Αποτελέσματα έρευνας για την ασφάλεια στο Διαδίκτυο

Στις μέρες μας η πλειονότητα των ανθρώπων κάθε ηλικίας απολαμβάνει τα οφέλη και πλεονεκτήματα του Διαδικτύου, όπως η ενημέρωση, η ψυχαγωγία και η ανταλλαγή απόψεων και δεδομένων. Οι Διαδικτυακοί Συντάκτες του 2^ου Γυμνασίου Αλεξανδρούπολης διερευνήσαμε το κατά πόσο οι έφηβοι χρησιμοποιούν υπηρεσίες κοινωνικής δικτύωσης και σε τι βαθμό είναι ενημερωμένοι σχετικά με τους πιθανούς κινδύνους που αυτές εγκυμονούν.

Τα μέλη της ομάδας που εργάστηκαν είναι οι: Βενετόπουλος Νίκος, Γερέλκης Γιάννης, Ζήκου Νεφέλη, Κασαπίδου Σοφία, Κασδαγλής Αναστάσης, Μουφτόγλου Αντώνης, Νάσου Βερονίκη, Σακαλή Μαριλένα και Στεφάνογλου Βαλεντίνα, με την καθοδήγηση της υπεύθυνης καθηγήτριας κ. Σταθάκη. Ευχαριστούμε την κ. Ευαγγελοπούλου για τη φιλολογική επιμέλεια!

Παρακάτω παρουσιάζουμε τα ευρήματα της έρευνάς μας, που επικεντρώθηκε στα εξής σημεία:

•  Προσωπικά Δεδομένα
• Φωτογραφίες
• “Διαδικτυακοί” φίλοι
• Παρενόχληση – εκφοβισμός
• Χρόνος ενασχόλησης με τον Η/Υ και το Διαδίκτυο
• Facebook και ρυθμίσεις ασφαλείας
• Σύνοψη κινδύνων και ιστοδελίδες υποστήριξης

Ταυτόχρονα συμβουλεύουμε τους συμμαθητές και τις συμμαθήτριές μας, αντλώντας έγκυρες πληροφορίες από τους παρακάτω ιστοτόπους:

• Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα
• Ασφαλές Διαδίκτυο

---

Ως «προσωπικά δεδομένα» χαρακτηρίζονται οι πληροφορίες που αφορούν ένα άτομο, όπως το ονοματεπώνυμο, η διεύθυνση, ο αριθμός αστυνομικής ταυτότητας, τα ενδιαφέροντα, οι φωτογραφίες, οι απόψεις του κ.ά. Ακόμη, σε αυτά συγκαταλέγονται οι σεξουαλικές προτιμήσεις, οι θρησκευτικές και πολιτικές πεποιθήσεις.
Στην ερώτηση: «Έχετε ενημερωμένο το προφίλ σας στους λογαριασμούς διαδικτυακών υπηρεσιών, όπως email, facebook, twitter κ.ά., παρέχοντας πληροφορίες όπως ονοματεπώνυμο, τόπο διαμονής, σχολείο, τηλέφωνο, προτιμήσεις κ.ά.;», τα τρία τέταρτα των ερωτηθέντων απάντησαν ότι παρέχουν όσο το δυνατόν ελάχιστες πληροφορίες για τον εαυτό τους, σε αντίθεση με το 23% αυτών που διατηρούν το προφίλ τους ενημερωμένο σε μεγάλο βαθμό.

Τα παραπάνω δείχνουν ότι οι περισσότεροι μαθητές και μαθήτριες που πήραν μέρος στην έρευνά μας γνωρίζουν ότι η χρήση των υπηρεσιών κοινωνικής δικτύωσης πολλές φορές καθιστά τα προσωπικά μας δεδομένα προσβάσιμα σε τρίτους, οι οποίοι μπορεί να έχουν σκοπό τη δυσφήμηση, την παρενόχληση ή ακόμα την οικονομική μας εξαπάτηση.
Για να αποφευχθούν τα παραπάνω, καλό είναι να μην αποκαλύπτουμε εύκολα και αβίαστα τα προσωπικά μας δεδομένα και να αναρωτιόμαστε ποιος και γιατί τα ζητάει! Επίσης, να τα προστατεύουμε αλλάζοντας τους κωδικούς πρόσβασης των λογαριασμών μας και διατηρώντας τείχος προστασίας και πρόγραμμα κατά των ιών στον υπολογιστή μας!

