Η αντιμετώπιση της Δυσφορίας φύλου είναι ένα πολυσύνθετο επιστημονικό θέμα και ως εκ τούτου αναμένεται να προσφέρει όφελος στους ενδιαφερομένους, όταν προτάσσεται ο βιοϊατρικός έλεγχος και έπεται η νομική αναγνώριση στη φάση που είναι απαραίτητη για την καλύτερη προσαρμογή στη νέα πραγματικότητα του ατόμου.
Μια γυναίκα στα σωματικά κύτταρά της έχει 22 ζευγάρια αυτοσωματικών χρωμοσωμάτων και δύο χρωμοσώματα Χ. ΄Ενας άνδρας στα σωματικά κύτταρά του έχει 22 ζευγάρια αυτοσωματικών χρωμοσωμάτων και ένα Χ και ένα Υ (Εικ. 1). Με τα σπερματοζωάρια κληρονομούμε από τον πατέρα μας ένα χρωμόσωμα κάθε ζευγαριού από τα αυτοσωματικά μαζί με ένα Χ ή ένα Υ χρωμόσωμα, και με το ωάριο της μητέρας μας κληρονομούμε ένα χρωμόσωμα από κάθε ζευγάρι από τα αυτοσωματικά μαζί με ένα Χ. Ο χρωμοσωματικός καθορισμός του ΦΥΛΟΥ στον άνθρωπο καθορίζεται κατά τη ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ. Με όσα είναι γνωστά από τη γενετική του ανθρώπου, ανεξάρτητα από τον αριθμό των χρωμοσωμάτων Χ που υπάρχουν σε κάποιο καρυότυπο, αρκεί η ύπαρξη ενός χρωμοσώματος Υ για να οδηγηθεί ένα ζυγωτό σε ανδρικό φαινότυπο. Η σεξουαλική διαφοροποίηση αρχίζει την 7η εβδομάδα και σύντομα γίνονται εμφανή τα εξωτερικά όργανα του φύλου του άνδρα ή της γυναίκας.
Βιολογικά μιλώντας για φύλο στον άνθρωπο θα πρέπει να κατανοήσουμε ότι αυτό μπορεί να αναλυθεί σε πολλά επίπεδα, όπως το χρωμοσωματικό/γενετικό φύλο, το κυτταρικό φύλο, το γοναδικό φύλο (όρχεις στους άνδρες, ωοθήκες στις γυναίκες και ορμόνες που εκκρίνονται) και τέλος το ατομικό φύλο (ταυτότητα φύλου), δηλ. η προσωπική εμπειρία για το φύλο κάποιου, π.χ. η αντίληψη τη φύσης και η διατήρηση ιδιαίτερης φυσικής, αισθηματικής και σεξουαλικής συμπεριφοράς κάποιου ως άνδρα ή γυναίκας. Η ταυτότητα φύλου επηρεάζεται πέρα από γονίδια που βρίσκονται στα φυλετικά χρωμοσώματα Χ και Υ και από τη δράση αρκετών άλλων γονιδίων, την αλληλεπίδραση με άλλα έμβρυα στη μήτρα, καθώς και την αλληλεπίδραση με το μητρικό περιβάλλον, αλλά γενικότερα και από ορισμένους περιβαλλοντικούς παράγοντες. Με λίγα λόγια, το αποτέλεσμα του φυλοκαθορισμού είναι η ανάπτυξη των γονάδων, ενώ το αποτέλεσμα της φυλετικής διαφοροποίησης είναι η γεννητική, ψυχολογική, φαινοτυπική εμφάνιση των δευτερογενών φυλετικών χαρακτηριστικών (τριχοφυΐα στους άνδρες, έμμηνος κύκλος τις γυναίκες) κατά την εφηβεία. Από τα προηγούμενα προκύπτει ότι η διαμόρφωση της ταυτότητας φύλου είναι μια πολυδιάστατη και διαχρονική διαδικασία που αρχίζει νωρίς στην εμβρυική ζωή, χωρίς όμως να υποστηρίζεται με σαφήνεια το όριο ολοκλήρωσης της κατά την εφηβεία.
ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΦΥΛΟΥ. Διακρίνουμε, δεκάδες περιπτώσεις (η συχνότητα αφορά τουλάχιστον 1 στις 400 γεννήσεις), αλλά δίνονται μόνο αντιπροσωπευτικά παραδείγματα:
Α) Αληθινά ερμαφρόδιτα. Η εμφάνιση των εξωτερικών γεννητικών οργάνων ποικίλει από σχεδόν κανονικού άνδρα με πολλούς ενδιάμεσους τύπους, μέχρι κανονικής γυναίκας.
Β) Γοναδική αγένεση. ΄Ατομα με καρυότυπο ΧΥ (δηλ. ΑΝΔΡΕΣ) στους οποίους οι όρχεις λειτούργησαν για σύντομο χρονικό διάστημα, οπότε αναπτύχθηκε ΓΥΝΑΙΚΕΙΟΣ φαινότυπος.
Γ) ΄Ανδρες με καρυότυπο ΧΧ. Διατυπώθηκαν διάφορες υποθέσεις για την εξήγησή τους. i) Πρόκειται στην πραγματικότητα για μωσαϊκά άτομα του τύπου 46,ΧΧ/ΧΧΥ, ιι) Η γονιδιακή θέση που κωδικοποιεί τη σύνθεση του παράγοντα που επάγει την ανάπτυξη των γονάδων σε όρχεις έχει μετατεθεί από το χρωμόσωμα Υ στο χρωμόσωμα Χ.
Δ) ΓΥΝΑΙΚΕΣ με καρυότυπο 46,ΧΥ, δηλ. ΑΝΔΡΑ (θηλυκοποίηση των όρχεων). Τα άτομα αυτά δεν μπορούν να μετατρέψουν την τεστοστερόνη στην ενεργό μορφή της τη διυδροτεστστερόνη, γιατί είναι ομοζυγώτες για κάποιο μεταλλαγμένο γονίδιο (Εικ. 2). Συχνότητα 1 σε κάθε 65.000 άτομα.
Στις περισσότερες από τις προηγούμενες περιπτώσεις υπάρχουν ενδείξεις Δυσφορίας του φύλου. Πρόκειται για μία κλινική κατάσταση που δημιουργείται από την ασυμφωνία μεταξύ του βιώματος του ψυχολογικού φύλου (πως νοιώθει κάποιος ως άρρεν, θήλυ ή οτιδήποτε άλλο) και του βιολογικού φύλου (των χαρακτηριστικών του σώματος). Ως εκ τούτου, η σύμπτωση βιολογικού-ψυχολογικού φύλου δεν είναι δεδομένη για όλους τους ανθρώπους. Η ασυμφωνία αυτή δημιουργεί έντονη δυσφορία.
Τέλος, σε πρόσφατο άρθρο (5/10/2017) στο κορυφαίο επιστημονικό περιοδικό Nature (Genetics: Sex and the single cell, Nature 559: 56-58) τονίζεται ότι όλα τα κύτταρα του σώματος μας έχουν φύλο (κυτταρικό φύλο). Τα γονίδια που βρίσκονται στα φυλετικά χρωμοσώματα κάθε κυττάρου επηρεάζουν τη συμπεριφορά μας, καθώς και των ιστών σε όλη τη ζωή μας. Επιπρόσθετα, τα γονίδια των φυλετικών χρωμοσωμάτων πέρα από τον καθορισμό του φύλου επηρεάζουν και την υγεία μας, όπως η προδιάθεση σε παχυσαρκία, καρδιακές ανεπάρκειες, νευροεκφυλιστικές ασθένειες, αυτοάνοσες ασθένειες (πάνω από 70% είναι γυναίκες) και καρκίνο (μεγαλύτερη ευαισθησία έχουν οι άνδρες). Ως εκ τούτου το όλο θέμα της Δυσφορίας του φύλου είναι καθαρά Βιοϊατρικό, το οποίο το νομοσχέδιο το μετατρέπει σε πολιτικό, όπως προκύπτει από τις προτεινόμενες ρυθμίσεις. Από το άρθρο 3 προκύπτει ότι στην ουσία δεν υπάρχουν προϋποθέσεις για την αλλαγή ή διόρθωση του φύλου, εκτός από το να είναι το άτομο ενήλικο και άγαμο, οπότε έχει το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού. Πρέπει βεβαίως να συντρέχει ασυμφωνία ταυτότητας και καταχωρισμένου φύλου, ώστε αυτό να αντιστοιχεί στη βούληση, στην προσωπική αίσθηση του σώματος και στην εξωτερική εικόνα. Από