Ετικέτα: παρατήρηση

1) Το σχήμα της Γης

Σήμερα γνωρίζουμε ότι η γη είναι σφαιρική. Ποιες ήταν όμως οι αντιλήψεις για τη Γη στην πορεία του χρόνου;

Διάφοροι πολιτισμοί, όπως τις Βαβυλώνας και της Αρχαίας Αιγύπτου, πίστευαν ότι η Γη είναι επίπεδη.

ένας ταξιδιώτης φθάνει στο τέλος της 'επίπεδης γης' (1888)

Η απόρριψη αυτής της αντίληψης και η αντικατάστασή της από την αντίληψη μιας σφαιρικής Γης, ξεκίνησε από την αρχαία Ελλάδα.

“Ο Θαλής ο Μιλήσιος πίστευε ότι η Γη ήταν ένας επίπεδος δίσκος που επέπλεε σ’ έναν ωκεανό χωρίς όρια…”

Ο Παρμενίδης είχε συλλάβει την ιδέα μιας σφαιρικής γης.

Ο Πυθαγόρας, παρατηρώντας το σφαιρικό σχήμα της έκλειψης της σελήνης, υποστήριξε ότι η γη δεν θα μπορούσε να είναι ούτε επίπεδη ούτε κυλινδρική, παρά μόνο σφαιρική (το ίδιο υποστήριξε για όλα τα ουράνια σώματα).

2)     Κίνηση και ακινησία

Το 1543 δημοσιεύτηκε το βιβλίο De revolutionibus orbium coelestium (Περί της περιστροφής των ουρανίων σφαιρών) του Κοπέρνικου που άλλαξε την πορεία της επιστήμης. Στο βιβλίο αυτό ο Κοπέρνικος υποστηρίζει ότι η Γη κινείται γύρω από τον Ήλιο.

Μέχρι τότε κυριαρχούσε το Πτολεμαϊκό γεωκεντρικό σύστημα, το οποίο υποστήριζε ότι η γη είναι ακίνητη και γύρω της κινούνται ο ήλιος, η σελήνη και οι άλλοι πλανήτες ή απλανείς αστέρες. Το σύστημα αυτό βασιζόταν στον «αφελή εμπειρισμό» της άμεσης παρατήρησης.

ο κόσμος βάσει της αντίληψης του Πτολεμαίου

Ο Κοπέρνικος υποστήριξε ότι η κίνηση του ήλιου είναι μια ψευδαίσθηση, και στην πραγματικότητα η Γη κινείται γύρω από τον Ήλιο (ηλιοκεντρικό μοντέλο) και στήριξε το μοντέλο του σε μαθηματικές μετρήσεις.

Στα επόμενα χρόνια νέες αστρονομικές παρατηρήσεις από τον Κέπλερ και τον Γαλιλαίο (με το νέο όργανο που ανακάλυψε, το τηλεσκόπιο), ενίσχυσαν, διόρθωσαν και επιβεβαίωσαν το ηλιοκεντρικό μοντέλο.

3)     Γιατί νομίζουμε ότι κινείται ο ήλιος και όχι η γη;

Πώς βλέπω τη Γη όταν είμαι στο χώμα και πώς τη βλέπω όταν ανεβαίνω σε ένα αεροπλάνο ή σε ένα διαστημόπλοιο; Τι είναι αυτό που αλλάζει; Αλλάζει η Γη ή η θέση από την οποία εγώ τη βλέπω;

Όταν είμαι σε ένα λιβάδι και περνάει ένα τρένο τι βλέπω; Βλέπω ένα τρένο να περνάει. Όταν όμως είμαι επάνω στο τρένο και κοιτάζω από το παράθυρο τότε τι βλέπω; Βλέπω να περνούν τα λιβάδια. Κινούνται τα λιβάδια; Τι είναι αυτό που άλλαξε στις δύο υποθέσεις μας; Η θέση του παρατηρητή.

Συμπέρασμα: Κάθε παρατήρηση είναι σχετική με τη θέση (το χώρο ή το χρόνο) στην οποία βρίσκεται ο παρατηρητής.

