Λίγο διάβασμα εξωσχολικών βιβλίων, μεγάλη χρήση υπολογιστή και η τηλεόραση σε πρώτο πλάνο. Αυτή μοιάζει να είναι η καθημερινότητα των μαθητών γυμνασίου, εκτός φυσικά από τις ώρες που αφιερώνουν στα μαθήματά τους και τις ώρες των φροντιστηρίων. Ειδικότερα, η έρευνα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου απέδειξε τα ακόλουθα:
– Η σχέση των μαθητών με το βιβλίο δεν φαίνεται να είναι αρκετά στενή. Πάνω από τους μισούς μαθητές (συνολικό ποσοστό 54,6%) δηλώνουν ότι διαβάζουν στο σπίτι τους βιβλία λίγες φορές (41,3%) ή καθόλου (13,3%). Στον αντίποδα, το 19,7% δήλωσε ότι διαβάζει βιβλία πολύ συχνά και το 25,7% αρκετά συχνά. Μάλιστα, παρατηρείται τάση σταδιακής μείωσης των θετικών προς το βιβλίο απαντήσεων όσο το παιδί ανεβαίνει τάξεις. Παρότι ο περιορισμός της φιλαναγνωσίας είναι ανεξάρτητος από την κοινωνική προέλευση των παιδιών, τα κορίτσια υπερτερούν σημαντικά των αγοριών.
– Μοιρασμένοι είναι οι μαθητές γυμνασίου ως προς τον κινηματογράφο και το θέατρο. Το 43,1% δήλωσε ότι παρακολουθεί λίγες φορές, το 29,8% αρκετά συχνά, το 19,2% πολύ συχνά και το 7,9% καθόλου. Βέβαια, στην ερώτηση αυτή η απάντηση εξαρτάται από το μορφωτικό επίπεδο της οικογένειας, τον τόπο διαμονής της καθώς και την ηλικία του παιδιού.
– Εξπέρ στη χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών είναι οι 15χρονοι. Σχεδόν οι τρεις στους τέσσερις (ακριβές ποσοστό 73%) απάντησαν ότι ξέρουν να χρησιμοποιούν τον ηλεκτρονικό υπολογιστή πολύ καλά (33%) και αρκετά καλά (40%), κάτι που αν και δεν μετρά με βεβαιότητα το πραγματικό επίπεδο των γνώσεών τους στους υπολογιστές, αποδεικνύει όμως την αυξημένη ενασχόλησή τους με αυτούς. Αλλωστε, μόλις το 3% απάντησε καθόλου και το 24% λίγο, κάτι που υποδεικνύει ότι σχεδόν όλα τα παιδιά έχουν σήμερα κάποια εξοικείωση με τους υπολογιστές. Οι παραπάνω απαντήσεις ενισχύουν την πρόθεση του υπ. Παιδείας να συνδυαστεί η διδασκαλία των μαθημάτων με τη χρήση των υπολογιστών και του Διαδικτύου.
– Θετικά είναι τα παιδιά απέναντι στην τηλεόραση, το ραδιόφωνο αλλά και τις εφημερίδες – μέσα που επηρεάζουν τη χρήση της γλώσσας από τους μαθητές. Οι δύο στους τρεις μαθητές (66%) βρίσκουν αρκετά συχνά (40,3%) ή πολύ συχνά (25,7%) θέματα που τους ενδιαφέρουν σε εφημερίδες, ραδιόφωνο και τηλεόραση, ενώ περίπου ένας στους τρεις (31,2%) βρίσκει ενδιαφέρον ελάχιστα συχνά και το 2,7% καθόλου.
Η γνώμη εκπαιδευτικών
Παρότι οι μαθητές εκτιμούν ότι τα καταφέρνουν στη χρήση της γλώσσας, οι εκπαιδευτικοί είναι πιο αυστηροί, έχοντας φυσικά υπόψη και τον πλούτο της ελληνικής γλώσσας και τις τεχνικές παραμέτρους του μαθήματος των Νέων Ελληνικών. Συγκεκριμένα:
– Οι καθηγητές απαντούν ότι οι Ελληνες μαθητές πάσχουν στη χρήση σύνθετων και παράγωγων λέξεων – κάτι που δείχνει το φτωχό λεξιλόγιο. Σχεδόν οι δύο στους τρεις απάντησαν ότι οι μαθητές τους χρησιμοποιούν λίγο ή καθόλου σύνθετες λέξεις στις εργασίες τους και μόνο ο ένας στους τρεις απάντησε θετικά (αρκετά ή συχνά).
– Η πλειοψηφία (περί το 55%) δήλωσε ότι οι μαθητές χρησιμοποιούν λίγο ή καθόλου τα γλωσσικά τους εφόδια στις προφορικές εργασίες, που τους ανατίθενται. Από το υπόλοιπο 45%, η συντριπτική πλειονότητα απάντησε «αρκετά» και ελάχιστοι «πολύ».
– Οι καθηγητές απαντούν ότι οι μαθητές κάνουν τα περισσότερα λάθη στα ρήματα και ακολουθούν τα ουσιαστικά, τα επίθετα και η στίξη.
