Δεύτερη την 4η Νοεμβρίου 2012 ημέρα συνεδρίας στο κατάμεστο Λαογραφικό Μουσείο Κοζάνης, οργανωμένη από το Λαϊκό Πανεπιστήμιο. Ώρα δύο μεσημέρι η ανακοίνωσή μου με την επικουρία οπτικής παρουσίασης.
Εξηγήθηκε αρχικά η επιλογή της εβδομαδιαίας Δυτικής Μακεδονίας (στο εξής ΔΜ): αναγνωστική κυρίως οικονομία, διότι το σύγχρονό της Θάρρος κυκλοφορούσε καθημερινά. Αφού αντιπολιτευόμενες εφημερίδες δεν εκδίδονταν πια στην πόλη της Κοζάνης, αναγκαστική σπουδή της μονοφωνίας.
Οι λόγοι ενασχόλησης με το θέμα: παιδικές μνήμες και παροντικές ωθήσεις όπως το άνοιγμα νέων διαδρομών στην Ιστορία με την επίσκεψη ενός ανεπεξέργαστου και σκοτεινού εν πολλοίς τοπικού πεδίου.
Τη δομή της ΔΜ παρουσίασε σχετικά πρόσφατα η Κατερίνα Μάτσου σημειώνοντας τον αρχικό της συνεργάτη Κωνσταντίνο Σακελλαρίου, συντάκτη μαχητικής εθνικιστικής εφημερίδας στο μεσοδιάστημα Κατοχικού και κυρίως Εμφυλίου Πολέμου και δασκάλου πιθανώς του επί πέντε δεκαετίες διευθυντή της ΔΜ Ιωάννη Ζηκόπουλου (στο εξής ΙΖ), εφέδρου ανθυπολοχαγού με σπουδές Νομικής.
Η ακολουθία μάλλον επηρέασε το πολιτικό στίγμα της ΔΜ, το οποίο δηλωνόταν καθαρά: «πάντοτε είμεθα εις το πλευρόν πάσης Εθνικής Ελληνικής Κυβερνήσεως». Πρακτικά ωστόσο ο ΙΖ, λάτρης του τόπου του κι αυθορμήτως ειλικρινής, διαφοροποιούταν έως εναντιώσεως αρκετές φορές από τη γραμμή των Αθηνών.
21η Απριλίου 1967 συνελήφθησαν στο νομό Κοζάνης 65 άτομα, τα οποία εξορίστηκαν, γεγονός που δεν αναφέρεται στη ΔΜ, ίσως επειδή δεν εκδόθηκε την 23η Απριλίου ως έπρεπε, αλλά μερικές ημέρες αργότερα. Οι εξορισθέντες ανήκαν στους «άλλους», στους αδελφούς μάλλον των κομμουνιστών (ΚΚΕ) σύμφωνα με την ορολογία της εφημερίδας. Οι «άλλοι» ορίζονταν με πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά κριτήρια και εκτείνονταν από την κορυφή έως την ανώτερη βάση της πυραμίδας: ήταν οι κομμουνισταί και οι πρώτοι εξαδέλφοί τους (Ένωση Κέντρου;), οι αναρχικοί, και γενικώς οι πολιτικοί με τους κομματάρχες και τους κομματαρχίσκους των κομματαρχών.
Από τη διάσταση της Οικονομίας «άλλοι» ήταν οι τρακαδόροι (προφανώς οι καιροσκόποι) και οι πολλά κερδίζοντες επιχειρηματίαι. Ηλικιακά κι εθιμικά “άλλοι” θα μπορούσαν να οριστούν οι αναιδείς νέοι που έτρεφαν μακριά μαλλιά κι επέβαιναν σε θορυβώδη μηχανάκια και ο υπόκοσμος που απολάμβανε τη «μπουζουκοζούγκλα» και το σπάσιμο πιάτων.
