2ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΝΙΚΑΙΑΣ "Μαριάνθη Σκαλά''

Παρ’ όλες τις επιρροές που έχει δεχθεί η γλώσσα μας στο διάβα των αιώνων, εντούτοις χρησιμοποιούμε μέχρι σήμερα αυτούσιες στον καθημερινό μας λόγο διάφορες φράσεις προερχόμενες από την αρχαία ελληνική γλώσσα. Είναι, λοιπόν, χρήσιμο να μάθουμε ή να θυμηθούμε από πού προέρχονται και από ποιους ελέχθησαν για πρώτη φορά διάφορες αρχαιοελληνικές φράσεις:

• Αιδώς Αργείοι: όταν θέλουμε να καταδείξουμε αισθήματα ντροπής αναφερόμενοι σε κάποιον άλλο. Φράση που φώναξε ο Στέντορας στην προσπάθειά του να παρακινήσει τους Αργείους να δείξουν θάρρος στον αγώνα εναντίον των Τρώων, μετά την αποχώρηση του Αχιλλέα από τη μάχη. (Ομήρου Ιλιάδα, Ε 787)
• Αντίπαλον δέος: αντίπαλος, αντίπαλη παράταξη, ισορροπία προερχόμενη από το φόβο των δυο αντιπάλων. Η φράση χρησιμοποιείται κυρίως από τον ιστορικό Θουκυδίδη. (Θουκυδίδη Ξυγγραφή, Γ 11)
• Από μηχανής θεός: απροσδόκητη βοήθεια από άνθρωπο ή κάποιο γεγονός που εμφανίζεται απροσδόκητα και βγάζει από τη δύσκολη θέση δίνει λύση στο πρόβλημα. Η φράση προέρχεται από το θεατρικό τέχνασμα στην αρχαία Ελλάδα κατά το οποίο οι τραγικοί ποιητές εμφάνιζαν στη σκηνή πάνω σ΄ ένα είδος γερανού ένα θεό που έδινε λύση στην αδιέξοδη πλοκή του έργου.
• Αρχή άνδρα δείκνυσι: η εξουσία αποκαλύπτει τις δυνατότητες του ανθρώπου δείχνει τις ικανότητες και το χαρακτήρα του. Τη φράση αυτή λέγεται ότι την είπε ο Βίας, ένας από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας, παρόμοια άποψη εκφράζεται στην Αντιγόνη του Σοφοκλή. (Σοφοκλή Αντιγόνη, 62)
• Ασκοί του Αιόλου: εμφάνιση πολλών συμφορών. Η φράση προέρχεται από την Οδύσσεια. Οι σύντροφοι του Οδυσσέα άνοιξαν από περιέργεια ένα ασκί δοσμένο από τον Αίολο σ΄αυτόν και αμέσως πετάχτηκαν μέσα από αυτό οι άνεμοι που απομάκρυναν το καράβι τους και του έφερε στον νησί των Λαιστρυγόνων. (Ομήρου Οδύσσεια, κ 1-56)
• Άχθος αρούρης: βάρος της γης, άχρηστος άνθρωπος που δεν προσφέρει τίποτε. Στην Ιλιάδα ο Αχιλλέας αναφέρει στο διάλογό του με τη μητέρα του ότι αισθάνεται άχθος αρούρης μετά από μεγάλο διάστημα απραξίας και αποχής από τη μάχη. (Ομήρου Ιλιάδα, Σ 104)
• Αχίλλειος πτέρνα: το αδύνατο σημείο. Η φράση προέρχεται από το μύθο του Αχιλλέα, κατά τον οποίο η μητέρα του, η Θέτις, όταν τον βάφτισε στο αθάνατο νερό, τον κράτησε από τη φτέρνα με αποτέλεσμα το σημείο εκείνο να μη βραχεί και να μείνει το μόνο απροστάτευτο. Μόνο στη φτέρνα μπορούσε να πληγωθεί, όπως και πράγματι έγινε, όταν ο Πάρις τον τραυμάτισε με βέλος στο σημείο αυτό  και πέθανε.