Όσον αφορά το φωτογραφικό υλικό, 64% των μαθητών απάντησε ότι ανεβάζει φωτογραφίες στο Διαδίκτυο, ενώ το 33% ισχυρίζεται ότι δεν το κάνει. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εξής ερώτηση που θέσαμε στους μαθητές του Γυμνασίου μας: «Ανεβάζετε μια φωτογραφία και στη συνέχεια το μετανιώνετε: (Α) σκέφτεστε ότι δεν πειράζει, διότι μπορείτε να τη διαγράψετε, (Β) Σκέφτεστε ότι στο Διαδίκτυο χάνετε τον έλεγχο των δεδομένων σας τη στιγμή που τα δημοσιοποιείτε, ακόμα κι αν τα διαγράψετε από τον προσωπικό σας λογαριασμό.» Περισσότεροι από τους μισούς επέλεξαν το (Α), γεγονός ανησυχητικό, καθώς φανερώνεται ότι δεν έχουν συνειδητοποιήσει ότι «οτιδήποτε ανεβαίνει, δεν κατεβαίνει»! Παρ’ όλο το πλήθος των φωτογραφιών που ανεβαίνει στο Διαδίκτυο, το 70% των μαθητών μας απάντησε ότι επιθυμεί να ερωτάται πριν από τη δημοσίευση φωτογραφιών που τους απεικονίζουν.

Τα παραπάνω αποτελέσματα δείχνουν πως πολλοί μαθητές δε γνωρίζουν ή υποτιμούν τους κινδύνους που υπάρχουν, όταν κάποιος “ανεβάζει” φωτογραφίες στο Διαδίκτυο. Καταστάσεις ή απόψεις που «εκφράζουν» σήμερα τη νεολαία και τις δημοσιοποιεί, ίσως να τη φέρουν σε δύσκολη θέση στο μέλλον. Υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες άτομα έχουν κακοχαρακτηριστεί ή απορριφθεί από κάποιον φίλο, σύντροφο ή εργοδότη λόγω φωτογραφιών του παρελθόντος, που πλέον δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Επιπλέον, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να χρησιμοποιηθούν προσωπικές φωτογραφίες εν αγνοία των ενδιαφερόμενων ή χωρίς την άδειά τους από «τρίτους» για κερδοσκοπικούς ή κακόβουλους σκοπούς.

Για να προστατευτούμε από τους κινδύνους πρέπει να:

• Να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν είμαστε οι κυρίαρχοι των πληροφοριών που δημοσιεύουμε στο Διαδίκτυο, οπότε ο καλύτερος τρόπος να προστατευτούμε είναι να προσέχουμε τι δημοσιεύουμε. Το σύνθημα είναι «πριν δημοσιεύσεις, σκέψου»!
• Να μην δημοσιεύουμε περιεχόμενα που μπορεί να ενοχλήσουν κάποιον ούτε φωτογραφίες και βίντεο χωρίς έγκριση.
• Να επαληθεύουμε τακτικά τι είναι δημοσιευμένο στο Διαδίκτυο σχετικά με εμάς με τη μέθοδο «Google yourself»!

Σχετικά με το πλήθος των «φίλων» που συνήθως έχει κανείς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το 40% των ερωτηθέντων της έρευνάς μας απάντησε 50-200 (φίλους), τo 37% απάντησε 200-400, ενώ το 21% θεωρεί ότι το να έχει κανείς περισσότερους από 400 φίλους είναι σύνηθες.