Πιο δύσκολα ανιχνεύεται στη ΔΜ η εικόνα των «εμείς». Ήταν ο καλός μέσος Έλλην κι ο πολύς Λαός (αγρότες, εργάτες, κτηνοτρόφοι). Ο Στρατός, τα στελέχη (ανώτερα και κατώτερα) της διοικητικής μηχανής και οι μικροκαταστηματάρχαι. Χωρίς τεκμηριωμένες επεξηγήσεις ευρίσκονται και συνθήματα όπως αναδιοργάνωσις, αναδημιουργία και προάσπισις.
Η αντίθεση παρελθόντος –παρόντος ιχνηλατείται στο δίπολο: απεργίες, νεανική αναίδεια, αύξηση τιμών διατροφής και οικονομικός εκτροχιασμός -προγραμματισμός έργων μεγάλης πνοής, εμπέδωση της τάξης, εξωτερική κι εσωτερική ασφάλεια, οικονομική ανόρθωση και διατήρηση του τιμαρίθμου. Ιδιαίτερη εστίαση στην κατάργηση της Βουλής.
Την μήνιν της «Επαναστάσεως» κατά τους κυβερνώντες, Δικτατορίας ή Χούντας κατά τους αντιπάλους της, δοκίμασαν ήδη από την πρώτη ημέρα παλαιά μέλη του ΚΚΕ και στελέχη τότε της ΕΔΑ σαν τον Αργύρη Στάμο από την Αιανή και το Σπύρο Ζυμάρα από την Κάτω Κώμη, οι οποίοι εκτοπίστηκαν στη Γυάρο. Ακολούθησαν φυλακίσεις και πρόστιμα που μοίραζε το συσταθέν τοπικό Έκτακτο Στρατοδικείο κι έπειτα από μερικούς μήνες προσαγωγές αντιφρονούντων, οι οποίοι απελευθερώνονταν με, κατά βάσιν τυποποιημένες, υπεύθυνες δηλώσεις. Μόνιμη γραπτή επωδός των η, καθ΄ υπαγόρευσιν προφανώς, ομολογία: «τάσσομαι παρά το πλευρόν της Εθνικής Κυβερνήσεως».
Οι συνταγματάρχες διόρισαν στην κορυφή της Διοίκησης μονίμους αξιωματικούς και στη μέση της άτομα εθνικών φρονημάτων. Αιρετή διατηρήθηκε η εκλογή ηγετών σε διάφορους συλλόγους αλλά, όταν έλαβε χώραν, ήρθαν νέα πρόσωπα στο προσκήνιο.
Τα καθεστωτικά προνόμια στελεχών, υποστηρικτών ή απλώς σιωπούντων ήταν οικονομικής και παραστατικής υφής: αξιώματα, κύρος επαφών με την εξουσία, επιδοτήσεις, αποζημιώσεις, αναστολές δανείων. Φυσικά συνοδεύονταν από υποχρεώσεις όπως περιοδείες, ομιλίες, εράνους και κυρίως αίτηση για αφοσίωση στην «Εθνικήν Επανάστασιν».
Στον τομέα της Παιδείας αλλαγές: επανατυπώθηκαν σχολικά βιβλία, επέστρεψε η καθαρεύουσα, καταργήθηκαν τα απογευματινά μαθήματα και πύκνωσαν οι αντικομμουνιστικές ομιλίες. Ξεχωριστό βάρος δόθηκε στην απολιτική ύπαιθρο με την ίδρυση αγροτικών νηπιοτροφείων, νυχτερινών σχολείων και κέντρων επιμόρφωσης, κινήσεις που έβρισκαν, φραστική τουλάχιστον, υποστήριξη από τους συλλόγους των εκπαιδευτικών.
Η στρατιωτική κυβέρνηση δείχτηκε αυστηρή στο πεδίο της οικολογίας απαγορεύοντας την κλαδονομή δρυών κι αυξάνοντας τα πρόστιμα της λαθροϋλοτομίας, ενώ έγινε προσπάθεια σύμπτυξης ορεινών οικισμών. Στο θηρευτικό όμως τομέα η πολιτική αποδείχτηκε ασταθής.