• Βίος αβίωτος: ζωή ανυπόφορη. Η φράση αποδίδεται στο Χίλωνα τον Λακεδαιμόνιο, έναν από τους εφτά σοφούς της αρχαιότητας.
• Γαία πυρί μειχθήτω: ας καταστραφούν όλα, ας γίνουν όλα τα πάνω κάτω. Η φράση αποδίδεται σε αρχαίο Έλληνα ποιητή.
• Γερανοί του Ιβύκου: απροσδόκητη αποκάλυψη του ενόχου. Γύρω στα 550 π.Χ. ληστές επιτέθηκαν και τραυμάτισαν θανάσιμα τον ποιητή Ίβυκο. Τη στιγμή εκείνη πέρασε από πάνω του ένα κοπάδι γερανοί (πουλιά) και τους παρακάλεσε να αποκαλύψουν το θάνατό του. Λίγο αργότερα σ΄ ένα ανοικτό θέατρο της Κορίνθου εμφανίστηκαν επάνω από την παράσταση οι γερανοί και τότε ένας από τους θεατές φώναξε πανικόβλητος: “Οι γερανοί του Ιβύκου: οι εκδικητές”. Έτσι οι θεατές κατάλαβαν ότι αυτός και η παρέα του ήταν οι ένοχοι.
• Γη και ύδωρ: σύμβολα υποταγής, πλήρης υποχώρηση. Η φράση προέρχεται από τον Ηρόδοτο, σύμφωνα με τον οποίο οι Πέρσες απεσταλμένοι ζήτησαν από τους Σπαρτιάτες γην και ύδωρ ως σύμβολο υποταγής σ΄ αυτούς. (Ηροδότου Ιστορία, V, 17-18)
• Γόρδιος δεσμός: δύσκολο πρόβλημα, άλυτο πρόβλημα. Η φράση λέγεται για δύσκολη κατάσταση σαν και αυτή που αντιμετώπισε ο Μέγας Αλέξανδρος, όταν προσπάθησε να λύσει ένα μπερδεμένο κόμπο, το «γόρδιο δεσμό», που σύμφωνα με τον χρησμό όποιος τον έλυνε θα γινόταν κυρίαρχος της Ασίας, κια τελικά τον έκοψε με το σπαθί του.  (Αρριανού Αλεξάνδρου Ανάβασις, 11,3)
• Δαμόκλειος σπάθη: απειλητικό πράγμα, διαρκής απειλή. Η φράση προέρχεται από το επεισόδιο με τον Δαμοκλή, έναν αυλικό κόλακα του τυράννου των Συρακουσών Διονυσίου, ο οποίος θέλοντας να δείξει στο Δαμοκλή πόσο επικίνδυνο ήταν το αξίωμα του τυράννου τον έβαλε να καθίσει στο θρόνο του, ενώ από πάνω του κρεμόταν από μια αλογότριχα ένα μεγάλο σπαθί.
• Δούρειος Ίππος: προσφορά επικίνδυνη. Ό,τι φαίνεται ως δώρο, ενώ στην πραγματικότητα είναι δόλιο και επικίνδυνο. Η φράση είναι παρμένη από τον Όμηρο. Οι Έλληνες άφησαν στους Τρώες ένα ξύλινο άλογο ως αφιέρωμα στους θεούς, ενώ μέσα του βρίσκονταν κρυμμένοι μερικοί Έλληνες, με αποτέλεσμα λίγο αργότερα, όταν το άλογο οδηγήθηκε μέσα στην Τροία, να ξεκινήσει η καταστροφή και η άλωση της πόλης από αυτούς. (Ομήρου Οδύσσεια, λ 529)
• Δρακόντεια μέτρα: αυστηρά μέτρα, σκληρά μέτρα. Η φράση προέρχεται από τον Δράκοντα, αρχαίο νομοθέτη της Αθήνας, που ήταν γνωστός για τους αυστηρούς και σκληρούς νόμους που επέβαλε τον 7ο αιώνα π.Χ. κατά τους οποίους η πιο συνηθισμένη ποινή ήταν ο θάνατος.
