Από το άρθρο της Ε. Σημαντώνη-Μπουρνιά στις “Επτά Ημέρες” της “Καθημερινής” (7/9/1997)

Η Αίγινα πριν ακόμα από τον αγώνα της ανεξαρτησίας και μέχρι πολύ πρόσφατα υπήρξε επανειλημμένα πεδίο έντονης αρχαιοκαπηλικής δραστηριότητας.

Τα γλυπτα της Αφαίας

Γύρω στο 1810 μια ομάδα φιλάρχαιων Ευρωπαίων, ανάμεσά τους ο διάσημος Άγγλος αρχιτέκτονας  Charles Robert Cockerell (http://en.wikipedia.org/wiki/Charles_Robert_Cockerell), o επίσης Άγγλος αρχιτέκτονας John Foster (http://en.wikipedia.org/wiki/John_Foster_%28architect%29) , ο Γερμανός αρχιτέκτονας βαρώνος Carl Haller (http://en.wikipedia.org/wiki/Carl_Haller_von_Hallerstein) και ο Γερμανός ζωγράφος και αρχαιολόγος Jakob Linckh (http://en.wikipedia.org/wiki/Jakob_Linckh) έγιναν μέλη της εταιρίας Società dei dilettanti / Κοινωνία των Ενθουσιωδών (http://en.wikipedia.org/wiki/Society_of_Dilettanti). Μεταξύ του 1811 και 1816 οι παραπάνω περιηγήθηκαν στην Ελλάδα (στην Αίγινα και στο ναό του Επικούρειου Απόλλωνα στις Βάσσες Αρκαδίας) προκειμένου να αποσπάσουν βίαια και μετά να πουλήσουν γλυπτά και επιγραφές.

Στις 22 Απριλίου 1811 η αποστολή της Società dei dilettanti ξεκίνησε τις έρευνες στα ερείπια του ναού της Αφαίας με σκοπό να βρει τμήματα του αετώματος. Έσκαβαν σε όλες τις πλευρές του ναού, ώσπου την τέταρτη μέρα βρήκαν αγάλματα από παριανό μάρμαρο στην ανατολική πλευρά του ναού. Μετά από έρευνες που κράτησαν 20 ημέρες, ο Cockerell και η παρέα του ανακάλυψαν 17 σχεδόν ακέραια αγάλματα. Η λεία φυγαδεύτηκε με καΐκι από την Αγία Μαρίνα αρχικά προς τη Ζάκυνθο (υπό αγγλική προστασία τότε) και μετά στην Ιταλία, όπου και εκτέθηκε προς πώληση. Στη δημοπρασία που έγινε το 1813 κέρδισε ο τότε διάδοχος και μετέπειτα βασιλιάς της Βαυαρίας Λουδοβίκος (πατέρας του Όθωνα) .

Charles Robert Cockerell

Ο Λουδοβίκος ανέθεσε στο Δανό γλύπτη Bertel Thorvaldsen (http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CF%80%CE%AD%CF%81%CF%84%CE%B5%CE%BB_%CE%98%CF%8C%CF%81%CE%B2%CE%B1%CE%BB%CE%BD%CF%84%CF%83%CE%B5%CE%BD) τη συμπλήρωση των γλυπτών. Ανάμεσα στο 1816 και στο 1818 ο Thorvaldsen συμπλήρωσε τα χρώματα και αποκατέστησε όπως νόμιζε καλύτερα τα αετώματα. Ο Λουδοβίκος μετέφερε τα 18 αγάλματα στο Μόναχο, όπου εκτίθενται από το 1828 ως σήμερα σε ειδική αίθουσα της Γλυπτοθήκης.

Το “εύρημα της Αίγινας”

Μια ομάδα 46 αγγείων σε σχετικά καλή κατάσταση και άλλων περίπου 100 σε θραύσματα τα οποία χρονολογούνται μεταξύ του 675 και του 600 π.Χ. φυγαδεύτηκαν κάτω από άγνωστες μέχρι σήμερα συνθήκες. Πιθανότατα, τα αγγεία αυτά προέρχονται από το πρώιμο νεκροταφείο της αρχαίας πόλης, που καταστράφηκε από την ανέγερση του κλασικού τείχους. Η κεραμεική αυτή έφτασε το 1916 στη Φλωρεντία, όπου συντηρήθηκε και εκτέθηκε στο Robertinum της Halle. Το σύνολο των αγγείων αγοράστηκε τελικά από το Μουσείο του Βερολίνου το 1936, όπου και εκτέθηκε. Κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, κάποια από τα σημαντικότερα αγγεία χάθηκαν.

