

ΓΡΑΦΕΙ: Η ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΜΟΥΡΛΑ.

Το άρθρο γράφτηκε στα πλαίσια του σεμιναρίου “Οι απέναντι όχθες”, Σεβίλλη/Νότια Ισπανία-Μαρόκκο, στο οποίο συμμετέχει η παραπάνω εκπαιδευτικός με το πρόγραμμα Erasmus+KA1, μαθησιακή κινητικότητα προσωπικού σχολικής εκπαίδευσης.
Πρώτη δημοσίευση με τον τίτλο:  “Spanish theatre plays in Greece during the junta (1967-1974)”, στο ηλεκτρονικό περιοδικό του παρόχου του σεμιναρίου “Las otras orillas” (μτφ. Οι άλλες όχθες) Chain-Cultural heritage: URL: http://chain.eu/?m3=39886

Κατά την περίοδο της δικτατορίας επιβλήθηκε στην Ελλάδα η δικτατορία των συνταγματαρχών. Εισβάλλοντας με τανκς στο κέντρο της Αθήνας επέβαλαν τον τρόμο, τη στέρηση της ελευθερίας, την παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων και λογόκριναν κάθε πολιτικό υπαινιγμό ενάντια στο καθεστώς. Το θέατρο ήταν ο χώρος για τους ηθοποιούς/σκηνοθέτες για να εκφράσουν την αντίστασή τους εναντίον της χούντας, λόγω της μεταφορικής του γλώσσας. Πολύ συχνά οι επιτροπές λογοκρισίας δεν ήταν ικανές να εντοπίσουν υπαινιγμούς εναντίον του καθεστώτος στα θεατρικά έργα ειδικά όταν τα τελευταία ήταν μεταφρασμένα. Επειδή το περιεχόμενό τους δεν ήταν φανερά συσχετισμένο με την ελληνική κοινωνία, σκηνοθέτες και ηθοποιοί άρχισαν να συνειδητοποιούν τον κοινωνικό και πολιτικό ρόλο του θεάτρου. Έτσι 13 ισπανικά έργα ανέβηκαν κατά τη διάρκεια της δικτατορίας στην Ελλάδα, η πλειοψηφία των οποίων ανήκε στον Λόρκα.

Lorca
Federico García Lorca

Παρά το ότι ο Λόρκα ήταν απαγορευμένος από το καθεστώς, λόγω της ομοφυλοφιλίας του, η λογοκρισία εστίασε κυρίως σε Έλληνες θεατρικούς συγγραφείς, γιατί νόμισε ότι θα μπορούσε να εντοπίσει – και έτσι να λογοκρίνει –  ηθικώς και πολιτικώς επικίνδυνα σημεία. Έτσι οι Έλληνες σκηνοθέτες είχαν μεγαλύτερη ελευθερία να επιλέξουν από το ξένο θεατρικό ρεπερτόριο και να ασκήσουν κριτική στη χούντα, χρησιμοποιώντας το φανταστικό χώρο μιας άλλης χώρας. Η απεχθής δολοφονία του Λόρκα από το καθεστώς του Φράνκο, μετατράπηκε στο πιο κατάλληλο σύμβολο για τους Έλληνες σκηνοθέτες για να εκφράσουν την αντίστασή τους. Κατά τη διάρκεια του 1969-1972 οκτώ παραστάσεις βασίστηκαν σε έργα του Λόρκα.

Θεατρικά έργα

Το πρώτο έργο του Λόρκα που ανέβηκε ήταν το 1969 «Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα» από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος. Οι σύγχρονοι κριτικοί εστίασαν στη δεσποτική φιγούρα της μητέρας Μπερνάρντα και στη συνακόλουθη στέρηση ελευθερίας που επέβαλλε στις κόρες της. Έτσι το ελληνικό κοινό μπορούσε εύκολα να εντοπίσει τον υπαινιγμό του κειμένου και τελικά να συσχετίσει την Μπερνάρντα με το αυταρχικό καθεστώς και τη θέση τους με αυτή των θυγατέρων της. Πιο συγκεκριμένα, ένας κριτικός, ο Νικόλας Μπακόλας, γράφει: «Η Μπερνάρντα και οι κόρες της έχουν προ πολλού εγκλειστεί σε ένα τάφο. Έχουν όλες αυτοκτονήσει καιρό πριν η δύστυχη Αδέλλα κρεμαστεί» (Δράσις, 23.6.1969). Το θεατρικό έργο ανέβηκε επανειλημμένως, γεγονός που πιθανότατα μαρτυρεί μια κρυμμένη πολιτική δήλωση.

