Αγαπητοί κύριοι και κυρίες,
ευχαριστώ πολύ το Γιώργο Παφίλη για τη τιμή της παρουσίασης του βιβλίου του Αναστάσεως Ημέρα, Αναστάσεως Ημέρα, Η απελευθέρωση της Κοζάνης Πέμπτη 11 Οκτωβρίου 1912, Dot Print, Κοζάνη 2012, κι εσάς επίσης που εκόντες παρευρίσκεστε στη σημερινή εκδήλωση. Θα αναφέρω πράγματα που θα ήταν εξίσου εύκολα κι από σας να ειπωθούν: πώς έλαβα το βιβλίο, ποια η σχέση μου με το συγγραφέα, πώς είναι η δομή του κειμένου και ποια η χρήση του.
Η επαφή
Πριν από δέκα περίπου μέρες χτύπησε το κινητό, ήταν ο Γιώργος Παφίλης, με είπε αν ενδιαφέρομαι να παρουσιάσω το βιβλίο του, κάτι περί του 1912 στην Κοζάνη. Απάντησα θετικά κι ορίσαμε συνάντηση κατά την οποία θα το έφερνε να το δω.
Ο πρώτος λόγος του άμεσου ενδιαφέροντος ήταν η τιμή, αφού αντί για μένα είχε τη δυνατότητα να επιλέξει πολλούς άλλους, αν όχι καθαρόαιμους ιστορικούς με πανεπιστημιακούς τίτλους, τουλάχιστον φιλίστορες, ερευνητές ή ανθρώπους των γραμμάτων που εξασκούνται στην τέχνη του λόγου.
Δεύτερος παράγοντας της ένθερμης ανταπόκρισης ήταν η πρόκληση. Ένα νέο, ανεξερεύνητο βιβλίο. Ποια ήταν άραγε η οπτική κι απτική του εικόνα; Τι περιείχε; Φωτογραφίες; Κείμενα; Ποιες πηγές χρησιμοποιεί; Πώς τις προσεγγίζει;
Συναντηθήκαμε λοιπόν κι από ένα πολυμερές συνθετικό βαλάντιο έβγαλε το βιβλίο του και μου το δώρισε. Ευχαριστίες. Το πήρα στα χέρια. Βαρύτιμο σκληρό εξώφυλλο, χρώμα οικολογικό, φωτογραφία δρόμου της παλιάς Κοζάνης με καλυμμένο κάπως, αλλά κυρίαρχο, στο βάθος το καμπαναριό. Τίτλος Αναστάσεως Ημέρα και υπότιτλος Η απελευθέρωση της Κοζάνης Πέμπτη 11 Οκτωβρίου 1912.
Ταχύτατοι επί τούτου συνειρμοί για την Αναστάσεως ημέρα: δεν θα ευαρεστηθούν οι αυτοαποκαλούμενοι οπαδοί της Νέας Ιστορίας, όσοι τουλάχιστον από αυτούς επικροτούν, συνήθως μπροστά σε εφηβικά ακροατήρια, την απόσυρση του έθνους –κράτους, χωρίς επιστημονικά επιχειρήματα αλλά με περίσσευμα νεφελώδους γλωσσαλγίας, αφού αυτή ανάγεται στη θρησκεία. Για τη λέξη απελευθέρωση οι ίδιοι αποδομητές θα προτιμούσαν μάλλον μία διαφορετική που να μη φέρνει στο νου πολέμους κι αντιθέσεις, λες και η ζωή ήταν, είναι ή θα είναι πάντοτε ειρηνική!
Ασχολείται το πολυσέλιδο αυτό βιβλίο όπως δηλώνεται στο εξώφυλλο με μια μόνο μέρα, την 11η Οκτωβρίου του 1912; Ναι, ήταν η πρώτη νοερή υπόθεση. Εξάλλου τον αφηγηματικό χρόνο ο συγγραφέας τον τεντώνει όπως θέλει με αναδρομές ή προλήψεις. Δεύτερη η ερώτηση: γιατί όχι; Θέλουμε την ιστορία της μιας μέρας, τη λεπτομέρεια, γιατί κάποτε κουράζουν οι συχνές συνεχόμενες συνθέσεις.
Βιαστικό ξεφύλλισμα. Κείμενο διαυγές, ενθέσεις φωτογραφιών και πηγών με φιλικότατη στον αναγνώστη οικονομία, αφού με άνεση διακρίνεται η γραφή του συγγραφέα. Στο τέλος η βιβλιογραφία με αρχειακές πηγές που μάλλον αρτιρνούν (ξεπερνούν κατά τη μεσαιωνική ιδιόλεκτο της περιοχής) τα βοηθήματα. Άριστη γενικώς εκτυπωτική και συγγραφική δουλειά.
