” Εκφοβισμός και Σχολική Βία”, της Τακτικού Βασιλικής

Ο γνωστός σε όλους μας όρος “Bullying” στα ελληνικά μεταφράζεται ως εκφοβισμός. Ουσιαστικά πρόκειται για μια συμπεριφορά που χαρακτηρίζεται από επιθετικότητα η οποία κυμαίνεται από λεκτικά σχόλια έως και πράξεις βίας. Μπορεί δηλαδή να είναι φυσική, λεκτική, σωματική, σεξουαλική παρενόχληση με στόχο να προκληθεί άγχος, φόβος, θλίψη, απομόνωση ή και πόνος.
Ο εκφοβισμός κάνει την εμφάνιση του από τη σχολική ηλικία και την εφηβεία. Η επιθετική συμπεριφορά του θύτη συνήθως στοχοποιεί ένα άτομο είτε με άμεσο είτε με έμμεσο τρόπο. Ο εκφοβισμός προκαλείται χωρίς κάποιο ερέθισμα δηλαδή το θύμα δεν συμπεριφέρεται κατά τέτοιο τρόπο ώστε να πρέπει να τον περιορίσουν, δεν θεωρείται επικίνδυνο άτομο.
Συγκεκριμένα, μπορούμε να παρατηρήσουμε μια εμφανή παρενόχληση προς το άτομο-θύμα είτε μια συγκεκαλυμμένη. Το δεύτερο αυτό είδος της συγκεκαλυμμένης επίθεσης υλοποιείται με την απομόνωση του θύματος και η  συμπεριφορά και στα δύο είδη εκφοβισμού επαναλαμβάνεται συστηματικά. Αναλυτικά η απομόνωση επιτυγχάνεται με την παρότρυνση και των συνομηλίκων να μην αλληλεπιδρούν με το θύμα κάτι που στο χώρο της ψυχολογίας ονομάζεται κοινωνική περιθωριοποίηση. Όσο περισσότερες επιθέσεις γίνονται τόσο ο θύτης παίρνει δύναμη και το θύμα χάνει.
Με άλλα λόγια ο θύτης επιτυγχάνει το στόχο του εκφοβισμού και ενθαρρύνεται να ξανά συμπεριφερθεί άσχημα ενώ από την άλλη το θύμα μην μπορώντας να υπερασπιστεί τον εαυτό του σχηματίζει την άποψη ότι δεν θα είναι ανήμπορο και την επόμενη φορά κι έτσι γίνεται ακόμα πιο δύσκολο να αντιδράσει και να υπερασπιστεί τον εαυτό του.
Σύμφωνα με έρευνες το προφίλ του θύτη αντιστοιχεί σε ένα άτομο κοινωνικό, εξωστρεφές, που πιθανώς να διαθέτει ακαδημαϊκά ή αθλητικά προσόντα. Παρουσιάζεται να έχει αυτοπεποίθηση και ισχυρό αίσθημα αυτοασφάλειας. Επιδεικνύει ανωτερότητα εαυτού και έχει υποβαθμισμένες αντιλήψεις για τους γύρω του. Είναι ένα άτομο οξύθυμο που αδυνατεί να διαχειριστεί τα αισθήματα θυμού του και ενστερνίζεται απόψεις υπέρ της άσκησης βίας. Επίσης, αρέσκεται στο να είναι αρχηγός, να εξουσιάζει και να επιβάλει τις απόψεις του χωρίς να ακούει των άλλων. Άρα μιλάμε για ένα άτομο εξαιρετικά δημοφιλές που γίνεται αποδεκτός από τους συνομηλίκους του κι έτσι ενισχύεται η άσχημη συμπεριφορά του με αποτέλεσμα να την επαναλαμβάνει. Στην πραγματικότητα αυτό που φοβάται περισσότερο είναι η απόρριψη των συνομηλίκων του. Προέρχεται από γονείς με αυταρχικό ή αδιάφορο γονεϊκό στυλ.
Από την άλλη το θύμα είναι ένα άτομο με εσωτερικευμένη συμπεριφορά, παρουσιάζεται πιο ντροπαλό, ήπιων τόνων, που δεν μπορεί επιβληθεί και φαίνεται να έχει χαμηλή αυτοπεποίθηση. Συνήθως δυσκολεύονται να επικοινωνήσουν και να συνάψουν στενές σχέσεις, είναι πιο μοναχικά άτομα και παρουσιάζονται κοινωνικά αδέξιοι. Το μόνο κοινό που έχουν με το θύτη είναι ότι μοιράζονται τον ίδιο φόβο. Συγκεκριμένα θύτες και θύματα φοβούνται έντονα την απόρριψη και απομόνωση από τους συνομήλικους.
Κυρίως μιλάμε για άτομα που φαινομενικά τείνουν να υστερούν σε κάτι σε σχέση με την υπόλοιπη ομάδα, είτε σωματικά, είτε μαθησιακά, είτε είναι διαφορετικοί πχ κατάγονται από άλλη χώρα, έχουν άλλη θρησκεία. Προέρχονται από υπερπροστατευτικούς γονείς που παρουσιάζονται όμως και συναισθηματικά ασταθείς.
Με τις συστηματικές επιθέσεις  το θύμα χάνει όλο και περισσότερο την αυτοπεποίθηση του ενώ η αυτοπεποίθηση του θύτη ενισχύεται. Το σχολείο γίνεται μια προσωπική κόλαση αλλά λόγω της αδυναμίας του να επικοινωνήσει και να εκφραστεί πολλές φορές μπορεί να μην γίνει αντιληπτό το πρόβλημα του και να μην δοθεί η ανάλογη σημασία.
Ωστόσο, πρέπει να τονιστεί ότι ο εκφοβισμός στο σχολικό περιβάλλον αποτελεί δυστυχώς ένα ομαδικό φαινόμενο. Οι συμμαθητές και οι συνομίληκοι ξέρουν πολύ καλά τι συμβαίνει και η αντικοινωνική αυτή συμπεριφορά ενδέχεται επηρεάσει και αυτούς. Δηλαδή εκτός από το θύμα οι συνομήλικοι παρατηρώντας την επίθεση και βλέποντας ο ένας τον άλλον που δεν κάνει μια άμεση κίνηση να την σταματήσει θεωρούν ότι είναι ανήμποροι ότι κανένας δεν είναι τόσο δυνατός όσο ο θύτης, νιώθουν τύψεις που δεν βοηθάνε το θύμα αλλά δεν μπορούν και να το εντάξουν στην ομάδα γιατί πιστεύουν ότι θα δεχτούν μια ανάλογη επίθεση.
Στην πραγματικότητα ο ένας συμμαθητής παρατηρώντας τον άλλον περιμένουν κάποιος να δράσει και στην πραγματικότητα μένουν όλοι άπραγοι. Φαίνεται ότι υπάρχει  μια δυναμική αλληλεπίδραση όλης της τάξης. Το αποτέλεσμα ωστόσο είναι να αναπτύσσεται μια διαστρεβλωμένη αντίληψη της κοινωνίας γενικότερα και της επιβολής εξουσίας αλλά και αισθήματα άγχους, αυτοενοχής, χαμηλής αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίμησης.

Βασιλική Τακτικού, Ψυχολόγος στα Σχολεία της Πρωτοβάθμιας Εκπ/σης Σκιάθου