ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΛΑΝΤΑ, ΕΙΝΑΙ ΠΑΝΟΜΟΙΟΤΥΠΑ – ΜΕ ΜΙΚΡΕΣ ΠΑΡΑΛΛΑΓΕΣ – ΜΕ ΤΑ ΣΗΜΕΡΙΝΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ…
«Eιρεσιώνη σύκα φέρει και πίονας άρτους και μέλι εν κοτύλη και έλαιον αναψήσασθαι και κύλικ’ εύζωρον, ως αν μεθύουσι καθεύδη…» Πλούταρχος (Θησ.22)
«Η ειρεσιώνη(> είρος = έριο = μαλλί) σού φέρνει σύκα και αφράτα σταρένια ψωμιά και μέλι στο ποτήρι και λάδι για να ψήσεις και κανάτα ξέχειλη (με κρασί) για να μεθύσεις και να κοιμηθείς…»
Μ’ αυτό το καλεστικό άσμα, ομάδες αγοριών – σε πολλά μέρη της αρχαίας Ελλάδας όπως στη Σάμο και στην Αθήνα – γυρνούσαν από σπίτι σε σπίτι και ενημέρωναν για τη γιορτή του Πύθιου Απόλλωνα κρατώντας στα χέρια τους κλαδιά ελιάς ή δάφνης περιτυλιγμένα με λευκό μαλλί (πεπλεγμένος ερίοις) και στολισμένα με κόκκινες ταινίες – κορδέλες, κάθε είδους καρπούς (ακρόδρυα – παντοδαπούς των εκ γης καρπών) – τα πρωτόλεια των εσοδειών – κρεμασμένους με σπάγκους, μικρές φιάλες – μπουκαλάκια με σύμβολα γονιμότητας δηλ. ελαιόλαδο, κρασί και μέλι.
Πάνω στα κλαδιά αυτά δένονταν, επίσης, τα λεγόμενα διακόνια δηλ. διάφορα αντικείμενα όπως ομοιώματα λύρας, ένα κύπελλο ή ένα κλαδί αμπέλου φτιαγμένα από ζύμη, κρίθινα κουλούρια και γλυκά καθώς και κάθε είδους άλλα ομοιώματα (…Αθηναίοι τω Απόλλωνι την καλουμένην ειρεσιώνην όταν ποιώσι, πλήττοντες λύραν τε και κοτύλην και κλήμα και άλλ’ άττα κυκλοτερή πλασσόμενα πέμματα (πλακούντες, γλυκίσματα) ταύτα καλούσι διακόνια. Τινές δε λέγουσι ζωμόν ποιόν, τινές δε μάζαν)(Σουίδας)
Το ικετευτικό άσμα των μικρών τραγουδιστών συνοδευόταν από έκκληση για κάποιο δώρο.
(Όταν τραγουδούσαν την ειρεσιώνη για το θεό Διόνυσο, κρατούσαν ομοίωμα καραβιού που παρίστανε τον ερχομό του θεού Διόνυσου.)
ΟΜΗΡΙΚΑ ΚΑΛΑΝΤΑ(ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΕΙΡΕΣΙΩΝΗΣ)- αρχαίο κείμενο
“Δώμα προσετραπόμεσθ’ ανδρός μέγα δυναμένοιο,
ος μέγα δύναται, μέγα δε βρέμει, όλβιος αιεί,
αυταί ανακλίνεσθε θύραι. Πλούτος γαρ έσεισι
πολλός, συν πλούτω δε και ευφροσύνη τεθαλυία,
ειρήνη τ’ αγαθή. Όσα δ’ άγγεα, μεστά μεν είη,
κυρβαίη δ’ αιεί κατά καρδόπου έρπει μάζα…
………………………………………………………………………………..
“Ει μεν τι δώσεις ει δε μη, ουχ εστήξομεν
ου γαρ συνοικήσοντες ενθάδ’ ήλθομεν”.