Οι προηγούμενοι αριθμοί δείχνουν ότι η λέξη «φίλος» στον ψηφιακό κόσμο έχει αλλοιωθεί και έχει πάρει μιαν άλλη έννοια, γεγονός που συνειδητοποιεί κανείς αμέσως μόλις αναλογίζεται το πόσους φίλους έχει στην πραγματική του ζωή. Πόσους άραγε από τους «φίλους» μας πραγματικά γνωρίζουμε; Πόσοι από αυτούς και σε τι βαθμό έχουν πρόσβαση στα προσωπικά μας δεδομένα; Η ανωνυμία που προσφέρει το Διαδίκτυο επιτρέπει σε κακόβουλα άτομα, που κρύβουν την πραγματική τους ταυτότητα, να προσεγγίσουν άλλους, με απώτερο σκοπό την εξαπάτηση ή ακόμα και την αποπλάνηση.

Για να αντιμετωπίσουμε τους προηγούμενους κινδύνους, θα πρέπει να επιλέγουμε προσεκτικά τους φίλους που αποδεχόμαστε και να αξιοποιούμε τις ρυθμίσεις ασφαλείας που καθορίζουν την ορατότητα ή την προσβασιμότητα των δεδομένων μας.

Τα αποτελέσματα του ερωτηματολογίου σε ερωτήσεις για τη βία που δεχόμαστε και ασκούμε μέσω του Διαδικτύου ήταν ενδιαφέροντα. Αν συγκρίνουμε το σημερινό ποσοστό εκφοβισμού σε παιδιά ηλικιών 13-15, το οποίο είναι αρκετά υψηλό (35%) ανά τον κόσμο, με το ποσοστό των μαθητών που απάντησαν καταφατικά στην ερώτηση: «Έχετε χρησιμοποιήσει ποτέ τις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης, για να πειράξετε, να ενοχλήσετε ή να φέρετε σε αμήχανη θέση κάποιον άλλο;», συμπεραίνουμε πως παρά τη δημοφιλή και καθημερινή τους χρήση σε αυτές τις ηλικίες οι ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης δεν είναι κύρια μέσα προώθησης της βίας, τουλάχιστον όσον αφορά το δικό μας ερευνητικό πληθυσμό, καθώς μόνο το 10% των μαθητών δήλωσε πως τα έχει χρησιμοποιήσει για κάποιο τέτοιο βλαβερό σκοπό. Σημαντικό είναι επίσης το ποσοστό των μαθητών (76%) που απάντησε «Όχι» στην ερώτηση: «Σας έχει προσεγγίσει ποτέ κάποιος στο Διαδίκτυο κάνοντάς σας να νιώσετε ενοχλημένοι ή αμήχανοι;», ενώ μόλις το 17% παραδέχτηκε ότι έχει πέσει θύμα κάποιας παρενόχλησης.

Ωστόσο οι κίνδυνοι δεν είναι λίγοι. Στον ψηφιακό κόσμο είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε καλά με ποιον μιλάμε και να προσέχουμε ιδιαίτερα τι λέμε. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις κατά τις οποίες από επιπολαιότητα ή απλή απροσεξία και αφέλεια διοχετεύτηκαν σημαντικές πληροφορίες σε ξένους ανθρώπους με κακόβουλες προθέσεις και αργότερα χρησιμοποιήθηκαν εναντίον του χρήστη. Μπορεί, μάλιστα, μία τέτοια επίθεση, το γνωστό bullying, να προέρχεται από κάποιον γνωστό μας ή από κάποιον άγνωστο με σκοπό την οικονομική εξαπάτηση, την παρενόχληση, την προπαγάνδα και την απρεπή προσέγγιση. Συχνό φαινόμενο είναι επίσης η κλοπή κωδικών ή ταυτότητας για χρήση πάλι εναντίον του χρήστη και η έκθεσή του σε ιούς αλλά και σε άσεμνα και ανακριβή δεδομένα.

