ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ
Της φιλολόγου Μαρίας Πάλμου
H βιβλιοθήκη είναι η μνήμη της ανθρωπότητας που αποθηκεύει την ανθρώπινη σκέψη και δράση. Στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού η λέξη βιβλιοθήκη έχει ταυτιστεί με την έννοια του τόπου φύλαξης και ανάγνωσης βιβλίων, καθώς το βιβλίο, μέχρι την εμφάνιση της ψηφιακής εποχής, αποτελούσε το βασικό, αν όχι το μοναδικό, μέσο καταγραφής της γνώσης. Βιβλιοθήκες υπήρχαν, επομένως, και πριν την εμφάνιση του βιβλίου με την σημερινή του μορφή, καθώς ήταν έντονη από την αρχαιότητα η ανάγκη διαφύλαξης της γνώσης με κάθε μέσο. Οι αρχαίοι πάπυροι και οι λίθινες επιγραφές αντικαταστάθηκαν, μετά την ανακάλυψη της τυπογραφίας, από τα βιβλία τα οποία σήμερα με τη σειρά τους ψηφιοποιούνται και αποκτούν νέα μορφή. Άρα, αυτό που διαφυλάσσουν οι βιβλιοθήκες δεν είναι τα βιβλία, αλλά η ίδια η γνώση η οποία συλλέγεται με επιμέλεια από τους αρμόδιους επιστήμονες, αποθηκεύεται και προσφέρεται στην ανθρωπότητα ως κοινό αγαθό.
Σύμφωνα με διακήρυξη της UNESCO: «η βιβλιοθήκη είναι η τοπική πύλη στη γνώση και παρέχει τις βασικές προϋποθέσεις για μια “Δια Βίου Μάθηση’’ ανεξάρτητα από φύλο, μορφωτικό επίπεδο, ηλικία, εθνικότητα και οικονομική κατάσταση» και η τεχνολογία μπορεί να διευκολύνει και να επεκτείνει το έργο της, ανοίγοντας τις θύρες της σε ένα πιο ευρύ κοινό σε όλο τον κόσμο. Συνεπώς, αυτό που αλλάζει στις μέρες μας με την είσοδο της τεχνολογίας στις σύγχρονες βιβλιοθήκες είναι η εφαρμογή των νέων και πρωτοποριακών τεχνολογιών στη διαδικασία συλλογής, ταξινόμησης, και προώθησης της γνώσης, ώστε αυτή να προσεγγίζεται με μεγαλύτερη ταχύτητα και ευκολία από όλους ανεξαιρέτως τους ανθρώπους.
Η αξία των πληροφοριών που σήμερα παρέχονται με καταιγιστικούς ρυθμούς δε μπορεί να αμφισβητηθεί από κανέναν, καθώς ζούμε στην κοινωνία όπου η γνώση αντικαθίσταται με νέα γνώση σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Ιδιαίτερα η γνώση για τις σύγχρονες τεχνολογίες και τα τεχνολογικά αγαθά εξελίσσεται με εκρηκτικούς ρυθμούς και όσα έχουμε μάθει θεωρούνται ξεπερασμένα μέσα σε λίγα χρόνια. Αυτό σημαίνει ότι οφείλουμε να μαθαίνουμε σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας.
Οι Δημόσιες και Δημοτικές Βιβλιοθήκες καθώς και οι κινητές Βιβλιοθήκες που έχουν κάποιες από αυτές, οι οποίες διαθέτουν οργανωμένες πηγές γνώσης και με χρήση νέων τεχνολογιών, αποτελούν δίαυλο προς τη γνώση και έχουν πρωταρχικό ρόλο στη “διά βίου μάθηση”, συμβάλλοντας με την πλούσια δράση τους στην πολιτιστική ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών. Αλλά και η Δημιουργία των πρώτων Σχολικών Βιβλιοθηκών το 1999 με τη χρηματοδότηση του Β’ Κοινοτικού πλαισίου στήριξης της Ε.Ε., όπου η ταξινόμηση των βιβλίων τους έγινε με το αμερικανικό δεκαδικό σύστημα DEWEY και η διαχείρισή τους μέσω του ηλεκτρονικού ταξινομικού συστήματος ΑΒΕΚΤ 5.0 του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ), συνέβαλε στην διεύρυνση των δυνατοτήτων των μαθητών, πέρα απ’ το δασκαλοκεντρικό και αρτηριοσκληρωτικό εκπαιδευτικό σύστημα.
