Terra Computerata

Μια γραπτή γλώσσα ηλικίας άνω των 3.000 ετών «αποκρυπτογραφήθηκε» από επιστήμονες χάριν σε ένα ειδικό πρόγραμμα στον υπολογιστή. Μέσα σε λίγες μόνο ώρες, το «θαυματουργό» λογισμικό μετέφρασε κείμενο από τα ουγκαριτικά, αρχαία γλώσσα της Μέσης Ανατολής, στα αγγλικά.

Πρόκειται για καινοτόμο μέθοδο που θα οδηγήσει σε εντυπωσιακές ανακαλύψεις επισημαίνουν οι επιστήμονες του αμερικανικού πανεπιστημίου ΜΙΤ.

Το εν λόγω πρόγραμμα συνδυάζει και αντιπαραθέτει στοιχεία από τις σημερινές σε όλους γνωστές γλώσσες με τα σημεία, σχήματα και γράμματα των αρχαίων “εξαφανισμένων” γλωσσών επιτυγχάνοντας με τον τρόπο αυτό να τις μεταφράσει.

Η μετάφραση της ουγκαριτικής επετεύχθη με βάση κατά κύριο λόγο τα εβραϊκά.

Η περιοχή του βασιλείου της Ουγκαρίτ, που ήταν πιθανό να κατοικήθηκε ήδη από την πρώτη εμφάνιση του ανθρώπου στη Συρία, αποτελούσε ένα σημείο συνάντησης πολλών πολιτισμών στην Εγγύς Ανατολή, συμπεριλαμβανομένων του μυκηναϊκού και του κυπριακού.

Στα ερείπια της πόλης αυτής, που ήταν ένα σημαντικό εμπορικό και κοσμοπολίτικο κέντρο, κρύβονταν εκτός άλλων ευρημάτων τα λεγόμενα Ουγκαριτικά κείμενα που χρονολογούνται από το 14ο έως το 12ο αιώνα π.Χ. και τα οποία περιλαμβάνουν ιδιωτικά, διοικητικά και θρησκευτικά κείμενα.

Πέντε είναι οι μη αποκρυπτογραφημένες γλώσσες που θα κληθούν οι ερευνητές να μεταφράσουν.

Αναλυτικά:

Η γλώσσα των Ετρούσκων, αρχαίου λαού που κατοικούσε στην Ετρουρία, κατά τους Ρωμαίους, ή Τυρρηνία, κατά τους Έλληνες, στη κεντρική χώρα της σημερινής Ιταλίας.

O Κώδικας Rohonc. Πρόκειται για ένα σύνολο γραπτών σε ένα άγνωστο σύστημα γραφής που ανακαλύφθηκε στην Ουγγαρία.

H γλώσσα Rongorongo, ένα σύστημα ιερογλυφικών που ανακαλύφθηκε τον 19ο αιώνα στο Νησί του Πάσχα και φαίνεται να είναι πρωτο-γραφή.

Η Γραμμική Α, μινωική γραφή που ανακαλύφθηκε στην Κρήτη το 1900. Η γραφή αυτή θεωρείται πρόγονος της Γραμμικής Β, η οποία είναι μυκηναϊκή. Η Γραμμική Α αποτελείται όπως και η Γραμμική Β από συλλαβογράμματα (χαρακτήρες με συγκεκριμένη συλλαβική φωνητική αξία) και ιδεογράμματα (ή λογογράμματα, χαρακτήρες που αντιπροσωπεύουν αντικείμενα). Η Γραμμική Α δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί και αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της σύγχρονης αρχαιολογίας. Η αποκρυπτογράφησή της θα αποκαλύψει τη γλώσσα και ενδεχομένως και την καταγωγή των Μινωιτών.

Τα σύμβολα Vinca, την πρώτη μορφή γραπτού λόγου, όπως εικάζεται και για παρόμοια σύμβολα χαραγμένα σε πηλό, που βρίσκονται σε οικισμούς της νότιας Βαλκανικής. Χρονολογείται γύρω στα 4.000 χρόνια π. Χ..Τα πρώτα δείγματα ανακαλύφθηκαν στην Ουγγαρία το 1875.

