1η Σεπτέμβρη:
η Πρωτοχρονιά των Βυζαντινών
Από τις αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ. ο Σεπτέμβριος καθιερώθηκε ως η αρχή του εκκλησιαστικού αλλά και του πολιτικού έτους, επειδή η 1η Σεπτεμβρίου συνέπιπτε με την αρχή της ινδικτιώνος. Ακόμη και σήμερα, άλλωστε, η Ορθόδοξη Εκκλησία εξακολουθεί να εορτάζει την 1η Σεπτεμβρίου ως «αρχή της ινδίκτου».
Η Ινδικτιών ήταν μη αστρονομική χρονική περίοδος 15 ετών. Καθιερώθηκε στα χρόνια των Ρωμαίων, λόγω κάποιου φόρου, ο οποίος διατάχθηκε να πληρώνεται κάθε δεκαπέντε χρόνια. Γι αυτό και η ετυμολογία της λέξης είναι λατινική και προέρχεται από το «indictio», όπως ονόμαζαν οι Ρωμαίοι τη «διαταγή».
Διατηρήθηκε επί Βυζαντίου καθώς και στην Καθολική εκκλησία για την είσπραξη ορισμένου φόρου κάθε 15 χρόνια. Γι αυτό ονομάζεται και επινέμηση. Πότε ακριβώς καθιερώθηκε δεν είναι γνωστό. Εικάζεται ότι επί Διοκλητιανού ή επί Μεγάλου Κωνσταντίνου το 312 άρχισε να χρησιμοποιείται ως χρονολογική αναφορά. Οι Πάπες της Ρώμης χρησιμοποίησαν τον θεσμό αυτό από το 315 αρχίζοντας να μετρούν τα έτη από 1ης Ιανουαρίου και τους κύκλους από το έτος 3 π.Χ.. Ο Κάρολος ο Μέγας καθιέρωσε την χρονολόγηση αυτή από το έτος 800 και αρχίζοντας από τις 24 Σεπτεμβρίου. Το ίδιο έκαναν και οι Αυτοκράτορες της Γερμανίας. Μετά την κατάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από τους Οθωμανούς, οι Πατριάρχες διέσωσαν τον θεσμό αρχίζοντας από την 1η Σεπτεμβρίου, χωρίς όμως να γράφουνε τον κύκλο. Ο κύκλος της ινδικτιώνος στην ορθόδοξη εκκλησία προκύπτει από την διαίρεση του από Αδάμ έτους δια δεκαπέντε, και ινδικτιών είναι το καταλειπόμενο.
Από το asprilexi.com : “Η Ινδικτιών στα ρωμαϊκά χρόνια ήταν μια χρονική περίοδος 15 ετών που είχε καθιερωθεί για τις ανάγκες του φορολογικού συστήματος της εποχής. Ο όρος διατηρήθηκε και στα χρόνια του Βυζαντίου, καθώς επίσης και στη Δύση. Σήμερα οι Ορθόδοξοι χρησιμοποιούν τον όρο για τις ανάγκες του εκκλησιαστικού έτους που ξεκινά την 1η Σεπτεμβρίου, οπότε και τελείται επιβλητική ακολουθία. Χαρακτηριστικό είναι πως η ελλαδική εκκλησία όρισε την 1η Σεπτεμβρίου ως ημέρα αφιερωμένη στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος.
Ο λόγιος όρος «ινδικτιών» ή απλούστερα «ινδικτιώνας» προέρχεται από την αιτιατική «indictionem» του όρου της υστερολατινικής “indictio” (= επιβολή από το indicere– διακηρύσσω δημόσια).
Στο συναξαριστή του Νικόδημου διαβάζουμε την παρακάτω ενδιαφέρουσα εξήγηση του όρου που τον συνδέει με 15ετείς φάσεις της ηλικίας του ανθρώπου: «Διότι εις τους δεκαπέντε χρόνους αρχίζει ο άνθρωπος να τριχώνει· εις τους δις δεκαπέντε λαμβάνει το τέλειον της ηλικίας· εις τους τετράκις δεκαπέντε γίνεται λευκογενής· εις τους πεντάκις δεκαπέντε γίνεται ο άνθρωπος γέρων· και εις τους εξάκις δεκαπέντε γίνεται ο άνθρωπος εσχατόγερος».”
- Επίσης απο τον τύπο: http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=445467
(Η Αρχή της Ινδίκτου, η Ινδικτιών και… ο ΕΝΦΙΑ , ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Με τον ΓΕΡΑΣΙΜΟ ΡΗΓΑΤΟ)
Καλό μήνα, καλό φθινόπωρο και Αρχή της Ινδίκτου. Η λατινική λέξη Indictio (γεν. indictionis) επεξηγείται ως επιβολή φόρου και ως φόρος. Αν ψάξουμε λίγο ακόμα, θα δούμε ότι παράγεται από το ρήμα indico, που ανάμεσα στα άλλα σημαίνει και διατιμώ, ορίζω την τιμή κάποιου αγαθού.
«Ο των αιώνων Ποιητής και Δεσπότης, Θεέ των όλων, υπερούσιε όντως, την ενιαύσιον ευλόγησον περίοδον… Εύφορον πάσι το έτος χορήγησον» «Ο των αιώνων Ποιητής και Δεσπότης, Θεέ των όλων, υπερούσιε όντως, την ενιαύσιον ευλόγησον περίοδον… Εύφορον πάσι το έτος χορήγησον» Μιλάμε με τον Γεράσιμο Α. Ρηγάτο, πανεπιστημιακό, ιατρό, συγγραφέα-λαογράφο, που μας λέει πως αποτελεί και την αρχή του εκκλησιαστικού έτους.
