Χελιδονίσματα στο σχολείο μας!
Δεν είναι καθόλου συνηθισμένο αυτό το έθιμο στην περιοχή μας.
Μας αρέσει όμως και το υιοθετούμε, τα τελευταία χρόνια.
Μάλιστα ελπίζουμε να καθιερωθεί και στην πόλη μας! Θα βοηθήσουμε να καθιερωθεί!
Φέτος ανεβήκαμε πάλι μέχρι το Δημοτικό. Του χρόνου όμως θα βγούμε επιτέλους και στην πόλη!
Πως ξεκινήσαμε
Μέρες τώρα ακούμε ένα τραγούδι που αγαπάμε πολύ!
Τραγουδώντας το κόβουμε τις χελιδόνες μας!
Πως τα κατασκευάζουμε; Απλή διαδικασία:
βάζουμε ατλακόλ στο ξυλάκι και το κολλάμε στο χελιδόνι
Βοηθώντας ο ένας τον άλλο, δένουμε στο ξυλάκι ένα κουρελάκι (στο χρώμα της γης ή του ουρανού )
και ένα κουδουνάκι!
Με τις χελιδόνες στο χέρι βγήκαμε να πούμε τα κάλαντα!
Ξεκινήσαμε από τους γείτονές μας: Το διπλανό ολοήμερο τμήμα!
Και μετά ανεβήκαμε στο Δημοτικό!
Τα χελιδονάκια μας ζωηρά!
έτοιμα να πετάξουν!
“ήλθε ήλθε χελιδόνα, ήλθε πάλι μελιδόνα … “
Το Δημοτικό μας περιμένει!
Ακουσε τα κουδουνάκια μας!
Στην πρώτη τάξη έκαναν μουσική!
Αναρωτιέστε τι τραγουδούσαν άραγε;
Χελιδονίσματα!!!
Επιστρέψαμε στην τάξη μας!
Τα χελιδονάκια μας κάνανε άλλη μία πτήση και μετά κουρασμένα …
κουρνιάσανε στη φωλιά τους!
Είχαν κάνει, άλλωστε πολύ μακρύ ταξίδι!
Καλώς μας ήρθες Ανοιξη!
Οχι που θα ξεχνάγαμε τον Μάρτη!
Σιγά μην αφήσουμε … τον ήλιο να μας κάψει!
Φτιάξαμε και μαρτάκια λοιπόν!
Αλλοι θα το κρεμάσουν σε ένα δέντρο όταν δουν τα πρώτα χελιδόνια, για να το πάρουν αυτά και να φτιάξουν τη φωλιά τους
Ενώ κάποιοι άλλοι θα το κρεμάσουν στο ποδαράκι του αρνιού, το Πάσχα ή στο φυτίλι της λαμπάδας!
Και τώρα … μάθημα για τα χελιδονίσματα!
(Από το ιστολόγιο ekti2014.blogspot.gr)
Η μουσική είναι δεμένη με την ιστορία και τον λαϊκό πολιτισμό του ελληνικού λαού. Τα έθιμα και οι παραδόσεις φτάνουν ως τις μέρες μας από την αρχαία Ελλάδα. Ένα από αυτά είναι και τα χελιδονίσματα, ένα αναβλαστικό έθιμο που λαμβάνει χώρα τον Μάρτιο, τον πρώτο μήνα της άνοιξης. Σκοπός του εθίμου είναι η υποβοήθηση της βλάστησης της γης. Ανάλογα αναβλαστικά έθιμα είναι η Πρωταπριλιά στη διάρκεια της οποίας οι άνθρωποι συνηθίζουν να λένε ψέματα με σκοπό να ξεγελάσουν τις βλαπτικές δυνάμεις που πιστεύουν ότι μπορεί να εμποδίσουν την ευφορία της γης αλλά και η έξοδος στη φύση την Πρωτομαγιά η οποία συνοδεύεται από μάζεμα λουλουδιών και πλέξιμο στεφανιών από άνθη.
Ο Μάρτιος, ο πρώτος μήνας της άνοιξης έχει συνήθως άστατο καιρό. Για τον λόγο αυτό και ο ελληνικός λαός έδωσε στον Μάρτη πολλά ονόματα:
Μάρτης ο Κλαψόγελος, ο Πεντάγνωμος, ο Γδάρτης, ο Καψομάρτης, ο Ανοιξιάτης, ο Παλαβιάρης κ.ά.,
καθώς και πολλές παροιμίες:
«Μάρτης, γδάρτης και καλός παλουκοκάφτης»,
«Ο Μάρτης μια κλαίει και μια γελά»,
«Αν ρίξει ο Μάρτης δυό νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα χαρά σε “κείνον τον ζευγά που “χει στη γη σπαρμένα»,
«Τον Μάρτη ξύλα φύλαγε, μην κάψεις τα παλούκια» κ.ά.