 

Paxinou-1
Ματωμένος Γάμος (1970)
Paxinou-2
Η Κατίνα Παξινού στον Ματωμένο Γάμο

Ένα χρόνο αργότερα (το 1970) ανέβηκε ο «Ματωμένος Γάμος» του Λόρκα από το «ιερό ζευγάρι» του ελληνικού θεάτρου Κατίνα Παξινού και Αλέξη Μινωτή. Οι δηλώσεις του Μινωτή μια μέρα πριν από την πρεμιέρα, είναι χαρακτηριστικές: «Ο Λόρκα είναι ένας άνθρωπος της εποχής μας. Με την ποίηση και τα θεατρικά του έργα, εξέφρασε την ουσία και την ταραχή της ισπανικής ψυχής, με ηθικό μεγαλείο και υψηλή αισθητική. Ο Λόρκα εμφανώς ανέδειξε τη σύγχρονη έλλειψη ελευθερίας και την καινούρια τυραννία που έχει επιβάλει η καταναλωτική και βιομηχανική κοινωνία» (Βήμα, 3.10.1970).

Τα περισσότερα από τα έργα του Λόρκα ανέβηκαν την περίοδο 1970-1972, χρονιά όπου η ελληνίδα ηθοποιός Άννα Συνοδινού ανέβασε το ιστορικό του δράμα «Μαριάννα Πινέδα». Σε αυτήν την περίπτωση η επανεμφάνιση της ίδιας της ηθοποιού έφερε ένα πολιτικό μήνυμα. Το καθεστώς την είχε αποκλείσει από το θέατρο για τρία χρόνια λόγω των …ενοχλητικών της πεποιθήσεων και το θέατρό της στο Λυκαβηττό είχε σφραγιστεί. Παρά το ότι ο Λόρκα ο ίδιος είχε αποκαλέσει το έργο «απόπειρα ενός πρωτάρη», το έργο επανεκτιμήθηκε το 1937, όταν η τραγική ζωή της ηρωίδας συσχετίστηκε με αυτή του συγγραφέα της. Ξαφνικά το έργο απέκτησε πολιτική σημασία, η οποία ενισχύθηκε από δύο γεγονότα. Πρώτον, το έργο γράφτηκε το 1924, όταν στην Ισπανία κυβερνούσε ο δικτάτορας Miguel Primo de Rivera. Δεύτερον, η Μαριάννα Πινέδα ήταν μια ιστορική ηρωίδα, αλλά πάνω από όλα μια πατριώτισσα, μια μάρτυρας για την ελευθερία. Το γεγονός ότι η ηρωίδα ήταν πρόθυμη να πεθάνει για την Ισπανία – και όχι για την Ελλάδα-  δεν έδωσε κάποια αφορμή στην επιτροπή λογοκρισίας να ασχοληθεί με το έργο.

Pineda
Mariana Pineda
Synodinou
Άννα Συνοδινού

Παράλληλα έλληνες σκηνοθέτες ανεβάζουν έργα του ισπανικού Θεάτρου του Παραλόγου – ειδικά του Fernando Arrabal, εξαιτίας του αγωνιστικού του πνεύματος. Τα έργα του Arrabal είχαν απαγορευτεί στην Ισπανία από τα τέλη της δεκαετίας του ’60 και ο συγγραφέας είχε εξοριστεί επειδή τα έργα του είχαν θεωρηθεί απειλητικά για την ηθική της ισπανικής κοινωνίας και το δικτατορικό καθεστώς. Το πρώτο έργο του που ανέβηκε, το «Νεκροταφείο αυτοκινήτων», ήταν το πιο αντιπροσωπευτικό για την περίοδο της δικτατορίας του Φράνκο και την επακόλουθη διάλυση της ισπανικής κοινωνίας.

Συμπερασματικά έργα του ισπανικού ρεπερτορίου χρησιμοποιήθηκαν ειδικά την περίοδο 1969-1973 από Έλληνες σκηνοθέτες για να διαμαρτυρηθούν ενάντια στην καταπίεση και να ασκήσουν κριτική ενάντια στα ηθικά και πολιτικά μηνύματα της δικτατορίας των συνταγματαρχών. Τα μηνύματα γίνονταν αντιληπτά από το κοινό, αλλά δεν ήταν ξεκάθαρα γραμμένα από τους σύγχρονους κριτικούς – για προφανείς λόγους. Τα κριτήρια με τα οποία επιλέχθηκαν τα συγκεκριμένα θεατρικά έργα ήταν ο τραγικός, ποιητικός και μη ρεαλιστικός τους χαρακτήρας. Δώδεκα έργα ανέβηκαν αυτά τα τέσσερα χρόνια – τα περισσότερα προερχόμενα από τον Λόρκα. Αξίζει να αναφερθεί ότι τέσσερα από τα δώδεκα έργα – τα πιο ήπια – ανέβηκαν από εθνικές σκηνές και τα υπόλοιπα έξι από ιδιωτικές.

Από την κινηματογραφική εκδοχή του έργου "Νεκροταφείο αυτοκινήτων"
Από την κινηματογραφική εκδοχή του έργου “Νεκροταφείο αυτοκινήτων”

Ήταν η αντίδραση του θεατρικού κόσμου, αν και έμμεση, εναντίον της δικτατορίας.

 

Βασίζεται στην ανακοίνωση της Virginia López Recio, «Το ισπανικό θέατρο στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της δικτατορίας των Συνταγµαταρχών», http://www.eens.org/EENS_congresses/2014/lopez-recio_virginia.pdf ).