• Εκατόμβη: τεράστια θυσία πολλά θύματα. Εκατόμβη στην αρχαία Ελλάδα ονόμαζαν την θυσία – προσφορά προς τους θεούς από εκατό βόδια. Υπάρχει πολλές φορές στον Όμηρο. (Ομήρου Ιλιάδα, Α 65)
• Έπεα πτερόεντα: λόγια του αέρα. Ομηρική έκφραση, βασισμένη στην αντίληψη ότι τα λόγια, όταν βγαίνουν από το στόμα μας, τα παίρνει ο αέρας και πετούν. (Ομήρου Ιλιάδα, Α 201)
• Επί ξυρού ακμής: στην κόψη του ξυραφιού, σε πολύ κρίσιμη κατάσταση, σε κρίσιμο σημείο. Ομηρική φράση, ειπώθηκε από το Νέστορα στο Διομήδη στην προσπάθειά του να τον ξεσηκώσει σε πόλεμο εναντίον των Τρώων. (Ομήρου Ιλιάδα, Κ 173)
• Ες αύριον τα σπουδαία: αύριο θα ασχοληθούμε με τα σοβαρά. Τη φράση αυτή είπε ο Θηβαίος Αρχίας, καθώς βρισκόταν σε ένα συμπόσιο, αδιαφορώντας για ένα γράμμα που του δόθηκε και τον προειδοποιούσε ότι κινδυνεύει θανάσιμα από τον Πελοπίδα, γεγονός που συνέβη πράγματι την επόμενη ημέρα, όταν δολοφονήθηκε. (Πλουτάρχου Πελοποννησιακά, 10)
• Ήξεις αφήξεις: λέγεται στην περίπτωση που κάποιος δεν έχει σταθερή άποψη, αλλά αλλάζει συνεχώς γνώμη. Η φράση προέρχεται από το χρησμό του μαντείου των Δελφών για τον Αχιλλέα «ήξεις, αφήξεις ουκ εν τω πολέμω θνήξεις». Η θέση του κόμματος πριν ή μετά το αρνητικό μόριο ουκ, καθορίζει και τη σημασία του χρησμού: «ήξεις, αφήξεις, ουκ εν τω πολέμω θνήξεις» = “θα πας, θα γυρίσεις, δε θα πεθάνεις στον πόλεμο”, διαφορετικά: «ήξεις, αφήξεις ουκ, εν τω πολέμω θνήξεις» = “θα πας, δε θα γυρίσεις, θα πεθάνεις στον πόλεμο”.
• Ή ταν ή επί τας: ή θα τα καταφέρουμε ή θα αποτύχουμε. Τη φράση αυτή έλεγαν οι Σπαρτιάτισσες μητέρες στα παιδιά τους, όταν τους έδιναν την ασπίδα για τον πόλεμο: “ή την (ασπίδα) [να φέρεις ως νικητής] ή πάνω της [να σε φέρουν νεκρό]”.  (Πλουτάρχου Λακεδαιμ. Αποφθ. 16)
• Ιδού η Ρόδος ιδού και το πήδημα: λέγεται για όσους υπερηφανεύονται και καυχώνται για ανεπιβεβαίωτα κατορθώματά τους και καλούνται να αποδείξουν ότι λένε την αλήθεια. Η φράση προέρχεται από μύθο του Αισώπου, σύμφωνα με τον οποίο κάποιος ισχυριζόταν ότι κάποτε στη Ρόδο έκανε ένα πολύ μεγάλο άλμα και του ζήτησαν να το επαναλάβει λέγοντάς του την παραπάνω φράση. (Αισώπου Μύθοι, «Ανήρ Κομπαστής»)
• Ιστός της Πηνελόπης: λέγεται για έργο που δεν τελειώνει ποτέ. Η φράση προέρχεται από την Οδύσσεια του Ομήτου, όπου αναφέρεται πως η Πηνελόπη ύφαινε την ημέρα ένα ύφασμα και το ξήλωνε τη νύχτα θέλοντας να ξεγελάσει τους μνηστήρες μέχρι να γυρίσει ο Οδυσσέας από την Τροία. (Ομήρου Οδύσσεια, τ 149)