Σύμφωνα με την παράδοση (όπως την κατέγραψε ο Νίκος Πολίτης το 1904) ο Μάρτης έχει δύο γυναίκες μία καλή, ανοιχτόκαρδη και γελαστή και μια σκουντουφλιάρα και θυμώδισσα που πάντα κλαίει. Κι όταν πάει στη γελαστή γίνεται κι ο καιρός γελαστός κι όταν πάει στη σκουντουφλιάρα ο καιρός χαλάει.
Σύμφωνα πάλι με τον λαό οι έξι πρώτες μέρες του Μάρτη λέγονται δρίμες γιατί λόγω του άσχημου και άστατου καιρού είναι επικίνδυνες για διάφορες ασθένειες. Επίσης οι μανάδες επειδή ξέρουν τις βλαβερές συνέπειες του ήλιου που κάνει την εμφάνισή του τον Μάρτη κι η θερμοκρασία ανεβαίνει προφυλάσσουν τα παιδιά τους φορώντας τους ένα βραχιολάκι, τον «Μάρτη» φτιαγμένο από άσπρη και κόκκινη συνήθως κλωστή. Τα παιδιά το φοράνε μέχρι να δούνε τα πρώτα χελιδόνια. Τότε θα κρεμάσουν το βραχιόλι στο κλαδί ενός δέντρου για να το πάρουν τα χελιδόνια που φτιάχνουν τη φωλιά τους. Σε άλλες περιπτώσεις τα παιδιά φοράνε τον «Μάρτη» μέχρι την Ανάσταση και τον κρεμάνε στο φιτίλι της λαμπάδας τους για να καεί.
Έθιμα του Μάρτη:
Τρίπολη: την παραμονή της 1ης Μαρτίου οι κάτοικοι διώχνουν τον χειμώνα βάζοντας έναν ηλικιωμένο να παριστάνει τον Φεβρουάριο καβάλα σ” έναν γάιδαρο. Τα παιδιά τον ακολουθούν φωνάζοντας: «Όξω κουτσοφλέβαρε, να ρθει ο Μάρτης με χαρά και με πολλά λουλούδια».
Θράκη: την πρώτη μέρα του Μάρτη οι γυναίκες σπάνε στην αυλή κεραμικά σκεύη λέγοντας:
«Όξω ψύλλοι και κοριοί, μέσα “γεια, μέσα χαρά. Έμπα καλόχρονε, έβγα κακόχρονε».
Αιάνη Κοζάνης: Τα παιδιά την πρώτη μέρα του Μάρτη και της άνοιξης τραγουδούν κάλαντα, τα Χελιδονίσματα κρατώντας ένα ξύλινο χελιδόνι στερεωμένο σε μια ξύλινη βάση.
Xελιδόνα έρχεται
απ’ τη Mαύρη θάλασσα
θάλασσα ν απέρασε
έκατσε και λάλησε.
Mώρ’ καλή νοικοκυρά
σέβα, έβγα στο κελάρι
φέρε αυγά σαρακοστιά
και σκοινιά πεντηκοστά
για να δέσομε το Mάρτη
και το τσιλιμπουρδάκι
κι αν δεν έχετε αυγά
παίρνομε την κλωσσαριά
να γεννάει, να κλωσάει
και να σέρνει τα πουλιά.
Με τον ίδιο τρόπο καλωσορίζουν τα παιδιά την άνοιξη και σε άλλα μέρη της Ελλάδας. Τα τραγούδια τους παρουσιάζουν ομοιότητες και διαφορές τόσο στον στίχο όσο και τη μουσική.
Ρόδος: με παρόμοιο τρόπο (κρατώντας ένα ξύλινο χελιδόνι) λένε τα παιδιά και στη Ρόδο τα χελιδονίσματα ζητώντας χαρίσματα.
Χελιδόνι πέταξε, ήβρε πύργο κι έκατσε
και χαμοκελάδησε Μάρτη, Μάρτη μου καλέ
Μάρτη, Μάρτη μου καλέ και Απρίλη θαυμαστέ
όσοι “μεις οι μαθηταί μαθημένοι είμαστε
ν” αγοράζωμεν εφτά, να πωλούμε δεκαεφτά
το κρασί μες το ποτήρι και τα σύκα στο μαντήλι
και τα σύκα στο μαντήλι και τ” αυγά μες το καλάθι.
Δώστε μας την όρνιθα σας μη μας δείρει ο δάσκαλος μας
κι έχετε το κρίμα σας και την αμαρτία μας.
Που πάνω απ” το κατώφλι σας έχει μία περιστέρα
ανοίξετε την πόρτα σας να πούμε καλησπέρα.
