Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν οι Γερμανοί κατέλαβαν το Παρίσι, επιδόθηκαν σε μία προσπάθεια να βρουν καλλιτεχνικούς θησαυρούς και να τους κατασχέσουν (το ίδιο έκαναν σε όσες πόλεις – χώρες καταλάμβαναν). Λέγεται λοιπόν πως ένας Γερμανός Αξιωματικός έδειξε σε φωτογραφία τον πίνακα «Γκερνίκα» στον ίδιο τον Πικάσο που είχε ήδη προσαχθεί, ρωτώντας τον:

«Αυτόν τον πίνακα εσείς τον κάνατε;»

Κι εκείνος απήντησε με θάρρος:

«Όχι, Εσείς!»

Ποια είναι όμως η Γκερνίκα;

Η Γκερνίκα [Guernica στα ισπανικά ή Γκουέρνικα (με λατινική απόδοση)], είναι το διασημότερο ίσως έργο του Πάμπλο Πικάσο, και ένα από τα σημαντικότερα στην ιστορία της τέχνης.

το άλογο, λεπτομέρεια από τη Γκερνίκα

Αυτός ο τεράστιος καμβάς (3,49×7,77μ.) περιγράφει την απανθρωπιά, τη βιαιότητα και την απόγνωση του πολέμου. Ήταν παραγγελία της δημοκρατικής κυβέρνησης της Ισπανίας για μια έκθεση στο Παρίσι το 1937.

Ο Πικάσο εμπνεύστηκε το έργο όταν, στις 26 Απριλίου της ίδιας χρονιάς, στα πλαίσια του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου, Γερμανοί πιλότοι της αεροπορίας των εθνικιστών βομβάρδισαν την κωμόπολη Γκερνίκα της Χώρας των Βάσκων. Στο βομβαρδισμό εκείνο σκοτώθηκαν 1.650 άνθρωποι και ισοπεδώθηκε το 70% της πόλης με 32 τόνους εκρηκτικά.

φωτογραφία από την βομβαρδισμένη πόλη

Ο Πικάσο απέφυγε να ζωγραφίσει αεροπλάνα, βόμβες ή ερείπια. Οι δύο κυρίαρχες μορφές του έργου είναι ένας ταύρος και ένα πληγωμένο άλογο.

προσχέδιο για το έργο

Αρχικά ο Πικάσο πειραματίστηκε με χρώμα, αλλά τελικά κατέληξε στο άσπρο-μαύρο και αποχρώσεις του γκρι, καθώς θεώρησε ότι έτσι δίνει μεγαλύτερη ένταση στο θέμα. Πολλές φορές μετακίνησε φιγούρες και μορφές πριν καταλήξει στην οριστική τους θέση. Η διαδικασία της ζωγραφικής του πίνακα αποτυπώθηκε σε μια σειρά φωτογραφιών από την Ντόρα Μάαρ (Dora Maar).

ο Πικάσο ζωγραφίζει την Γκερνίκα

Όταν πρωτοεμφανίστηκε ο πίνακας, οι αντιδράσεις ήταν μάλλον αρνητικές. Ο βάσκος τοιχογράφος Χοσέ Μαρία Ουτσενάι δήλωσε: «Για έργο τέχνης είναι ένα από τα φτωχότερα της παγκόσμιας παραγωγής.». Γερμανικό έντυπο έγραψε ότι πρόκειται για «σύμφυρμα από ανθρώπινα μέλη που θα μπορούσε να είχε ζωγραφίσει τετράχρονος». Σταδιακά το γενικό αίσθημα άρχισε να μεταστρέφεται και το έργο περιόδευε για να ενισχύσει τον αγώνα των Δημοκρατικών. Η περιοδεία σταμάτησε όταν ο δικτάτορας Φράνκο κατέλαβε την εξουσία το 1939 και, με το ξέσπασμα του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου, το έργο φυγαδεύτηκε στις ΗΠΑ, για να αποφευχθεί η καταστροφή του.

Η Γκερνίκα έμεινε στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης για πολλά χρόνια και ο Πικάσο είχε δηλώσει πως δε θα επέστρεφε στην Ισπανία προτού αποκατασταθεί πλήρως η δημοκρατία.

Το 1981 η Γκερνίκα επιστράφηκε στην Ισπανία, στο Μουσείο ντελ Πράδο, προστατευμένη με αλεξίσφαιρο τζάμι και φρουρούς. Το 1992 ο πίνακας μεταφέρθηκε στη σημερινή του θέση στο Εθνικό Μουσείο Τέχνης στη Μαδρίτη, του οποίου έγινε το διασημότερο και σπουδαιότερο έκθεμα.

Τα τελευταία χρόνια ακούγεται συχνά η πρόταση να μεταφερθεί στο Μουσείο Γκούγκενχαϊμ στο Μπιλμπάο, το οποίο βρίσκεται λίγα μόλις χιλιόμετρα από την κωμόπολη Γκερνίκα, πράγμα με το οποίο δε συμφωνεί ούτε η ισπανική κυβέρνηση, ούτε η διοίκηση του Μουσείου Τέχνης.

Φοιτητές της Σχολής Καλών Τεχνών σε αντιπολεμική διαμαρτυρία φτιάχνουν πλακάτ με τις μορφές της Γκερνίκα (Νέα Υόρκη, Φεβρουάριος 2003)