Ο όρος «εκφοβισμός και βία στο σχολείο» (school bullying), όπως και ο όρος «θυματοποίηση» (victimization) χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν μια κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου.
Ο σχολικός εκφοβισμός (bullying) είναι ένα φαινόμενο νεανικής παραβατικότητας, που εμφανίζεται σε πολλές χώρες του κόσμου, ενώ υπάρχει μια έντονη δυσκολία στη διάκριση της πράξης και τον ορισμό της, αφού εκδηλώνεται με διάφορες μορφές. Οι εκδηλώσεις αυτές μπορούν να πάρουν τη μορφή της ψυχολογικής βίας, όπου διαπιστώνονται διάφορα πειράγματα, παρατσούκλια, κοροϊδία, διάδοση φημών, εξύβριση, ταπείνωση, εξευτελισμός, ρατσιστικά σχόλια, απειλές ή και τρομοκρατίας. Η ψυχολογική βία περιλαμβάνει επίσης και τον εσκεμμένο αποκλεισμό μαθητών από διάφορες κοινωνικές και σχολικές δραστηριότητες.
Μια άλλη μορφή σχολικού εκφοβισμού είναι η σεξουαλική παρενόχληση που χαρακτηρίζεται από σεξουαλικά ταπεινωτικά σχόλια έως και εξαναγκασμό του θύματος να παρακολουθεί ή να συμμετέχει ενεργά σε σεξουαλικές πράξεις και βιασμούς. Επίσης, τα θύματα του bullying φέρουν έντονα τα σημάδια της σωματικής βίας που έχουν υποστεί από χτυπήματα, κλοτσιές και τσιμπήματα, ενώ συχνά υπάρχει και οικονομική εκμετάλλευση όπως κλοπή ή φθορά των προσωπικών τους αντικειμένων. Τέλος, οφείλουμε να επισημάνουμε μια τελευταία εκδοχή του bullying που αναπτύχθηκε τα τελευταία χρόνια και είναι γνωστός ως ηλεκτρονικός ή διαδικτυακός εκφοβισμός (cyber bullying). Ο όρος χαρακτηρίζει τις διάφορες μορφές ψυχολογικής κακοποίησης που πραγματοποιούνται μέσω του διαδικτύου ή παρεμφερή τεχνολογία, με σκοπό τη σκόπιμη ζημιά ενός ατόμου ή μιας ομάδας και περιλαμβάνει τον εξευτελισμό και διαφόρων ειδών απειλές.
Είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι το φαινόμενο αυτό διαχωρίζεται από τους καβγάδες και την αντιπαράθεση που πολλές φορές εκδηλώνεται μεταξύ των παιδιών. Το bullying αφορά μια κατάσταση που εκδηλώνεται όταν υπάρχει ανομοιογένεια στη σχέση ανάμεσα στο θύτη και στο θύμα, υπάρχει δηλαδή ασύμμετρη σχέση εξουσίας και το θύμα αδυνατεί να υπερασπιστεί αποτελεσματικά τον εαυτό του όταν παρενοχλείται. Παράλληλα, ο εκφοβισμός και η βία στο σχολείο είναι και ομαδικό φαινόμενο, καθώς δεν αφορά μόνο το μαθητή που εκφοβίζει και εκείνον που εκφοβίζεται, αλλά και όσους είναι παρόντες ή γνωρίζουν την ύπαρξή του και δεν αναλαμβάνουν καμία δράση, δηλαδή τους παρατηρητές, οι οποίοι μπορεί να είναι είτε μαθητές είτε ενήλικες.
Η κατάσταση εκφοβισμού μπορεί να επηρεάσει καταλυτικά την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού και τη διαδικασία της μάθησης. Συγκεκριμένα, τα παιδιά που γίνονται θύματα σχολικού εκφοβισμού αρχικά νιώθουν φόβο, απόγνωση και παρουσιάζουν τάσεις φυγής. Αισθάνονται ότι απειλούνται, τρομάζουν, αρνούνται να πάνε σχολείο και παρουσιάζουν συμπτώματα σχολικής φοβίας. Μπορεί επίσης να γίνουν επιθετικά και νευρικά, ενώ δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου τα ίδια τα παιδιά – θύματα μπορούν να γίνουν θύτες σε άλλα παιδιά ή στα αδέρφια τους στο σπίτι. Επιπροσθέτως, μια τέτοια συμπεριφορά έχει βρεθεί ότι σχετίζεται με αυξημένα ποσοστά κατάθλιψης και αυτοκτονικού ιδεασμού σε εφήβους, τόσο στα θύματα όσο και στους θύτες. Εν γένει, το bullying επηρεάζει αρνητικά τη σχολική επίδοση καθώς και τη κοινωνική, διαπροσωπική και ψυχολογική ανάπτυξη του παιδιού, αφήνοντας βαθιές πληγές στη ψυχή του.