Το τραγούδι της χελιδόνας όπως διασώζεται από τον Αθηναίο περί το 200μ.Χ. έχει μεγάλες ομοιότητες στον στίχο με τα σημερινά χελιδονίσματα:
«Ήλθε, ήλθε χελιδών (Ήρθε, ήρθ” η χελιδόνα)
καλάς ώρας άγουσα καλούς ενιαυτούς (φέρνοντας καλοκαιριά και καλή χρονιά)
επί γαστέρι λευκά, επί νώτα μέλαινα (στην κοιλιά της άσπρη και στη ράχη μαύρη)
Παλάθαν συ προκύκλει εκ πίονος οίκου (Πέταξε μας μια αρμαθιά απ” το πλούσιο σπίτι σου)
οίνου τε δέπαστρον, τυρών τε κάνιστρον (και μια κούπα με κρασί και πανέρι με τυρί)
και Πυρών α χελιδών και λεκιθίταν (και σταράκι η χελιδόνα και τσουρέκι)
Ουκ απωθείται. Πότερ” απίωμες ή λαβώμεθα; (Δεν περιφρονεί. Τι θα γίνει; Φεύγουμε ή παίρνουμε;)
Ει μεν τι δώσεις ει δε μη, ουκ εάσομες (Αν μας δώσεις κατιτίς, ειδαλλιώς δε φεύγουμε)
Ή ταν θύραν φέρομες ή θυπερθυρον (ή την πόρτα παίρνουμε ή τ” ανώφλι της)
Ή ταν γυναίκα ταν έσω καθημέναν (ή την κυρά που μέσα κάθεται)
μικρά μεν εστί, ραδίως νιν οίσομες (μικρή είναι κι εύκολα την παίρνουμε)
Αν δη φέρης ρι, μέγα δη τι φέρεις (κι αν μας δώσεις κατιτίς κοίτα να “ν” της προκοπής)
Άνοιγ”, άνοιγε ταν θύραν χελιδόνι (Άνοιγε, άνοιγε την πόρτα στη χελιδόνα)
Ου γαρ γέροντες εσμέν, αλλά παιδιά (Γέροντες δεν είμαστε, είμαστε παιδιά)
Φθιώτιδα: Τα παιδιά τραγουδούν (σε ρυθμό 3/8)
Ήρθ” ο Μάρτης ο καλός κι ο Απρίλης δροσερός,
ήρθανε τρία πουλάκια και καθίσαν στα κλαδάκια
ήρθε, ήρθε η χελιδόνα, ήρθε, ήρθε η μελιδόνα.
Σήκω “συ καλή κυρά να μας δώσεις πέντ” αυγά κι άλλα πέντε κόκκινα.
“Εχουμ” δάσκαλο καλό, έχουμ” δάσκαλο κακό
που μας δέρνει και μας κρούζει και στη φάλαγγα μας βάζει.
Τα Ψέματα του Μάρτη
Στην Κοζάνη οι ντόπιοι δε γελάνε την Πρωταπριλιά, όπως γίνεται στα περισσότερα μέρη της Ελλάδας, αλλά την Πρώτη του Μάρτη. Όσο κι αν φαίνεται πως η πόλη πάει ανάποδα από πολλές άλλες, δεν έχει κι άδικο που επιμένει σ’ αυτό το έθιμο! Ας μην ξεχνάμε ότι η 1η Μαρτίου ήταν για πολλά χρόνια πρωτοχρονιά και οι άνθρωποι έλεγαν ψέματα από πολύ παλιά εκείνη τη μέρα για να ξεγελάσουν τα κακά πνεύματα και να μην τους πειράξουν όλο το χρόνο. Ίδια συνήθεια υπάρχει πάντως και σε κάποια άλλα μέρη της Ελλάδας και κυρίως στην Κρήτη.
Εκείνη την ημέρα λοιπόν στην Κοζάνη λένε ψέματα!
Αν καταλάβεις ότι ο άλλος προσπαθεί να σε γελάσει, πρέπει να αποδείξεις ότι δεν γελάστηκες λέγοντας:
«Είναι από τον καιρό της συννεφιάς
Τρώει ο λύκος τα αυτιά σ
Κι αλεπού τα γόνατά σ
Κοιτώ και δεν είναι!»
Αν όμως προσπαθήσεις εσύ να γελάσεις κάποιον άλλον και τα καταφέρεις, φωνάζεις:
«Μάρτ΄ μάρτ΄ μάρτ΄!»
Ο Μάρτης και τ’ αδέλφια του
Υπάρχει κι ένα άλλο παραμύθι σχετικά με τις κακοκαιρίες του Μάρτη, που εξηγεί επίσης και γιατί ο Φεβρουάριος έχει 28 μέρες.