ΕΠΙΜΕΤΡΟ (για γονείς)

Α) Η αντίληψη των παιδιών για τον κόσμο είναι ανάλογη της αντίληψης της ανθρωπότητας στην πορεία του χρόνου. Είναι σαν να ξαναγράφεται από κάθε άτομο η εξέλιξη της γνώσης της ανθρωπότητας. Τα παιδιά μαθαίνουν μόνο όταν επανεφευρίσκουν τη γνώση.

«Τα παιδιά κατανοούν μόνο αυτά που επινοούν τα ίδια, γι’ αυτό κάθε φορά που προσπαθούμε να τα διδάξουμε κάτι υπερβολικά γρήγορα, τα εμποδίζουμε να επανεφεύρουν τον εαυτό τους.» Ζαν Πιαζέ

Β) Είναι σημαντικό να μάθουν τα παιδιά να βγαίνουν από τη θέση τους (μέσω υποθετικών σεναρίων) και να παρατηρούν το ίδιο αντικείμενο, την ίδια κατάσταση πραγμάτων, το ίδιο γεγονός, από μία άλλη θέση. Μία τέτοια κίνηση είναι σημαντική και για τις σχέσεις που θα αναπτύξουν στη ζωή τους. Είναι σημαντικό να μάθουν να μπαίνουν στη θέση του άλλου.

Ποια είναι η διαφορά της μέρας από τη νύχτα;

Γιατί έχουμε μέρα και νύχτα;

Όπως είδαμε στις εποχές, η γη κινείται γύρω από τον ήλιο. Εκτός από την κίνηση αυτή, η γη κάνει και μία δεύτερη κίνηση: κινείται γύρω από τον εαυτό της (γύρω από τον άξονά της). Για να κάνει μία ολόκληρη περιστροφή γύρω από τον εαυτό της χρειάζεται περίπου 24 ώρες (ένα εικοσιτετράωρο).

Εδώ μπορείτε να δείτε την περιστροφή της γης γύρω από τον άξονά της (φυσικά η κίνηση που θα δείτε είναι πολύ πιο γρήγορη από την πραγματική) και εδώ μπορείτε να δείτε πού είναι μέρα και πού νύχτα αυτή τη στιγμή.

Δείτε ακόμη ένα πολύ γλυκό ανιμέισον για τη μέρα και τη νύχτα: http://www.youtube.com/watch?v=UU9bxNNvR2M&NR=1

σχέδιο του Τσαρούχη για το σκηνικό της παράστασης του έργου του Σαίξπηρ "Τρικυμία"

Το θέμα αυτής της περιόδου είναι οι τέσσερις εποχές. Αφού δημιουργήσαμε έργα που αναπαριστούσαν τη φύση με ποικίλους τρόπους και τεχνοτροπίες, ήμασταν έτοιμοι να περάσουμε από την αναπαράσταση στη φαντασία. Συζητώντας για το τι μπορούμε να κάνουμε με τις τέσσερις εποχές η Αλίκη πρότεινε να παίξουμε θέατρο.

Για να παίξουμε ένα θεατρικό έργο πρέπει πρώτα να κάνουμε τα ακόλουθα:

Να γράψουμε το έργο (να γίνουμε οι συγγραφείς)

Να ορίσουμε έναν σκηνοθέτη

Να δούμε ποιοι είναι οι ρόλοι του έργου και να κάνουμε τη διανομή στου ηθοποιούς

Να φτιάξουμε σκηνικά και κοστούμια (σκηνογράφοι – ενδυματολόγοι)

μακέτα κοστουμιού του Μόραλη για τις Ικέτιδες του Αισχύλου (Εθνικό Θέατρο, σκηνοθεσία Αλέξη Σολομού, Επίδαυρος, 1964)

