Τα τελευταία χρόνια η δυσλεξία αποτελεί την πιο γνωστή μαθησιακή δυσκολία και το αυξανόμενο ενδιαφέρον για αυτήν έχει τους λόγους του. Συχνά πολλοί γονείς, για λόγους που θα εξηγήσουμε παρακάτω υιοθετούν τον όρο αυτό και παρουσιάζουν τις δυσκολίες που συναντά το παιδί τους στο σχολείο ως αποτέλεσμα δυσλεξίας. Στο άρθρο αυτό θα γνωρίσουμε τι είναι ακριβώς η δυσλεξία και τι δεν είναι και θα δώσουμε απαντήσεις σε συχνές απορίες γονέων.
Τι είναι η δυσλεξία μέσα από την επιστημονική της υπόσταση
Ο επίσημος ορισμός της Βρετανικής Ένωσης Δυσλεξίας (British Dyslexia Association, 1996) αναφέρει ότι «Η δυσλεξία αποτελεί μια σύνθετη νευρολογική κατάσταση ιδιοσυστασιακής προέλευσης . Τα συμπτώματα μπορεί να επηρεάζουν πολλούς τομείς της μάθησης και της λειτουργίας του ατόμου και μπορεί να χαρακτηριστούν ως ειδική δυσκολία στην εκμάθηση ανάγνωσης, ορθογραφίας και γραφής. Εμφανίζονται σε έναν ή και περισσότερους από αυτούς τους τομείς, αλλά μπορεί επίσης να επηρεάζουν και την ικανότητα αρίθμησης, σημειογραφικές ικανότητες, την κινητική λειτουργία και τις οργανωτικές δεξιότητες του ατόμου. Ωστόσο, το πρόβλημα της δυσλεξίας σχετίζεται ιδιαίτερα με την εκμάθηση του γραπτού λόγου και της ανάγνωσης (Αναστασίου 1998).
Με απλά λόγια ο παραπάνω επιστημονικός ορισμός μας εξηγεί ότι η δυσλεξία:
o Αφορά μόνο τον γραπτό λόγο (όχι τον προφορικό) και συγκεκριμένα την ορθογραφία, την παραγωγή γραπτού λόγου και την αναγνωστική ικανότητα.
o Επηρεάζεται και ο τομέας των μαθηματικών, όχι ως προς την σκέψη αλλά ως προς την οργάνωση της γραφής τους.
o Οι κινητικές δυσκολίες που αναφέρονται αφορούν την αδεξιότητα που διακρίνει τους δυσλεξικούς και όχι κινητικές αναπηρίες.
o Έχει κληρονομική υπόσταση και υπάρχει από την γέννηση του παιδιού.

Συχνότητα της δυσλεξίας
Σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες, το 10-20% του μαθητικού πληθυσμού φαίνεται να αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα σε κάποιο τομέα ή αντικείμενο μάθησης. Στο ποσοστό αυτό ωστόσο συμπεριλαμβάνονται όλες οι περιπτώσεις παιδιών με γενικότερες μαθησιακές δυσκολίες (Τζουριάδου,1995). Στην Ευρώπη, περίπου το 10% του πληθυσμού παρουσιάζει κάποια μορφή μαθησιακής διαταραχής.
Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία της Ιατροπαιδαγωγικής Υπηρεσίας του Κέντρου Ψυχικής Υγιεινής Θεσσαλονίκης, ανάμεσα στις περιπτώσεις προβλημάτων παιδικής και εφηβικής ηλικίας, οι ειδικές μαθησιακές διαταραχές καταλαμβάνουν μεγάλο ποσοστό και βρίσκονται στην πρώτη θέση. Ειδικότερα, όσον αφορά στη δυσλεξία, η διάγνωσή της εμφανίζεται σε ποσοστό 2 έως 8% των παιδιών της σχολικής ηλικίας.
Η δυσλεξία δεν εμφανίζεται με τα ίδια ποσοστά σε όλες τις χώρες. Η διαφορά αυτή έχει να κάνει με την φωνολογία κάθε γλώσσας καθώς αυτή επηρεάζει τους δυσλεξικούς μαθητές στην κατάκτηση της δεξιότητας ανάγνωσης και γραφής. Για παράδειγμα στην Αγγλία τα ποσοστά της δυσλεξίας είναι ιδιαίτερα υψηλά καθώς η αγγλική γλώσσα παρουσιάζει δυσκολίες στην γραφο – φωνημική της αντιστοιχία (δηλ. δεν γράφουμε αυτό που διαβάζουμε πχ. Γράφουμε bike αλλά διαβάζουμε ¨μπάικ¨). Αυτό είναι ένα φαινόμενο που δυσκολεύει ιδιαίτερα του δυσλεξικούς μαθητές. Όσο πιο σύνθετη παρουσιάζεται η φωνολογία μιας γλώσσας τόσο υψηλότερα ποσοστά δυσλεξικών παρουσιάζονται.
Χαρακτηριστικά της Δυσλεξίας
Σύμφωνα με τον Πόρποδα (1997), τα χαρακτηριστικά της δυσλεξίας διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες:

