ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

(Το Μέγαρο της δούκισσας της Πλακεντίας ή Βίλα Ιλίσια)

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΞΕΝΑΓΗΣΗ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ

Η δούκισσα Σοφία Μπαρμπέ ντε Μπαρμπουά γεννήθηκε το 1785 στη Φιλαδέλφεια των Η.Π.Α. η κόρη του Γάλλου διπλωμάτη μαρκησίου Φρανσουά  Μπαρμπέ ντε Μπαρμπουά.

Όταν μεγάλωσε η Γαλλίδα ευγενής, παντρεύτηκε τον υπασπιστή του Ναπολέοντα του Α΄ δούκα Σαρλ Λεμπρέν και απέκτησε μαζί του μια κόρη την Ελίζα που την υπεραγαπούσε.

Ο γάμος τους δεν πέτυχε και η δούκισσα έφυγε για την Ελλάδα, την οποία έμαθε να θαυμάζει και να αγαπά:

• Από τα διαβάσματα της για την αρχαιότητα
• Εξαιτίας της επίδρασης που είχε στη σκέψη της η επαφή της με τον ποιητή Καζιμίρ Ντελαβίν που της ενέπνευσε έντονα φιλελληνικά συναισθήματα και, φυσικά,
• Λόγω του αγώνα των Ελλήνων για την απελευθέρωση τους από τον οθωμανικό ζυγό.

   Αρχικά στα 1830 εγκαταστάθηκε στο Ναύπλιο απ’ όπου βοήθησε στην οργάνωση της στοιχειώδους εκπαίδευσης του νεοσύστατου ελληνικού κράτους.

   Στην Αίγινα ίδρυσε μέσα στο Ορφανοτροφείο (Φυλακές) αλλά και στήριξε οικονομικά το πρώτο Σχολείο Θηλέων της χώρας με 32 μαθήτριες και μια δασκάλα. Επίσης ασχολήθηκε με φιλανθρωπικό έργο.

Αναμείχθηκε στην πολιτική, υποστηρίζοντας το γαλλόφιλο Ιω. Κωλέττη, και διαφώνησε με την πολιτική του Καποδίστρια, ενώ τάχτηκε, ακόμη και μετά τη δολοφονία του, στο πλευρό των Μαυρομιχαλαίων με τους οποίους διατηρούσε πολύ φιλικές σχέσεις.

Στην Αθήνα εγκαταστάθηκε οριστικά το 1837, μετά τον πρόωρο θάνατο της κόρης της από φυματίωση.

Στην Αττική γη αγόρασε μεγάλες εκτάσεις γης και ανέθεσε στο μεγάλο Έλληνα αρχιτέκτονα Σταμάτη Κλεάνθη, που είχε σπουδάσει στην Ακαδημία Αρχιτεκτονικής του Βερολίνου κοντά σε σπουδαίους δασκάλους, την οικοδόμηση έξι κτιρίων, μεταξύ των οποίων το Καστέλο της Ροδοδάφνης (στην Πεντέλη) και η Βίλα Ιλίσια (δίπλα στον Ιλισό ποταμό που σήμερα η κοίτη του έχει καλυφθεί με μπετόν και δε φαίνεται), το χειμερινό της ανάκτορο.

   Η οικοδόμηση του τελευταίου κτιρίου, που συνδυάζει στοιχεία ρομαντισμού και κλασικισμού, άρχισε το 1840 και ολοκληρώθηκε το 1848. Η δούκισσα έζησε σ’ αυτό μέχρι το θάνατό της, το 1854.  Μετά από λίγο το κτιριακό συγκρότημα (μιας και δεν είναι ενιαίο κτίριο) περιήλθε στο ελληνικό κράτος και στέγασε για αρκετά χρόνια στρατιωτικές υπηρεσίες, καθώς και για λίγο (3 χρόνια) τη Σχολή Ευελπίδων. Από το 1930 λειτουργεί ως Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο.

Το παλαιό ιστορικό κτίριο έχει δύο ορόφους και υπόγειο και σήμερα η μουσειακή του χρήση έχει διαφοροποιηθεί, αφού μπορεί φιλοξενεί και περιοδικές εκθέσεις.

Εκτός από το κυρίως οικοδόμημα της δούκισσας έχουν χτιστεί νέες πτέρυγες, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Μάνου Περράκη, μερικές αίθουσες των οποίων από τις οποίες και κάτω από το ανάκτορο. Ο αρχιτέκτονας εκμεταλλεύτηκε την κλίση του εδάφους και δημιούργησε ένα σύγχρονο μουσείο.

ΛΙΓΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΑ ΕΚΘΕΜΑΤΑ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

1. Ο ΟΡΦΕΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ

Ο Ορφέας, αυτή η αγαπητή και σεβαστή μορφή της ελληνικής μυθολογίας που γοήτευε με τη μουσική του τα άγρια θηρία αλλά και τους ανθρώπους. Εδώ παριστάνεται καθιστός με τη λύρα στα χέρια του, ανάμεσα σε πραγματικά και μυθικά ζώα που δείχνουν να τον ακούνε μαγεμένα.

