Οι δύο γονιδιακές θεραπείες που έχουν εγκριθεί από την αρμόδια Ευρωπαϊκή επιτροπή αφορούν δύο σπάνιες ασθένειες και είναι: η «Θεραπεία γονιδίου για οικογενή υπερχοληστερολαιμία» και η «Θεραπεία γονιδίου για τη Σοβαρή Συνδυασμένη Ανοσοανεπάρκεια» (ή ανεπάρκεια του ενζύμου της απαμινάσης της αδενοσίνης = ADA).

Η ολοκλήρωση του προγράμματος χαρτογράφησης του ανθρώπινου γονιδιώματος, σε συνδυασμό με την τεχνολογία του ανασυνδυασμένου DNA, επέτρεψαν να επιχειρηθεί η θεραπεία γενετικών νοσημάτων στο πλέον θεμελιώδες επίπεδό τους, το γονίδιο. Έτσι, η πιο εντυπωσιακή είναι η θεραπεία γονιδίου. Ο όρος θεραπεία γονιδίου σημαίνει τη χρησιμοποίηση τεχνικών για την εισαγωγή στον οργανισμό-δέκτη λειτουργικών γονιδίων που λείπουν ή είναι μεταλλαγμένα με σκοπό την επιδιόρθωση της γενετικής βλάβης ώστε να θεραπευτεί ο ασθενής. Το γονίδιο δηλ. χρησιμοποιείται ως “Φάρμακο”.
Τα τελευταία χρόνια, οι πιλοτικές γονιδιακές θεραπείες είχαν δείξει ότι σύντομα θα έφθαναν στην κλινική πράξη, ύστερα από πετυχημένες κλινικές δοκιμές για μια σειρά ασθενειών, όπως της αιμορροφιλίας, της δρεπανοκυτταρικής και της β-Μεσογειακής αναιμίας, της κυστικής ίνωσης, της εγκεφαλικής αδρενολευκοδυστροφίας (μιας διαταραχής που επηρεάζει το νευρικό σύστημα και τα επινεφρίδια). Δυστυχώς όμως δύο ατυχήματα, ένα στην Πενσυλβάνια των Η.Π.Α. κατά τη θεραπεία γονιδίου της κυστικής ίνωσης (τo 1999 απεβίωσε έφηβος κατά τη διαδικασία), και τη δημιουργία λευχαιμίας σε πειράματα γονιδιακής θεραπείας στη Γαλλία, οι αρμόδιες αρχές ήταν φειδωλές να χορηγήσουν άδεια για χρήση της γονιδιακής θεραπείας στην κλινική πράξη. Από το 2017 όμως αρμόδιες αρχές στην Ε.Ε. και στις Η.Π.Α. (στην επόμενη ανάρτηση) ενέκριναν τη γονιδιακή θεραπεία. Λίγα στοιχεία για τις δύο γονιδιακές θεραπείες που έλαβαν έγκριση από τις αρμόδιες αρχές της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης.
Α) Θεραπεία γονιδίου για οικογενή υπερχοληστερολαιμία. Η Glybera είναι το πρώτο φάρμακο γονιδιακής θεραπείας για ενήλικες που είχε εγκριθεί, το 2012, από τους αρμόδιους ευρωπαϊκούς ρυθμιστικούς φορείς για την αντιμετώπιση της ανεπάρκειας του ενζύμου της λιποπρωτεϊνικής λιπάσης, όταν το υπεύθυνο γονίδιο βρίσκεται σε ομόζυγη κατάσταση. Η έλλειψη λιποπρωτεϊνικής λιπάσης είναι μια σπάνια γενετική διαταραχή που επηρεάζει περίπου 1-2 άτομα ανά εκατομμύριο ανθρώπους (ή περίπου 150-200 άτομα στην Ευρώπη). Το ένζυμο αυτό είναι απαραίτητο για την υδρόλυση των τριγλυκεριδίων και τη μετατροπή των χιλομικρών. Σε περίπτωση ανεπάρκειας του ενζύμου παρατηρείται τεράστια συγκέντρωση χιλομικρών και τριγλυκεριδίων στην κυκλοφορία του αίματος, ενώ η συγκέντρωση της χοληστερόλης στο αίμα είναι πολύ υψηλή, κάτι που αυξάνει τον κίνδυνο καρδιακής νόσου, εγκεφαλικού επεισοδίου και πρόωρου θανάτου. Η έγκρισή αυτής της γονιδιακής θεραπείας αποτελεί ορόσημο για τις τεχνολογίες επιδιόρθωσης μεταλλαγμένων γονιδίων. Η χρήση της ξεκίνησε στη Γερμανία στις αρχές του 2015.
Η θεραπεία Glybera βασίζεται σε εβδομαδιαία εισαγωγή σε μυϊκά κύτταρα του οργανισμού του γονιδίου που κωδικοποιεί τη βιοσύνθεση του ενζύμου της λιποπρωτεϊνικής λιπάσης με τη βοήθεια ενός γενετικά τροποποιημένου αδενοϊού. Επειδή η γονιδιακή θεραπεία παρέχει ένα αντίγραφο ενός γονιδίου, προσφέρει τη δυνατότητα μιας μακροπρόθεσμης, ενδεχομένως μόνιμης, θεραπείας. Στην περίπτωση της Glybera έχουν σημειωθεί οφέλη στους ασθενείς έως και έξι χρόνια.