• Κεφαλή της Μέδουσας: λέγεται για ό,τι είναι αποκρουστικό, για ό,τι δεν αντέχει να το βλέπει κανείς. Η φράση προέρχεται από το μύθο της Μέδουσας, η οποία απολίθωνε ακαριαία όποιον την κοιτούσε. (Ησίοδου Θεογονία, 1270)
• Κλίνη του Προκρούστη: λέγεται στην περίπτωση που κάποιος θέλει να προσαρμόσει την πραγματικότητα σ΄ ένα αυθαίρετο σχήμα, ώστε να εξυπηρετήσει τα συμφέροντά του. Προέρχεται από τον μυθικό κακούργο, τον οποίο σκότωσε τελικά ο Θησέας, τον Προκρούστη, που έδενε τα θύματά του στο κρεβάτι του κι έπειτα τους έκοβε ή εξάρθρωνε τα πόδια, για να τους φέρει σε μήκος ίσο με το κρεβάτι.
• Κομίζω γλαύκας εις Αθήνας: λέω πράγματα πασίγνωστα, σαν να ήταν άγνωστα. Η φράση αυτή λεγόταν επειδή στην Αθήνα η γλαύκα, η κουκουβάγια, ήταν πασίγνωστη, ως σύμβολο της θεάς Αθηνάς, και εικονιζόταν παντού, όπως στις στροφές των σπιτιών, στα νομίσματα κ.λ.π. (Αριστοφάνη, Όρνιθες, 301)
• Κόπρος του Αυγείου: μαζεμένες ατασθαλίες, καταστάσεις που δύσκολα διορθώνονται. Η φράση προέρχεται από ένα άθλο του Ηρακλή, κατά τον οποίο καθάρισε την κοπριά από τους στάβλους του Αυγείου.
• Κουτί της Πανδώρας (ή καλύτερα: Ο πίθος της Πανδώρας): συνδυασμένοι επιδρομή συμφορών η εμφάνιση πολλών κακών ταυτόχρονα. Η φράση προέρχεται από τη μυθολογία, κατά την οποία ο Δίας, για να τιμωρήσει τους ανθρώπους, έδωσε στην Πανδώρα ως δώρο ένα πιθάρι γεμάτο απ΄όλες τις συμφορές και έτσι, μόλις αυτή το άνοιξε από περιέργεια, βγήκαν έξω όλα τα κακά για την ανθρωπότητα, ενώ παρέμεινε μέσα σε αυτό μόνον η ελπίδα.
• Κύκνειο άσμα: η τελευταία πράξη το τελευταίο έργο, η τελευταία ενέργεια κάποιου. Ως γνωστόν, ο κύκνος, όταν αισθανθεί ότι πλησιάζει το τέλος του, κελαηδάει με όσο το δυνατόν καλύτερο τρόπο για τελευταία φορά… (Πλάτωνος, Φαίδων 84,Ε)
• Μέμνησο των Αθηναίων: μην ξεχάσεις να εκδικηθείς τους αντιπάλους σου. Τη φράση αυτή έπρεπε να λέει καθημερινά ένας υπηρέτης στο βασιλιά της Περσίας Δαρείο, υπενθυμίζοντας του έτσι ότι έπρεπε να τιμωρήσει τους Αθηναίους, γιατί συμμετείχαν στην Ιωνική επανάσταση. (Ηροδότου Ιστορία, V. 105)
• Μερίς του λέοντος: το μεγαλύτερο μέρος, το μεγαλύτερο κομμάτι. Προέρχεται από το μύθο του Αισώπου «Λέων και αλώπηξ».
• Mηδένα προ του τέλους μακάριζε: μην καλοτυχίζεις κανένα, πριν δεις το τέλος του. Με αυτή τη φράση σχολίασε ο Σόλωνας τους θησαυρούς του Κροίσου, όταν ο τελευταίος τους του έδειξε με υπερηφάνεια. (Ηροδότου Ιστορία, Ι. 32)