το ένα άκρο, να απαιτείται οπωσδήποτε να έχει προηγηθεί ιατρική επέμβαση, φθάνουμε στο άλλο άκρο, να μην απαιτείται τίποτε και το άτομο να έχει το απόλυτο δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού. Ποιος αποφασίζει για όλα αυτά, ο “ειδικός σε θέματα καθορισμού φύλου ενδιαφερόμενος” μαζί με τον “σεξολόγο” γιατρό-Δικαστή. Είναι θετικό ότι ακολουθείται η δικαστική οδός, αυτό όμως αναιρείται στην ουσία, επειδή ο δικαστής περιορίζεται στο να δέχεται τη δήλωση του ανθρώπου που επιθυμεί να μεταβάλει φύλο, χωρίς να ελέγχει (ή να μπορεί να ελέγξει) αν είναι δικαιολογημένη η αλλαγή ή έστω σοβαρή η απόφαση του αιτούντος. Μάλιστα, στους προηγούμενους δύο «απόλυτα ειδικούς» επιτρέπεται η διόρθωση του λάθους (μεταβολή της ληξιαρχικής πράξης) και μετά την απομάκρυνση από το Ταμείο, συγγνώμη το Δικαστήριο (άρθρο 4.4). Αναγράφεται. Η νέα ληξιαρχική πράξη μπορεί στο εξής να αλλάξει μία φορά, με την ίδια διαδικασία και τις ίδιες προϋποθέσεις, δηλ. έχει το απόλυτο δικαίωμα για ΔΕΥΤΕΡΗ φορά του αυτοπροσδιορισμού. Δηλαδή το ίδιο δικαστήριο θα έλθει και θα αποφανθεί ότι το πρόσωπο αισθάνεται πάλι όπως το φύλο που εγκατέλειψε και στο οποίο θέλει να επανέλθει. Αυτό πλήττει την αξιοπιστία του προσώπου, αλλά και το κύρος του δικαστηρίου. Μόνο στο άρθρο δεν αναφέρεται μετά πόσο χρόνο μπορεί να αρχίσει αυτή η διαδικασία της διόρθωσης του λάθους του αυτοπροσδιορισμού της αλλαγής της ταυτότητας του φύλου που έγινε από τους δύο «ειδικούς». ΄Ετσι δίνεται η δυνατότητα σε κακεντρεχείς να ισχυρίζονται ότι αυτό θα γίνεται μόλις το ενδιαφερόμενο πρόσωπο αποφύγει τη στράτευση. Ακόμη πιο εντυπωσιακό, επιτρέπεται η αντιστροφή της ταυτότητας του φύλου, μόνο που το νομοσχέδιο δεν αναφέρει τι σημαίνει αυτό. Πρόκειται δηλ. για αλλαγή στην προτεραία κατάσταση ή από τη σεξουαλική συμπεριφορά άρρενος σε σεξουαλική συμπεριφορά θήλεος, κοκ. Η περίπτωση θυμίζει τη δυνατότητα πολλαπλής μεταστροφής/αλλαγής των χαρακτηριστικών του φύλου στα κοτόπουλα (Εικ. 3).
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ. Το σχέδιο Νόμου αναγνωρίζει τη μεταβολή φύλου με βάση τη βούληση του προσώπου και ανεξάρτητα από το βιολογικό του φύλο, στην ουσία χωρίς προϋποθέσεις. Με βάση τα όσα αναφέρθησαν προηγουμένως για την περιπλοκότητα της δημιουργίας της ταυτότητας φύλου, θεωρώ ότι οι συντάκτες του νομοσχεδίου θα έπρεπε να επιδείξουν τη δέουσα επιστημονική προσοχή και ενδιαφέρον για ένα τόσο ευαίσθητο θέμα. Στην Αγγλία, που ως γνωστό πρωτοπορεί παγκόσμια σε θέματα αναπαραγωγής του ανθρώπου και έχει τους πιο προοδευτικούς νόμους στα σχετικά θέματα, ο υφιστάμενος νόμος προβλέπει την προσκόμιση ιατρικής γνωμάτευσης που να βεβαιώνει την ύπαρξη μιας “επίμονης δυσφορίας φύλου” ώστε να προχωρήσει η ληξιαρχική τροποποίηση της ταυτότητας του φύλου.
του Κωνσταντίνου Τριανταφυλλίδη, Καθηγητή Γενετικής ΑΠΘ