ΟΜΗΡΙΚΑ ΚΑΛΑΝΤΑ(ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΕΙΡΕΣΙΩΝΗΣ)- μετάφραση
“Σ’ αυτό το σπίτι πού ’ρθαμε του πλουσιονοικοκύρη
ας ανοιχτούν οι πόρτες του να μπει ο πλούτος μέσα
να μπει άφθονη η χαρά κι η ποθητή ειρήνη
για να γεμίσουν τα σταμνιά, κι οι χωματένιες κύρβεις
και να φουσκώσει η σκάφη του ζυμάρι κριθαρένιο…
…………………………………………………………………………………….
Είτε μας δώσεις κάτι, είτε όχι, εμείς δε θα καθίσουμε
γιατί δεν ήλθαμε εδώ για να συγκατοικήσουμε …”
ΣΗΜΕΡΙΝΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΘΡΑΚΗΣ
“Στο σπίτι ετούτο πού ’ρθαμε του πλουσιονοικοκύρη
ν’ ανοίξουνε οι πόρτες του να μπει ο πλούτος μέσα
να μπει ο πλούτος κι η χαρά κι η ποθητή ειρήνη
και να γεμίσουν τα σταμνιά μέλι, κρασί και λάδι
κι η σκάφη του ζυμώματος με φουσκωτό ζυμάρι…
…………………………………………………………………………………….
Εμείς εδώ δεν ήρθαμε να φάμε και να πιούμε
μόνε σας αγαπήσαμε κι ήρθαμε να σας δούμε.
Το κλαδί το ίδιο με τα ποικίλα του εξαρτήματα, ήταν ένα ευανάγνωστο σύμβολο αφθονίας των καρπών και όταν έμπαινε σ’ ένα σπίτι, έφερνε μαζί του ευχές για δύναμη, υγεία, πλούτο και ευλογία.
Αυτά τα κλαδιά (θαλλοί) λέγονταν ειρεσιώνες και τις στόλιζαν, περιφέροντάς τες τα παιδιά τα οποία είχαν και τους δυο γονείς τους εν ζωή (αμφιθαλή) σε γιορτές όπως τα Πυανέψια και τα Θαργήλια.
Κατά τα Πυανέψια > κύαμοι, πύαμοι = κουκιά + έψω (= βράζω) (Πυανεψιών, 15 Οκτωβρίου – 15 Νοεμβρίου, τέταρτος μήνας του αττικού έτους), μετά την περιφορά τους, οι ειρεσιώνες τοποθετούνταν έξω από τη θύρα του ναού του Απόλλωνα (πύθιον – σπήλαιο, ιερό του Πύθιου Απόλλωνα στη Β.Δ. πλευρά της Ακρόπολης) αλλά και έξω από τις θύρες των αθηναϊκών σπιτιών για ένα ολόκληρο χρόνο, έθιμο παλιό για την αποτροπή κάποιου λοιμού, για να ικετεύει για ευλογία αγαθών από τη νέα σπορά ως τη συγκομιδή, να φέρνει κάθε τι καλό αλλά και να διώχνει το κακό όλη τη χρονιά…
Κατά τη διάρκεια της πομπής των Θαργηλίων – Θαργηλίων > θάργηλος = χυλός, ψωμί ή γλυκό από τους καρπούς της πρώτης συγκομιδής, Θεργηλίων > θέρος και ήλιος (Θαργηλιών, 15 Μαΐου – 15 Ιουνίου, ενδέκατος μήνας του αττικού έτους), γιορτές αφιερωμένες στον Ήλιο (γενέθλια του Θεού Απόλλωνα) και στις Ώρες (εποχές) προσφέρονταν στο θεό οι πρώτοι καρποί αλλά και η ειρεσιών, το αρχαίο ελληνικό δέντρο των γιορτών. Κατά τη διάρκεια της πομπής, με την ειρεσιώνη παρακαλούσαν τον Ήλιο και τις Ώρες για ευνοϊκές κλιματολογικές συνθήκες, καλή σοδειά και πλούτο. Το κάθε ένα από τα στοιχεία τα οποία τη στόλιζαν «ικέτευε» για ό,τι καλύτερο…
(Kείμενο – φωτογραφία: Μάνος Ι. Ελευθερίου – Σελ. fb: «Ταξίδι στην Αρχαία Ελλάδα»)
