ΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ: θύτες και θύματα
11 Νοεμβρίου 2010 2ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΣΗΤΕΙΑΣ
Οι περιπτώσεις βίας στα σχολεία δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Έχουν παρατηρηθεί από πολύ παλιά, από τότε σχεδόν που οι άνθρωποι θεώρησαν ότι πρέπει να κατασκευάσουν σχολεία. Η σχολική βία είναι συστατικό κομμάτι της γενικότερης βίας, παραβατικότητας και εγκληματικότητας.
Το μεγάλο «μεθοδολογικό» λάθος είναι ότι η σχολική βία δε μπορεί να αντιμετωπίζεται αυθύπαρκτα από τη βία του κοινωνικού περίγυρου και ανεξάρτητα από το γενεσιουργό περιβάλλον. Θύμα και θύτης, αντανακλούν το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον τους. Αυτό συμβαίνει όταν, για παράδειγμα, στο ορεινό Ρέθυμνο, μερικοί μαθητές επιμένουν να ζωγραφίζουν όπλα… αντί για λευκά περιστέρια… Η βία μεταφέρεται από μαθητές και δασκάλους μέσα στα σχολεία και δε μένει πίσω από τους τοίχους, ούτε έξω από τις βαριές πόρτες.
Τα περιστατικά βίας στα σχολεία σε όλο τον κόσμο είναι συχνά.
Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, τα διάφορα κρούσματα βίας αντιμετωπίζονταν ως μεμονωμένα γεγονότα της «κακιάς στιγμής». Στις μέρες μας, υπό την πίεση των ΜΜΕ και του «ηθικού κανόνα» που σπέρνουν, είναι ανάγκη να αποφευχθούν σπασμωδικές κινήσεις καταστολής που θα βαφτιστούν για την περίσταση… πρόληψη. Περιστατικά βίας έρχονται δραματοποιημένα στην επικαιρότητα μέσα από βαρύγδουπους τίτλους, όπως οι «συμμορίες ανηλίκων», οι μαθητικές μειονότητες, περιπτώσεις ανάλογες της Αμαρύνθου και οι αλλοδαποί σημαιοφόροι. Η αποσπασματική ανάλυση ερευνών και η μελέτη-μεγέθυνση περιπτώσεων, προσφέρουν άφθονο υλικό στους μεσίτες του φόβου και της ανασφάλειας, σε όσους επενδύουν στρατηγικά στα οφέλη από την καλλιέργεια κλίματος «γενικού κινδύνου».
Η σχολική βία και η νεανική παραβατικότητα είναι υπαρκτά φαινόμενα και αναμένεται να κυριαρχήσουν στις ατζέντες κομμάτων, πολιτικών και ΜΜΕ τα επόμενα -πολλά!- χρόνια. Οι πολιτικές, οικονομικές και άλλες κοινωνικές αλλαγές που συντελούνται στην Ευρώπη τις τελευταίες δεκαετίες και οι μετακινήσεις των πληθυσμών, αναμένεται να δημιουργήσουν αύξηση του φαινομένου.
ΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ
Η σχολική εκδοχή της βίας περιλαμβάνει διάφορες μορφές: λεκτική, σωματική, ψυχολογική, σεξουαλική, βανδαλισμό. Σε μερικά κράτη περιλαμβάνει και εγκληματικές ενέργειες (περίπτωση Κολούμπια για παράδειγμα). Διεθνώς, η σχολική βία και επιθετικότητα ορίζεται γενικά ως «bullying». Είναι η επικράτηση του δυνατότερου στον ασθενέστερο μέσω της τρομοκρατίας και του εκφοβισμού. Μπορεί να εκδηλώνεται με σπρωξίματα, τρικλοποδιές, μπουνιές, κλοτσιές, βρισιές, χλευασμούς, απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς, αποκλεισμούς από την ομάδα (ο αποκλεισμός από την παρέα ή το παιχνίδι ασκεί σημαντική ψυχολογική βία) κ.ά. Αφορμή για να εμπλακεί κάποιος στο bullying ως θύτης ή θύμα ενδέχεται να είναι παράγοντες όπως η εμφάνιση του μαθητή (γυαλιά, πάχος, ιδιαίτερο ντύσιμο), εξαιρετικές σχολικές ή αθλητικές επιδόσεις κ.ά.