Σε αυτό το σημείο αξίζει να τονίσουμε ότι ο πλούτος των αρχαίων αιγινήτικων νεκροταφείων σε αγγεία προκάλεσε τις άνομες ορέξεις πολλών και από νωρίς. Μόλις το 1832 ο Ludwig Ross (πρώτος καθηγητής αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών) ανέφερε μετά την επίσκεψή του στην Αίγινα ότι περισσότεροι από 1.000 τάφοι είχαν συληθεί.

Ο θησαυρός της Αίγινας

Χρυσό περίαπτο 1800-1700 π.Χ. από τον “Θησαυρό της Αίγινας”

Το 1891 μια πλούσια συλλογή αρχαίων χρυσών κοσμημάτων και αγγείων προτάθηκε στο Βρετανικό Μουσείο από τον Άγγλο αντιπρόσωπο στην Αίγινα της φίρμας Cresswell Brothers, που ασχολιόταν με το εμπόριο σφουγγαριών. Η συλλογή περιελάμβανε 3 χρυσά διαδήματα, 2 ζευγάρια εξαιρετικών χρυσών σκουλαρικιών, 1 χρυσό επιστήθιο κόσμημα, 1 χρυσό βραχιόλι, 5 χρυσά δαχτυλίδια με ένθετες πέτρες, 54 χρυσά κοσμήματα για ράψιμο πάνω σε ένδυμα και άλλα. Η πληροφορία που συνόδευε τα ευρήματα ήταν ότι προέρχονταν από αρχαίο τάφο του νησιού.

Χρυσό δαχτυλίδι 1.850-1.550 από τον Θησαυρό της Αίγινας

Στις 14 Μαΐου του 1892, το Βρετανικό Μουσείο αγόρασε τον θησαυρό για 4.000 αγγλικές λίρες. Ο Β. Στάης, ο Α. Κεραμόπουλος και αργότερα ο G. Welter έκαναν έρευνες στην περιοχή της Κολώνας προκειμένου να βρουν από πού προήλθαν τα κοσμήματα του Θησαυρού. Τελικά, ο έφορος του Βρετανικού Μουσείου R. Higgins διαπίστωσε ότι τα κοσμήματα ήταν Μινωικά και όχι Μυκηναϊκά (όπως πίστευαν ως τότε).

Mένει να καταλάβουμε πώς ένα σύνολο κοσμημάτων φτιαγμένων στην Κρήτη του 1.700-1.500 π.Χ. βρέθηκε σε έναν μυκηναϊκό τάφο στην Αίγινα που δεν μπορεί να κατασκευάστηκε πριν από το 1.350 π.Χ. Η παρουσία Κρητών στην Αίγινα είναι επιβεβαιωμένη από τη Μινωική κεραμεική που βρήκε ο Welter στην Κολώνα. Είναι πολύ πιθανόν τα κοσμήματα να ανήκουν σε Κρητικούς που ζούσαν στην Αίγινα γύρω στο 1.500 π.Χ. και να τους συνόδευσαν στην τελευταία κατοικία τους. 400 χρόνια αργότερα Μυκηναίοι τυμβωρύχοι βρήκαν τα κοσμήματα και τα έκρυψαν σε έναν θαλαμοειδή Μυκηναϊκό τάφο, στο λόφο ΒΑ της Κολώνας. Δεν γύρισαν όμως ποτέ για να ξεθάψουν τη λεία τους, η οποία 32 αιώνες αργότερα βρίσκεται στο μακρινό Λονδίνο.

Ας ελπίσουμε κάτι να πει και γι’αυτούς του “ξενιτεμένους Αιγινήτες” ο Γιώργος ο Κλούνεης…