Το να “μπλέξουμε” σε μία τέτοια κατάσταση δεν είναι δύσκολο. Δύσκολη όμως δεν είναι και η πρόληψη για τέτοιου είδους προβλήματα. Είναι πολύ σημαντικό να είμαστε απόλυτα σίγουροι για την ταυτότητα του ανθρώπου με τον οποίο επικοινωνούμε, να τον εμπιστευόμαστε και να τον γνωρίζουμε αρκετά καλά. Έτσι δεν κινδυνεύουμε να γίνουμε θύματα παραπλάνησης και να δώσουμε σημαντικές προσωπικές πληροφορίες χωρίς καν να το καταλάβουμε (phishing). Ακόμα και όταν δίνουμε πληροφορίες σε αξιόπιστους ανθρώπους δεν πρέπει να είναι ποτέ μέσω του Διαδικτύου, γιατί υπάρχει η πιθανότητα και κάποιος άλλος να αποκτήσει πρόσβαση σε αυτές.

Όσο διασκεδαστικό κι αν φαίνεται, το Διαδίκτυο κρύβει αρκετούς κινδύνους που μας απειλούν τόσο ψυχικά όσο και σωματικά. Για να βγούμε όμως νικητές από αυτό το παιχνίδι πρέπει- εκτός από δίκαια- να παίζουμε προσεκτικά και σε συνεργασία με κάποιους ειδικούς ή τους γονείς και τους καθηγητές μας. Γι΄ αυτό η συμβουλή μας είναι «ποτέ μην διστάσεις, ό,τι κι αν συμβεί μίλα, ρώτα, συμβουλέψου»!

Όσον αφορά το πόσο συχνά οι έφηβοι ασχολούνται με παιχνίδια στον υπολογιστή και υπηρεσίες τύπου facebook, διαπιστώνουμε πως το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών (47%) ασχολούνται με το Διαδίκτυο μερικές φορές την εβδομάδα, εφόσον έχουν τελειώσει το διάβασμα και δεν έχουν παραμελήσει τις εξωσχολικές τους δραστηριότητες. Σύμφωνα με τις απαντήσεις της έρευνάς μας, το 26% ασχολείται με το Διαδίκτυο κυρίως το Σαββατοκύριακο. Ένα πολύ μικρό ποσοστό των ερωτηθέντων (8%) περνάει τον χρόνο του στο Διαδίκτυο πολλές ώρες την εβδομάδα και συχνά εις βάρος κάποιων υποχρεώσεών του, ενώ το 17% των μαθητών ασχολούνται με παιχνίδια και διαδικτυακές υπηρεσίες σε καθημερινή βάση.

Ο υπολογιστής και το Διαδίκτυο αποτελούν σημαντικό μέρος της ζωής των ανθρώπων και κυρίως των εφήβων. Η υπερβολική ενασχόληση με τον Η/Υ προκαλεί προβλήματα στην υγεία, τόσο τη σωματική, όσο και την ψυχική, οδηγεί στην παραμέληση της σωματικής άσκησης, τη μη συμμετοχή σε άλλες δραστηριότητες και τη μη ανταπόκριση στις διάφορες υποχρεώσεις. Είναι φανερό ότι σε τέτοιες καταστάσεις ελλοχεύει ο κίνδυνος του εθισμού. Τα «θύματα» ζουν σε μια εικονική πραγματικότητα και οδηγούνται στην απομόνωση, ενώ αρκετές είναι και οι περιπτώσεις κατάθλιψης.

Η συνειδητοποίηση των παραπάνω κινδύνων από τους μαθητές αλλά και από τους κηδεμόνες τους είναι πολύ σημαντική, ώστε να μην κυριαρχήσει ο ψηφιακός κόσμος σε βάρος του πραγματικού.

Στο πλαίσιο της ίδιας έρευνας θέσαμε το ερώτημα αν οι μαθητές του γυμνασίου προβληματίζονται με το γεγονός ότι ένας έφηβος-φίλος δημοσιεύει πληροφορίες στο facebook για τον εαυτό του και την καθημερινότητά του και αν θα συμβούλευαν τον φίλο τους να αξιοποιεί τις δυνατότητες του facebook καθορίζοντας ο ίδιος σε ποιους θα ανακοινώνει τις πληροφορίες του.

