Η 1η ενδοσχολική επιμόρφωση πραγματοποιήθηκε στον χωρο του σχολείου μας την Τετάρτη 25 Οκτωβρίου 2023, από τα Στελέχη Πρόληψης κ.κ. Βίκυ Καλαμοβράκα και Τασούλα Γουρουντή του Κέντρου Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας “Αθηνά Αφαία” της 4ης Δημοτικής Κοινότητας Δήμου Αθηναίων, με θέμα “Ο ρόλος της Οικογένειας και του Σχολείου στην οριοθέτηση και στη διαχείριση συγκρούσεων“. Αρκετοί γονείς καθώς και οι εκπαιδευτικοί του σχολείου που παρευρέθηκαν είχαν την ευκαιρία να συζητήσουν για θέματα όπως τη σχέση του παιδιού με την οικογένεια, τη σχέση του παιδιού με τους συνομηλίκους, το bullying, την επιθετικότητα, την τιμωρία και την πειθαρχία στην οικογένεια.
Παρακάτω παρατίθενται τα βασικά σημεία της επιμόρφωσης.
Η οικογένεια αποτελεί μια δυναμική ομάδα στην οποία η συμπεριφορά του κάθε μέλους έχει επίδραση και στα υπόλοιπα μέλη. Επιπλέον, η οικογένεια είναι η πρώτη ομάδα κοινωνικοποίησης στην οποία το νήπιο αναμένεται να αποκτήσει πληθώρα δεξιοτήτων για την μετέπειτα σχολική και κοινωνική ζωή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα και ίσως πιο σημαντικό, αποτελεί η συμβολή της οικογένειας στη σταδιακή αποδέσμευση του παιδιού από αυτήν και η ενθάρρυνση του για αυτοεξυπηρέτηση και αυτονομία τα οποία οι ενήλικες καλούμαστε να ενθαρρύνουμε.
Στο σχολείο οι σχέσεις που αναπτύσσει το νήπιο τόσο με τους εκπαιδευτικούς όσο και με τους συνομηλίκους έχουν ομοιότητες με τις σχέσεις στην οικογένεια. Συνεπώς και οι εκπαιδευτικοί, από την πλευρά τους, ενισχύουν το άτομο στην πορεία του προς την ανεξαρτησία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα για την ανάπτυξη της προσωπικότητας των νηπίων αποτελεί το ελεύθερο παιχνίδι στην τάξη. Τα νήπια, πέραν των οργανωμένων δραστηριοτήτων, ενθαρρύνονται να παίζουν ελεύθερα χωρίς την ανάμειξη του εκπαιδευτικού (εκτός αν υπάρχει σοβαρός λόγος) και να δημιουργούν ομάδες οι οποίες αργότερα θα καταλήξουν σε φιλίες. Στην ομάδα των συνομηλίκων τα παιδιά αποκτούν την αίσθηση του «ανήκειν». Στην πραγματικότητα οι συνομήλικοι «καθρεφτίζουν» στο παιδί την εικόνα του, με άλλα λόγια μέσα από τις σχέσεις με συνομήλικους από διαφορετικό κοινωνικό υπόβαθρο το νήπιο αναπτύσσει την αυτοαντίληψη του και λαμβάνει ανατροφοδότηση σχετικά με το ποιες συμπεριφορές είναι ή όχι αποδεκτές.
Η επιθετική συμπεριφορά είναι ένας τρόπος του νηπίου να εκφράσει τα συναισθήματα του. Τα ίδια τα νήπια δυσκολεύονται να κατανοήσουν τα συναισθήματα τους (πχ θυμός, ζήλια, άγχος) και να τα ελέγξουν. Υπάρχουν 2 μορφές επιθετικότητας:
α) Συντελεστική (που έχει σκοπό την διεκδίκηση)
β) Εχθρική (που έχει ως στόχο να πληγώσει για διεκδίκηση ή κυριαρχία)
Άλλα είδη επιθετικότητας:
. Επιθετικότητα ανταμοιβής ή έλλειψης οριοθέτησης
. Επιθετικότητα μάθησης (πρότυπο οι γονείς π.χ. επιθετικοί, μίμηση ηρώων – καρτούν)
. Επιθετικότητα ως αποτέλεσμα σημαντικών γεγονότων (π.χ. απώλεια)
Σε κάθε περίπτωση το νήπιο χρειάζεται να γνωρίσει τα συναισθήματά του και να μάθει να τα διαχειρίζεται με σκοπό την ρύθμιση τους. Οι ενήλικες χρειάζεται να ενισχύουν τις θετικές συμπεριφορές των παιδιών με σκοπό και τα ίδια να μάθουν ποιες είναι οι κοινωνικά αποδεκτές.