Έτσι όλοι μαζί φτιάξαμε μια ιστορία. Οι ήρωες της ιστορίας μας ήταν οι τέσσερις εποχές και το δέντρο. Επειδή τα παιδιά της τάξης είναι 20 και οι ήρωες του έργου μόνο 5 είπαμε στα παιδιά να προτείνουν κάτι ώστε να παίξουν όλα τα παιδιά και να μη μείνει κανένας παραπονεμένος. Η λύση που βρήκαμε ήταν να παίξουν το ρόλο της κάθε εποχής περισσότερα από ένα παιδιά. Χωρίσαμε ένα χαρτί στα τέσσερα, και τα παιδιά επέλεξαν σε ποια εποχή ήθελαν να μπουν. Ένα παιδί (η Λάουρα) ήθελε να γίνει δέντρο. Έτσι ολοκληρώσαμε το έργο της διανομής που ήταν η ακόλουθη:

ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ: Μαρία, Ιζαμπέλα, Μαλάινα, Άλκης, Γρηγόρης

ΧΕΙΜΩΝΑΣ: Μυρτώ Σ., Χρήστος, Άγγελος, Σπύρος, Γιώργος Κ.

ΑΝΟΙΞΗ: Αναστασία, Μυρτώ Π.Κ., Αλίκη, Μαριάννα

ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ: Κριστίνα, Διονυσία, Αλέξανδρος, Γιώργος Α., Ιωάννα

Είπαμε στα παιδιά να σκεφτούν και να προτείνουν κοστούμια για το έργο. Ο Αλέξανδρος, η Μαριάννα και η Διονυσία ζωγράφισαν στο σπίτι τους κοστούμια για τις εποχές και μας τα παρουσίασαν. Εμπνευσμένοι από αυτά αποφασίσαμε να ζωγραφίσουμε τέσσερα πουκάμισα (αυτά που έχουμε για να φοράνε οι ζωγράφοι στα καβαλέτα μας), ένα για κάθε εποχή. Ζητήσαμε από τα παιδιά να βρουν ένα σύμβολο για την κάθε εποχή. Κατέληξαν στα ακόλουθα: χιονάνθρωπος για το χειμώνα, λουλούδια και πεταλούδες για την άνοιξη, καράβια και ψάρια για το καλοκαίρι και φύλλα για το φθινόπωρο. Κάθε ομάδα πήρε ένα πουκάμισο και το ζωγράφισε με το σύμβολό της. Το δέντρο θα φορούσε μία μεγάλη καφέ μαντίλα στο σώμα και για κλαδιά θα είχε τα χέρια του. Για σκηνικό θα χρησιμοποιούσαμε το χώρο του κύκλου που έχει μόνιμα το μεγάλο δέντρο της εποχής στον τοίχο.

κοστούμι του Διονύση Φωτόπουλου για τις "Βάκχες" του Ευριπίδη

Αφού ολοκληρώσαμε το έργο της προετοιμασίας ήμασταν έτοιμοι για να παίξουμε το έργο μας: «Οι τέσσερις εποχές».

Με ‘α-μπε-μπα-μπλομ’ επιλέξαμε ένα παιδί από κάθε ομάδα εποχής. Εκείνο φόρεσε το πουκάμισο και οι υπόλοιποι γίνανε βοηθοί του. Το δέντρο πήρε τη θέση του στο κέντρο του σκηνικού. Ακριβώς πίσω του, σε ένα όρθιο παγκάκι, στερεώσαμε δύο πλαστικά κλαδιά ανθισμένης αμυγδαλιάς που έχουμε στο σχολείο. Συμφωνήσαμε ότι με τη φαντασία μας τα κλαδιά θα τα βλέπαμε χωρίς άνθη, σε όλες τις άλλες εποχές εκτός από την άνοιξη. Φτιάξαμε μία πύλη (με ένα παγκάκι) και την ονομάσαμε πύλη των εποχών.

Πρώτα πήρε τη θέση του το φθινόπωρο. Τα παιδιά του φθινοπώρου καλημέρισαν το δέντρο, συζήτησαν για λίγο μαζί του και άρχισαν να το στολίζουν με φύλλα που πήραμε από τη γωνιά της παρατήρησης(τα είχαν φέρει στην τάξη τα παιδιά τις προηγούμενες μέρες).

