Ο σύλλογος γονέων και κηδεμόνων είναι ένα θεσμοθετημένο από την Πολιτεία όργανο με σκοπό να εκφράζει τους γονείς και κηδεμόνες των μαθητών της σχολικής μονάδας. Όλοι οι γονείς είναι μέλη του, με ενεργά μέλη τους εγγεγραμμένους, που έχουν και το δικαίωμα να εκλέγουν και να εκλέγονται στα όργανα του συλλόγου. Αποτελεί ένα υποστηρικτικό όργανο, δεν έχει κερδοσκοπικό χαρακτήρα και λειτουργεί μόνο με την εθελοντική συμμετοχή των γονιών. Ο σκοπός και ο τρόπος λειτουργίας κάθε συλλόγου ορίζεται από το καταστατικό του και η έδρα του είναι το σχολείο, όπου το Συμβούλιο Σχολικής Κοινότητας οφείλει να παραχωρήσει χώρο και υποδομές για τις συνεδριάσεις του αλλά και για τα υπάρχοντά του.
Μέχρι το 1985, η συμμετοχή των γονέων στα εκπαιδευτικά πράγματα ήταν προαιρετική και εξαρτιόταν από την πρωτοβουλία της εκπαιδευτικής μονάδας. Οι δράσεις τους αφορούσαν τη χρηματοδότηση των σχολικών ταμείων, τη συντήρηση διδακτηρίων κ.τ.λ. . Η παρουσία του κατοχυρώθηκε νομικά από τον Νόμο 1566/1985, ο οποίος προέβλεπε ότι: «Οι γονείς των μαθητών κάθε δημοσίου σχολείου συγκροτούν έναν σύλλογο γονέων, που φέρει την επωνυμία του σχολείου και συμμετέχουν αυτοδικαίως σε αυτόν» (άρθρο 53, παρ. 2). Το παραπάνω άρθρο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 2 του Ν. 2621/98, το οποίο έδινε τη δυνατότητα συγκρότησης του συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων σε επίπεδο εκπαιδευτικής μονάδας, της Ένωσης Γονέων σε επίπεδο Δήμου, της Ομοσπονδίας Γονέων σε επίπεδο Νομού και της συνένωσης όλων των ομοσπονδιών σε μια Συνομοσπονδία.
Οι ισχύουσες διατάξεις εφαρμόζονται και ισχύουν απαράλλακτα και για τους συλλόγους γονέων και κηδεμόνων των μαθητών των ιδιωτικών σχολικών μονάδων.
Αρμοδιότητες
Οι αρμοδιότητες και ασχολίες κάθε συλλόγου γονέων και κηδεμόνων είναι επικουρικές στη δράση του σχολείου και, με μόνο γνώμονα το καλύτερο για τους μαθητές, έρχεται να συμβάλλει επικουρικά στην επίλυση προβλημάτων, τα οποία χρειάζονται συλλογική προσπάθεια, ώστε να αντιμετωπιστούν. Ο σύλλογος συμμετέχει ισότιμα στη λήψη αποφάσεων που αφορούν στην οργάνωση και λειτουργία του σχολείου, μέσω του εκλεγμένου εκπροσώπου του στο Συμβούλιο Σχολικής Κοινότητας. Αναλυτικά και σύμφωνα με το καταστατικό της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Γονέων, ο σκοπός του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων είναι:
- Η ηθική και υλική ενίσχυση του έργου του σχολείου για την αποδοτικότερη λειτουργία του, η οποία και θα υποβοηθήσει το έργο των εκπαιδευτικών για την αρτιότερη μόρφωση των μαθητών και των νέων και την ηθική διάπλαση του χαρακτήρα τους.
- Η διαφώτιση της κοινής γνώμης και της Πολιτείας για τις υποχρεώσεις τους απέναντι στην παιδεία των νέων.
- Η στενή συνεργασία σχολείου και οικογένειας, η συμπαράσταση στους εκπαιδευτικούς λειτουργούς για την ενίσχυση του έργου τους και την καλή άσκηση του λειτουργήματός τους, η ενημέρωση των γονέων και κηδεμόνων για τα ζητήματα της εκπαίδευσης και η συνειδητοποίηση των σκοπών του συλλόγου.
- Η προσφυγή στους αρμόδιους φορείς για την ενίσχυση του σχολείου σε διδακτικά ζητήματα, η ενίσχυση του σχολείου με τα αναγκαία μέσα και η περίθαλψη και η οικονομική ενίσχυση των απόρων μαθητών.
- Η παρακολούθηση του ήθους και της υγείας των μαθητών.
- Η υποβοήθηση της τακτικής φοίτησης και μάθησης με την ανάπτυξη και καλλιέργεια της ευγενικής άμιλλας.
- Η λειτουργία μαθητικών κατασκηνώσεων.
- Η βράβευση και η εξασφάλιση υποτροφιών για τους μαθητές που αρίστευσαν.
- Η συνεργασία με άλλους οργανισμούς που έχουν όμοιους ή παρεμφερείς σκοπούς.
- Η ανάπτυξη του σχολικού αθλητισμού και η προώθηση των αθλητικών ιδεωδών.
- Η συστηματική αγωγή των μαθητών, σύμφωνα με τις αρχές της δημοκρατίας, της εθνικής ανεξαρτησίας και της ειρήνης.