Το bullying ή αλλιώς σχολικός εκφοβισμός περιλαμβάνει επιθετικότητα και γίνεται επανειλημμένα και συστηματικά, ενώ προκαλεί ντροπή ή φόβο. Δεν πρέπει να χαρακτηρίζεται ως bullying ένα στιγμιαίο πείραγμα ή μια απλή σύγκρουση μεταξύ των παιδιών ιδιαίτερα όταν μετά υπάρχει μεταμέλεια. Ειδικότερα, προτείνεται η διαχείριση και η λύση των προβλημάτων να γίνεται από τα ίδια τα παιδιά, ενώ οι ενήλικες είναι προτιμότερο να παρεμβαίνουν όταν η σύγκρουση είναι σοβαρή και έχουν κατανοήσει την αιτία.
Στις περιπτώσεις που χρειάζεται να παρέμβουμε για να επιλυθεί μια σύγκρουση είτε μεταξύ συνομηλίκων είτε με πρωταγωνιστές εμάς και τα παιδιά είναι σημαντικό να χρησιμοποιούμε ήρεμη γλώσσα, να εξηγούμε την προβληματική κατάσταση και να αισθανόμαστε άνετα να εκφράσουμε τα συναισθήματά μας. Είναι σημαντικό να εστιάσουμε την προσοχή στην προβληματική κατάσταση και όχι στα πρόσωπα και να τονίσουμε τις συνέπειες. Κάποιες πρακτικές εκτόνωσης για τα παιδιά μπορεί να είναι:
- Σφίξιμο μαξιλαριού για εκτόνωση
- Ζωγραφική του συγκεκριμένου συναισθήματος (πχ θυμός)
- Ανάγνωση παραμυθιού σχετικά με το συναίσθημα ή την κατάσταση
Στην ηλικία των 4 ετών τα νήπια αισθάνονται πραγματικά παντοδύναμα και έτοιμα να κατακτήσουν τον κόσμο. Συχνά η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται σαν πρώτη εφηβεία. Τα παιδιά δυσκολεύονται να κάνουν πίσω, μπορεί να είναι επιθετικά, διεκδικούν και υπερασπίζονται τον εαυτό τους ενώ δεν έχουν ανεπτυγμένο το χαρακτηριστικό της ενσυναίσθησης. Στην πραγματικότητα, σε αυτή την ηλικία το τμήμα του εγκεφάλου (μετωπιαίος λωβός) που ελέγχει τις παρορμήσεις δεν είναι ακόμα ώριμο γι’ αυτό και με τους παραπάνω τρόπους, έχουν αρχίσει να επικοινωνούν σε όλα τα επίπεδα. Οι ενήλικες καλούνται να παίξουν τον ρόλο του ρυθμιστή αυτών των παρορμήσεων.
Συχνά την περίοδο αυτή οι ενήλικες αντιμετωπίζουν αυτές τις συμπεριφορές των παιδιών με τιμωρίες. Η τιμωρία συνδέεται με πόνο και στέρηση, είναι μια πράξη «εκδίκησης» και δεν εξηγεί την προβληματική συμπεριφορά ώστε να μπορέσει το παιδί να τη διαχειριστεί και να την επανορθώσει. Αντίθετα, η πειθαρχία συνδέεται με την οριοθέτηση και το πλαίσιο. Ποιες πράξεις είναι αποδεκτές και ποιες όχι, λειτουργεί σαν πρόληψη. Παίρνοντας αφορμή από την φύση θα λέγαμε ότι η πειθαρχία λειτουργεί σαν το κουκούλι που είναι κλειστό και πιεστικό, αλλα είναι απαραίτητο ώστε η κάμπια τελικά να μεταμορφωθεί σε πεταλούδα.
Οι ενήλικες δεν μπορούν να είναι φίλοι με τα παιδιά. Είναι παραπάνω γενιά από αυτά και έχουν εμπειρίες ζωής που τα παιδιά δεν έχουν, συνεπώς, έχουν εξουσία. Είναι σε θέση να μιλούν για τις ηθικές πράξεις καθώς και να ανακοινώνουν τα όρια και όχι να διαπραγματεύονται για αυτά. Για παράδειγμα δεν μπορούν να διαπραγματεύονται για το φαγητό, τον ύπνο, την υγιεινή, την οργάνωση και την συμπεριφορά! Η διαπραγμάτευση μπορεί να γίνει όταν το παιδί είναι σε μεγαλύτερη ηλικία και πιο ώριμο. Σε αυτή την φάση, χρειάζεται συνέπεια από τους ενήλικες και τήρηση και από τους ίδιους των ορίων (π.χ. χρόνος μπροστά στην οθόνη του κινητού). Τα όρια μας προστατεύουν όλους και η τήρηση των ορίων δεν είναι τιμωρία.