Στο εξωτερικό, οι ειδικοί εισήγαγαν και τον όρο «bullycide» (bullying: εκφοβισμός-βία και suicide: αυτοκτονία) για να περιγράψουν την αυτοκτονία μαθητών ως επακόλουθο της σχολικής βίας. Ήδη, πολλές «αναπτυγμένες» χώρες θρηνούν τα πρώτα παιδιά-θύματα που υποδεικνύουν συμμαθητές τους ως «θύτες-ηθικούς αυτουργούς».
ΤΟ… «ΚΟΥΚΟΥΛΩΜΑ»
Τα τελευταία χρόνια έγιναν αρκετές έρευνες στη χώρα μας. Τα αποτελέσματα έδωσαν αρκετά περιγραφικά στοιχεία για τη σχολική βία. Πολλές φορές όμως τα περιστατικά βίας «κουκουλώνονται», επειδή στιγματίζουν θύτες και θύματα και υποβαθμίζουν το «κύρος» του σχολείου.
Σύμφωνα λοιπόν με τις έρευνες (όπως η έρευνα του ΕΚΚΕ, 2006), η σχολική βία στη χώρα μας περιλαμβάνει καταστροφές σχολικού εξοπλισμού, βανδαλισμούς, λεκτική βία, εκφοβισμούς μέσω διάδοσης φημών, αποκλεισμούς από τις παρέες, αλληλοξυλοδαρμούς και ξυλοδαρμούς. Το μεγαλύτερο ποσοστό εμφανίζεται στις αστικές περιοχές. Οι μαθητές με υψηλότερη βαθμολογία εμπλέκονται λιγότερο σε βιαιότητες, είτε ως θύτες είτε ως θύματα. Οι σχολικές μονάδες που έχουν υψηλά ακαδημαϊκά αποτελέσματα παρουσιάζουν χαμηλότερη σχολική βία. Το προαύλιο φαίνεται να είναι το σημείο όπου διαδραματίζονται οι πιο πολλές σκηνές βίας. Ακολουθούν οι διάδρομοι, οι τουαλέτες και οι τάξεις, όταν απουσιάζει ο εκπαιδευτικός. Τα αγόρια είναι συχνότερα και δράστες και θύματα σχολικού εκφοβισμού. Περίπου ένα στα δέκα παιδιά φοβάται και αγωνιά ότι θα πέσει θύμα. Γενικά, ο δράστης είναι συνομήλικος με το θύμα, κυρίως αγόρι, ελληνικής καταγωγής, με χαμηλή επίδοση και άσχημη συμπεριφορά μέσα και έξω από την τάξη. Από την άλλη, το θύμα είναι πιο συχνά αγόρι, ελληνικής ή άλλης καταγωγής, που διαφέρει τόσο σωματικά, όσο και από την άποψη της συμπεριφοράς από τον συνηθισμένο τύπο αγοριού και έχει καλές επιδόσεις στο σχολείο.
Η ΑΝΑΓΚΗ ΤΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ
Η βία στην ελληνική κοινωνία και στα ελληνικά σχολεία είναι ανάγκη να διερευνηθεί διεξοδικότερα. Να μελετηθούν οι παράγοντες που ευνοούν την εμφάνισή της και να σχεδιαστούν μέτρα πρόληψης. Τα αγχωμένα ημίμετρα διαιωνίζουν και συντηρούν την κατάσταση. Με την τακτική των απαγορεύσεων, οδηγούμαστε σε μια μεγαλοπρεπή τρύπα στα λιμνάζοντα ύδατα.
Παράλληλα με το σχεδιασμό πολιτικών για τη σχολική βία, είναι ανάγκη να εφαρμοστούν σχέδια για την πρόληψή της. Σκοπός πρέπει να είναι -ας μου επιτραπεί ο όρος- η «αποστρατικοποίηση» του σχολείου και η διασφάλιση του σχολικού θεσμού. Τα διάφορα μέτρα καταστολής και ελέγχου που έχουν σχεδιαστεί ή προταθεί ανά τον κόσμο, είναι: ανιχνευτές μετάλλων, απομάκρυνση «επικίνδυνων» μαθητών, ίδρυση «ειδικών» σχολείων-αναμορφωτηρίων, αστυνόμοι του σχολείου, ηλεκτρονικός έλεγχος, ειδικές καρτέλες-ταυτότητες που φέρουν οι μαθητές, συναγερμός μέσα στην τάξη κ.ά., εντέλει γιγαντώνουν το φαύλο κύκλο της βίας (Βλέπε «Σχολική αντι-βία: ασφάλεια ή συνευθύνη;» του Γιάννη Πανούση στην Ελευθεροτυπία, 6 Ιουλίου 2006).