Προέλευση: http://users.uoa.gr/~nektar/history/language/lingual_remarks.htm

Αυτά είναι τα πράγματα που έμαθα:

 Όλα όσα πρέπει να ξέρετε βρίσκονται κάπου εδώ μέσα. Ο χρυσός κανόνας, η αγάπη και οι βασικές αρχές υγιεινής, η οικολογία, η πολιτική, η ισότητα και η υγιεινή ζωή.

 Σκεφτείτε πόσο καλύτερος θα ήταν ο κόσμος, αν όλοι εμείς οι άνθρωποι τρώγαμε γάλα με κουλουράκια γύρω στις τρεις το απόγευμα και μετά ξαπλώναμε κάτω από τις κουβέρτες για έναν υπνάκο.

 Ή, αν όλες οι κυβερνήσεις είχαν ως βασική αρχή να βάζουν πάντα τα πράγματα εκεί που τα βρήκαν και να καθαρίζουν τις τσαπατσουλιές τους.

 Είναι ακόμη αλήθεια, ανεξάρτητα από την ηλικία σας, πως όταν βγαίνετε έξω στον κόσμο είναι καλύτερα να κρατιέστε από το χέρι και να μένετε μαζί με τους άλλους…

 …Τελικά πρέπει να σας πω πως έχω άδεια παραμυθά. Ενας φίλος μου μου την έβγαλε και την κρέμασε στον τοίχο, πάνω από το γραφείο μου. Αυτή η άδεια μού επιτρέπει να χρησιμοποιώ τη φαντασία μου, για να ξαναβάζω σε σειρά τις εμπειρίες μου και να προωθώ το μύθο, όσο αυτός εξυπηρετεί κάποια όψη της αλήθειας. Ακόμη περιέχει το “πιστεύω” ενός παραμυθά:

* Πιστεύω ότι η φαντασία είναι πιο δυνατή από τη γνώση.

* Οτι ο μύθος είναι πιο δραστικός από την ιστορία.

* Οτι τα όνειρα είναι πιο ισχυρά από τα γεγονότα.

* Οτι η ελπίδα πάντα θριαμβεύει έναντι της εμπειρίας.

* Οτι το γέλιο είναι η μόνη θεραπεία της θλίψης.

* Και πιστεύω ότι η αγάπη είναι πιο δυνατή από το θάνατο.

Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο του με τίτλο: «Όσα πραγματικά θα έπρεπε να ξέρω τα έμαθα στο Νηπιαγωγείο»

Προέλευση: alliotikathriskeytika

Έχετε προσέξει ότι τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς είναι λίγο …ασυνάρτητα; Όσο και αν προσπαθήσετε, δεν βγαίνει νόημα μεταξύ των στίχων! Ας θυμηθούμε, όμως, πρώτα λίγο τα Κάλαντα:

Ας δούμε, λοιπόν, τώρα πώς εξηγείται η …ασυναρτησία. Η ιστορία μας διαδραματίζεται στα βυζαντινά χρόνια. Σε εκείνα τα χρόνια οι φτωχοί και χαμηλών στρωμάτων άνθρωποι δεν είχαν το δικαίωμα να μιλούν στους αριστοκράτες, παρά μόνο σε γιορτές όπου μπορούσαν να τους απευθύνουν ευχές. Κάποιος νεαρός, λοιπόν, ταπεινής καταγωγής, ήταν ερωτευμένος με μια αρχοντοπούλα. Επειδή δεν ήταν κοινωνικά αποδεκτό να την πλησιάσει παρά μόνο σε περίοδο εορτών για να της απευθύνει ευχές, αποφάσισε ανάμεσα στα κάλαντα του Μεγάλου Βασιλείου να εντάξει και ένα ερωτικό ποίημα που είχε συνθέσει! Αρχίζει λοιπόν και βάζει ενδιάμεσους στίχους (αυτούς με τα αστεράκια). Με αυτόν τον τρόπο και τα κάλαντα θα έλεγε ακολουθώντας τους κοινωνικούς κανόνες, αλλά ταυτόχρονα θα παίνευε και την καλή του…! Αρχικά, την αποκαλεί ψηλή, σαν δεντρολιβανιά. Έπειτα, επειδή φορούσε ένα από τα ψηλά τα κωνικά καπέλα με το τούλι στην κορυφή, την παρομοιάζει με εκκλησιά με τον άγιο θόλο (τρούλλο εκκλησίας). Της τονίζει, κατόπιν, ότι δεν τον καταδέχεται (ο Άη Βασίλης δεν έχει να κάνει με αυτό!), γιατί είναι αρχόντισσα κυρία. Τέλος, την αποκαλεί ζαχαροκάντυο ζυμωτή, δηλαδή ζυμωμένη με ζάχαρη (γλυκιά μου) και την παρακαλεί να του ρίξει κι εκείνου μια ματιά, που είναι σωστό παλικάρι, κάτι αξίζει κι αυτός… Έτσι, λοιπόν, αυτά τα παράδοξα κάλαντα με τον καιρό πέρασαν από γενιά σε γενιά και έγιναν τελικά τα πιο διαδεδομένα σε όλο τον ελληνικό χώρο!