Η πιο ευτυχισμένη στιγμή κάθε μητέρας, είναι όταν φέρνει το μωρό της στο σπίτι. Υπάρχουν πολλές δυσκολίες, κούραση, ξενύχτι, όμως αυτό το μικρό αγγελούδι είναι τόσο γλυκό και τόσο υπάκουο που μας σκλαβώνει όλους. Και ξαφνικά μόλις σταθεί στα δυο του ποδαράκια, όλα αλλάζουν. Τα πράγματα δεν είναι πια τόσο εύκολα για μας. Αρχίζει η εξερεύνηση, η διάθεση για ανεξαρτησία και η μια σκανταλιά διαδέχεται την άλλη. Και το χειρότερο είναι πως όσο κι αν επιμένεις να μην κάνει κάτι τόσο περισσότερο το κάνει κοιτώντας σε χαμογελαστά.

 Ποια είναι η σωστή ηλικία για να ξεκινήσουμε να βάζουμε κανόνες και όρια;

Όσο περίεργο κι αν ακούγεται, οι κανόνες και τα όρια στη ζωή ενός παιδιού πρέπει να μπαίνουν από τη στιγμή που είναι μωρό. Ένα βρέφος περίπου οχτώ μηνών, μπορεί να αντιληφθεί την έννοια του όχι. Το καλύτερο λοιπόν είναι από μωρό να μάθει να ζει με τους κανόνες που υπάρχουν και να καταλαβαίνει πότε η συμπεριφορά του και οι πράξεις του είναι σωστές και αποδεκτές από τους άλλους. Δεν υπάρχει τίποτα πιο σημαντικό από τις γερές βάσεις που θα μπουν από την βρεφική ηλικία και τη σταθερότητα σε αυτές. Μην περιμένετε δηλαδή από ένα παιδί που σας τράβαγε συνεχώς τα μαλλιά σας βρέφος, να καταλάβει ξαφνικά όταν μεγαλώσει πως αυτό είναι κάτι που δεν είναι αποδεκτό από τους άλλους. Προετοιμάστε το να αντιμετωπίσει τον κόσμο σωστά. Να μάθει πως υπάρχουν όρια και κανόνες που θα καθορίσουν την ασφάλεια, την προστασία του αλλά και την κοινωνική του ζωή.

Όταν είναι μωρό

Κάθε μωρό έχει την τάση να εξερευνά τον κόσμο κυρίως με τις αισθήσεις του. Μην βαρεθείτε ποτέ να του λέτε μη. «Μην βάζεις τα σκουπίδια στο στόμα σου, μην βάζεις το δάχτυλο στην πρίζα». Αυτό δεν χρειάζεται να γίνεται έντονα για να έχει αποτέλεσμα αλλά σταθερά. Κάθε φορά δηλαδή που συμβαίνει να του υπενθυμίζετε πως δεν πρέπει να το κάνει, έχοντας ήρεμη και σταθερή φωνή και πάντα εξηγώντας του το λόγο για τον οποίο δεν πρέπει να το κάνει, π.χ. γιατί είναι επικίνδυνο, τι μπορεί να συμβεί, ή γιατί δεν πρέπει να έχει μια άσχημη συμπεριφορά. Οι φωνές ή οι τιμωρίες σε αυτή την ηλικία δεν έχουν νόημα και πολλές φορές δεν έχουν και το επιθυμητό αποτέλεσμα. Αυτό που έχει σημασία είναι η σταθερότητα του λόγου σας και η εξήγηση που δίνετε στο παιδί.

 Πρώτο έτος

Μόλις περάσει το πρώτο έτος, αρχίζουν σιγά σιγά οι κανόνες και οι βάσεις για τη συμπεριφορά και την ασφάλεια του παιδιού να σταθεροποιούνται. Η συμπεριφορά σας πρέπει να παραμείνει σταθερή όσο κι αν δοκιμάζεστε από κλάματα ή φωνές. Κανένας γονιός δεν θέλει να βλέπει το παιδί του να κλαίει, να είναι λυπημένο και μάλιστα να φταίει ο ίδιο γι αυτό. Όμως όταν πρόκειται για την ασφάλειά του ή για την διαμόρφωση της συμπεριφοράς του, σκεφτείτε πως αυτό που κάνετε δεν είναι κάτι επιβλαβές αλλά κάτι βασικό για την υπόλοιπη ζωή του. Αν για παράδειγμα θέλει να τρέξει μόνο του στο δρόμο οφείλετε να το προστατέψετε αποτρέποντας μια τόσο επικίνδυνη συμπεριφορά. Αφήστε το να ηρεμήσει και μετά πάρτε το αγκαλιά και εξηγήστε του για ποιο λόγο δεν το αφήσατε να το κάνει, τι θα μπορούσε να είχε συμβεί. Το σημαντικό είναι η συμπεριφορά σας αυτή να είναι ίδια και την επόμενη φορά σε όποιο δρόμο κι αν είστε, αλλιώς το παιδί θα μπερδευτεί και δεν θα καταλαβαίνει ποιος είναι ο λόγος για τον οποίο το μαλώνετε.