Α) Ευδιάκριτα χαρακτηριστικά γενικής συμπεριφοράς
– Δυσκολία στη διάκριση αριστερού – δεξιού.
– Σύγχυση ως προς το κυρίαρχο χέρι – μάτι – πόδι.
– Δυσκολίες στην αντίληψη των εννοιών της διαδοχής, σειράς και διεύθυνσης.
– Ενδεχόμενη κινητική αδεξιότητα ή υπερκινητικότητα.
– Σύγχυση στην αντίληψη της έννοιας του χρόνου.
– Δυσκολία στην επανάληψη πολυσύλλαβων λέξεων και αριθμών με αντίστροφη σειρά.
– Ενδεχόμενη οπτικό-αντιληπτική λειτουργική ανωμαλία που μπορεί να εκδηλωθεί ως δυσκολία στη διάκριση μορφών και στην οπτική μνήμη. Δυσκολία στην αντιστοιχία οπτικών και ακουστικών ερεθισμάτων.

Β) Χαρακτηριστικά της ανάγνωσης
– Δυσκολία στη διάκριση διαφορετικών λέξεων, οι οποίες όμως περιλαμβάνουν τα ίδια γράμματα ( π.χ. ΤΗΣ-ΣΤΗ).
– Δυσκολία στην ανάγνωση και προφορά ασυνήθιστων λέξεων.
– Λαθεμένη προφορά φωνηέντων.
– Καθρεπτική ανάγνωση (π.χ. η λέξη «ΑΧ» διαβάζεται «ΧΑ»).
– Παρεμβολή άσχετων φωνημάτων κατά την ανάγνωση των λέξεων.
– Αντικατάσταση μιας λέξης από άλλη με παρόμοια σημασία (π.χ. γράφει το κείμενο: «σκοτεινός» και διαβάζει το παιδί «μαύρος»).

Γ) Χαρακτηριστικά της γραφής- ορθογραφίας

– Ακαταστασία, με αποτέλεσμα οι λέξεις να είναι δυσανάγνωστες.
– Ατελή ευθυγράμμιση των λέξεων πάνω στο χαρτί.
– Γράμματα ή λέξεις γραμμένα καθρεπτικά.
– Χρήση κεφαλαίων γραμμάτων ανάμεσα στα μικρά.
– Παραλήψεις, επαναλήψεις και αντιμεταθέσεις γραμμάτων που αποτελούν τη λέξη.

Επίσης, άλλες δυσκολίες που παρουσιάζουν τα δυσλεξικά παιδιά σε ένα άλλο
συμβολικό σύστημα, αυτό της αριθμητικής είναι οι παρακάτω (Αναστασίου, 1998):
– Δυσκολίες στην εκμάθηση των πινάκων του πολλαπλασιασμού (ιδιαίτερα του 6χ,7χ, 8χ ).
– Προβλήματα σε νοερούς αριθμητικούς υπολογισμούς, γι’αυτό χρησιμοποιούν ως αντισταθμιστική στρατηγική το μέτρημα με τα δάχτυλα ή σημειώσεις σε ένα χαρτί.
– Σύγχυση των οπτικά όμοιων μαθηματικών συμβόλων π.χ.+ και χ, – και =, .
– Σύγχυση των οπτικά όμοιων αριθμών π.χ. 6 και 9, 16 με 61 ή 19 ή 91