ΕΝΕΤ

Το Έθνος φροντίζει να μη χαθείτε στη μετάφραση:

Mετρώντας συνολικά 42 γλώσσες (μεταξύ αυτών και τα ελληνικά) στο λεξιλόγιό του, ο ψηφιακός μεταφραστής της Google (http://translate.google.com) αναλαμβάνει τη μετάφραση κειμένων, ηλεκτρονικών διευθύνσεων καθώς και ολόκληρων εγγράφων ενώ, αξιοποιώντας την απόλυτη κυριαρχία της Google στον χώρο των search engines, προσφέρει και τη δυνατότητα μεταφρασμένων αναζητήσεων.

Σε ανάλογη κατεύθυνση κινείται και η υπηρεσία Babelfish (http://babelfish.yahoo.com). Iδιοκτησία πλέον της Yahoo!, η εν λόγω εφαρμογή της AltaVista επιτρέπει στους χρήστες να μεταφράζουν εύκολα, γρήγορα και δωρεάν κείμενα μέχρι 150 λέξεων καθώς και ηλεκτρονικές διευθύνσεις (μεταξύ άλλων, από τα αγγλικά και τα γαλλικά στα ελληνικά και αντίστροφα).

Σε παρόμοιο πλαίσιο αλλά χωρίς τη δυνατότητα μετάφρασης από και προς τα ελληνικά, ο δωρεάν ηλεκτρονικός μεταφραστής της Microsoft, Bing Translator (www.microsofttranslator.com) αναλαμβάνει από μικρά κείμενα μέχρι ολόκληρες ιστοσελίδες. Eπίσης, προσφέρει τις υπηρεσίες του ως «κουμπί» στο Windows Live Toolbar.Tις ζωντανές online συζητήσεις σας αναλαμβάνει να μεταφράζει αυτόματα σε περίπου 45 γλώσσες (και στα ελληνικά) η chat υπηρεσία BabelWithMe (www.babelwith.me). Σε πραγματικό χρόνο, ακριβώς τη στιγμή που εσείς πληκτρολογείτε ένα μήνυμα στα ελληνικά, η BabelWithMe το αποδίδει σε μία ή περισσότερες γλώσσες.

Σε όλα τα παραπάνω, οι αυξανόμενοι πληθυσμιακά χρήστες της υπηρεσίας Twitter μπορούν να προσθέσουν και την κομμένη και ραμμένη ειδικά στα μέτρα τους υπηρεσία TweetTranslate (www.tweettranslate.com), η οποία έρχεται να μεταφράσει τα σύντομα (140 χαρακτήρων έκαστο) «τιτιβίσματά» τους (tweets) σε συνολικά 40 γλώσσες.

H Forvo (http://forvo.com) αναλαμβάνει δωρεάν να σας… αρθρώσει την απάντηση με τα χείλη ενός φυσικού ομιλητή της γλώσσας στην οποία η συγκεκριμένη λέξη ανήκει. Eφοδιασμένος με 225.172 ηχογραφημένες λέξεις 220 γλωσσών (μεταξύ αυτών τα ελληνικά και τα αρχαία ελληνικά) και 22.677 χρήστες, ο εν λόγω ιστοχώρος αποτελεί το μεγαλύτερο ψηφιακό «λεξικό προφοράς λέξεων» που εμπλουτίζεται από τους πολίτες του Διαδικτύου.

Πάντως σε μία απόπειρα αξιολόγησης της ποιότητας της μετάφρασης το αποτέλεσμα μας παραξένεψε: “Το καρδιά μου πονάει”!;;; Μήπως μεταφράζουν σε Ρομ;

Ο Καβάφης σύχναζε στην κακόφημη πλευρά της πόλης με την ίδια ευκολία που ανέσυρε από την ελληνιστική αρχαιότητα τους μικρούς, αποτυχημένους, περιθωριακούς ήρωές του, εκείνους που η επίσημη ιστοριογραφία προσπέρασε για να δοξάσει τους μεγάλους νικητές.

Δεν εξέδιδε ποτέ τα ποιήματά του, τα μοίραζε ο ίδιος στον κύκλο του, καθώς δεν άντεχε την εικόνα των «απούλητων αντιτύπων που γεμίζουν σκόνη στα βιβλιοπωλεία δίνοντας χαρά στους εχθρούς του», όπως έγραψε ο βιογράφος του Ρόμπερτ Λίντελ.

