Γιατί είναι τόσο εξειδικευμένη η φυσική άμυνα του οργανισμού μας κατά της ΠΡΟΣΒΟΛΗΣ ΑΠΟ ΜΙΚΡΟΒΙΑ; Και στις δύο περιπτώσεις ευθύνονται τα γονίδια των ανθρώπινων λευκοκυττάρων (HLA).
Τα πλέον πολυμορφικά γονίδια στον άνθρωπο είναι τα γονίδια των ανθρώπινων λευκοκυττάρων (HLA). Ο ανθρώπινος πληθυσμός εκτιμάται ότι έχει εκατομμύρια αλληλόμορφα σε κάθε γονίδιο από αυτά. Ένα πλεονέκτημα αυτής της τεράστιας γενετικής ποικιλότητας είναι το εύρος των όπλων που χρησιμοποιούνται από τον ανθρώπινο οργανισμό κατά της προσβολής από ιούς. Ένα μειονέκτημα της ποικιλότητας αυτής είναι ότι δύσκολα βρίσκονται συμβατοί δότες σε μεταμοσχεύσεις, π.χ. μυελού των οστών, και συνήθως παρατηρούνται δυσμενείς για την υγεία του δέκτη ανοσολογικές αντιδράσεις.
Τα γονίδια του μείζονος συμπλέγματος ιστοσυμβατότητας του ανθρώπου (MHC) είναι σύνολο μορίων στην κυτταρική επιφάνεια που κωδικοποιούνται από δεκάδες γονίδια. Τα μόρια αυτά εμπλέκονται στην κυτταρική και χυμική άμυνα, την άμυνά μας π.χ. κατά των ιογενών λοιμώξεων. Με το σύστημα MHC καθορίζεται η συμβατότητα του δότη/δέκτη στις μεταμοσχεύσεις και η επιρρέπεια των ατόμων στην εκδήλωση αυτοάνοσων παθήσεων, αλλά και άλλων παθήσεων. Διαπιστώθηκε π.χ. συσχέτιση ορισμένων αντιγόνων HLA με υψηλότερο κίνδυνο εκδήλωσης πολλών ασθενειών, όπως ο σακχαροδιαβήτης, η ρευματοειδής αρθρίτιδα, η ψωρίαση και το άσθμα.
Στον άνθρωπο τα αντιγόνα MHC ονομάζονται σήμερα αντιγόνα ανθρώπινων λευκοκυττάρων (HLA). Τα γονίδια εντοπίζονται στον μικρό βραχίονα του χρωμοσώματος 6 και διαιρούνται σε τρεις κλάσεις (Ι, ΙΙ και ΙΙΙ), οι οποίες διαφέρουν δομικά και λειτουργικά. Στην περιοχή Ι είναι γνωστά τρία γονίδια, τα HLA-A, HLA-B και HLA-C. Με DNA μεθοδολογίες είχαν πιστοποιηθεί χιλιάδες διαφορετικά αλληλόμορφα για όλα τα γονίδια HLA, π.χ. είχαν ταυτοποιηθεί 1.884 διαφορετικά αλληλόμορφα στο γονίδιο HLA-A και 2.490 στο HLA-Β. Ερευνητική ομάδα εκτίμησε (Distinguishing functional polymorphism from random variation in the sequences of >10,000 HLA-A, -B and -C alleles, PLoS Genetics 3/7/2017) πως υπάρχουν 2,7 εκατομμύρια αλληλόμορφα στο γονίδιο HLA-A, 3,3 εκατομμύρια αλληλόμορφα στο HLA-B και 3,2 εκατομμύρια αλληλόμορφα στο HLA-C στο σημερινό ανθρώπινο πληθυσμό!!
Η μελέτη γονιδίων του συστήματος αυτού έχει τόσο θεωρητική (φυλογενετικές αναλύσεις σε μελέτες γενετικής πληθυσμών), όσο και πρακτική αξία, π.χ. επιλογή συμβατού δότη οργάνων (νεφρού, καρδιάς) και ιστών (μυελού των οστών) για έναν δέκτη στη βάση της συλλογιστικής ότι πρέπει να ταιριάζουν οι γενότυποι του δέκτη με του δότη ως προς τα αντιγόνα ιστοσυμβατότητας για να μην απορριφθεί το μόσχευμα και να επιβιώσει ο δέκτης. Μειονέκτημα αυτής της τεράστιας γενετικής ποικιλότητας είναι ότι δύσκολα βρίσκονται συμβατοί δότες σε μεταμοσχεύσεις, π.χ. μυελού των οστών, και συνήθως παρατηρούνται δυσμενείς για την υγεία του δέκτη ανοσολογικές αντιδράσεις. Από την άλλη, ένα πλεονέκτημα αυτής της τεράστιας γενετικής ποικιλότητας είναι το εύρος των όπλων που χρησιμοποιούνται από τον ανθρώπινο οργανισμό κατά της προσβολής από ιούς.
του Κωνσταντίνου Τριανταφυλλίδη, Καθηγητή Γενετικής ΑΠΘ