ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΤΟΙΜΟΤΗΤΑ, ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ;
Ο ρόλος του Νηπιαγωγείου και της οικογένειας
Η σχολική ετοιμότητα, αναφέρεται στο εάν ένα παιδί είναι έτοιμο να ξεκινήσει το σχολείο και να φοιτήσει με επιτυχία στην Α Δημοτικού. Κι ενώ οι περισσότεροι ακούγοντας τον όρο αυτό αναρωτιούνται «Τι πρέπει να ξέρει το παιδί μου», μάλλον είναι ποιο σωστό το ερώτημα να τεθεί ως εξής: «Τι πρέπει να μπορεί το παιδί μου;».
Για να ορίσουμε την «ετοιμότητα» ενός παιδιού, δεν αρκεί μόνο να είναι σε θέση, ήδη από το νηπιαγωγείο, να γράφει το όνομά του και να μετράει μέχρι το δέκα. Περισσότερο θα πρέπει να εστιάσουμε σε ορισμένους τομείς ανάπτυξης τους οποίους θα πρέπει να έχει κατακτήσει σε κάποιον ικανοποιητικό βαθμό το παιδί, για να είναι σε θέση να ξεκινήσει το δημοτικό σχολείο. Οι τομείς αυτοί είναι,
- Δεξιότητες γλωσσικής επικοινωνίας
- Αυτοπεποίθηση
- Ικανότητα αλληλεπίδρασης με τους άλλους
- Ικανότητα να κάνει φίλους
- Δεξιότητες αναζήτησης εναλλακτικών λύσεων για την επίλυση προβλημάτων
- Διατήρηση της συγκέντρωσης και της προσοχής και ολοκλήρωση εργασιών
- Περιέργεια
- Προθυμία να μάθει
- Αναγνώριση και διαχείριση συναισθημάτων
- Ικανότητα διαχείρισης της απογοήτευσης
Για να αναπτυχθούν οι δεξιότητες αυτές συντελούν σε συνδυασμό διάφοροι παράγοντες, με σημαντικότερους την οικογένεια και το σχολείο.
Η Προσχολική Εκπαίδευση, είναι ένας σημαντικός παράγοντας που προάγει σχολική ετοιμότητα και έχει συνδεθεί με βελτίωση στους τομείς της γλωσσικής ανάπτυξης, του πρώιμου γραμματισμού και των δεξιοτήτων λογικομαθηματικής σκέψης, την ενδυνάμωση της αυτοεκτίμησης, την ανάπτυξη της ικανότητας αναγνώρισης των συναισθημάτων, την καλλιέργεια δεξιοτήτων συμπεριφοράς και επικοινωνίας/συνεργασίας και την καλλιέργεια δεξιοτήτων διατήρησης της προσοχής και συγκέντρωσης.
Επιπλέον, καθώς το εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Νηπιαγωγείου ενθαρρύνει τη μάθηση μέσα από το παιχνίδι συμβάλλει ώστε τα παιδιά να νοηματοδοτούν και να κατανοούν καλύτερα αυτό που πρέπει να μάθουν ενισχύοντας το ενδιαφέρον και την περιέργεια για τον κόσμο που τα περιβάλλει. Οι εκπαιδευτικοί, παρατηρούν και αξιολογούν την πρόοδο κάθε παιδιού και είναι σε θέση να συμβουλεύσουν τους γονείς εφόσον κρίνουν ότι χρειάζεται κάποια περεταίρω διερεύνηση.
Όμως, η σχολική ετοιμότητα κάθε παιδιού εξαρτάται σημαντικά και από την άμεση συμμετοχή του στενού περιβάλλοντός του. Οι γονείς και οι φροντιστές θα πρέπει να δίνουν ερεθίσματα στα παιδιά για ανάγνωση βιβλίων, για δραστηριότητες είτε σε εσωτερικό χώρο (ζωγραφική, κατασκευές, παιχνίδια ρόλων) είτε σε εξωτερικό (παιχνίδι με μπάλα, σωματική άσκηση, επαφή με τη φύση), ενώ η έκθεση σε οθόνες θα πρέπει να αποφεύγεται ή τουλάχιστον να περιορίζεται στο ελάχιστο δυνατό.