Η ιστορία, όμως, τον διεύψευσε. Η έκδοση μιας νέας αγγλικής μετάφρασης από τον Ντάνιελ Μέντελσον μιας ανθολογίας ποιημάτων του Καβάφη αλλά και η πρώτη μετάφραση στα αγγλικά των γνωστών πια 30 «ατελών» ποιημάτων του που ανακαλύφθηκαν τη δεκαετία του ’60 (και πρωτοκυκλοφόρησαν το 1994 από τον «Ικαρο»), δεν πέρασαν καθόλου απαρατήρητες. Από το «New Yorker» μέχρι το διαδικτυακό ομοφυλοφιλικό site advocate.com, το δίτομο έργο «C.Ρ. Cavafy: The Collected Poems» και «Unfinished Poems» (εκδόσεις Knopf) του Αμερικανού κριτικού και συγγραφέα Ντάνιελ Μέντελσον βρήκε πολύ και φιλόξενο χώρο. Εβδομήντα έξι χρόνια μετά τον θάνατό του, ο Καβάφης εξακολουθεί να κινείται με την ίδια ευκολία σε όλες τις πλευρές της πόλης…

Ο 49χρονος Ντάνιελ Μέντελσον αφιέρωσε 10 ολόκληρα χρόνια μεταφράζοντας τα ποιήματα του Καβάφη. Δεν πήγαν χαμένα. Η κριτική εκθειάζει το έργο του. Ο Νταν Τσιάσον σε 5,5 σελίδες στο «New Yorker» χαρακτηρίζει τη δουλειά του «εξαιρετική». Ο Μέντελσον μελέτησε πολύ καλά τα ποιήματα του Καβάφη που μετέφρασαν στα αγγλικά οι Εντμουντ Κίλι και Φίλιπ Σέραρντ στα τέλη της δεκαετίας του ’70. Θεώρησε, όμως, ότι οι δυο τους συνειδητά δεν ασχολήθηκαν με τον ρυθμό του Αλεξανδρινού, αναζητώντας σε αντιδιαστολή τη μυστηριώδη πειθαρχία στους στίχους του.

Ο Μέντελσον, αντίθετα, ασχολήθηκε με το μέτρο. «Οσο περισσότερο βυθιζόμουν στους στίχους του τόσο συνειδητοποιούσα ότι δεν χρειάζονταν απλώς μια νέα μετάφραση, αλλά ένα πλήρες επίμετρο με ερμηνευτικά σχόλια για έξυπνους, αλλά όχι μυημένους αναγνώστες, που επιθυμούν να μάθουν περί τίνος πρόκειται», εξηγεί στη συνέντευξή του στο advocate.com. «Ενας φίλος μου, διαπρεπής κλασικιστής, μου είπε: “Δεν μπορούμε να καταλάβουμε τα ποιήματα του Καβάφη εάν δεν καταλάβουμε τις ειρωνείες που κρύβονται πίσω από τις ιστορικές λεπτομέρειες”. Προσπάθησα επιπλέον να επαναφέρω το μέτρο, τη συνήχηση, τον ρυθμό. Οι προηγούμενες μεταφράσεις επιδίωξαν να παρουσιάσουν τον Καβάφη ως έναν προσιτό ποιητή και “ίσιωσαν” τα ποιήματά του. Εγώ θέλησα να αναδείξω τη λάμψη τους».

Διαπιστώνεται συχνά ότι ο Καβάφης μεταφράζεται εύκολα. Δεν είναι λίγοι, μάλιστα, όσοι υποστηρίζουν ότι ο Αλεξανδρινός ποιητής κέρδισε από τη μετάφραση. Επειδή γενικά αποφεύγει τις μεταφορές και τις λεκτικές περίτεχνες διακοσμήσεις, τα ποιήματά του συχνά εκλαμβάνονται και ως σκέτη πρόζα. «Αυτό είναι δώρο και κατάρα μαζί», τονίζει ο Μέντελσον. Γιατί αν εκ πρώτης όψεως «φαίνεται ότι ο Καβάφης χρησιμοποιεί τη γλώσσα της καθημερινότητας, την ίδια στιγμή ανασύρει αρχαίες λέξεις, τις γυαλίζει και τις διαθέτει προς χρήση. Ετσι η γλώσσα του έχει μια μουσικότητα που δεν βρίσκει το αντίστοιχό της στην αγγλική», καταλήγει.

Ο Ντάνιελ Μέντελσον, χρόνια κριτικός βιβλίου στα «New York magazine» και «New York book review», έχει γράψει και ο ίδιος έξι βιβλία. Το μπεστ σέλερ του «Lost: Α search for six of six million» για την αναζήτηση της μοίρας έξι μελών της οικογένειάς του στο Ολοκαύτωμα απέσπασε το 2006 το βραβείο του National Book Critics Circle. Εχει ασχοληθεί και με την αρχαία τραγωδία και συγκεκριμένα τον Ευριπίδη στο «Gender and the City in Euripides’ Political Plays» (Oxford University Press, 2002).