Προτού, λοιπόν, το σχολείο μας καταλήξει σε εκτροφείο βίας με τραγικές επιπτώσεις για τη σύνολη κοινωνία μας, καλό είναι να λάβουμε δραστικά μέτρα και να τελούμε σε συνεχή και πλήρη επαγρύπνηση. Ως γονείς, αν υποπτεύεστε ότι το παιδί σας είναι θύμα σχολικού εκφοβισμού, είναι σημαντικό να το ενθαρρύνετε να σας εκμυστηρευτεί τι του συμβαίνει και να ακούσετε προσεκτικά. Βοηθήστε το να καταλάβει ότι δε φταίει το ίδιο και συμβουλέψτε το να φεύγει από την κατάσταση κάθε φορά και να αγνοεί το παιδί – θύτη όσο μπορεί, ώστε να χάσει το ενδιαφέρον του. Στην περίπτωση που είτε δεν έχει αναπτυχθεί σωστή επικοινωνία μεταξύ γονέα και παιδιού ώστε να υπάρχει εμπιστοσύνη και στήριξη για να αποκαλύπτονται και συζητούνται τα πάντα ή στην περίπτωση που το παιδί ντρέπεται τόσο πολύ και έχει εσωτερικεύσει όλη αυτή την αρνητική ενέργεια δημιουργώντας ανοιχτή πληγή, δεν συμβουλεύουμε σε καμία περίπτωση την έντονη και με τσαμπουκά παρέμβαση του γονέα στο σχολικό περιβάλλον. Αντιθέτως, πιστεύουμε ότι είναι καλύτερο να αναθέσετε την έρευνα σε έναν ιδιωτικό ερευνητή, ή όπως είναι περισσότερο γνωστός ντετέκτιβ, ώστε με απόλυτη διακριτικότητα και εχεμύθεια να ερευνήσει εις βάθος την κατάσταση που βιώνει το παιδί σας ώστε να έχετε πληρέστερη εικόνα και να λάβετε τις σωστές ενέργειες καταπολέμησης του φαινομένου και συνεπώς στήριξης του παιδιού σας. Οφείλετε να αφήσετε στον ντετέκτιβ να πραγματοποιήσει το δύσκολο αυτό έργο και να μην επιβαρύνετε την όλη κατάσταση με τη σπασμωδική παρέμβασή σας ή άλλες ενέργειες. Μόνο ο ντετέκτιβ είναι ο καταλληλότερος σύμβουλος για τη διαλεύκανση και αντιμετώπιση της κατάστασης.
Περαιτέρω, σημαντικό είναι να ενημερώσετε τους εκπαιδευτικούς και τις αρμόδιες Διευθύνσεις εκπαίδευσης. Το παιδί πρέπει να αισθανθεί ότι έχει στήριγμα τους γονείς και το σχολείο του. Από τη μεριά τους, οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να εκτιμούν και να διαχειρίζονται τη διαφορετικότητα του κάθε παιδιού, να μάθουν στα παιδιά να πιστεύουν στον εαυτό τους και να μην επιτρέπουν σε κανέναν να τους προσβάλει. Εάν το παιδί σας εκδηλώνει έντονα συμπτώματα απόσυρσης και φοβίες, καλό είναι να επισκεφτείτε έναν ειδικό – κοινωνικό λειτουργό, ψυχολόγο, ψυχίατρο – , προκειμένου να μειωθεί ο κίνδυνος πλήγματος στο συναισθηματικό κόσμο του παιδιού και να ενημερωθείτε καλύτερα ως γονείς για τους καταλληλότερους τρόπους αντιμετώπισης. Σε κάθε περίπτωση, κρίνεται απαραίτητη η γραμμή επικοινωνίας με αρμόδια κέντρα πάταξης κάθε μορφής βίας και εθελοντικούς οργανισμούς. Η ψυχική υγεία των παιδιών προέχει, καθώς αποτελούν το μέλλον της κοινωνίας μας.