Όταν το παιδί αντιδρά με εκρήξεις θυμού
Τότα Αρβανίτη-Παπαδοπούλου
Σχολική Σύμβουλος 23ης Περιφέρειας Π.Α.
Διδάκτωρ Παιδαγωγικής Πανεπιστημίου Αθηνών
M.A. inEducationΠανεπιστημίου Lancaster
Οι εκρήξεις θυμού είναι συναισθηματικά φορτισμένες αντιδράσεις συνήθεις στα μικρά παιδιά. Μπορεί να προέρχονται από ποικίλες αιτίες, όπως για παράδειγμα, όταν τα παιδιά αισθάνονται απογοήτευση ή είναι ταραγμένα από κάτι, δυσκολεύονται να επικοινωνήσουν μια ανάγκη τους ή να λύσουν ένα πρόβλημα. Σε αυτές τις περιπτώσεις, τα παιδιά αισθάνονται λυπημένα και θυμωμένα, με αποτέλεσμα να χάνουν τον έλεγχο.
Τα μικρά παιδιά έχουν έντονο εγωκεντρισμό. Θέλουν αυτό που θέλουν, όταν το θέλουν και δεν τους αφορά το «γιατί» δεν μπορούν να έχουν αυτό που θέλουν. Από την άλλη, δεν μπορούν να κατανοήσουν την άποψη ενός ενηλίκου. Η ενσυναίσθηση, οι δεξιότητες ανώτερων συλλογισμών και οι μηχανισμοί αντιμετώπισης και διαχείρισης δύσκολων συναισθηματικών καταστάσεων, προοδεύουν σιγά σιγά αλλά βρίσκονται ακόμη εκτός των δυνατοτήτων τους.
Οι εκρήξεις θυμού των παιδιών μπορεί να αποβούν εξίσου βασανιστικές και για τους ενήλικες. Όσοι είμαστε γονείς, έχουμε βιώσει τη δυσφορία μιας δημόσιας έκρηξης θυμού του παιδιού μας. Παρότι το συναισθηματικό ξέσπασμα ενός παιδιού δεν αντανακλά τη φροντίδα και τη διαπαιδαγώγηση που του παρέχει η οικογένειά του, υπάρχει η τάση να ασκείται κριτική στους γονείς για ελλιπή έλεγχο και ανατροφή. Κι όμως, οι εκρήξεις θυμού των μικρών παιδιών, στην πραγματικότητα, θεωρούνται τυπικές συμπεριφορές για αυτή την ηλικία. Ωστόσο, όταν αυτές οι συμπεριφορές, αναστατώνουν την καθημερινότητα της οικογενειακής ζωής, υπάρχει ένα ερώτημα, το οποίο αναζητά μια απάντηση: Υπάρχει κάτι που μπορούμε να κάνουμε, όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τις εκρήξεις θυμού του παιδιού μας;
Αγαπητοί γονείς,
Το να διαχειριζόμαστε τα συναισθήματα των παιδιών με απλό και παραγωγικό τρόπο, είναι μια δεξιότητα που, ως ενήλικες, μπορούμε να αναπτύξουμε. Κάτι τέτοιο, όμως, χρειάζεται χρόνο και υπομονή, όπως υπομονή χρειάζεται το να βοηθήσουμε τα παιδιά να αναπτύξουν τη δεξιότητά τους να διαχειρίζονται τις συναισθηματικές τους καταιγίδες.
Όταν ξεκινάει μια έκρηξη θυμού, είναι πολύ δύσκολο να την σταματήσει κάποιος. Το μικρό παιδί δεν μπορεί να επεξεργαστεί πληροφορίες, όταν τα συναισθήματά του έχουν κυριεύσει το σώμα του. Αυτό συμβαίνει γιατί σε μια έκρηξη θυμού δεν διαταράσσονται απλώς τα συναισθήματα αλλά και η φυσιολογία του μικρού παιδιού. Όπως ακριβώς συμβαίνει και στους ενήλικες, όταν αισθάνονται στρες, οι κτύποι της καρδιάς του παιδιού αυξάνονται και αρχίζει να απελευθερώνεται η αδρεναλίνη. Αντίθετα με τους περισσότερους ενήλικες, οι οποίοι έχουν αναπτύξει μηχανισμούς αντιμετώπισης των αλλαγών που συμβαίνουν ταυτόχρονα στη συναισθηματική τους κατάσταση και στη φυσιολογία τους, τα μικρά παιδιά δεν έχουν αναπτύξει ακόμα αυτή τη δεξιότητα. Ας δούμε, όμως, αν και πως μπορούμε να τα βοηθήσουμε σε αυτή την κατεύθυνση.