Β) Θεραπεία γονιδίου ανοσοανεπάρκειας. Την δεύτερη γονιδιακή θεραπεία για την αντιμετώπιση μίας σπάνιας γενετικής ασθένειας (Σοβαρή Συνδυασμένη Ανοσοανεπάρκεια ή ανεπάρκεια του ενζύμου ADA) που προσβάλλει παιδιά, ενέκρινε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Το γονίδιο ADA καθορίζει το ένζυμο της απαμινάσης της αδενοσίνης, που συμμετέχει στον μεταβολισμό της τριφωσφορικής δεοξυαδενοσίνης (dATP). Μία μετάλλαξη στο γονίδιο ADA οδηγεί στη συσσώρευση της dATP, που είναι τοξική σε Τ- λεμφοκύτταρα με αποτέλεσμα σχεδόν την πλήρη καταστροφή τους. Χωρίς τα Τ-κύτταρα, τα Β-κύτταρα δεν αναγνωρίζουν αντιγόνα προκειμένου να συνθέσουν αντισώματα. Η θεραπεία που εγκρίθηκε λέγεται Strimvelis και προορίζεται για τα παιδιά που πάσχουν από Σοβαρή Συνδυασμένη Ανοσοανεπάρκεια εξαιτίας ανεπάρκειας της απαμινάσης της αδενοσίνης (ADA-SCID), μία κληρονομούμενη ασθένεια που χαρακτηρίζεται από τόσο βαριά εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος ώστε οι μικροί ασθενείς αναγκάζονται να ζουν σε ειδικά διαμορφωμένους και αποστειρωμένους χώρους. Η έγκριση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ακολουθεί την θετική γνωμοδότηση που εξέδωσε τον περασμένο μήνα ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων, σύμφωνα με την οποία τα ποσοστό επιβίωσης με το φάρμακο είναι 100% έπειτα από μέση περίοδο παρακολούθησης 7 ετών. Η ασθένεια πιστεύεται ότι επηρεάζει περίπου 350 παιδιά παγκοσμίως.

ΓΟΝΙΔΙΑΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ για όσους πάσχουν από μια μορφή ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΣΤΙΣ Η.Π.Α. Η θεραπεία για το λέμφωμα μη-Hodgkin περιλαμβάνει τη γενετική τροποποίηση των ανοσοποιητικών κυττάρων ενός ασθενούς. Διατυπώθηκε εισήγηση να εγκριθεί και δεύτερη γονιδιακή θεραπεία για μια σπάνια κληρονομική τύφλωση, τη συγγενή αμαύρωση* του Leber.
Ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) ενέκρινε (30 Αυγούστου 2017) την πρώτη γονιδιακή θεραπεία που στοχεύει στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος, έτσι ώστε να καταπολεμηθεί αποτελεσματικά ένας αιματολογικός καρκίνος, το λέμφωμα μη-Hodgkin. Ουσιαστικά, η νέα θεραπεία περιλαμβάνει την απομάκρυνση των ανοσοκυττάρων Τ από το αίμα του ασθενή, τη χορήγηση του φαρμάκου, που προσθέτει ένα γονίδιο για μια πρωτεΐνη – που ονομάζεται χιμαιρικός υποδοχέας αντιγόνου, ή CAR – που κατευθύνει τα Τ κύτταρα για να στοχεύουν καρκινικά κύτταρα. Τα τροποποιημένα κύτταρα στη συνέχεια εκχύνονται στα αιμοφόρα αγγεία του ασθενή. Περίπου 3.500 άτομα στις Η.Π.Α. αναμένεται να λάβουν την καινοτόμο γονιδιακή θεραπεία.
Στις 12 Οκτωβρίου 2017 οι αρμόδιες υπηρεσίες του Οργανισμού Τροφίμων και Φαρμάκων πρότειναν (Ledford H. FDA advisers back gene therapy, Nature 19/10/2017) να εγκριθεί και μια δεύτερη γονιδιακή θεραπεία, ονομάζεται voretigene neparvovec (Luxturna), για σπάνια μορφή κληρονομικής τύφλωσης που προκαλείται από μια γενετική μετάλλαξη στο γονίδιο RPE65. Το κανονικό γονίδιο RPE65 καθορίζει τη βιοσύνθεση ενός ενζύμου (Retinoid Isomerohydrolase) που είναι απαραίτητο για τη φυσιολογική όραση.
* Η συγγενής αμαύρωση του Leber είναι μια σπανιότατη κληρονομική νόσος, κατά την οποία οι φωτοϋποδοχείς του αμφιβληστροειδούς (τα ραβδία και τα κωνία) δεν λειτουργούν, με αποτέλεσμα τα νεογνά με τη νόσο να είναι σχεδόν τυφλά κατά τη γέννηση.