Η παγίδα των στερεοτύπων του φύλου
Τότα Αρβανίτη-Παπαδοπούλου
Σχολική Σύμβουλος 23ης Περιφέρειας Π.Α. ν. Αττικής
& 48ης Περιφέρειας Π.Α. ν. Κυκλάδων
Διδάκτωρ Παιδαγωγικής Πανεπιστημίου Αθηνών
M.A. in Education Πανεπιστημίου Lancaster

Αγαπητοί γονείς,
Το συγκεκριμένο θέμα είναι αρκετά ευαίσθητο και πολύ παρεξηγημένο. Ακόμα και στη σημερινή εποχή, το θέμα των στερεοτύπων που σχετίζονται με τα δύο φύλα, αποτελεί ταμπού και, υπάρχουν φορές, που αισθανόμαστε αμηχανία, όταν τα παιδιά μας δεν συμμορφώνονται με αυτά. Όμως τα μικρά παιδιά δεν γνωρίζουν περί στερεοτύπων και εύκολα κάνουν αιρετικές επιλογές γιατί δεν αισθάνονται τον περιορισμό του «κοινωνικού καθωσπρεπισμού» (τον οποίο οι ενήλικες αισθάνονται έντονα).
Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή, όπως το κάνουμε πάντα.
Το μπλε είναι το χρώμα των αγοριών και το ροζ είναι το χρώμα των κοριτσιών. Τέτοιου είδους στερεότυπα για το φύλο έχουν ενσταλαχτεί μέσα μας από τότε που γεννηθήκαμε. Από τότε που στο μαιευτήριο μας φόρεσαν ένα έγχρωμο βραχιολάκι με το φύλο μας και το επίθετό μας γραμμένα επάνω του.
Τα στερεότυπα συνεχίζονται καθώς μεγαλώνουμε: Τα αγόρια ενθαρρύνονται να παίζουν με φορτηγά ή με άλλα παιχνίδια δράσης ενώ τα κορίτσια ενθαρρύνονται να παίζουν με κούκλες ή κουζινικά. Αλήθεια, τι θα σήμαινε για τον καθένα από εσάς, αν το παιδί σας αποφάσιζε να διασχίσει τα όρια που υπαγορεύουν τα στερεότυπα του φύλου του;
Ας πάρουμε με τη σειρά τις δύο εκδοχές.
Εκδοχή πρώτη – Έχω κορίτσι: Θα εμποδίζατε την κόρη σας να παίξει με σφυριά και κατσαβίδια από φόβο μήπως αναδειχθεί η αγορίστικη πλευρά της; Στην εποχή που ζούμε, όλοι γνωρίζουμε πόσο χρήσιμο είναι για μια γυναίκα να έχει αναπτύξει κάποιες καθαρά πρακτικές δεξιότητες. Άρα, το πιθανότερο είναι ότι, μάλλον, δεν θα επεμβαίνατε.
Εκδοχή δεύτερη – Έχω αγόρι: Θα εμποδίζατε το γιό σας να παίξει με κούκλες και κουζινικά από φόβο μήπως αναδειχτεί η ευαίσθητη πλευρά του; Παρότι στην εποχή που ζούμε είναι χρήσιμο για έναν άνδρα να έχει αναπτύξει κάποιες δεξιότητες που θα του επιτρέπουν να αυτοσυντηρείται ή να βοηθά αποτελεσματικά στο μεγάλωμα των παιδιών, η μεγαλύτερη πιθανότητα είναι ότι θα επεμβαίνατε απαγορευτικά. Διακριτικά, ίσως, αλλά πάντως θα εμποδίζατε το γιό σας να συνεχίσει αυτό το παιχνίδι. Ακόμα, όμως, κι αν δεν τον εμποδίζατε, θα αισθανόσαστε άβολα με τις επιλογές του στο παιχνίδι.
Ας αναλύσουμε, λοιπόν, τη δεύτερη εκδοχή.

Αγαπητοί γονείς,
Τα αγόρια σας, όταν έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν ελεύθερα με ποιο παιχνίδι να παίξουν στο νηπιαγωγείο, διαλέγουν αρκετά συχνά να παίζουν με τις κούκλες. Εμείς, οι νηπιαγωγοί, θεωρούμε πως είναι απολύτως φυσιολογικό για ένα αγόρι 5 ή 6 χρόνων να θέλει να παίξει με τις κούκλες. Τους αρέσει να παίζουν με τα «μωρά» και, φυσικά, τους αρέσει να προσποιούνται τους «μπαμπάδες». Εμείς, στο νηπιαγωγείο, ενθαρρύνουμε τα αγόρια να εξερευνήσουν τους ρόλους που θα υποδυθούν σε μεταγενέστερη ηλικία. Τα υποστηρίζουμε στο να εκφράζουν την τρυφερή τους πλευρά, όταν υποδύονται τον ρόλο του «μπαμπά», και τα βοηθάμε να αναπτύξουν από νωρίς τις «πατρικές δεξιότητες». Δίνουμε, με άλλα λόγια, στους μικρούς μαθητές μας τη δυνατότητα να μιμηθούν τους μπαμπάδες τους και μας ικανοποιεί να τους βλέπουμε να εκφράζονται τρυφερά, γιατί γνωρίζουμε πως τα παιδιά «αντιγράφουν» συμπεριφορές. Αυτό σημαίνει πως τα αγόρια σας έχουν εισπράξει τρυφερότητα από εσάς, γεγονός που τους επιτρέπει να συμπεριφερθούν με ανάλογο τρόπο, όταν υποδύονται τον «μπαμπά». Για αυτό δεν φοβόμαστε τις κούκλες ως επιλογή. Αντίθετα, τις θεωρούμε ως το μέσο για να επιτρέψουμε στα αγόρια να εκφράζουν ελεύθερα τα πιο τρυφερά τους ένστικτα και τις ευαισθησίες τους.