Τι τον τράβηξε στον Καβάφη; «Το γεγονός ότι ασχολείται με το περιθώριο, τις σκοτεινές περιοχές. Είναι ένας κορυφαίος ποιητής του 20ού αιώνα, που μας χαμογελάει από το περιθώριο του 20ού αιώνα. Θεωρώ ότι σήμερα περισσότερο από ποτέ πρέπει να διαβάσουμε την ποίησή του. Θα αναγνωρίσουμε στον χαιρέκακο, σαρδόνιο τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισε την πτώση τόσων πολιτισμών, την αποσύνθεση αυτοκρατοριών, το αναπόφευκτο τέλος του πολιτικού στάτους κβο, τον κόσμο γύρω μας».

Ελευθεροτυπία

Chiasson, Dan. “Man with a Past: Cavafy Revisited.”The New Yorker 23 Mar. 2009: 70-75.

Οι πρώτες μεταφράσεις του λόγου που εκφωνήθηκε κατά την ορκωμοσία του νέου πλανητάρχη από bloggers:

http://scholarios.com/speechobam

nonlinearcomplexity

Γνωστοί συγγραφείς και διανοητές, όπως  ο Ουμπέρτο Έκο, ο Αμιν Μααλούφ, η Τζούλια Κρίστεβα, ο Αντόνιο Ταμπούκι, ο Εντγκάρ Μορέν κ.ά. και μαζί τους οι Έλληνες Πέτρος Μάρκαρης, Νάνος Βαλαωρίτης, Κική Δημουλά, Θανάσης Βαλτινός, Ζυράννα Ζατέλη, Τάκης Θεοδωρόπουλος, Ανταίος Χρυσοστομίδης κ.ά., ενώνουν τη φωνή τους σε μια κοινή έκληση “για την υλοποίηση μιας πραγματικής ευρωπαϊκής πολιτικής της μετάφρασης” με αφορμή την απόφαση που πρόκειται να λάβουν οι υπουργοί Πολιτισμού της Ε.Ε. στη σημερινή και αυριανή συνάντησή τους σχετικά με την πολυγλωσία.Με την πεποίθηση ότι η ενίσχυση της μετάφρασης κρίνεται τουλάχιστον απαραίτητη για την ευρωπαϊκή οντότητα, για μια Ευρώπη που αναπτύσσεται μέσα από τις συλλογικότητές της και την πολιτισμική της πολυσημαντότητα οι συγγραφείς θεωρούν ότι αυτή η πολιτική πρέπει να βασίζεται σε δύο αρχές. Αφ’ ενός “στην κινητοποίηση όλων των φορέων σε όλους τους τομείς της πολιτιστικής ζωής και στη διάρθρωση τόσο της εσωτερικής δυναμικής της Ένωσης όσο και της εξωτερικής της πολιτικής, ώστε να υπάρξει συγκεκριμένη εγγύηση τόσο σχετικά με την υποδοχή των άλλων γλωσσών στην Ευρώπη όσο και με την κατανόηση των γλωσσών της Ευρώπης στον υπόλοιπο κόσμο”.

Οι παραπάνω συγγραφείς είναι οι πρώτοι που υπέγραψαν το κείμενο της έκκλησης και απευθύνουν πρόσκληση και στους υπόλοιπους ομοτέχνους τους να συνυπογράψουν, μέχρι αύριο, αναζητώντας το εν λόγω κείμενο στη διεύθυνση www.plus-dune-langue.eu Η γλώσσα, σημειώνεται μεταξύ άλλων στο κείμενο “δεν είναι μόνον εργαλείο επικοινωνίας ή υπηρεσία. Ούτε είναι, απλά και μόνο μια κληρονομιά, μια ταυτότητα που πρέπει να διαφυλάξουμε. Κάθε γλώσσα αποτελεί και ένα διαφορετικό κομμάτι από το παζλ του παγκόσμιου χάρτη: το κομμάτι δεν υφίσταται παρά μόνο σε σχέση με τα υπόλοιπα. Μεταφράζοντας, εμβαθύνουμε στη μοναδικότητά μας αλλά και σ’ εκείνην του άλλου…”.