Ο Ορφέας χρησιμοποιήθηκε από τους Χριστιανούς ως σύμβολο του Χριστού που γοήτευε τους ανθρώπους με το λόγο του.

   Είναι από λευκό μάρμαρο και προέρχεται από την Αίγινα και χρονολογείται μεταξύ των 4^ου – 5^ου αι. μ.Χ..

Γνωρίζουμε ότι βρέθηκε στην Αίγινα το 1885 αλλά δε γνωρίζουμε ούτε πού ακριβώς ούτε από ποιον, κι αυτό γιατί, κατά πάσα πιθανότητα, είναι προϊόν λαθρανασκαφής.

   Παλαιότερα θεωρείτο ως ταφική στήλη αλλά νεότερα ευρήματα και επιστημονικές έρευνες το κατατάσσουν στα τραπεζοφόρα.

   Ο όρος τραπεζοφόρο χρησιμοποιείται στην αρχαιολογία για κάθε τύπο στηρίγματος τραπεζιού που φέρει πλαστική ή άλλου είδους διακόσμηση.

Οι αρχαιολόγοι έχουν αποφανθεί ότι το γλυπτό δεν έχει κατασκευαστεί στην Αίγινα, αφού δεν έχει βρεθεί τίποτα άλλο παρόμοιο στο νησί.

Έχουν όμως ανακαλυφθεί τέτοιου είδους γλυπτά σε άλλα μέρη της ανατολικής και νότιας Μεσογείου και πιστεύεται για πολλούς λόγους ότι κατασκευάστηκε σε μικρασιάτικο εργαστήριο και από αυτό μεταφέρθηκε στην Αίγινα.

Εκτός από τις πολλές αρχαιοελληνικές επιδράσεις που έχει το γλυπτό (όπως ο μύθος του Ορφέα, η Σφίγγα, η κουκουβάγια και ο αετός, που είναι σύμβολα των θεών του Ολύμπου, κ.ά.), διακρίνονται και ανατολίτικες επιδράσεις. Υπάρχει το κάλυμμα της κεφαλής του Ορφέα που είναι ένας φρυγικός σκούφος, μια μαϊμού και χαμηλότερα στο αριστερό μέρος του γλυπτού ένας ελέφαντας. Έντονα Ανατολή θυμίζει και η διάτρητη κατασκευή του γλυπτού, όπως στα ινδουιστικά ξυλόγλυπτα. Ο καθηγητής Ξυγγόπουλος θεωρεί ότι υπάρχουν και κοπτικές επιδράσεις.

2. Ο ΚΑΛΟΣ ΠΟΙΜΗΝ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΟΥ

Υπάρχει ο Μοσχοφόρος που βρέθηκε στην Ακρόπολη των Αθηνών είναι από μάρμαρο του Υμηττού και χρονολογείται μεταξύ 570 – 560 π.Χ.. Εκτίθεται στο σήμερα στο Μουσείο της Ακρόπολης στην Αθήνα.

Ο Καλός Ποιμένας από την Κόρινθο που έχει φτιαχτεί σύμφωνα με τον τύπο του Μοσχοφόρου, χρονολογείται στους πρωτοβυζαντινούς χρόνους και κατατάσσεται κι αυτός στα τραπεζοφόρα.

Συμπέρασμα: Και στα δύο γλυπτά (Ορφέα και Καλό Ποιμένα) υπάρχουν πολλές και έντονες αρχαιοελληνικές επιδράσεις. Οι Χριστιανοί καλλιτέχνες, τουλάχιστον μέχρι την εποχή του αυτοκράτορα Ιουστινιανού, ήταν φανερά επηρεασμένοι από την τέχνη της κλασικής αρχαιότητας από την οποία αντλούσαν στοιχεία με τα οποία «έντυναν» τη χριστιανική τους θεματολογία.

Αλλά σημαντικά εκθέματα του Μουσείου είναι πολύτιμες εικόνες και ψηφιδωτά, σκεύη καθημερινής χρήσης, κοσμήματα, μαρμάρινες χριστιανικές σαρκοφάγοι με πλούσιο ανάγλυφο διάκοσμο, ιερά σκεύη και αριστουργηματικά δείγματα χρυσοκεντητικής, καθώς και τμήματα από την παλαιοχριστιανική βασιλική του Ιλισού, κ.ά..

.Το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών

DUCHESSE SOPHIE DE PLAISANCE LEBRUN

Φιλαδέλφεια Η.Π.Α. 1785-Αθήνα 1854

Κείμενο – επιμέλεια φυλλαδίου: Άννα Ρόδη