Τέλος, στα χαρακτηριστικά συμπεριφοράς που συνήθως πλαισιώνουν παιδιά με δυσλεξία συναντάει κανείς συχνά ορισμένα από τα παρακάτω (Κουράκης,1997)
– Προκαταβολικό άγχος για τη μάθηση που ελέγχεται με γραφή και ανάγνωση.
– Τάση αποφυγής του γραψίματος.
– Συχνή διάσπαση της προσοχής.
– Συγκεχυμένη εικόνα αυτοαντίληψης.
– Τάση χαμηλής αυτοεκτίμησης, ιδιαίτερα στο σχολικό χώρο.
– Συχνά διαστήματα ονειροπόλησης.
– Περίοδος συναισθηματικής μόνωσης.
– Δυσκολία οπτικής και ακουστικής κωδικοποίησης ( εγγραφής ) στη μνήμη.
– Τάση συναναστροφής με μικρότερους.
– Δυσνόηση στην αντίληψη διαδοχής (ταξινόμηση, σειροθέτηση:πρότερο, ύστερο)
– Έντονη ενασχόληση με χειρωνακτικές/προσωπικές κατασκευές.
– Έκφραση μέσω χειρονομιών (δραστηριοποίηση μη λεκτικού), υπερκινητικότητα.
– Ενδείξεις ικανοποιητικού έως υψηλού βαθμού νοημοσύνης.
– Αυξημένη κρίση κατά τις περιγραφές και τις αφηγήσεις.
–
Τα χαρακτηριστικά της δυσλεξίας που αριθμούνται παραπάνω είναι συχνά σε πολλούς μαθητές της πρώτης σχολικής ηλικίας. Επιπλέον κάποια από αυτά αποτελούν χαρακτηριστικά και άλλων Μαθησιακών Δυσκολιών. Εάν λοιπόν ένα παιδί παρουσιάζει μερικά από τα παραπάνω χαρακτηριστικά δεν σημαίνει ότι έχει δυσλεξία. Πρέπει να συνεκτιμηθούν πολλοί παράγοντες και κυρίως η αναγνωστική ικανότητα του παιδιού η οποία πρέπει να υπολείπεται περίπου δύο χρόνια από την χρονολογική ηλικία του παιδιού. Δηλαδή εάν ένα παιδί με δυσλεξία πηγαίνει Δ΄ τάξη η αναγνωστική του ικανότητα μοιάζει με του παιδιού της Β΄τάξης.
Συμπεράσματα
Διαβάζοντας όλα τα παραπάνω πρέπει να υπογραμμίσουμε μερικά σημεία:
1. Η δυσλεξία στην πραγματικότητα έχει πολύ μικρά ποσοστά εμφάνισης στον μαθητικό πληθυσμό. Είναι πιο συχνό να παρουσιάζει το παιδί μας κάποια άλλη μαθησιακή δυσκολία παρά την δυσλεξία.
2. Πρόκειται για μια νευρολογική διαταραχή. Έχει σχέση με την οργάνωση των πληροφοριών στον εγκέφαλο. Με άλλα λόγια το παιδί θα γεννηθεί με την δυσλεξία και θα ζήσει όλη του την ζωή με αυτήν.
3. Υπάρχει κληρονομική προδιάθεση.
4. Δεν μπορούμε να καταλάβουμε ένα δυσλεξικό μαθητή από τον τρόπο που μιλάει ή σκέφτεται. Ούτε να διαγνώσουμε την δυσλεξία πριν το παιδί μπει στο Δημοτικό Σχολείο. Η ασφαλέστερη διάγνωση της δυσλεξίας γίνεται όταν το παιδί είναι τουλάχιστον στην Γ’ – Δ’ τάξη του Δημοτικού.
5. Οι δυσλεξικοί μαθητές είναι παιδιά με φυσιολογική νοημοσύνη.
Μερικοί λόγοι που οι γονείς προτιμούν την δυσλεξία
Οι γονείς όταν έρχονται αντιμέτωποι με τις μαθησιακές δυσκολίες του παιδιού τους είναι λογικό και φυσιολογικό να αναστατώνονται, να θυμώνουν, να απορρίπτουν γνώμες που τους αγχώνουν και να καταλήγουν σε διαγνώσεις που τους βολεύουν.
Η δυσλεξία είναι μια διαταραχή πολυδιαφημιζόμενη η οποία έχει στα διαγνωστικά της κριτήρια το υψηλό νοητικό δυναμικό του παιδιού. Αυτό σημαίνει ότι το δυσλεξικό παιδί είναι ένα έξυπνο παιδί με εγγενείς δυσκολίες στη γραφή. Η διάγνωση αυτή αρέσει λοιπόν στους γονείς γιατί αφ’ ενός τους καθησυχάζει ότι έχουν ένα έξυπνο παιδί και αφ’ ετέρου τους απαλλάσσει από τις ευθύνες καθώς υπάρχει από την γέννηση του παιδιού.
Επιπροσθέτως, το πρώτο μέσο που δίνει πληροφορίες άμεσα και χωρίς κόπο είναι το διαδίκτυο. Και όπως φάνηκε και παραπάνω τα συμπτώματα που φανερώνουν την δυσλεξία είναι πολύ κοινά σε μεγάλο ποσοστό του μαθητικού πληθυσμού. Χρειάζεται όμως επιστημονική γνώση και εμπειρία για να διαγνωστεί η δυσλεξία. Οι γονείς εύκολα καταλήγουν από μόνοι τους να θεωρήσουν το παιδί τους δυσλεξικό στηριζόμενοι μόνο σε κάποια χαρακτηριστικά που διαπιστώνουν.
Τέλος, το παιδί που έχει διάγνωση δυσλεξίας αποκτά το δικαίωμα να εξετάζεται προφορικά αντί γραπτά στις εξετάσεις του γυμνασίου και του λυκείου. Αυτό είναι πραγματικά πλεονέκτημα για τα παιδιά που έχουν δυσλεξία, καθώς ο γραπτός λόγος του γεμίζει άγχος και τους χρειάζεται πολύ περισσότερο χρόνο για να τελειώσουν τις γραπτές εργασίες τους.