Κουβέντα έπειτα με το συγγραφέα για τα περικείμενα του βιβλίου μέχρι το τέλος της βραχύβιας συνάντησης.
Τα παρελθόντα
Από καιρό ήταν γνωστός ο Γιώργος Παφίλης ως θεράπων του θεάτρου και στα μέσα ενημέρωσης δέσποζαν οι τίτλοι των έργων του όπως και οι αντίστοιχες αφίσες στους δρόμους, αλλά δυστυχώς ποτέ δεν αξιώθηκα να δω ζωντανά ένα από αυτά. Όσον δε αφορά στο παρόν έργο, σε σχετικά πρόσφατη συζήτηση με δασκάλους είχα ακούσει επαινετικές κριτικές για το τελευταίο του θεατρικό, το Αναστάσεως Ημέρα, τα υποστηρικτικά ιστορικά ερανίσματα του οποίου κατέληξαν σε συγγραφή βιβλίου.
Γνωριστήκαμε πριν από χρόνια στη Δημοτική Βιβλιοθήκη, μελετούσε αρχειακό υλικό, έγγραφα και εφημερίδες, διάβαζα κι εγώ περί της Ιστορίας διάφορα. Αρχίσαμε να χαιρετιόμαστε με νεύματα στην αρχή, με λακωνικά λόγια έπειτα.
Ανάμεσα στα θέματα που ερευνούσε ήταν κι ο Εθελοντικός Λόχος Κοζάνης, άκουσμα που εξήψε τη μνήμη μου, αφού σε αυτόν είχε συμμετάσχει κι ο παππούς μου Αργύρης. Σύμφωνα με διήγηση του κεκοιμημένου πατέρα μου, συνόδευσε μαζί με άλλους Κοζανίτες το 1912 Τούρκους αιχμαλώτους στην Αθήνα.
Όντας πέρυσι ένας από τους επιμελητές της έκδοσης της Εταιρίας Μακεδονικών Σπουδών με τίτλο Το Μεγάλο Συναξάρι: Αφανείς Γηγενείς Μακεδονομάχοι (1903 -1913) θυμήθηκα ξανά το Γιώργο τον Παφίλη, αφού γνώριζε πολλά ονόματα μελών της βραχύβιας αυτής Πολιτοφυλακής, του Εθελοντικού Λόχου, ωστόσο αμέλησα να επικοινωνήσω μαζί του. Τώρα όμως που έφερε στο φως τα ονόματα, θα αντιγραφούν αυτά με βεβαιότητα προς ιστορικό εμπλουτισμό του έργου μας, αλλά και για να «εξοφληθεί» όπως γράφει κι ο Γιώργος Παφίλης στο οπισθόφυλλο του βιβλίου του το χρέος που οφείλουμε εμείς οι «παραθεριστές των ελευθεριών» σε όσους φρόντισαν να αναπνέουμε σήμερα αέρα ελευθερίας.
Το βιβλίο
Τρίτη απόγευμα είχαμε συναντηθεί με το συγγραφέα, Σάββατο πρωί άρχισε η ανάγνωση του βιβλίου με διπλή οπτική. Από τη μία για αισθητική απόλαυση με την επίσκεψη σε ένα τοπίο εξωτικό, χωρίς αυτοκίνητα, ηλεκτρικό ρεύμα, δρόμους όπου αλλόφωνοι συμπλέκονται μέχρι θανάτου με αλλόθρησκους. Από την άλλη με την αυστηρή ιδιότητα του ιστορικού: μολύβι στα χέρια, υπογράμμιση λέξεων στο κείμενο, αναγραφή σημειώσεων στα περιθώρια, διατάραξη της αναγνωστικής γραμμής με προσφυγές στη βιβλιογραφία κττ.
Στις πρώτες σελίδες ο συγγραφέας δηλώνει με αδρότητα τις πηγές του κι εκτείνει διττώς το χρόνο αφήγησης από την 5η Οκτωβρίου 1912 ως σήμερα. Ακολούθως με την ανάγνωση των περιεχομένων κατατοπιζόμαστε σχεδόν πλήρως για το χρόνο και τον τόπο των σκηνών. Συγκείμενα επίσης είναι ο χαιρετισμός του δημάρχου Κοζάνης, το βιογραφικό του συγγραφέα, ο επίλογος, οι ευχαριστίες και η βιβλιογραφία –ευρετήριο δεν τυπώθηκε.