Ιδιαιτέρως μνημόνευε η ΔΜ την καλυτέρευση ή διάνοιξη του επαρχιακού οδικού δικτύου και τον εξηλεκτρισμό της υπαίθρου με τη θεμελίωση λ.χ. του ΑΗΣ Καρδιάς και του Φράγματος Πολυφύτου. Ακόμη τη διαφύλαξη της μνήμης μέσω της αγοράς του αρχοντικού Βούρκα, τη δημιουργία της Αρχαιολογικής Συλλογής Αιανής, την αναζήτηση λαογραφικού υλικού και τη θεμελίωση του Πνευματικού Κέντρου Κοζάνης.
Στο θρησκευτικό τομέα σημειώθηκαν χειροτονίες ιερέων με γραμματικές γνώσεις Δημοτικού προορισμένων για την απομεμακρυσμένη ύπαιθρο, ενώ διατηρήθηκε ο εκκλησιαστικός χάρτης. Πύκνωναν τα θυρανοίξια ναών και για ένα διάστημα έντονη ηγέρθη συζήτηση περί ανεγέρσεως νέου μητροπολιτικού ναού στην Κοζάνη, για την κατασκευή του οποίου έπρεπε να κατεδαφιστεί το σημερινό κωδωνοστάσιο.
Βρίσκουμε επίσης πληροφορίες για τη στροφή του καθεστώτος προς τη βάση με άτοκα στεγαστικά δάνεια, αναδρομικά υπέρ εργατών, προικοδότηση εργατριών, διαγραφή αγροτικών χρεών και χορήγηση επιδοτήσεων. Ακόμη γνωστοποιούταν η διάθεση στρατιωτικών οχημάτων προς χάριν των πολιτών, οι ανοιχτές πύλες του Διοικητηρίου και οι αιτήσεις για αύξηση των ορόφων στην πόλη.
Η πολιτική επικοινωνία των συνταγματαρχών στοιχειοθετείται με επισκέψεις φοιτητών από τη Θεσσαλονίκη στα χωριά με τη χρήση ή μη κινηματογράφου. Με ενίσχυση εθνικών εορτών όπως η νίκη του Στρατού στο Γράμμο και το Βίτσι το 1949 και δημιουργία νέων αντίστοιχων σαν την πανελλήνια της 21ης Απριλίου 1967 ή την τοπική της φράουλας στο Βελβεντό. Υπάρχουν επίσης αναφορές για εκτός θέας τοποθέτηση απαγορευμένων βιβλίων, μετονομασίες οδών και πλατειών και σμιλεύσεις ανδριάντων.
Τα γραφεία παραπόνων έδραζαν αρχικά στις στρατιωτικές, κατόπιν στις πολιτικές αρχές. Ο τεράστιος όμως αριθμός των ανώνυμων καταγγελιών, προφανώς επί προσωπικού κι όχι εξαιτίας πολιτικών αποχρώσεων, ανάγκασε τις ίδιες τις αρχές να διατάξουν τη μελέτη μόνον των επωνύμων αντίστοιχων.
Συμπληρώνοντας τα 60ά του γενέθλια ο διευθυντής της Δυτικής Μακεδονίας Ιωάννης Ζηκόπουλος έδειξε τη ρώμη του: ομιλώντας για την ακρίβεια της βενζίνης, της ζάχαρης και των τηλεφωνημάτων, τους αναδρομικούς φόρους και τη δυστοκία προσέγγισης της εξουσίας και θεωρώντας ως αίτια τους παλιούς «φαυλοκρατικούς νόμους» και την «τρομοκρατικήν ελληνικήν γραφειοκρατία» έγραψε ευκρινώς μεσούσης της επταετίας: «τα κρατικά όργανα …δεν αντελήφθησαν απολύτως την επελθούσαν μεταβολήν».