Είναι δε σημαντικό να αναφερθεί ότι, οι γονείς πρέπει με υπευθυνότητα και σύνεση να αντιμετωπίζουν τα προβλήματα αγωγής που παρουσιάζονται στις διάφορες περιόδους ανάπτυξης του παιδιού, εφαρμόζοντας κοινή πορεία διαπαιδαγώγησης μετά από ουσιαστικό διάλογο. Αυτή η κοινή πορεία διαπαιδαγώγησης θα ‘ρθει όταν ανάμεσα στους γονείς υπάρχει ισοτιμία και ισοδυναμία ρόλων, όταν και οι δύο γονείς θεωρούν ισάξιους του εαυτούς τους ως προς την ανατροφή των παιδιών τους, όταν τα καθήκοντα μοιράζονται εξίσου στον πατέρα αλλά και στην μητέρα, χωρίς να υπάρχουν στερεότυπα ότι η μητέρα π.χ. είναι υπεύθυνη για την αγωγή των παιδιών ή ότι ο πατέρας είναι αυτός που θα φροντίσει την παροχή υλικών αγαθών στην οικογένεια (Παρούτσας, Δ., Κ, Ο ρόλος της Οικογένειας στην ανάπτυξη του παιδιού) Και οι δύο γονείς συνεπώς, πρέπει να είναι παρόντες σ’ όλες τις φάσεις ανάπτυξης των παιδιών τους, προσφέροντας σημαντική καθοδήγηση και αγωγή.
Μέσα από το παιχνίδι, τις καθημερινές δραστηριότητες, και την ενεργή συμμετοχή των παιδιών στην καθημερινή ζωή του σπιτιού αναπτύσσονται ικανότητες όπως,
- Η αυτοεξυπηρέτηση, ικανότητα που προϋποθέτει το παιδί να έχει κατακτήσει δεξιότητες αδρής και λεπτής κινητικότητας, που το καθιστούν ικανό να κάνει κάποιες ενέργειες στο σχολείο (από το να ανοίξει το δοχείο φαγητού για να φάει το μεσημέρι μέχρι και να κάνει χρήση της τουαλέτας χωρίς καμία βοήθεια από κανέναν). Επιπλέον, σηματοδοτεί το βαθμό αυτονομίας και υπευθυνότητας που έχει κατακτήσει το παιδί.
- Η συγκέντρωση και η διατήρηση της προσοχής, ικανότητα που ενισχύεται κάθε φορά που ανατίθενται στο παιδί αρμοδιότητες και πρωτοβουλίες, μέσα από το παιχνίδι και την ανάγνωση βιβλίων μέσα από τη δέσμευση που αναλαμβάνει να φέρει εις πέρας μια εργασία όπως για παράδειγμα η τακτοποίηση των παιχνιδιών του. Έτσι, αργότερα, το παιδί θα είναι σε θέση να παρακολουθήσει πιο εύκολα το δάσκαλο και το εκπαιδευτικό πρόγραμμα.
- Η συναισθηματική ανάπτυξη, δηλαδή χρήση συναισθηματικού λεξιλογίου, ανάδειξη των συναισθημάτων, αποδοχή και συζήτηση. Στον πλούσιο συναισθηματικό κόσμο της οικογένειας αξιοποιούμε τις ευκαιρίες που μας δίνονται να εκφράσουμε χωρίς φόβο και ενοχή όσα νοιώθουμε. Έτσι το παιδί μας θα ασκηθεί στο να αναγνωρίζει και να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του και τα συναισθήματα των άλλων για να μπορεί να αλληλεπιδρά ομαλά με τους δασκάλους, αλλά και τους συνομηλίκους τους.
- Η κατανόηση του προφορικού λόγου. Βιβλία, προφορική επικοινωνία, χρήση όλο και πλουσιότερου λεξιλογίου, επισκέψεις σε χώρους ενδιαφέροντος, συζητήσεις γύρω από διάφορα θέματα, όλα αυτά υποστηρίζουν την ανάπτυξη του λόγου, βοηθούν το παιδί στο να οργανώνει τη σκέψη του και το προετοιμάζουν στο να μπορεί να ακολουθήσει τις οδηγίες του δασκάλου. Βοηθείστε το ακόμα να εκφράζεται, ενισχύοντας την ανάπτυξη της γλωσσικής του ικανότητας και επιμείνετε στην καλή σύνταξη και την άρθρωση. Το παιδί χρειάζεται να είναι σε θέση να εκφραστεί με τρόπο κατανοητό από τους άλλους.