Το σχολείο χρειάζεται πιο δημιουργική ατμόσφαιρα για να λειτουργήσει. Απαιτεί καλλιέργεια κουλτούρας συνύπαρξης και σεβασμού στην ετερότητα. Η ποινικοποίηση των συμπεριφορών και τα «σχολεία-φρούρια» δεν ευνοούν αυτή τη διάσταση. Το σχολείο έχει ανάγκη να ανακαλύψει ξανά την ενδοσχολική δημοκρατία και να εμπιστευτεί τους μαθητές σε συνθήκες ισότητας και ελευθερίας έκφρασης. Ο παιδαγωγικός ρόλος της εκπαίδευσης ενισχύεται από την ήπια διαχείριση κάθε σύγκρουσης, από το ήρεμο κλίμα, από την «απόρριψη» της συμπεριφοράς -κι όχι του μαθητή συλλήβδην- και από την αποφυγή θετικής ή αρνητικής διάκρισης των μαθητών. Πρέπει να εφεύρουμε έναν πιο λειτουργικό τρόπο επίλυσης των όποιων «διαφορών-συγκρούσεων» πέρα από το γνωστό και άγονο μοντέλο που συμπυκνώνεται στο «κάθε κατεργάρης στον πάγκο του»…
Στην ίδια κατεύθυνση απαιτείται η συλλογική δραστηριοποίηση όσων εμπλέκονται στην εκπαιδευτική διαδικασία – και όχι μόνο. Εκπαιδευτικοί, ψυχολόγοι, σύλλογοι γονέων, σχολές γονέων, τοπικοί δήμοι, ΜΚΟ (Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις) και άλλοι, μπορούν να συμπράξουν σε επίπεδο ακόμη και γειτονιάς. Σε κεντρικότερο επίπεδο, χρειάζεται ακόμα η συνδρομή της εκπαιδευτικής και κοινωνικής έρευνας, καθώς και της διεθνούς εμπειρίας. Ένα πεδίο δράσης, επίσης, είναι η στρατηγική ανάπτυξης ψυχικής και κοινωνικής υγείας στο σχολείο, με στόχο τον έλεγχο της βίας και των συγκρούσεων. Έτσι, το σχολείο ενισχύει την προσωπικότητα των μαθητών, τη διάθεση συνεργασίας, τη συμμετοχή στη σχολική κοινότητα, την καλή επικοινωνία ανάμεσα στα μέλη, την αυτοεκτίμηση και την ψυχική-συναισθηματική υποστήριξη.
Ορισμένα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν σχεδιάσει μέτρα για την πρόληψη της σχολικής βίας. Στα σκανδιναβικά κράτη και αλλού, κάθε σχολική μονάδα αναπτύσσει ειδικό τοπικό πρόγραμμα, όπου οι μαθητές έχουν ενεργή συμμετοχή και ευθύνες (για παράδειγμα αναλαμβάνουν αυτοί την επιδιαιτησία στις συγκρούσεις και όχι οι διευθυντές ή οι εκπαιδευτικοί της τάξης).
ΔΥΟ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ
Σε αυτό το κάπως θολό τοπίο, η υπερπροβολή αποσπασματικά βίαιων, κυρίως σεξουαλικών σκηνών από τα σχολεία, υποβοηθά τη συνολική υποβάθμιση του σχολείου (του δημόσιου σχολείου). Την ίδια στιγμή, αποπροσανατολίζει το διάλογο και τις σκέψεις από τα πραγματικά προβλήματα και τις ελλείψεις των σχολείων μας.
Το bullying, τέλος, δεν είναι μόνο «προνόμιο» των μαθητών. Την ίδια βία ασκεί κάθε δημόσια υπηρεσία που αντιμετωπίζει τον πολίτη απαξιωτικά. Το ίδιο συμβαίνει όταν οδηγούμε επιθετικά στο δρόμο κι όταν παραβιάζουμε την ουρά σε κάποια υπηρεσία. Το ίδιο…
Λευτέρης Βογιατζιδάκης
Πρωτοδημοσιεύτηκε στο μηνιάιο πολιτικό περιοδικό Μεταρρύθμιση, τεύχος 13, Μάρτιος 2007.
Δημοσιευμένο στην κατηγορία ΣΚΕΨΕΙΣ... .
Αφήστε μια απάντηση