Στο σημείο αυτό, θα μπορούσαμε να δούμε αναλυτικότερα πώς οι βιβλιοθήκες χρησιμοποιούν τις νέες τεχνολογίες, για νέες οργανωτικές δομές, νέες υπηρεσίες και για μια αποτελεσματικότερη και πιο σύγχρονη διαχείριση των συλλογών τους. Αν και δεν έχω κάνει ειδικές σπουδές βιβλιοθηκονομίας, η ενασχόλησή μου κατά την τετραετή θητεία μου με την Σχολική Βιβλιοθήκη της Ιωνιδείου Σχολής Πειραιά και η αγάπη μου για τις νέες τεχνολογίες με ώθησαν στο να ασχοληθώ συστηματικότερα με το θέμα, τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο. Αυτή την εμπειρία μου θα προσπαθήσω να καταθέσω, ελπίζοντας να συμβάλλω κι εγώ με τη σειρά μου στη μεγάλη συζήτηση που έχει ξεκινήσει για το νέο ρόλο που οι βιβλιοθήκες καλούνται να διαδραματίσουν μια και παραδοσιακά είναι οι φορείς που διαχειρίζονται την καταγραμμένη γνώση.
Στο παραδοσιακό περιβάλλον της Βιβλιοθήκης, ο επισκέπτης μαθαίνει να διαβάζει και να αναζητά την πληροφορία που θέλει μέσα από τα βιβλία. Το ίδιο συμβαίνει και στη σύγχρονη ψηφιακή βιβλιοθήκη, όπου ο υπολογιστής αντικαθιστά το βιβλίο και το Διαδίκτυο (Internet) αποτελεί το βασικό εργαλείο αναζήτησης. Εκεί μπορεί εύκολα να βρει α) τον ψηφιακό κατάλογο (opac) της βιβλιοθήκης, όπου με μεγάλη ευκολία μπορεί να αναζητήσει θεματικά ή με το όνομα του συγγραφέα ή με τον τίτλο ή με λέξεις κλειδιά το βιβλίο που τον ενδιαφέρει, β) μηχανές αναζήτησης βιβλιοθηκών και ψηφιακών συλλογών, γ) καταλόγους δικτυακών τόπων ψηφιακών βιβλιοθηκών που παρέχουν τη δυνατότητα αναζήτησης στις συλλογές τους δ) ψηφιοποιημένα αρχεία βιβλιοθηκών: πολύτιμα τεκμήρια, βιβλία και περιοδικά σε ψηφιακή μορφή και δ) πληροφορίες για βιβλιοθήκες που δεν έχουν ακόμη ψηφιοποιηθεί.