Αν το παιδί σας έχει συχνά εκρήξεις θυμού, προσπαθήστε να εντοπίσετε εκείνα τα σημάδια που δείχνουν ότι ένα επεισόδιο είναι καθοδόν. Υπάρχει ένα μικρό χρονικό περιθώριο, από τη στιγμή που το παιδί αρχίζει να αισθάνεται τη συναισθηματική φόρτιση μέχρι τη στιγμή της σωματοποίησης του προβλήματος. Κατά την άποψή μου, αυτό το μικρό χρονικό περιθώριο είναι ο κρίσιμος χρόνος για να διευκολύνετε το παιδί σας να αναπτύξει δεξιότητες αντιμετώπισης. Μόλις αντιληφθείτε, λοιπόν, ότι το παιδί αρχίζει να φορτίζεται συναισθηματικά ενθαρρύνετέ το να πάρει βαθιές ανάσες. Η βαθιά αναπνοή και η αύξηση της εισροής οξυγόνου στον οργανισμό, θα κατεβάσουν τους ρυθμούς της καρδιάς και θα στείλουν σήματα στον εγκέφαλο ότι δεν χρειάζονται περισσότερες αντιδράσεις της φυσιολογίας του οργανισμού. Όταν βοηθάτε το παιδί σας να αναπνέει βαθιά, ζητείστε του να έχει βλεμματική επαφή μαζί σας (να σας κοιτάει στα μάτια). Μιλήστε του ήρεμα και περιγράψτε τα συναισθήματά του. Δώστε του τις λέξεις για να εκφράσει πώς αισθάνεται. Πείτε του: «Ξέρω πως είσαι λυπημένος/θυμωμένος/απογοητευμένος», για να του προσφέρετε το συναισθηματικό λεξιλόγιο που, ενδεχομένως, του λείπει.
Υπάρχει κάτι το οποίο πρέπει να προσέξετε πολύ. Είναι ανάγκη να μην ενδώσετε στην έκρηξη του παιδιού, χάνοντας κι εσείς τον αυτοέλεγχό σας και αντιδρώντας τιμωρητικά ή με φωνές, γιατί κάτι τέτοιο θα επιδεινώσει τα συναισθήματά του. Μία έκρηξη θυμού τελειώνει γρηγορότερα, όταν οι ενήλικοι παραμένουν ήρεμοι.
Αν χάσετε την ευκαιρία να αποφύγετε την εξέλιξη και τελικά την κορύφωση του θυμού, τότε το παιδί θα πρέπει να βιώσει όλη αυτή τη διαδρομή μέχρι το τέλος. Καθώς θα σωματοποιεί το θυμό του (στριγκλιές, κλωτσιές, κτλ.) , δεν θα μπορεί να επεξεργαστεί αυτά που του λέτε. Το να μιλάτε σε ένα παιδί που στριγκλίζει ή να το απομονώνετε για λίγο, δεν θα λύσει το πρόβλημα, γιατί κάτι τέτοιο δεν θα σταματήσει τις αντιδράσεις του σώματος. Από το να στείλετε το παιδί μόνο του σε ένα δωμάτιο, είναι ασφαλέστερο να μείνετε μαζί του. Όταν το παιδί βρίσκεται μέσα στην πλήρη εξέλιξη μιας έκρηξης θυμού, δεν μπορεί να αντιληφθεί τι μπορεί να είναι επικίνδυνο και τι όχι, από αυτά που κάνει. Η παρουσία σας, λοιπόν, θα εμποδίσει πιθανούς τραυματισμούς. Επίσης, επειδή είναι τρομακτική εμπειρία για το ίδιο το παιδί το να είναι εκτός ελέγχου, το να γνωρίζει ότι βρίσκεστε κοντά του είναι θεραπευτικό. Υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι ο χρόνος της απομόνωσης βοηθάει μεν, αλλά εξ αιτίας του ότι το απομονωμένο παιδί είναι τόσο έντρομο με αυτό που του συμβαίνει και δεν μπορεί να το ελέγξει, ώστε η φυσιολογία του σώματός του στρέφεται προς την άλλη κατεύθυνση. Αυτή η ακραία αντίδραση στον τρόμο που βιώνει το παιδί, δεν διδάσκει το παιδί σας πώς να διαχειρίζεται την κατάσταση. Για αυτό το λόγο, μείνετε μαζί του, επαναλάβετε το όνομά του με ήρεμο τόνο και διαβεβαιώστε το ότι όλα θα πάνε καλά (πράγμα που δεν το γνωρίζει, εκείνη τη στιγμή, το παιδί σας).
Όπως τα συναισθήματα και η φυσιολογία ακολουθούν μια ανοδική πορεία μέχρι την κορύφωση, έτσι ακριβώς φθάνουν και στο τέλος. Θεωρητικά, η κορύφωση μιας έκρηξης θυμού σηματοδοτείται, όταν ο θυμός υπερβαίνει τη λύπη. Στην πορεία, η λύπη υπερισχύει του θυμού και παρατηρούμε μια ύφεση των εκρηκτικών συμπτωμάτων, η οποία συνοδεύεται από λυγμούς. Με το κλάμα και με τις βαθιές ανάσες που συνοδεύουν τους λυγμούς, η ταχυπαλμία και οι αντιδράσεις του σώματος επιστρέφουν σε φυσιολογικούς ρυθμούς.
Όταν το παιδί ηρεμήσει, τότε και μόνο τότε, θα είναι σε θέση να επεξεργαστεί αυτά που θα θέλατε να του διδάξετε. Μιλήστε με το παιδί σας και δείξτε του με ποιο τρόπο θα λύσει το πρόβλημά του, την επόμενη φορά. Μάθετέ του να εκφράζει με λέξεις το τι νιώθει και πως μέσα από τη συζήτηση μπορούμε να λύνουμε τα προβλήματά μας όλοι μαζί.
Αγαπητοί γονείς,
Να θυμάστε ότι ο σωστός γονιός διδάσκει δεν τιμωρεί και, πάνω απ’ όλα, αποτελεί πρότυπο για το παιδί του. Για να διδάξετε, λοιπόν, αυτοέλεγχο στο παιδί σας, δεν πρέπει ποτέ μα ποτέ να χάνετε τον δικό σας.