Τα παιδιά του χειμώνα πήραν τη θέση τους στη πύλη των εποχών. Εκεί συνάντησαν την ομάδα του φθινοπώρου και αφού συζήτησαν για λίγο, τους παραχώρησε τη θέση της και έφυγε. Τα παιδιά του χειμώνα συζήτησαν με το δέντρο, μάζεψαν όλα τα φύλλα αφήνοντας το δέντρο γυμνό, και άπλωσαν παντού λευκό χιόνι (χιόνι δεν είχαμε, συνεπώς άπλωναν ένα φανταστικό χιόνι).

Στην πύλη των εποχών έγινε η αλλαγή εποχής και μπήκαν τα παιδιά της άνοιξης που στόλισαν το δέντρο με λουλούδια και πεταλούδες (χρησιμοποιήσαμε τα λουλούδια και τις πεταλούδες από τσόχα που μας έχει φέρει η μαμά της Κριστίνας).

Η τελευταία αλλαγή εποχής έγινε και μπήκε η ομάδα του καλοκαιριού. Μάζεψε τα λουλούδια και τις πεταλούδες εκτός από τα κόκκινα (η Διονυσία πρότεινε να φανταστούμε ότι δεν ήταν πια λουλούδια αλλά μήλα, και το υιοθετήσαμε) και τα πράσινα, που πάλι με τη φαντασία μας τα ονομάσαμε φύλλα.

σκηνικό από παράσταση για τις τέσσερις εποχές του Κουέστ Θίατερ Ενσέμπλ (Quest Theatre Ensemble), Σικάγο

Έτσι ολοκληρώθηκε η πρώτη εξολοκλήρου δική μας παράσταση (από την ιδέα μέχρι την πράξη) που ανεβάσαμε στο νηπιαγωγείο μας.

Σημείωση: Δείτε εδώ τα κοστούμια που ζωγράφισαν τα παιδιά για το θεατρικό.

Είμαστε πολύ τυχεροί γιατί ζούμε σε μια από τις πιο πράσινες περιοχές της Αθήνας, στο λόφο του Λυκαβηττού. Όμως είμαστε και άτυχοι γιατί τα περισσότερα δέντρα του λόφου είναι αειθαλή. Τα πεύκα και τα κυπαρίσσια διατηρούν το πράσινο χρώμα τους σε όλες τις εποχές. Πώς θα ήταν άραγε ο λόφος μας εάν τα δέντρα του ήταν φυλλοβόλα; Πόσο πιο όμορφος θα ήταν ο κόσμος μας εάν άλλαζε χρώματα την κάθε εποχή;

Ευτυχώς όμως οι άνθρωποι έχουμε και τη φαντασία. Ας κάνουμε λοιπόν έναν περίπατο στα φθινοπωρινά τοπία που φωτογράφισαν κάποιοι από τους καλύτερους φωτογράφους του κόσμου.

Το βλέμμα μας πλημυρίζει με χρώματα: κίτρινα, πορτοκαλί, κόκκινα, καφέ, ώχρες, πράσινα, σε όλες τις αποχρώσεις τους, σε τόση ποικιλία, που ποτέ ο λόγος μας δε θα μπορέσει να εκφράσει.

Σηκώνουμε τα μάτια στον ουρανό. Ανάμεσα από τις φυλλωσιές οι αδύναμες φθινοπωρινές ακτίνες του ήλιου αγγίζουν το πρόσωπό μας.

Ακούμε. Ακούμε το θρόισμα των φύλλων στο δροσερό αεράκι. Ακούμε τα ξερά φύλλα που σπάνε κάτω από το κάθε μας βήμα.

Γονατίζουμε, παίρνουμε μια χούφτα χώμα. Αισθανόμαστε την υγρασία, τη θερμοκρασία, την υφή του. Μυρίζουμε. Μυρίζουμε το χώμα, τις σταγόνες που κυλούν από τα φύλλα, τους νοτισμένους κορμούς των δέντρων, τα πεσμένα φύλλα που γίνονται ένα με το χώμα.

