Η νευροεκφυλιστική και μητρικά κληρονομούμενη ΟΠΤΙΚΗ ΝΕΥΡΟΠΑΘΕΙΑ του LEBER (Εικόνα 1) λόγω μιας περίεργης ιδιορρυθμίας της φύσης – που είναι γνωστή ως “κατάρα της μάνας” – κληρονομήθηκε για 290 χρόνια σε μια Γάλλο-Καναδική οικογένεια
Tα μιτοχόνδρια στον άνθρωπο, άρα και το mtDNA, μεταβιβάζονται αποκλειστικά από τη μητέρα στα παιδιά της (Εικόνα 2). Το mtDNA είναι υπεύθυνο για την πρόκληση τουλάχιστον 50 κληρονομικών ασθενειών. Μία από αυτές είναι η κληρονομική οπτική νευροπάθεια του Leber. Πρόκειται για μιτοχονδριακό νευροεκφυλιστικό νόσημα που προσβάλλει το οπτικό νεύρο και συχνά οδηγεί σε αιφνίδια απώλεια της κεντρικής όρασης σε νεαρούς ενήλικες φορείς (συχνά μεταξύ των ηλικιών 18 έως 30). Στην Ευρώπη ένα στα 9.000 άτομα είναι φορέας των τριών πιο συχνών υπεύθυνων μεταλλάξεων. Η συχνότητα εμφάνισής της είναι 1/30.000 άτομα, και ως εκ τούτου καταγράφονται αρκετά περιστατικά και στην Ελλάδα. Οι υπεύθυνες μεταλλάξεις προκαλούν απώλεια όρασης κυρίως στους άνδρες (περίπου 4-5 άνδρες αντιστοιχούν για κάθε μία γυναίκα με την ασθένεια), και συνέχισε να κληρονομείται σε μια Γάλλο-Καναδική οικογένεια για τουλάχιστον 290 χρόνια – ένα σπάνιο παράδειγμα ενός εξελικτικού φαινομένου που είναι γνωστό ως “κατάρα της μάνας”.
Ερευνητική ομάδα από το Πανεπιστήμιο του Κεμπέκ μελέτησε (Mother’s curse neutralizes natural selection against a human genetic disease over three centuries, Nature Ecology and Evolution, August 2017) τη μιτοχονδριακή νόσο που ονομάζεται κληρονομική οπτική νευροπάθεια του Leber σε 2.038 μέλη μεγάλης Γάλλο-Καναδικής οικογένειας μεταξύ 1670 και 1960. Τα γενεαλογικά αρχεία δείχνουν ότι η ασθένεια καταγράφεται για πρώτη φορά στην οικογένεια σε μια γυναίκα που έφθασε στο Κεμπέκ από τη Γαλλία μετά το 1600. Εκτός από την απώλεια όρασης, οι αρσενικοί απόγονοι που κληρονόμησαν τη μετάλλαξή της ήταν πολύ πιο πιθανό να πεθάνουν στη βρεφική ηλικία από τους μη φορείς της μετάλλαξης και τα θηλυκά άτομα. Αυτές οι θανατηφόρες μεταλλάξεις θα είχαν καταστραφεί από τη φυσική επιλογή, αν δεν είχαν εξαπλωθεί από τη μητρική γραμμή.
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΓΕΝΕΤΙΚΗ. Τον 17ο αιώνα ο Λουδοβίκος ΙΔ’, που ήταν γνωστός ως Βασιλιάς ΄Ηλιος, έστειλε στο Κεμπέκ μια μικρή ομάδα γαλλικών μεταναστριών για να βοηθήσει στην αποκατάσταση της ανισορροπημένης σχέσης φύλου της αποικίας. Οι γυναίκες αυτές έγιναν γνωστές ως Filles du Roy (Εικόνα 3), ή θυγατέρες του Βασιλιά, λόγω της υποστήριξης του Βασιλιά, η οποία παρείχε σε κάθε γυναίκα και προίκα. Αλλά όπως δείχνουν οι Καναδοί ερευνητές στο τεύχος Αυγούστου του Nature Ecology & Evolution, μια γυναίκα έφτασε στο Κεμπέκ με μια λιγότερο ευπρόσδεκτη συμβολή: μετέφερε μία από τις κύριες μεταλλάξεις στο μιτοχονδριακό γονιδίωμα (mtDNA) που προκαλούν την κληρονομική οπτική νευροπάθεια του Leber. Μια κληρονομική μορφή απώλειας όρασης που έχει καθυστερημένη εμφάνιση και επηρεάζει τα αρσενικά πολύ πιο συχνά από τα θηλυκά άτομα. Χρησιμοποιώντας ανάλυση μιτοχονδριακού DNA οι ερευνητές παρακολουθήσαν την πορεία αυτής της μετάλλαξης του mtDNA (T14484C) για 290 χρόνια, αποδεικνύοντας ότι αυτή η παραλλαγή έχει φτάσει σε πολύ υψηλό επιπολασμό (συχνότητα) στον σύγχρονο πληθυσμό του Κεμπέκ λόγω μιας περίεργης ιδιορρυθμίας της φύσης που είναι γνωστή ως “κατάρα της μάνας”.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Η θεραπεία γονιδίου της ασθένειας βρίσκεται σε πιλοτική εφαρμογή και φαρμακευτική εταιρεία προτείνει χρήση φαρμάκου της.
Του Κωνσταντίνου Τριανταφυλλίδη, Καθηγητή Γενετικής ΑΠΘ