Στο μέσον η διμερής καρδιά του έργου: 60% του συνόλου καταλαμβάνει η ενότητα Το χρονικό της απελευθέρωσης όπου σκιαγραφούνται η πολιτική κατάσταση των Βαλκανίων και τα πρώιμα πολεμικά γεγονότα. Κατόπιν ο φακός εστιάζει στην περιοχή, κυρίως στην πόλη της Κοζάνης, μέχρι το τέλος του 1912. Εδώ ανήκει και η εισαγωγή όπου διερευνάται η, ακόμα σκοτεινή, πρώιμη ιστορία της Κοζάνης και δηλώνονται τα κίνητρα και οι επιδιώξεις της συγγραφής: τιμή σε όσους πολέμησαν για την ελευθερία στη Μακεδονία, ιδιαίτερα δε στους νεκρούς Κοζανίτες προς μνήμην των οποίων καμία ονοματική αναθηματική στήλη δεν έχει ως τώρα εγερθεί.
Στο ίδιο μέρος ο συγγραφέας δηλώνει για τον εαυτό του «ερανιστής, όχι ιστορικός, ερασιτέχνης συγγραφέας, απλός πολίτης της γενέθλιας πόλης». Ωστόσο εισχωρεί συχνά στο πεδίο της Ιστορίας συνδέοντας τις πηγές, σχολιάζοντάς τες ή αποδεχόμενος απόψεις. Δέχεται π.χ. ως αιτίες ανυπαρξίας τουρκικών αντιποίνων εναντίον της Κοζάνης το 1912 την έλλειψη χρόνου, αφού ο Ελληνικός Στρατός βρισκόταν ήταν στα κράσπεδα της πόλης και το σύμφωνο ουδετερότητας Κοζανιτών και Τούρκων. Θα μπορούσε φυσικά να προσθέσει κι άλλα όπως ο φόβος για αντίποινα του Ελληνικού Στρατού κατά των τουρκικών χωριών που απλώνονταν πολυπληθή στην περιοχή.
Στο δεύτερο μέρος, 40% του βιβλίου, παρατίθενται τα προγράμματα των εορτασμών της επετείου της 11ης Οκτωβρίου 1912 στην πόλη της Κοζάνης. Αφετηρία τους το έτος 1913 και τέλος τους το 1971 καθώς σύμφωνα με το συγγραφέα οι μετέπειτα εκδηλώσεις έχασαν «την παλιά τους αίγλη». Πράγματι στο φύλλο της 14ης Οκτωβρίου του επομένου έτους 1972 η εφημερίδα της πόλης Δυτική Μακεδονία αφιέρωνε μεν στην επέτειο το κεντρικό της δίστηλο, αλλά άρχιζε με ανταπόκριση από τα Σέρβια. Περισσότερο ενδιέφερε η γειτονική αναγραφή της θεμελίωσης του ΑΗΣ Καρδιάς, τη σημασία της οποίας τόνιζε ευμεγέθης φωτογραφία σχετικού αρχιτεκτονικού προπλάσματος. Στο δε φύλλο της ιδίας εφημερίδας του 1973 τις καθιερωμένες στήλες της επετείου κατέλαβαν τα ονόματα της πρώτης «πολιτικής κυβερνήσεως» του Σπύρου Μαρκεζίνη. Όπως ορθά τόνισε ο Γιώργος Παφίλης το 1912 περνούσε στη λήθη.
Εν κατακλείδι
Βαθμοθετώντας εν κατακλείδι: όσοι διαβάσουν το παρόν βιβλίο ως άρτυμα θα βρουν θελκτική την αφήγηση κι ελκυστικές τις φωτογραφίες που το κοσμούν. Οι λογής λόγιοι κι επιστήμονες έχουν τη δυνατότητα να αρυσθούν τμήματα ή οπτικές από το έργο, για δική τους αξιοποίηση. Στους φιλίστορες ανοίγεται πλατύς ο δρόμος για μία σχετικά ασφαλή μέσω των πηγών επίσκεψη στην εποχή. Οι ιστορικοί, όσοι θεωρούν πως το πρόβλημα κι όχι η αφηγηματική ή χρονική έκταση είναι ζητούμενο της Επιστήμης, και ιδιαίτερα οι θεράποντες της τοπικής ιστορίας, έχουν άκοπα στην κατοχή τους σπάνιες πηγές, δύσκολα μάλλον σήμερα ανιχνεύσιμες στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης, τις οποίες δύνανται να επεξεργαστούν σύμφωνα με τις δυνάμεις τους και την πραγματική ή φανταστική κοσμοθεωρία τους.
Με απλά λόγια: το βιβλίο περιέχει πηγές που συνδέει μεταξύ τους και παρουσιάζει με γλαφυρία ο συγγραφέας Γεώργιος Παφίλης.
Ευχαριστώ πολύ!
Υ.Γ. Η οπτική παρουσίαση της ομιλίας ευρίσκεται εδώ. Η πρόσκληση υποκάτω:
