Terra Computerata

Ο Δ. Μαρωνίτης από τη στήλη του στο Βήμα συζητά το θέμα της σχολικής λογοτεχνίας:

“Εξ ορισμού, αν δεχτούμε ότι οι σχολικές φασκιές συνήθως πνίγουν, έστω παραμορφώνουν, τη λογοτεχνία, που αρέσκεται μάλλον στην ελεύθερη κίνηση, παίζοντας με πόδια και χέρια. Αυτός είναι σίγουρα ο αποφασιστικός λόγος που η ισχύουσα σχολική ανάγνωση επιδρά, κατά κανόνα, πάνω στη λογοτεχνία διαστροφικά.

Προφανώς επειδή η λογοτεχνία (η τέχνη γενικότερα) είναι ζήτημα κυρίως επιλογής, όχι επιβολής. Αρχή που φαίνεται να την αποστρέφεται η σχολική διδασκαλία, όπως ορίζεται στα αναλυτικά προγράμματα και εφαρμόζεται στην τάξη. Η παραβίασή της πάντως έχει σοβαρά παρεπόμενα, με κοινό παρονομαστή την πολλαπλή παρεξήγηση. Πρόχειρο παράδειγμα: η υποτίμηση της αναγνωστικής απόλαυσης (καλύτερα: της τέρψης, που ορίζεται ως πρώτος στόχος της ποίησης στον Ομηρο, τόσο για τους αθανάτους όσο και για τους θνητούς), προς όφελος μιας, ωφέλιμης υποτίθεται, γνώσης και μιας ενάρετης, εξίσου υποθετικής, ηθικής. Η σχολική αυτή επιβολή ασκείται και επικυρώνεται τόσο με τη λογοκριμένη συνήθως εκλογή των λογοτεχνικών κειμένων όσο, και προπαντός, με την αποσπασματική τους διδασκαλία, καταλήγοντας συχνά στη σαλαμοποίηση. Απόδειξη λαθραίας λογοκρισίας και ηθικολογίας: στη διαβόητη πλέον καβαφική «Ιθάκη» είχε διαγραφεί για κάμποσα χρόνια στο σχολικό εγχειρίδιο το δίστιχο: ηδονικά μυρωδικά κάθε λογής/ όσο μπορείς πιο άφθονα ηδονικά μυρωδικά. Οσο για την αποσπασματική, διδακτική και εξεταστική, κακοποίηση των λογοτεχνικών κειμένων, αυτή πλήττει προπάντων τα εκτενέστερα αφηγηματικά έργα, με πρόχειρο σχολικό θύμα τα δύο ομηρικά έπη, μοιρασμένα στις δύο πρώτες τάξεις του Γυμνασίου· προηγείται η Οδύσσεια και έπεται η Ιλιάδα”. 

Ομως να λάμνεις στον σκοτεινό ποταμό/
πάνω νερά/
να πηγαίνεις στον αγνοημένο δρόμο/
στα τυφλά,πεισματάρης .
Που πάει να πει στη δική μας περίπτωση: γυρεύοντας την προηγούμενη Ιλιάδα μετά την επόμενη Οδύσσεια. Γιατί και πώς, είναι μεγάλη ιστορία, που δεν έχει θέση εδώ. Ας πούμε ότι η συντελεσμένη μετάφραση του δεύτερου έπους έγινε μάθημα για την ασυντέλεστη ακόμη μετάφραση του πρώτου,που έφτασε ωστόσο στη μέση του δρόμου, προσβλέποντας στο τέρμα του.Τα δύο πάντως κορυφαία έπη της αρχαϊκής επικής ποίησης (είτε συνθεμένα από τον ίδιο ποιητή είτε όχι,όπως το ήθελαν οι αλεξανδρινοί χωρίζοντες) έχουν εντυπωσιακές ομοιότητες μεταξύ τους αλλά και βαθιές διαφορές. Και εδώ βρίσκεται ο κόμπος της ιλιαδικής μετάφρασης, που πρέπει να τα βγάλει πέρα και με τις πρώτες και με τις δεύτερες. Επιμένοντας περισσότερο στις διαφορές,θυμίζω ότι η Ιλιάδα είναι έπος πολεμικό: δραματοποιεί, ανατέμνει και συμπυκνώνει τον δεκάχρονο τρωικό πόλεμο σε τετραήμερο ιλιαδικό πόλεμο που καταλήγει σε ισόπαλη τραγωδία: ο θάνατος του Πατρόκλου ισοφαρίζεται με τον θάνατο του Εκτορα.

Γενικότερα: η Ιλιάδα είναι έπος σκληρό και ακατάδεχτο· δεν σαγηνεύει τον ακροατή, όπως η αγαπησιάρα Οδύσσεια,με διηγήσεις απολόγους,που ακούγονται στο πλαίσιο ενός μεταπολεμικού νόστου,όταν ο μεγάλος κίνδυνος έχει περάσει. Τόσα φτάνουν προς το παρόν. Τα υπόλοιπα ανήκουν στην προθυμία και στην κρίση του ακροατή-αναγνώστη. Συνέχεια »

Ο καθηγητής Δ. Ν. Μαρωνίτης διαβάζει απόσπασμα από τη “Νέκυια” (ενδέκατη ραψωδία) της ομηρικής Οδύσσειας. Το απόσπασμα περιλαμβάνει την ομιλία του Οδυσσέα με τον “άδειο ίσκιο” της μητέρας του Αντίκλειας.

Ο καθηγητής Μαρωνίτης αναρωτιέται στην επιφυλλίδα του στο Βήμα αν τελικώς ο Σεφέρης είναι, συνολικά, ολιγογράφος ή πολυγράφος.

Προφανώς για τον ποιητή Σεφέρη ισχύει, συγκριτικά και απόλυτα, το πρώτο. Μόλις ωστόσο λογαριαστούν και τα συμφραστικά του έργα, η ολιγογραφία εξελίσσεται σε, απροσδόκητη μάλλον, πολυγραφία. Δεν είμαι βέβαιος αν στα συμφραστικά έργα ανήκουν και οι τρεις πολυσέλιδοι τόμοι των Δοκιμών. Σίγουρα όμως στην κατηγορία αυτή θα πρέπει να προσγραφούν: α) οι επτά Μέρες ( Α Δ -Ζ Δ ) που εγκαινιάζονται το 1925 και εξελίσσονται αδιάκοπα έως το Δεκέμβριο του 1960 (υπολείπεται ένα ακόμη, το έσχατο, ομότιτλο τεύχος)· β) τα δύο Πολιτικά Ημερολόγια (υπολείπεται το τρίτο), που καλύπτουν το διάστημα από το 1935 έως το 1952· γ) οι αυτοτελείς δώδεκα Αλληλογραφίες (σε αλφαβητική σειρά: με τον Γιώργο Αποστολίδη, τον Νάνο Βαλαωρίτη, τον Αδαμάντιο Διαμαντή, τον Γιώργο Θεοτοκά, τον Αντρέα Καραντώνη, τον Ζήσιμο Λορεντζάτο, τον Τίμο Μαλάνο, δύο τόμοι με τη Μαρώ Σεφέρη, τον Νάνη Παναγιωτόπουλο, τους Ρ. L. Fermor- J. Rayner και τον Εdmund Κeeley· μεσολαβούν οι Κυπριακές επιστολές, αλληλογραφία με τον Γ. Π. Σαββίδη).

Μήπως από την άποψη αυτή ο Σεφέρης μπορεί (ή πρέπει) να οριστεί ως ολιγογράφος-πολυγράφος; Τι σημαίνει επί της ουσίας ο οξύμωρος αυτός χαρακτηρισμός, είναι πιστεύω σοβαρό θέμα προς συζήτηση. Κυρίως όταν και όπου ο ολιγογράφος ποιητής Σεφέρης συγκρίνεται λόγου χάριν με τον σαφώς πολυγραφότατο Γιάννη Ρίτσο, στον οποίο θα επανέλθω την άλλη Κυριακή, προκειμένου να διατυπωθεί μια δεύτερη, συμπληρωματική, ερώτηση. Προς το παρόν πρέπει να πούμε ότι ούτε η ολιγογραφία είναι εξ ορισμού αρετή ούτε η πολυγραφία καλά και σώνει ελάττωμα. Παράδειγμα ο Αισχύλος, ο οποίος λέγεται ότι έγραψε γύρω στα 120 δράματα. Λογαριάστε: στίχους, σελίδες, τόμους· τουλάχιστον δεκαπέντε. Συμπέρασμα: υπάρχουν περιπτώσεις όπου το πολύ και το λίγο τα βρίσκουν μεταξύ τους.

Με αυτήν την ευκαιρία ρίξτε και μία ματιά στο αφιέρωμα του Ως3 στα 100 χρόνια από τη γέννηση του Σεφέρη