Τα παλιά τα χρόνια ο Φεβρουάριος είχε 31 μέρες και ο Μάρτιος 28. Αυτό άλλαξε όταν ο Μάρτης θέλησε να τιμωρήσει μια γριά που νόμισε ότι μπορούσε να μιλήσει με αυθάδεια για τη δύναμή του.
Η γριά του παραμυθιού λοιπόν έβοσκε όλο το Μάρτη τα προβατάκια της αλλά τον φοβόταν κιόλας με τις παγωνιές του και προσπαθούσε να προφυλαχτεί. Όταν έφτασε η τελευταία μέρα του όμως, νόμισε πως τη γλίτωσε και είπε γελώντας περιφρονητικά «Πριτς Μάρτη μ, τα ξεχειμώνιασα τα κατσικάκια μου!» Έξω φρενών ο Μάρτης δανείστηκε 3 μέρες από το Φεβρουάριο κι έκανε τέτοιο κρύο τσουχτερό που πάγωσε και η γριά και τα κατσικάκια της. Τις μέρες αυτές δεν τις έδωσε όμως πίσω, γι’ αυτό απέκτησε ο ίδιος 31 και ο Φεβρουάριος έμεινε με 28.
Μάρτης Στην Κοζάνη
Ο Μάρτης παίρνει την Άνοιξη από το χέρι, και σιγά-σιγά τη φέρνει στην Κοζάνη φουσκώνοντας τα δέντρα και γεμίζοντας τον τόπο χυμούς, λουλούδια και μυρωδιές. Ώσπου να φτάσει αυτή η ώρα όμως, μας τρελαίνει με τα καπρίτσια και τις αταξίες του. Πότε κάνει πολύ κρύο, μπορεί και χιόνι ή αέρα και πότε αφήνει τον ήλιο να λάμψει και να ζεστάνει όλη τη γη.
Για τον καιρό
Οι παλιότεροι άνθρωποι που δεν μπορούσαν να καταλάβουν γιατί ο Μάρτης ήταν τόσο άστατος, είχαν πλάσει ένα σωρό μύθους που εξηγούσαν τις απότομες αλλαγές. Οι πιο γνωστοί είναι οι παρακάτω:
Ο Μάρτης έχει δυο γυναίκες, μια νέα κι όμορφη και μια γριά κι άσχημη. Όποτε κοιτάει την πρώτη γελάει, χαίρεται κι ο ήλιος λάμπει, αλλά όποτε κοιτάει την άλλη στενοχωριέται και κλαίει ενώ ο καιρός γίνεται συννεφιασμένος και βροχερός.
Οι δώδεκα μήνες ήταν παλιά αδέλφια και ζούσαν μια χαρά αγαπημένοι μεταξύ τους. Ο Μάρτης μάλιστα ήταν ο πρώτος μήνας του χρόνου και είχε μεγάλη δύναμη. Κάποτε αποφάσισαν να φτιάξουν κρασί και να το βάλουν σε ένα βαένι (βαρέλι) για να έχουν να πίνουν όταν ήθελαν.
Ο Μάρτης σηκώθηκε και είπε στους υπόλοιπους:
− Εγώ θα ρίξω πρώτα μούστο στο βαένι και ύστερα ρίχνετε και σεις.
− Καλά, ρίξε εσύ, είπαν οι άλλοι, κι έτσι έγινε.
Όταν έγινε με το καλό το κρασί είπε πάλι ο Μάρτης.
− Εγώ έριξα πρώτος, γι’ αυτό και θα πιω πρώτος.
− Εντάξει του είπαν οι άλλοι.
Τρύπησε λοιπόν ο καλός σου το βαγένι στο κάτω μέρος, και άρχισε να πίνει μέχρι που το τελείωσε όλο. Όταν ήρθε η σειρά του Απρίλη να πιει κρασί και πήγε και βρήκε το βαρέλι άδειο, θύμωσε πολύ και έτρεξε να το πει στους άλλους. Εκείνοι με τη σειρά τους έγιναν έξω φρενών και ζήτησαν από το Γενάρη να τον τιμωρήσει γι’ αυτό που έκανε. Τον πιάνει λοιπόν ο Γενάρης του τραβάει ένα βρωμόξυλο που είπε αμάν, αλλά του πήρε και την πρωτιά, έγινε δηλαδή ο ίδιος ο πρώτος μήνας του χρόνου.
Έτσι λοιπόν ο Μάρτης όταν θυμάται το κρασί που ήπιε γελάει και ο καιρός ξαστερώνει. Όταν θυμάται όμως το ξύλο κλαίει και ο καιρός γίνεται βροχερός και κρύος.
Εμείς είπαμε αυτά τα κάλαντα!