Όπως αντιλαμβάνεστε, ως νηπιαγωγοί, είμαστε γενικά αντίθετες απέναντι στα στερεότυπα που δεν αποδέχονται την ελεύθερη έκφραση των συναισθημάτων στα αγόρια. Για παράδειγμα, ενώ το κλάμα είναι μια φυσιολογική συναισθηματική αντίδραση, την οποία βιώνουμε όλοι, υπάρχει –ακόμα και σήμερα- η γενικευμένη αντίληψη ότι στα αγόρια «απαγορεύεται» κάτι τέτοιο -οι άνδρες δεν κλαίνε. Αν αυτό το καταπιέσουμε από τις μικρές ηλικίες, τα αγόρια θα μεγαλώσουν και θα γίνουν άνδρες που θα δυσκολεύονται να επικοινωνήσουν τα συναισθήματά τους. Μια τέτοια εξέλιξη δεν ωφελεί κανέναν –ούτε τα αγόρια ούτε την κοινωνία. Οι ενήλικες που δεν μπορούν να εκφράζουν ελεύθερα τα συναισθήματά τους είναι «συναισθηματικά ευνουχισμένοι».
Γενικά, βέβαια, η προώθηση των στερεοτύπων που συνδέονται με την αρρενωπή συμπεριφορά των αγοριών –με ό,τι αυτό συνεπάγεται- είναι έκδηλη παντού: στο σπίτι, στα έντυπα, στα μέσα μαζικής επικοινωνίας, στην ευρύτερη κοινωνία. Σε ό,τι αφορά τα στερεότυπα που συνδέονται με τη θηλυκότητα των κοριτσιών, όμως, τα πράγματα έχουν αλλάξει, καθώς τα κορίτσια λαμβάνουν από παντού τα μηνύματα ότι θα πρέπει να αγνοήσουν αυτά τα παρωχημένα στερεότυπα και να διεκδικήσουν στη ζωή οτιδήποτε θα διεκδικούσε ένα αγόρι. Αυτή, ακριβώς, η μεταστροφή της κοινωνίας, ως προς τα θηλυκά στερεότυπα, έχει δημιουργήσει μια ανισότητα. Δηλαδή, ενώ παροτρύνει τα κορίτσια να ασχοληθούν με –μέχρι πρότινος- παραδοσιακά αντρικά επαγγέλματα ή διεκδικήσεις, εξακολουθεί να στιγματίζει τα αγόρια που επιλέγουν συνειδητά επαγγέλματα ή κατευθύνσεις που άλλοτε αποτελούσαν παραδοσιακά κοριτσίστικες επιλογές. Σήμερα, εξακολουθούμε να ζητούμε συμμόρφωση από τα αγόρια ως προς τα στερεότυπα του φύλου τους ενώ, αντίθετα, ζητούμε από τα κορίτσια να απελευθερωθούν από τα στερεότυπα του δικού τους φύλου.
Θυμάμαι, πριν από είκοσι πέντε χρόνια, έναν νέο φοιτητή στο Πανεπιστήμιο. Ήταν ο μοναδικός φοιτητής στο Τμήμα των νηπιαγωγών. Στην πρώτη μας συνάντηση, τον ρώτησα αν βρέθηκε εκεί από δική του επιλογή ή τυχαία. Μου απάντησε ότι είχε ήδη πάρει το πτυχίο του Μηχανολόγου –γιατί των πίεσαν από την οικογένεια του να ακολουθήσει το επάγγελμα του πατέρα του- και ότι η παρουσία του στο Τμήμα Νηπιαγωγών ήταν απολύτως συνειδητή επιλογή γιατί από μικρό παιδί αυτό θα ήθελε πάντα να κάνει στη ζωή του, ήθελε να γίνει νηπιαγωγός. Τότε, αποτελούσε μια «εξαίρεση». Σήμερα, είναι ένας εξαιρετικός παιδαγωγός προσχολικής ηλικίας. Δίδαξε δώδεκα χρόνια σε τάξεις νηπιαγωγείου και, τα τελευταία οκτώ χρόνια, είναι καθηγητής σε τμήμα Πανεπιστημίου στον Καναδά. Τον παρακολουθώ με αγάπη κι ενδιαφέρον και χαίρομαι που ένας τόσο παραδοσιακά γυναικείος χώρος κέρδισε έναν σπουδαίο επαγγελματία και επιστήμονα.
Αγαπητοί γονείς,
Αγόρια και κορίτσια γεννιούνται με μια έντονη διάθεση για ανεξαρτησία και αυτονομία. Μεγαλώνοντας, διεκδικούν το δικαίωμά τους στην αυτοδιάθεση. Αν πραγματικά σεβόμαστε τα παιδιά μας, ας τους δώσουμε το δικαίωμα να είναι ο εαυτός τους.