- Η λογική σκέψη, μια ικανότητα που συνδέει τον λόγο με τις δεξιότητες συλλογισμού, οργάνωσης των ιδεών και επίλυσης προβλημάτων (π.χ. «τι πρέπει να ετοιμάσω για να πάω στο σχολείο;», «πως θα κάνω μια κατασκευή» κα).
- Η κοινωνικοποίηση. Το παιδί ασκείται σε κοινωνικούς κανόνες. Μαθαίνει να χαιρετά, να εκφράζεται ευγενικά, να χρησιμοποιεί τον πληθυντικό ευγενείας, να περιμένει τη σειρά του, να μοιράζεται, να είναι υπεύθυνο, να συνεργάζεται, κτλ. Παρακολουθώντας το πρότυπο των γονιών του ένα παιδί ασκείται σταδιακά στο να συνυπάρχει με τους άλλους αλλά και στο να συμμετέχει σε ομαδικές εργασίες και να συνεργάζεται ομαλά με τους συμμαθητές του και με το δάσκαλο ακολουθώντας τους κανόνες.
- Η αυτορρύθμιση, μια ικανότητα που σχετίζεται με όλα τα παραπάνω καθώς βοηθά το παιδί να ρυθμίζει μόνο του τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά του και να διατηρεί την προσοχή του ανάλογα με τις καταστάσεις.
- Η κίνηση και ο ρυθμός. Τα παιδιά ωριμάζουν σωματικά με το δικό τους ρυθμό όμως μπορούν να υποστηριχθούν. Για την ανάπτυξη της αδρής κινητικότητας παιχνίδια και δραστηριότητες στην ύπαιθρο αλλά και η συμμετοχή σε αθλήματα συμβάλλουν ώστε τα παιδιά να χρησιμοποιούν καλύτερα τους μεγάλους μυς τους για να τρέξουν, να κάνουν άλματα να κλωτσήσουν ή να ρίξουν μια μπάλα και να την κατευθύνουν στο χώρο. Για την λεπτή κινητικότητα, θα πρέπει να αναπτύξουν δεξιότητες των δακτύλων, του καρπού και των χεριών, όπως να κρατούν σωστά το μολύβι ή να κόβουν με ψαλίδι, να δένουν τα κορδόνια, να κουμπώνονται κτλ. Η λεπτή κινητικότητα είναι ένας τομέας που καταλαμβάνει μεγάλο μέρος των δραστηριοτήτων στο σχολείο, οπότε η ανάπτυξη αυτών θα επιτρέψει στο παιδί να συμμετάσχει σε δραστηριότητες πολύ πιο εύκολα και πρόθυμα. Τέλος, για τον κινητικό συντονισμό σημαντικό είναι να ασκηθεί στο συντονισμό χεριού – ματιού (πχ ρίψεις, λαβύρινθοι, διαδρομές στο χαρτί) αλλά και ματιού – σώματος, όπως η προσοχή στην κατεύθυνση, η διατήρηση της φοράς, η παράκαμψη εμποδίων κτλ.
- Η αντίληψη χρόνου, δηλαδή η κατανόηση ότι υπάρχει μία διαδοχική σειρά κάποιων βημάτων για να επιτευχθεί ένα αποτέλεσμα (π.χ. να μπορεί να κάνει μια εργασία ακολουθώντας κάποιες ενέργειες με τη σειρά). Η αντίληψη του χρόνου καλλιεργείται με τη χρήση χρονικών προτάσεων, με τα καθημερινά βιώματα, με την εμπλοκή των παιδιών στη διαμόρφωση ενός ημερήσιου προγράμματος και στην τήρησή του, με την ανάγνωση βιβλίων, την αφήγηση ιστοριών, τα ποιήματα, τα τραγουδάκια και ουσιαστικά με κάθε τι που αποτελεί ακολουθία γεγονότων ή ρουτινών.
Μικρά και μεγαλύτερα βήματα οδηγούν σταδιακά, ήδη από τα χρόνια του Νηπιαγωγείου το παιδί στο μονοπάτι της σχολικής του ζωής , όπου υποστηρικτές και συμπαραστάτες έχει τους ενηλίκους, γονείς και εκπαιδευτικούς.