Για παράδειγμα, το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης στο περιβάλλον πρόσβασης πηγών πληροφόρησης ΕΚΤ – η Αργώ στην ηλεκτρον. Δ/νση: argo.ekt.gr παρέχει πρόσβαση σε καταλόγους ειδικών, ακαδημαϊκών, δημόσιων και δημοτικών βιβλιοθηκών της Ελλάδας και του εξωτερικού και σε άλλες πολύτιμες βάσεις δεδομένων όπως:
- Βάσεις Δεδομένων ΕΚΤ
Βάσεις δεδομένων που παράγει ή διαθέτει το ΕΚΤ (όπως Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών, κλπ.) - Ειδικές Βιβλιοθήκες στην Ελλάδα
Περιλαμβάνονται οι κατάλογοι των συλλογών ειδικών βιβλιοθηκών, ερευνητικών κέντρων και ινστιτούτων που εδρεύουν στην Ελλάδα - Ελληνικές Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες
Κατάλογοι βιβλιοθηκών Α.Ε.Ι., Α.Τ.Ε.Ι. - Δημόσιες Βιβλιοθήκες
Κατάλογοι Δημοσίων βιβλιοθηκών - Δημοτικές και Σχολικές Βιβλιοθήκες
Κατάλογοι Δημοτικών και Σχολικών βιβλιοθηκών - Βιβλιοθήκες στον Κόσμο
Κατάλογοι βιβλιοθηκών από Ευρώπη και Αμερική (όπως βιβλιοθήκη του Κογκρέσου, συλλογικός Κατάλογος MELVYL, Πανεπιστήμιο Οξφόρδης, κλπ.) - Συλλογές Περιοδικών
Συλλογές Περιοδικών εκδόσεων (όπως Συλλογικός Κατάλογος Περιοδικών ΕΚΤ, βιβλιοθήκη ΕΚΤ/ΕΙΕ, κλπ.)
Επιπλέον, οι σύγχρονες βιβλιοθήκες που έχουν εισέλθει στον κόσμο της τεχνολογίας μπορούν να προσφέρουν λειτουργική διασύνδεση ψηφιακών και παραδοσιακών βιβλιοθηκών, διαχείριση βιβλιοθηκών μέσω ψηφιακών συστημάτων, ανάπτυξη ψηφιακών συλλογών, εξαιρετικά ενδιαφέροντες και κατατοπιστικούς
διαδικτυακούς τόπους βιβλιοθηκών, ηλεκτρονικές εκδόσεις, βάσεις δεδομένων, υποστηρικτικές υπηρεσίες, θεματικές πύλες (portals), υπηρεσίες ηλεκτρονικής παράδοσης τεκμηρίων, καθώς και ανάπτυξη δικτύων βιβλιοθηκών.
Ειδικότερα σε ότι αφορά στην Εθνική Βιβλιοθήκη και τις Νέες Τεχνολογίες, πραγματοποιήθηκε μεταξύ άλλων η μετατροπή σε ηλεκτρονική μορφή του χειρόγραφου και δακτυλογραφημένου Γενικού Αλφαβητικού Καταλόγου της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, καθώς και των έντυπων καταλόγων των χειρόγραφων κωδίκων, ενώ είναι σε εξέλιξη η μεταφορά σε ηλεκτρονική μορφή του καταλόγου των περιοδικών. Επίσης, πραγματοποιήθηκε ψηφιοποίηση και μαζί μικροφωτογράφηση εφημερίδων, περιοδικών και άλλου έντυπου υλικού». Στο ίδιο πλέγμα δράσεων εντάχθηκε η δημιουργία Κέντρων Πληροφόρησης στις 45 δημόσιες βιβλιοθήκες και σε 30 δημοτικές, όλες με εποπτεία του Γενικού Συμβουλίου Βιβλιοθηκών, καθώς και η ψηφιοποίηση έντυπου υλικού από όλες τις δημόσιες βιβλιοθήκες, ώστε ένας μεγάλος όγκος βιβλίων και άλλων μορφών βιβλιακού υλικού, περίπου 17.000 σελίδων, να είναι διαθέσιμος μέσω διαδικτύου. Ακόμη, δημιουργήθηκε στη βιβλιοθήκη της Βέροιας Πύλη Ιστοσελίδων, γνωστή ως Infolibraries, στην οποία φιλοξενούνται ιστοσελίδες δημόσιων και δημοτικών βιβλιοθηκών.