Οι σκοποί αυτοί επιδιώκονται με κάθε νόμιμο μέσο και ειδικότερα με οργάνωση διαλέξεων και συγκεντρώσεων, ίδρυση βιβλιοθηκών και αναγνωστηρίων, οργάνωση ταξιδιών αναψυχής και μορφωτικών εκδρομών, τη συμμετοχή σε γιορτές, με την ίδρυση πνευματικών και πολιτιστικών κέντρων σε συνεργασία με τους μαθητές, δασκάλους και εκπαιδευτικούς και την τοπική αυτοδιοίκηση, με τη διαφώτιση των γονέων, με τη δημιουργία ομάδων εργασίας των γονέων κάτω από την καθοδήγηση του ∆.Σ. του Συλλόγου και με κάθε άλλο πρόσφορο μέσο που η διοίκηση του Συλλόγου θα κρίνει σκόπιμο με απόφασή του.
Εκλογές
Κυρίαρχο όργανο είναι η Γενική Συνέλευση των γονέων που συνέρχεται τακτικά μία (1) φορά τον χρόνο, δίνει τις βασικές κατευθύνσεις και εκλέγει κάθε δύο (2) χρόνια το Διοικητικό Συμβούλιο, την Ελεγκτική Επιτροπή, τους Αντιπροσώπους στην Ένωση Συλλόγων Γονέων του Δήμου και εκπρόσωπο στο Συμβούλιο Σχολικής Κοινότητας. Η Γενική Συνέλευση αποτελείται από τους γονείς των μαθητών, κάθε δημόσιου ή ιδιωτικού σχολείου, οι οποίοι μετέχουν αυτοδίκαια και έχοντας απαραιτήτως πληρώσει την ετήσια συνδρομή. Για να είναι έγκυρες οι εκλογές του Συλλόγου, πρέπει να ψηφίσουν σε μυστική ψηφοφορία με κάλπη, γονείς που εκπροσωπούν το 1/3 των μαθητών του σχολείου. Την εκλογική διαδικασία ελέγχει και καταμετρά τα ψηφοδέλτια, αποκλειστικά και μόνο η τριμελής Εφορευτική Επιτροπή, τα μέλη της οποίας και δεν έχουν δικαίωμα να είναι υποψήφιοι σε κανένα όργανο του Συλλόγου.
Συνεργασίες με άλλα όργανα διοίκησης
Ο σύλλογος γονέων και κηδεμόνων ενός σχολείου στηρίζει τις προσπάθειες των εκπαιδευτικών για τη βελτίωση της ποιότητας στην εκπαίδευση των μαθητών και μαθητριών του σχολείου. Συνεργάζεται εν ολίγοις εποικοδομητικά με τον Σύλλογο Διδασκόντων, τη Διεύθυνση και τη Σχολική Επιτροπή για την κάλυψη αναγκών των σχολείου και την καλή λειτουργία του προς όφελος των παιδιών. Για παράδειγμα, ο Σύλλογος Διδασκόντων μπορεί να πραγματοποιεί, μετά από απόφασή του, κοινές συνεδριάσεις με το Δ.Σ. του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων για θέματα σχετικά με τη βελτίωση των συνθηκών λειτουργίας του σχολείου. Ο Σύλλογος Γονέων και Κηδεμόνων δεν μπορεί επ’ ουδενί να παρέμβει σε εργασιακά θέματα των εκπαιδευτικών, στη διεύθυνση και διοίκηση της σχολικής μονάδας ή σε καθαρά εκπαιδευτικά θέματα (διδακτέα ύλη, ωρολόγιο πρόγραμμα κ.ο.κ.).
Ανώτατη Συνομοσπονδία Γονέων Μαθητών Ελλάδας
Οι Σύλλογοι Γονέων και Κηδεμόνων κάθε σχολείου συνδέεται με τους λοιπούς αντίστοιχους συλλόγους του εκάστοτε Δήμου. Αυτοί με τη σειρά τους με τους Συλλόγους Γονέων και Κηδεμόνων της Περιφέρειας, οι οποίοι, στο επίπεδο αυτό, έχουν δικό τους προεδρείο με δικές του εκλογές, ώστε να εκλεγούν τα μέλη του. Το ίδιο ακριβώς ισχύει για την Ανώτατη Συνομοσπονδία Γονέων και Κηδεμόνων Ελλάδας. Η Ανώτατη Συνομοσπονδία θεωρείται και είναι θεσμοθετημένο όργανο της Ελληνικής Πολιτείας.
Ο σύλλογος γονέων και κηδεμόνων προσπαθεί να είναι ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στους γονείς και το Σχολείο. Ασχολείται με διάφορα θέματα, όπως με προβλήματα δημόσιας υγείας, ασφάλειας και κοινωνικής ευαισθησίας (π.χ. περιφρούρησης των σχολείων, καλλωπισμού των σχολικών κτηρίων κ.ά.) και οργανώνει εκδηλώσεις που αναδεικνύουν την ποιότητα της σχολικής και τοπικής ζωής. Είναι προφανές ότι το εκπαιδευτικό έργο ανήκει στην αρμοδιότητα και ευθύνη των εκπαιδευτικών, δηλαδή του Συλλόγου Διδασκόντων και του Διευθυντή του κάθε σχολείου. Τα θέματα, όμως, της συνεργασίας γονέων μεταξύ τους, των ενδοσχολικών και εξωσχολικών εκδηλώσεων και το γενικότερο κλίμα στον σχολικό χώρο επηρεάζονται από την καλή συνεργασία των εκπαιδευτικών και του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων.