Σύντομος απολογισμός του προγράμματος από τους συντονιστές.
Χάρη στο πρόγραμμα Erasmus+ Lessons for present, lessons for future, 8 σχολεία από 8 ευρωπαϊκές χώρες για τρία χρόνια συναντηθήκαμε και δουλέψαμε μαζί. Μελετήσαμε πολύ, ερευνήσαμε πολύ, ταξιδέψαμε πολύ. Ήρθαμε σε επαφή με τον πολιτισμό, την ιστορία, αλλά και το εκπαιδευτικό σύστημα και την καθημερινότητα της κάθε χώρας. Διαπιστώσαμε ομοιότητες και διαφορές. Κάναμε φιλίες.
Τώρα που το πρόγραμμα φτάνει προς το τέλος του και κάνοντας έναν απολογισμό για το τι καταφέραμε αυτά τα τρία χρόνια, ξαναγυρίζω στο αρχικό ερώτημα που έθεσε ο εμπνευστής του προγράμματος ο Dario Martinez Montesinos σε μια μοναχική και σιωπηλή περιήγηση στο Auschwitz. Πώς η ανθρωπότητα επέτρεψε να γίνει αυτή η θηριωδία;. Πώς η πολιτισμένη Ευρώπη του Hölderlin και του Schiller αλλά και του Heidegger εκκόλαψε στα σπλάχνα της το σπέρμα του Ναζισμού και του Φασισμού; Και πώς μπορούμε αυτή την τραυματική εμπειρία του Β’ Παγκόσμιου πολέμου αλλά και την ανάλογη του Ισπανικού εμφύλιου να την αξιοποιήσουμε εκπαιδευτικά και να αποτρέψουμε τέτοια φαινόμενα να ξανασυμβούν;
Το ερώτημα αγγίζει την καρδιά του χρέους που έχουμε εμείς οι εκπαιδευτικοί απέναντι στους μαθητές μας, στους πολίτες του αύριο. Την υποχρέωσή μας να διδάξουμε στην νέα γενιά την Ιστορία. Όχι μόνο τις ένδοξες αλλά και τις μελανές σελίδες της. Να εξηγήσουμε τις συνθήκες κάτω από τις οποίες οι απολυταρχικές ιδεολογίες γεννήθηκαν στις αρχές του 20 αιώνα, εξαπλώθηκαν και σκόρπισαν τον τρόμο σε ολόκληρη την Ευρώπη. Πώς απλοί άνθρωποι με τους κατάλληλους χειρισμούς μετατράπηκαν σιγά σιγά σε θύτες με θύματα τους πρώην γείτονές, φίλους και συμπολίτες τους. Το Ολοκαύτωμα, αυτή η βιομηχανοποιημένη μορφή εξόντωσης του ανθρώπου από τον άνθρωπο, αποτελεί την πιο ακραία εκδοχή του ρατσισμού, την πιο ακραία μορφή απανθρωποποίησης του ανθρώπου. Όλα αυτά οι μαθητές πρέπει να τα γνωρίζουν . Όπως πρέπει και να γνωρίζουν ότι όχι μόνο στην ναζιστική Γερμανία αλλά σε πολλές ακόμη ευρωπαϊκές χώρες υπήρχαν άνθρωποι που ασπάστηκαν τις απολυταρχικές ιδεολογίες και συνεργάστηκαν με τους φορείς τους. Και ακόμη ότι υπήρχε μια μεγάλη βουβή πλειοψηφία που απλά αδιαφόρησε για τον τρόμο που χτυπούσε την πόρτα του διπλανού τους.