Βγαίνουμε στο ξέφωτο. Μπροστά μας τα θερισμένα στάχια. Πιο πέρα οι λεύκες, τα κυπαρίσσια, οι οξιές, κι εκεί στο βάθος, μια δεύτερη σειρά από κυπαρίσσια που η απόσταση τα βάφει στα μπλε.

Παίρνουμε τα πινέλα και τα χρώματά μας, στήνουμε τα καβαλέτα και ζωγραφίζουμε. Ζωγραφίζουμε τη ζωή των δέντρων. Ζωγραφίζουμε τη ζωή. Όπως έλεγε και ο Βαν Γκονγκ: «με τόση ομορφιά στη φύση πώς αντέχετε να μη ζωγραφίζετε;»

Πηγή: Τις φωτογραφίες τις πήραμε από τη σελίδα “back to earth – artworks” του facebook.

Η εποχή είναι μία από τις διαιρέσεις του έτους. Το έτος σε περιοχές της γης όπως η Ελλάδα (δηλαδή στις εύκρατες περιοχές) χωρίζεται τυπικά σε τέσσερις εποχές:

• την ΑΝΟΙΞΗ
• το ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ
• το ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ
• και το ΧΕΙΜΩΝΑ

Όμως γιατί χωρίζουμε το έτος σε εποχές; Τι διαφορετικό έχει η κάθε εποχή από την άλλη;

Αυτό που διακρίνει την κάθε εποχή είναι το κλίμα, ο καιρός. Παρατηρώντας τον καιρό που έχουμε την κάθε εποχή θα διαπιστώσουμε τα ακόλουθα:

Το Φθινόπωρο έχουμε πολλές βροχές. Οι ηλιόλουστες μέρες λιγοστεύουν. Η θερμοκρασία αρχίζει να πέφτει. Κάνει λίγο κρύο.

Το χειμώνα η θερμοκρασία πέφτει πολύ. Κάνει κρύο. Πολλές φορές πέφτει και χιόνι. Οι ηλιόλουστες μέρες είναι ελάχιστες.

Την Άνοιξη η θερμοκρασία ανεβαίνει σιγά σιγά. Οι ηλιόλουστες μέρες αρχίζουν να γίνονται όλο και περισσότερες.

Το Καλοκαίρι κάνει ζέστη. Ο ουρανός είναι καθαρός και οι μέρες είναι όλες ηλιόλουστες.

Οι εποχές διαδέχονται η μία την άλλη με την ίδια πάντα σειρά, σε έναν ατέρμονο κύκλο, για αυτό αναφερόμαστε στον κύκλο των εποχών. Όμως γιατί έχουμε τέσσερις εποχές; Γιατί αλλάζει ο καιρός και δεν είναι σταθερός; Γιατί οι εποχές είναι πάντα ίδιες και διαδέχονται η μία την άλλη με την ίδια πάντα σειρά;

Παρατηρήσαμε τη φύση και οδηγηθήκαμε σε ένα «γιατί». Ακολουθήσαμε βήμα βήμα τη μέθοδο της επιστήμης: Παρατήρηση – ερώτημα. Τώρα, για να προχωρήσουμε επιστημονικά, θα πρέπει να οδηγηθούμε σε μία «υπόθεση» η οποία να απαντά στο ερώτημα: «Γιατί αλλάζει ο καιρός με την ίδια σταθερότητα στο χρόνο;»

Μπορούμε να κάνουμε πολλές υποθέσεις (και αφήνουμε τα παιδιά να κάνουν ό,τι υποθέσεις θέλουν), όμως επιστημονική θεωρία θα γίνει μόνο η υπόθεση η οποία μπορεί να επιβεβαιωθεί και πειραματικά.

Για να δούμε λοιπόν ποια υπόθεση των επιστημόνων έχει επιβεβαιωθεί και είναι σήμερα η επικρατέστερη θεωρία για την αιτία που έχουμε 4 εποχές.  