 Δεύτερο έτος

Μόλις το παιδί μπει στο δεύτερο έτος, σιγά σιγά κάνουν την εμφάνισή τους πιο έντονες αντιδράσεις, ακόμα και απειλές. Είναι πιο δύσκολο να του «επιβάλλετε» μια συμπεριφορά, αφού θέλει να κάνει ό,τι θέλει, να επιλέγει μόνο του, να τα κάνει όλα μόνο του, είναι πια «μεγάλο». Η διατήρηση της ψυχραιμίας σας είναι πολύ σημαντική. Όσο εκνευρισμένο κι αν είναι, όσο θυμό κι αν βλέπετε, σκεφτείτε πως είναι κάτι που θα περάσει. Παραμείνετε σταθεροί στο τι μπορεί να κάνει μόνο του και τι όχι και εξηγήστε του το λόγο γι αυτό. Μπορεί για παράδειγμα να φορέσει τα ρούχα του μόνο του, όχι όμως να περπατάει στο δρόμο μόνο του χωρίς να σας κρατάει από το χέρι. Μπορεί να φάει μόνο του, αλλά δεν μπορεί να χειριστεί την ηλεκτρική κουζίνα.

Τρίτο έτος

Η φάση της αντίδρασης συνεχίζεται και ακόμα δεν έχει γίνει σαφές τι είναι καλό και τι κακό. Υπάρχουν πολλά πράγματα που έχει το παιδί να ανακαλύψει ακόμα. Αν όμως εσείς έχετε θέσει σταθερές βάσεις από την αρχή, τότε τα πράγματα δεν θα είναι ιδιαίτερα δύσκολα. Το δύσκολο για σας θα είναι να διατηρήσετε την ψυχραιμία και τη σταθερότητά σας. Αυτό που θα ακούτε τώρα πολύ συχνά σας απάντηση είναι το «όχι». Να θυμάστε πως αυτή η περίοδος είναι πολύ σημαντική για την σταθεροποίηση της συμπεριφοράς αλλά και των ορίων των οποίων θέτετε. Τώρα πια καταλαβαίνει και γνωρίζει τι είναι σωστό και τι όχι, αλλά και τι επιπτώσεις μπορεί να έχει μια πράξη ή μια συμπεριφορά. Τώρα μπαίνουν οι βάσεις για το σεβασμό, τον αυτοέλεγχο και τη συνέπεια των πράξεών του.

 Ποια τιμωρία είναι η σωστή

Για ένα παιδί 2,3 ή 4 ετών είναι δύσκολο να δεχθεί όρια και περιορισμούς.  Όσο κι αν του εξηγούμε κι όσο κι αν προσπαθούμε να το προστατέψουμε, συνήθως είτε θα προσπαθήσει να επιβάλει την άποψή του, είτε θα πάρει το χαριτωμένο ύφος του και θα προσπαθήσει με γλυκό τρόπο να μας πείσει να το αφήσουμε να κάνει αυτό που θέλει. Και στις δύο περιπτώσεις υπάρχει ο κίνδυνος να παρασυρθούμε. Στην πρώτη να του βάλουμε τις φωνές ή ακόμα να του επιβάλλουμε μια πολύ αυστηρή τιμωρία για να το συμμορφώσουμε και να του επιβληθούμε και στη δεύτερη να υποκύψουμε στα νάζια του και να του επιτρέψουμε να κάνει αυτό που θέλει. Το αρνητικό στις παραπάνω περιπτώσεις, είναι πως στην πρώτη η επιβολή μιας τιμωρίας κυρίως με λάθος τρόπο, πληγώνει πολύ το παιδί το οποίο δεν εστιάζει στο τι είναι αυτό που έκανε λάθος αλλά στο πόσο θύμωσε τους γονείς του, πληγώνεται δηλαδή σαν άνθρωπος και πολλές φορές δεν έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα, ενώ στην δεύτερη περίπτωση το παιδί μαθαίνει πως μπορεί να μας τουμπάρει άρα οι απειλές και τα όρια χάνουν το νόημα και τη σταθερότητά τους. Όσο δύσκολο κι αν είναι πρέπει να προσπαθούμε να μην ξεφεύγουμε από τα όριά μας. Κι αν ακόμα συμβεί κάποια στιγμή λόγω της κούρασης ή λόγω των πολλών προβλημάτων, να το αντιμετωπίσουμε ανθρώπινα εξηγώντας στο παιδί πως αυτό δεν ήταν μια σωστή αντίδραση από τη μεριά μας, συνέβη όμως λόγω της έντονης πίεσης ή κούρασης που είχαμε κατά τη διάρκεια της ημέρας. Αυτό δεν γίνεται για να απολογηθείτε, αλλά γιατί το δικό σας παράδειγμα είναι καθοριστικό για τη δική του συμπεριφορά. Αν θέλουμε σταθερούς κανόνες όπως ότι δεν φωνάζουμε στους άλλους, τότε πρέπει να τους τηρούμε κι εμείς.