Τι κάνουμε για να διαπιστώσουμε την πραγματική δυσλεξία του παιδιού μας ή τις μαθησιακές του δυσκολίες.
Απευθυνόμαστε σε δάσκαλο/α ειδικής αγωγής, αλλιώς ονομάζεται ειδικός παιδαγωγός.
Ο δάσκαλος αυτός διδάσκει στα τμήματα ένταξης και έχει ειδικές γνώσεις και σπουδές στην ειδική αγωγή. Στην περιοχή της Σκύδρας δάσκαλο/α ειδικής αγωγής για την τρέχουσα σχολική χρονιά έχουν το 1ο και 2ο Δημοτικό Σχολείο Σκύδρας, το Δημοτικό Σχολείο Λιποχωρίου και το Δημοτικό Σχολείου Μαυροβουνίου. Ευρύτερα στο νομό έχουν μεγάλα σχολεία της Έδεσσας, των Γιαννιτσών, της Αριδαίας αλλά και ορισμένα χωριά γύρω από αυτές τις περιοχές.
Ο δάσκαλος ειδικής αγωγής έχει εκπαιδευτεί και έχει την ανάλογη εμπειρία ώστε να μας πει αν οι δυσκολίες που εμφανίζει το παιδί μας χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης ή όχι. Ο δάσκαλος αυτός σε συνεργασία με τον δάσκαλο της γενικής τάξης του παιδιού θα πάρει τις πληροφορίες που χρειάζεται για να έχει την γενική εικόνα του μαθητή και κατόπιν θα ανιχνεύσει τις δυσκολίες του παιδιού με ειδικά μαθησιακά τέστ. Έπειτα θα μας ενημερώσει αν πρέπει το παιδί να παραπεμθεί σε ειδική υπηρεσία της εκπαίδευσης ώστε να γίνει ολοκληρωμένη διάγνωση των δυσκολιών του παιδιού. Η υπηρεσία αυτή ονομάζεται ΚΕΔΔΥ είναι φορέας της εκπαίδευσης και εδρεύει στην Έδεσσα (υπάρχει στην πρωτεύουσα κάθε νομού). Για να εξεταστεί το παιδί πρέπει να προηγηθεί τηλεφωνικό ραντεβού στο οποίο ο γονέας θα κληθεί να δώσει τα στοιχεία του παιδιού. Η διαδικασία είναι δωρεάν και δεν απαιτείται η προσκόμιση κανενός εγγράφου. Στο ΚΕΔΔΥ της Έδεσσας το παιδί εξετάζεται από ένα δάσκαλο ειδικής αγωγής και ένα ψυχολόγο, ενώ οι γονείς μιλούν με μια κοινωνική λειτουργό.
Αντιμετώπιση της δυσλεξίας
Για την αντιμετώπιση της δυσλεξίας δεν υπάρχει ενιαία «θεραπευτική» μέθοδος, καθώς το κάθε παιδί παρουσιάζει μια διαφορετική μορφή της διαταραχής αυτής, με ιδιαίτερα συμπτώματα και χαρακτηριστικά (Μάρκου, 1996). Για να είναι αποτελεσματική η αντιμετώπιση, θα πρέπει να εφαρμόζεται εξατομικευμένα, να είναι δηλαδή προσαρμοσμένη στις εκπαιδευτικές ανάγκες κάθε παιδιού και να συμβαδίζει με το νοητικό-αντιληπτικό και μαθησιακό του επίπεδο (Μήτσιου, 2000). Αυτό που έχει μεγάλη σημασία στην αποτελεσματικότητα της αντιμετώπισης της δυσλεξίας είναι η διαρκής και συντονισμένη συνεργασία όλων των ειδικών που εμπλέκονται στη διαδικασία (ψυχολόγοι, λογοθεραπευτές, ειδικοί παιδαγωγοί) με το οικογενειακό περιβάλλον των παιδιών.
Στο σχολείο η αντιμετώπιση της δυσλεξίας είναι δουλειά του εκπαιδευτικού ειδικής αγωγής. Το παιδί που έχει διάγνωση δυσλεξίας φοιτά στο Τμήμα Ένταξης του σχολείου του, στο οποίο πηγαίνει κάποιες ώρες κατά τη διάρκεια του σχολικού ωραρίου. Οι ώρες αυτές θα συμφωνηθούν μεταξύ του δασκάλου της γενικής τάξης και του ειδικού εκπαιδευτικού ώστε να είναι ώρες που δεν διαταράσσουν την συμμετοχή του παιδιού στην τάξη του. Εκεί ο εκπαιδευτικός ειδικής αγωγής θα διδάξει στο παιδί την γραμματική, την ορθογραφία, την ανάγνωση και τα μαθηματικά μέσα από ειδικές τεχνικές και συγκεκριμένες ασκήσεις που βοηθούν να αντιμετωπιστούν οι δυσκολίες και να γίνει η μάθηση ευκολότερη και πιο προσιτή.
Στο σπίτι οι γονείς θα πρέπει να βοηθούν το παιδί σε θέματα οργάνωσης του διαβάσματός του αναφορικά με τον χρόνο, την ύλη που έχει να διαβάσει και τις εργασίες που έχει να κάνει. Ειδικές οδηγίες μπορεί να δώσει ο εκπαιδευτικός ειδικής αγωγής για όλα τα θέματα που αφορούν το δυσλεξικό παιδί. Επιπλέον θα προσαρμόσει τις οδηγίες του ακριβώς στις ανάγκες του παιδιού, στο χαρακτήρα και την προσωπικότητά του, καθώς δεν είναι όλοι οι δυσλεξικοί μαθητές το ίδιο, ούτε έχουν τις ίδιες δυσκολίες και ανάγκες. Η δυσλεξία είναι προσωπική υπόθεση για το κάθε παιδί.