Τέλος, στις Σχολικές Βιβλιοθήκες οι μαθητές με την ενσωμάτωση εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων ωθούνται να κατακτήσουν τη γνώση δημιουργικά, συνειδητοποιώντας ότι η αποτελεσματική και χρήσιμη γνώση στην οποία αποβλέπει η πολυπολιτισμική μας κοινωνία μπορεί να κατακτηθεί μόνο μέσα από μια διαθεματική προσέγγιση και διαχείριση της στα πλαίσια της «δια βίου» εκπαίδευσης. Για παράδειγμα, το Σχ. Έτος 2009-2010, στα πλαίσια των ηλεκτρονικών προγραμμάτων eTwinning: LINGUA ANTIQUA και “Assian European Classroom”, μαθητές της Α΄ τάξης του Πειραματικού-Προτύπου Λυκείου της Ιωνιδείου Σχολής Πειραιά και οι υπεύθυνοι καθηγητές τους, μέσω βιντεοδιασκέψεων σε ειδική πλατφόρμα επικοινωνίας, συνεργάστηκαν με συνομηλίκους τους μαθητές και με καθηγητές των σχολείων I.E.S. JULIO REY PASTOR H.S και I.E.S. RAFAEL ALBERTI της Ισπανίας αλλά και του σχολείου WAKO KOKUSAI HIGH SCHOOL του Τόκυο της Ιαπωνίας, με τη συνδρομή της υλικοτεχνικής υποδομής της Σχολικής Βιβλιοθήκης του σχολείου. Αλλά και στο 2ο Γυμνάσιο Πειραιά, το σχολείο όπου τώρα υπηρετώ, μετά το κλείσιμο της Σχολικής Βιβλιοθήκης της Ιωνιδείου (λόγω της προσπάθειας περιστολής των δαπανών για τη δημόσια εκπαίδευση), έχει κατασκευαστεί και εφαρμόζεται από εκπαιδευτικούς και μαθητές η εκπαιδευτική πλατφόρμα Moodle, όπου εισάγει τους μαθητές στο νέο κόσμο της ηλεκτρονικής μάθησης. Στο Νέο Σχολείο το σύστημα της υποχρεωτικής εκπαίδευσης αποτελεί τη βάση για την ανάπτυξη των δεξιοτήτων στη χρήση της πληροφορίας και η Σχολική Βιβλιοθήκη πρέπει να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο, ως κέντρο εξεύρεσης εφοδίων για τη μάθηση και την απόκτηση ικανοτήτων.
Κλείνοντας, θα ήθελα να επισημάνω ότι σύμφωνα δε με το Μανιφέστο της UNESCO που έχει επικυρωθεί και από τη χώρα μας: «η ελευθερία έκφρασης και η πρόσβαση στην πληροφόρηση είναι ουσιαστική για τη δημιουργία αποτελεσματικών και υπεύθυνων πολιτών και για τη συμμετοχή τους σε μια δημοκρατική πολιτεία» και οι σύγχρονες βιβλιοθήκες συμβάλλουν σ’ αυτό. Σκοπός, επομένως, της νέας, ψηφιακής Βιβλιοθήκης είναι να συμβάλλει ενεργά στην αποκωδικοποίηση των πληροφοριών, που σήμερα παρέχονται με καταιγιστικούς ρυθμούς, να προωθήσει τη “δια βίου μάθηση” και την ουσιαστική εκπαίδευση για όλες τις κοινωνικές ομάδες, δίνοντας με τη χρήση των σύγχρονων τεχνολογιών ίσες δυνατότητες για πρόσβαση σε κάθε είδους πληροφορία.
Βιβλιογραφία:
1. Ανδρέου, Α., Κ. Νέες Τεχνολογίες και Βιβλιοθήκες – Library 2.0. Ημερίδα 12/06/2009, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, Λευκωσία.
2. ΕΚΤ – η Αργώ. Διαθέσιμο στην ηλεκτρον. Δ/νση: argo.ekt.gr
3. Νέες Τεχνολογίες στην Εκπαίδευση, ηλ. περιοδικό e-emphasis.Διαθέσιμο στην ηλ. Δ/νσηhttp://e-emphasis.sch.gr/articles.php?pId=1&iId=31&sId=760&aId=1208
4. Υ.Π.Δ.Β.Μ.Θ., Βιβλιοθήκες, Διαθέσιμο στην ηλεκτρον. Δ/νση: http://www.e-yliko.gr/htmls/libraries/vivl_eis.aspx
