Το έθιμο της χελιδόνας αναβίωσαν σήμερα 1η Μαρτίου οι μαθητές κι οι μαθήτριες της Α΄ τάξης τραγουδώντας χελιδονίσματα και φτιάχνοντας την χελιδόνα. Τα χελιδονίσματα είναι ένα αναβλαστικό έθιμο που λαμβάνει χώρα τον Μάρτιο, τον πρώτο μήνα της άνοιξης. Σκοπός του εθίμου είναι η υποβοήθηση της βλάστησης της γης.
Ο Μάρτιος, ο πρώτος μήνας της άνοιξης έχει συνήθως άστατο καιρό. Για τον λόγο αυτό και ο ελληνικός λαός έδωσε στον Μάρτη πολλά ονόματα: Μάρτης ο Κλαψόγελος, ο Πεντάγνωμος, ο Γδάρτης, ο Καψομάρτης, ο Ανοιξιάτης, ο Παλαβιάρης κ.ά., καθώς και πολλές παροιμίες: “Μάρτης, γδάρτης και καλός παλουκοκάφτης”, “Ο Μάρτης μια κλαίει και μια γελά”, “Αν ρίξει ο Μάρτης δυό νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα χαρά σε ‘κείνον τον ζευγά που ‘χει στη γη σπαρμένα”, “Τον Μάρτη ξύλα φύλαγε, μην κάψεις τα παλούκια” κ.ά.
Σύμφωνα με την παράδοση (όπως την κατέγραψε ο Νίκος Πολίτης το 1904) ο Μάρτης έχει δύο γυναίκες μία καλή, ανοιχτόκαρδη και γελαστή και μια σκουντουφλιάρα και θυμώδισσα που πάντα κλαίει. Κι όταν πάει στη γελαστή γίνεται κι ο καιρός γελαστός κι όταν πάει στη σκουντουφλιάρα ο καιρός χαλάει.
Σύμφωνα πάλι με τον λαό οι έξι πρώτες μέρες του Μάρτη λέγονται δρίμες γιατί λόγω του άσχημου και άστατου καιρού είναι επικίνδυνες για διάφορες ασθένειες. Επίσης οι μανάδες επειδή ξέρουν τις βλαβερές συνέπειες του ήλιου που κάνει την εμφάνισή του τον Μάρτη κι η θερμοκρασία ανεβαίνει προφυλάσσουν τα παιδιά τους φορώντας τους ένα βραχιολάκι, τον “Μάρτη” φτιαγμένο από άσπρη και κόκκινη συνήθως κλωστή. Τα παιδιά το φοράνε μέχρι να δούνε τα πρώτα χελιδόνια. Τότε θα κρεμάσουν το βραχιόλι στο κλαδί ενός δέντρου για να το πάρουν τα χελιδόνια που φτιάχνουν τη φωλιά τους. Σε άλλες περιπτώσεις τα παιδιά φοράνε τον “Μάρτη” μέχρι την Ανάσταση και τον κρεμάνε στο φιτίλι της λαμπάδας τους για να καεί.
Έθιμα του Μάρτη:
Τρίπολη: την παραμονή της 1ης Μαρτίου οι κάτοικοι διώχνουν τον χειμώνα βάζοντας έναν ηλικιωμένο να παριστάνει τον Φεβρουάριο καβάλα σ’ έναν γάιδαρο. Τα παιδιά τον ακολουθούν φωνάζοντας: “Όξω κουτσοφλέβαρε, να ρθει ο Μάρτης με χαρά και με πολλά λουλούδια”.
Θράκη: την πρώτη μέρα του Μάρτη οι γυναίκες σπάνε στην αυλή κεραμικά σκεύη λέγοντας: “Όξω ψύλλοι και κοριοί, μέσα ‘γεια, μέσα χαρά. Έμπα καλόχρονε, έβγα κακόχρονε”.
Αιάνη Κοζάνης: Τα παιδιά την πρώτη μέρα του Μάρτη και της άνοιξης τραγουδούν τα παρακάτω κάλαντα, τα Χελιδονίσματα κρατώντας ένα ξύλινο χελιδόνι στερεωμένο σε μια ξύλινη βάση.
Με τον ίδιο τρόπο καλωσορίζουν τα παιδιά την άνοιξη και σε άλλα μέρη της Ελλάδας. Τα τραγούδια τους παρουσιάζουν ομοιότητες και διαφορές τόσο στον στίχο όσο και τη μουσική.