 

Σε ποσοστό 46% οι μαθητές απάντησαν πως δεν εντυπωσιάζονται και δεν προβληματίζονται από το γεγονός ότι ένας έφηβος δημοσιεύει συχνά στο facebook πληροφορίες για τη ζωή του. Το υπόλοιπο 52% απάντησε πως θα συμβούλευε αυτόν τον φίλο του να καθορίσει ο ίδιος τα πρόσωπα, στα οποία θα ήθελε να δημοσιοποιούνται οι σχετικές πληροφορίες.

Με βάση τα παραπάνω διαπιστώσαμε ότι αρκετοί έφηβοι αγνοούν τους κινδύνους από τη δημοσιοποίηση πραγμάτων για τους εαυτούς τους. Αν αυτό το κάνουν από άγνοια ή επειδή πιστεύουν πως στην πραγματικότητα δε θα πάθουν κάποιο κακό, πρέπει να ενημερωθούν για τους κινδύνους στους χώρους της κοινωνικής δικτύωσης. Πρέπει να μάθουν από τους γονείς τους, το σχολείο, τα ΜΜΕ πως πρέπει να προστατεύουν τα προσωπικά τους δεδομένα, όπως το πού μένουν, σε ποιο σχολείο πηγαίνουν, ποιοι είναι οι φίλοι τους, ποιες είναι οι φωτογραφίες οι δικές τους και των φίλων τους. Τέτοια δεδομένα δεν τα βγάζουμε «στη φόρα» σε όλους. Μόνο σε κείνους που εμπιστευόμαστε και ξέρουμε πως δε θα κάνουν κακή χρήση τους!

Σύμφωνα με τις απαντήσεις της τελευταίας ερώτησης της έρευνάς μας, το 77% των μαθητών γνωρίζει ότι υπάρχει η δυνατότητα να καταγγείλει κάτι δυσάρεστο (όπως π.χ. κλοπή ταυτότητας, εκφοβισμός και παρενόχληση) που μπορεί να συμβεί στο Διαδίκτυο. Το 21% αγνοεί την ύπαρξη αυτής της δυνατότητας. Για τον λόγο αυτόν, ακολουθεί μια σύνοψη των κινδύνων στο Διαδίκτυο και, τέλος, μια αναφορά των τηλεφωνικών γραμμών και ιστοσελίδων, όπου μπορεί κανείς να καταφύγει στην περίπτωση κάποιου δυσάρεστου γεγονότος.

Οι κίνδυνοι που υπάρχουν στο Διαδίκτυο είναι πολλοί. Ένας από αυτούς είναι η παραβίαση των προσωπικών δεδομένων με σκοπό την παρενόχληση, την οικονομική εξαπάτηση ή την στοχευμένη διαφήμιση. Ένας ακόμη κίνδυνος είναι ο εθισμός στην έντονη χρήση του Διαδικτύου και/ή τα βιντεοπαιχνίδια. Επίσης, συνήθεις κίνδυνοι είναι η προσέγγιση ανηλίκων και οι σελίδες που ενδέχεται να περιέχουν πορνογραφικό υλικό, μη έγκυρες πληροφορίες, ρατσιστικά σχόλια και ιούς.

Η Γραμμή Βοηθείας ‘help-line’ παρέχει τηλεφωνική υποστήριξη (2106007686) και δυνατότητα ηλεκτρονικής επικοινωνίας (info@help-info.gr) δίνοντας πληροφορίες και συμβουλές για την αντιμετώπιση των κινδύνων στον ψηφιακό κόσμο. Τα παραπάνω αντιστοιχούν σε έναν από τους άξονες του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου. Επιπρόσθετα, ο ιστοχώρος http://www.safeline.gr/report/ δίνει τη δυνατότητα καταγγελίας παράνομου περιεχομένου στο Διαδίκτυο, ενώ ο ιστότοπος http://saferinternet.gr/ παρέχει ενημέρωση σε γονείς, εκπαιδευτικούς και μαθητές για τα διάφορα προβλήματα και τους κινδύνους του Διαδικτύου και για τους τρόπους με τους οποίους μπορεί κανείς να τους αποφύγει, να τους αντιμετωπίσει ή να τους καταγγείλει.