Βιβλιογραφία
Αναστασίου, Δ. (1998). Δυσλεξία – Θεωρία και έρευνα, Όψεις πρακτικής, Τόμος Α’. Αθήνα. Εκδόσεις Ατραπός.
Μάρκου, Σ.Π. (1998). Δυσλεξία (4η Εκδ.). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Παντελιάδου, Σ. (2000). Μαθησιακές Δυσκολίες και Εκπαιδευτική Πράξη. Τι και Γιατί. Αθήνα. Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.
Παντελιάδου, Σ. & Μπότσας, Γ. (2007). Μαθησιακές Δυσκολίες. Βασικές έννοιες και χαρακτηριστικά. Βόλος. ΕΠΕΑΕΚ.
Πόρποδας, Κ. (1990). Δυσλεξία. Η ειδική διαταραχή στη μάθηση του γραπτού λόγου (ψυχολογική θεώρηση). Αθήνα, Πανεπιστήμιο Πατρών.
Πόρποδας, Κ. (1997). Η Ανάγνωση. Αθήνα, εκδόσεις του συγγραφέα.
Τζουριάδου, Μ. (1995). Παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες: μια ψυχοπαιδαγωγική προσέγγιση. Θεσσαλονίκη, Προμηθεύς.

Νικολαΐδου Ράνια
Δασκάλα Ειδικής Αγωγής
1ο Δημοτικό Σχολείο Σκύδρας
Nikolaidouran@yahoo.gr