 Τι μπορούμε να κάνουμε

• Το πρώτο πράγμα που πρέπει να σκεφτόμαστε είναι ο λόγος για τον οποίο το παιδί κάνει κάτι. Μήπως είναι απλά η περιέργεια της ηλικίας του; Μήπως το κάνει για να τραβήξει την προσοχή σας; Μήπως νιώθει πως δεν παίζεται αρκετά μαζί και το κάνει σαν ένα είδος παιχνιδιού; Πολλές φορές ο τρόπος με τον οποίο συμπεριφέρεται ένα παιδί είναι η αντίδραση στη δική μας συμπεριφορά.
• Το καλύτερο είδος «τιμωρίας» που μπορούμε να βάλουμε σε ένα παιδί είναι η φυσική συνέπεια των πράξεών του. Έτσι δεν τιμωρούμε το παιδί σαν άτομο, αλλά την μη αποδεκτή συμπεριφορά του. Εξηγήστε του πως αυτή είναι η συνέπεια της πράξης που έκανε. Για παράδειγμα «μη χύσεις το γάλα σου στο πάτωμα γιατί δεν θα πάμε στις κούνιες μετά» ή «αφού έχυσες το γάλα σου, δεν θα πάμε στις κούνιες» και όχι «είσαι κακό παιδί και δε θα πάμε στις κούνιες» ή «δεν θα πάμε στις κούνιες μέχρι να καταλάβεις τι έκανες». Και φυσικά μια καλή συμπεριφορά θα έχει και μια θετική συνέπεια. Για παράδειγμα «μπράβο που μάζεψες μόνο σου τα παιχνίδια σου, τώρα μπορούμε να παίξουμε μαζί ένα επιτραπέζιο παιχνίδι».
• Πολλές φορές πάλι ακόμα και το να αδιαφορήσουμε σε κάτι που κάνει –και φυσικά δεν είναι επικίνδυνο γι αυτό-  ειδικά αν αντιλαμβανόμαστε πως απλά θέλει να ασχοληθούμε με αυτό ή να μας τραβήξει την προσοχή, είναι προτιμότερο από μια αρνητική τιμωρία ή από δυνατές φωνές.

 Τι πρέπει να θυμάστε

• Ένα παιδί είναι φυσιολογικό να φέρνει τους γονείς πολλές φορές στα όριά τους. Αυτό όμως που πρέπει να εκλαμβάνει από αυτούς είναι η λογική, η σταθερότητα και η ασφάλεια.
• Βάλτε κανόνες λογικούς και απαιτείστε από το παιδί κάτι που αντιστοιχεί στην ηλικία του.
• Εξηγήστε του το γιατί βάζετε όρια κάθε φορά, χωρίς όμως να απολογείστε γι αυτό.
• Κατανοήστε τα συναισθήματά του, αλλά εξηγήστε πότε μια αντίδραση δεν είναι σωστή, π.χ. «καταλαβαίνω ότι θύμωσες που σου πήρε το παιχνίδι, αλλά δεν είναι σωστό να τον χτυπάς».
• Εξηγήστε του τι θα μπορούσε να κάνει όταν αυτό η αντίδρασή του δεν είναι σωστή.
• Να είστε σταθεροί και συνεπείς στους κανόνες και τα όρια που θέτετε.
• Προσπαθήστε να γίνεστε εφευρετικοί ή να χρησιμοποιείται το παιχνίδι ως μέσο μάθησης, π.χ. αν επιμένει να πιάσει την πρίζα, δελεάστε το με κάτι άλλο αφού του εξηγήσετε το λόγο για τον οποίο δεν κάνει να πιάσει την πρίζα.
• Ενισχύεται θετικά και επιβραβεύετε την θετική του συμπεριφορά.
• Η  τιμωρία και ειδικά η σωματική τιμωρία δεν είναι ποτέ σωστή αλλά ούτε και αποτελεσματική.
• Να θυμάστε πως το δικό σας παράδειγμα είναι καθοριστικό. Πολλές φορές δεν είναι τόσο σημαντικό αυτό που λέτε, αλλά αυτό που κάνετε.
• Και μην ξεχνάτε πως κανένα παιδί δεν είναι ούτε ασφαλές αλλά ούτε και ευτυχισμένο χωρίς όρια.

Ποθητού Μαρία

Σύμβουλος Γονέων & Ανάπτυξης Παιδιού

Συντονίστρια Σχολών Γονέων & Εφήβων

Παιδαγωγός Προσχολικής Αγωγής

Μέλος του Πανελληνίου Συνδέμου Σχολών Γονέων