– Ο «ΕΝΦΙΑ» μας;
«Οι Ρωμαίοι άρχιζαν τις πολιτικές τους δραστηριότητες από τον Σεπτέμβριο, όπως γράφει ο Βυζαντινός λόγιος, φιλόσοφος, πολιτικός κ.λπ. Μιχαήλ Ψελλός (1018-1096). Την ίδια περίοδο λοιπόν έπρεπε να εξετασθούν και οι οικονομικές δοσοληψίες, τα βασικά τέλη, ο φόρος για τις στρατιωτικές δαπάνες, οι μισθώσεις, οι ενοικιάσεις κ.λπ. Ο καθορισμός λοιπόν γινόταν με θέσπισμα που όριζε την οικονομική υποχρέωση κάθε πολίτη. Αυτός ο ορισμός της φορολόγησης ήταν η indictio ή ίνδικτος, που κατά τα βυζαντινά χρόνια έγινε και ινδικτιών».
– Και τρόπος χρονολόγησης;
«Σε ένα κράτος στηριζόμενο στο στρατό, σπαρμένο σ’ όλο το γνωστό κόσμο, το μεγαλύτερο μέρος των κρατικών εξόδων ήταν οι στρατιωτικές δαπάνες. Επειδή δε η θητεία των Ρωμαίων ήταν δεκαπενταετής, η ίνδικτος (διάταγμα) είχε δεκαπενταετή διάρκεια. Από αυτή την αιτία η ίνδικτος έχει και την έννοια της θέσης που κατέχει μια χρονιά σε έναν κύκλο δεκαπενταετίας, που ανανεώνεται συνεχώς. Χρησίμευε δε για τη χρονολόγηση με τον ίδιο τρόπο που είχε εφαρμοστεί και για τις Ολυμπιάδες, λ.χ. το δεύτερο έτος της 60ής ινδικτιώνος κ.λπ.».
– Εφαρμόστηκε;
«Κατά πάσα πιθανότητα το σύστημα καθιέρωσε ο “Μέγας” Κωνσταντίνος το 312 μ.Χ., αν και ορισμένοι υποστηρίζουν παλαιότερη εφαρμογή. Υπήρχαν βεβαίως διαφοροποιήσεις ως προς την εφαρμογή της, ανάλογα με την έναρξη, την αρίθμηση κ.λπ. Αναφέρονται τρεις τρόποι εφαρμογής της ινδίκτου. Ονομάζονται Αυτοκρατορική η πρώτη, Καισαρική η δεύτερη και Κωνσταντινιακή ίνδικτος ο τρίτος τρόπος εφαρμογής. Οι Πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως ήδη από τον 4ο αιώνα κράτησαν τον τρίτο τρόπο, που βρίσκεται ακόμα σε ισχύ ως προς την εκκλησιαστική μας τάξη».
– Που σημαίνει…
«Η Αρχή της Ινδίκτου θεωρείται και αρχή του εκκλησιαστικού έτους. Τα “Μηνολόγια” της Εκκλησίας αρχίζουν από τον Σεπτέμβριο. Την 1η Σεπτεμβρίου τελείται στις εκκλησίες η “Ακολουθία της Ινδίκτου” και λειτουργία για την ευλογία του (νέου) εκκλησιαστικού έτους. Οι πιστοί ζητούν προσευχόμενοι: “ευλόγησον τον κύκλον της νέας περιόδου, τας αγαθάς σου δόσεις πάσι δωρούμενος”, “δεόμεθα εκτενώς του στεφάνου του έτους ευλόγησον” κ.λπ.».
– Εχει έθιμα;
«Τα παλαιότερα χρόνια υπήρχαν διάφορα έθιμα και πρακτικές, κάποιες “διαβατήριες” τελετές σε διάφορα μέρη του ελλαδικού και του εξωελλαδικού Ελληνισμού. Τα περιγράφει ευσύνοπτα ο αείμνηστος Δημ. Λουκάτος στα “Φθινοπωρινά” (1982). Σήμερα τα ελλαδικά σπανίζουν, αν δεν έχουν εξαφανιστεί, καθώς ο Σεπτέμβρης έχει αλλοτριωθεί στο υπόλοιπο έτος και τα όποια έθιμα έχουν απορροφηθεί στον εορτασμό των Χριστουγέννων και των πρώτων ημερών του Ιανουαρίου».
– Στην κοινωνία;
«Δεν πρέπει να ξεχνάμε την έναρξη του σχολικού έτους, τις αλλαγές σπιτιών από ενοικιαστές, την ενοικίαση διαμερισμάτων από φοιτητές με την εγκατάστασή τους στον τόπο σπουδών. Εχουμε ακόμα, αν και άτυπα, την έναρξη της νέας δικαστικής χρονιάς. Την έναρξη λειτουργίας της ολομέλειας της Βουλής. Ετσι κι αλλιώς με τακτική ή με θερινή λειτουργία, με νομοσχέδια αδιάβαστα ή με τη διαδικασία του κατεπείγοντος (και σε ένα άρθρο) όλο και κάποιους νέους φόρους θα επιβάλει -κατά το έθιμο της ινδίκτου».