ΑΙΤΙΑ ή ΓΙΑΤΙ ΕΧΟΥΜΕ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΕΠΟΧΕΣ;

Τι είναι αυτό που ζεσταίνει τη γη; Ο ήλιος. Όταν οι ακτίνες του ήλιου πέφτουν κάθετα σε μια περιοχή της γης τη ζεσταίνουν. Όσο πιο πλάγια πέφτουν οι ακτίνες, τόσο λιγότερο τη ζεσταίνουν.

Με δεδομένο ότι η γη είναι σφαιρική και γυρίζει γύρω από τον ήλιο, η επικρατούσα σήμερα επιστημονική θεωρία για την αλλαγή και τη σταθερή διαδοχή των εποχών είναι η ακόλουθη:

Ο άξονας της γης ως προς την κίνησή της γύρω από τον ήλιο, δεν είναι κάθετος. Έτσι, κατά την διάρκεια του χειμώνα (ή του καλοκαιριού) το ένα ημισφαίριο του πλανήτη είναι περισσότερο εκτεθειμένο στις ακτίνες του ήλιου από το άλλο, όπως δείχνει το πιο κάτω σχήμα (στο σχήμα αυτό η γη σχεδιάστηκε μεγαλύτερη από ό,τι είναι σε σχέση με τον ήλιο, γιατί μας ενδιαφέρει να δείξουμε μόνο την ακτινοβολία που δέχεται η γη, και όχι την αναλογία του μεγέθους τους):

Στο παραπάνω σχήμα, το βόρειο ημισφαίριο (στο οποίο είναι και η Ελλάδα) έχει ΧΕΙΜΩΝΑ, γιατί η ηλιακή ακτινοβολία που δέχεται είναι λίγη, και κατά συνέπεια έχουμε κρύο καιρό. Αντιθέτως το νότιο ημισφαίριο (π.χ η Αυστραλία) έχει ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ γιατί δέχεται όλη την ηλιακή ακτινοβολία και το ζεσταίνει.

Η έκθεση στις ακτίνες του ηλίου αλλάζει καθώς η Γη γυρίζει γύρω από τον ήλιο. 

Στο παραπάνω σχήμα, όταν η γη βρίσκεται αριστερά του ήλιου, στην Ελλάδα (και σε όλο το βόρειο ημισφαίριο) έχουμε ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ. Παρατηρήστε το σχήμα: Οι ακτίνες του ήλιου πέφτουν κάθετα στο Βόρειο ημισφαίριο.

Όταν η γη βρίσκεται νότια του ήλιου, στην Ελλάδα έχουμε ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ. Όταν βρίσκεται δεξιά του ήλιου έχουμε ΧΕΙΜΩΝΑ και όταν βρίσκεται βόρεια του ήλιου έχουμε ΑΝΟΙΞΗ.

Ο κύκλος των εποχών στο Βόρειο Ημισφαίριο είναι αντίθετος με αυτές του άλλου. Για παράδειγμα, όταν είναι καλοκαίρι στο Βόρειο Ημισφαίριο, τότε στο Νότιο Ημισφαίριο επικρατεί χειμώνας, και αντίστροφα και όταν είναι άνοιξη στο Βόρειο Ημισφαίριο είναι φθινόπωρο στο Νότιο Ημισφαίριο, και αντίστροφα.

Μπορείτε να παρακολουθήσετε το ακόλουθο βίντεο, όπου αναπαριστάται η κίνηση της γης γύρω από τον ήλιο σε σχέση με τον άξονά της: “Η γη και ήλιος. Τα έτη και οι εποχές”

http://www.youtube.com/watch?v=d7zzn1QjzwY

ΠΗΓΕΣ: Δυστυχώς δεν έχουμε στοιχεία για τις φωτογραφίες και τα σχέδια που χρησιμοποιούμε (εκτός από το σχέδιο της γης με τις ακτίνες του ήλιου που το πήραμε από τη βικιπαιδεια). Ευχαριστούμε εκ των προτέρων τους δημιουργούς για την άδεια χρήσης.

Αλεξάντερ Μάρσαλ (A lexander Marshal), Αγγλία, 1620 – 1682