Οφείλουμε λοιπόν να καλλιεργήσουμε την ιστορική συνείδηση στους μαθητές μας. Γιατί μόνο μέσα από μια στέρεη και ουσιαστική γνώση της ιστορίας θα αναπτυχθεί ένα υγιές ενδιαφέρον για τα κοινά. Συχνά επαναπαυόμαστε στην ιδέα του δημοκρατικού πολιτεύματος και του κοινοβουλευτισμού. Όμως όλοι γνωρίζουμε ότι η δημοκρατία ενώ είναι το ανώτερο πολίτευμα είναι ταυτόχρονα και το πιο ευάλωτο. Είναι το μόνο πολίτευμα που δίνει χώρο ακόμη και στους πιο σκληρούς αρνητές του. Για να λειτουργήσει σωστά χρειάζεται την ενεργό συμμετοχή και εγρήγορση κάθε πολίτη, καθενός από μας.
Το αίτημα αυτό είναι απολύτως πιο αναγκαίο στην σημερινή εποχή. Γιατί ο τεχνοκρατικός πολιτισμός σήμερα δεν ευνοεί την συλλογικότητα. H Ευρώπη σηκώνει φράχτες στο διαφορετικό. Η ρητορική του μίσους κατακλύζει το διαδίκτυο. Η προσφυγική κρίση δοκιμάζει τα όρια της αλληλεγγύης μας. Και οι ολοκληρωτικές ιδεολογίες κερδίζουν ολοένα και περισσότερο έδαφος.
Όμως αν η σύγχρονη άνοδος του νεοναζισμού προβληματίζει τους πολιτικούς εμείς οι εκπαιδευτικοί έχουμε την λύση. Η λύση βρίσκεται μέσα σε κάθε σχολική τάξη. Στην εκπαίδευση για την δημοκρατία, τον διάλογο, την ανεκτικότητα, την αλληλεγγύη. Αυτόν τον σκοπό προσπαθήσαμε να υπηρετήσουμε τα 3 προηγούμενα χρόνια.
Για τρία χρόνια προσπαθήσαμε να διδάξουμε στους μαθητές μας την ιστορία του 2ου Παγκ. Πολέμου και του Ισπανικού εμφύλιου μέσα από ιστορικά κείμενα αλλά και με πιο βιωματικούς τρόπους. Με επισκέψεις σε τόπους μαρτυρίου, συναντήσεις με επιζώντες, έρευνα σε πρωτογενείς πηγές, αναγνώσεις λογοτεχνικών έργων, δημιουργία ταινιών και θεατρικών παραστάσεων. Κάθε χώρα άντλησε υλικό από τα δικά της ιστορικά δεδομένα και τα μοιράστηκε με τις υπόλοιπες. Κι αυτό το μοίρασμα ήταν εποικοδομητικό. Όπως χρήσιμη ήταν και επαφή των παιδιών μεταξύ τους στην διάρκεια των ταξιδιών. Όπου διαπίστωσαν ομοιότητες και διαφορές. Κυρίως ομοιότητες. Κι αυτό είναι ένα κέρδος του προγράμματος.
Τα σχέδια μαθήματος που περιλαμβάνονται στον τόμο που εκδίδεται από το πρόγραμμα είναι αποτέλεσμα αυτής της δουλειάς. Ελπίζουμε να αποτελέσουν χρήσιμο εκπαιδευτικό εργαλείο για όσους εκπαιδευτικούς θελήσουν να βοηθήσουν τους μαθητές τους να κατανοήσουν το παρόν μέσα από τα δεδομένα τους παρελθόντος.
Η εκπαίδευση για την δημοκρατία δεν είναι εύκολη υπόθεση. Απαιτεί βάθος χρόνου, επιμονή και πολλή δουλειά. Αν αυτά τα τρία χρόνια καταφέραμε να συμβάλουμε έστω και λίγο προς αυτή την κατεύθυνση, θα είμαστε ικανοποιημένοι. Ως δάσκαλοι και ως άνθρωποι.
Θεοδώρα Γλαράκη
Το κείμενο διαβάστηκε στην τελετή παρουσίασης του βιβλίου την Παρασκευή 31 Μαρτίου 2017