Μας λένε κάποιοι, που δίνουν την εντύπωση ότι βρίσκονται σε κατάσταση μόνιμης ανησυχίας για την επιβίωση του ελληνικού έθνους, ότι η ελληνική γλώσσα κινδυνεύει να χαθεί.
Και σπεύδουν να μας δώσουν παραδείγματα λαθών που ψάρεψαν στο δημόσιο λόγο, οικτίροντας τους αμαθείς που λένε «ανταπεξέρχομαι» αντί για το σωστό «αντεπεξέρχομαι», «απανέκαθεν» αντί «ανέκαθεν», «όλους όσους» αντί «όλους όσοι».
Η γλωσσολογία τούς διαψεύδει. Η γλώσσα μας όχι μόνο δεν φαίνεται να χάνεται, αλλά συνεχίζει ακμαία την πορεία της στο χρόνο. Οπως κάθε γλώσσα, έτσι και η ελληνική εμπλουτίζεται, προσαρμόζεται και εξελίσσεται. Μας λέει, επίσης, η γλωσσολογία ότι το σωστό και το λάθος στη γλώσσα δεν είναι απόλυτες έννοιες και ότι η υπόδειξη του σωστού δεν είναι πάντα όσο αθώα φαίνεται. Συχνά η υπόδειξη του σωστού και ο στιγματισμός του λάθους λειτουργούν εξουσιαστικά, προάγοντας κοινωνικές ανισότητες.
«Η “σωστή” χρήση της γλώσσας» γράφει στο βιβλίο της «Γλώσσα και ιδεολογία» η Αννα Φραγκουδάκη, καθηγήτρια Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης στο Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Αθηνών, «αποτελεί, κατά την κοινωνιογλωσσολογία, τυπικό σύστημα, προϊόν καθαρά κοινωνικής επεξεργασίας, που ορίζει ποιες επιλογές πρέπει να κάνει ο ομιλητής για να προσαρμόζεται στο αισθητικό ή κοινωνικό και μορφωτικό γλωσσικό ιδεώδες των κοινωνικών ομάδων που διαθέτουν κύρος και εξουσία».
Αυτό συμβαίνει διότι η γλώσσα δεν είναι ουδέτερη και αθώα. Κάθε γλωσσική ανταλλαγή, λέει ο ανθρωπολόγος Πιέρ Μπουρντιέ στο βιβλίο του «Γλώσσα και συμβολική εξουσία», εκτός από σχέση επικοινωνίας, «είναι επίσης μια οικονομική ανταλλαγή […], η οποία είναι ικανή να προσπορίσει ένα ορισμένο κέρδος, υλικό ή συμβολικό». Ως χρήστες της γλώσσας, διαθέτουμε κατά τον Μπουρντιέ ένα γλωσσικό κεφάλαιο, μια ικανότητα να ελισσόμαστε μέσα στη γλώσσα. Οσο μεγαλύτερο είναι το γλωσσικό μας κεφάλαιο τόσο περισσότερο διακρινόμαστε από τους άλλους και άλλο τόσο περισσότερο καταφέρνουμε να ελιχθούμε στον κοινωνικό καταμερισμό.
«Δεν υπάρχουν για τη γλωσσολογία τυχαία ή ανόητα λάθη» λέει η Μάρω Κακριδή – Φερράρι. «Τα λάθη γίνονται σε σημεία του συστήματος που είτε είναι αδιαφανή είτε αποτελούν εξαιρέσεις στους γλωσσικούς κανόνες. Οταν κάποιος λέει: “Τα αποτελέσματα επεξεργάστηκαν από ειδικούς”, το λέει επειδή παρασύρεται από την ενεργητική διάθεση του ρήματος επεξεργάζομαι, που όμως είναι αποθετικό και δεν έχει ενεργητική φωνή. Πιθανότατα αυτό το λάθος κάποια στιγμή να ενταχθεί στην πρότυπη γλώσσα και να μη θυμόμαστε ότι κάποτε ήταν λάθος. Οπως δεν θυμόμαστε σήμερα ότι κάποτε το “δείχνω” ήταν λάθος και το σωστό ήταν το “δεικνύω”, και ότι ακόμη παλιότερα το σωστό ήταν το “δείκνυμι”».
Αλλο λάθος, για το οποίο έχει γίνει μεγάλος θόρυβος, είναι το «απανέκαθεν». Εξηγεί ο μεταφραστής Γιάννης Η. Χάρης, που αρθρογραφεί χρόνια για τη γλώσσα: «Το αρχαϊκό επίθημα “-θεν” δεν είναι διαφανές. Δεν μπορεί να το αναγνωρίσει κάποιος, να καταλάβει μόνος του ότι σημαίνει “από”, παρά μόνο αν το έχει διδαχτεί ειδικά. Οταν θέλει, λοιπόν, να χρησιμοποιήσει το “ανέκαθεν” ως επίρρημα, βάζει μπροστά την πρόθεση “από”, την οποία δεν αναγνωρίζει στο “-θεν” – όπως λέει “από μακριά”, “από κοντά” ή “από παλιά”, που έχει, μάλιστα, παραπλήσια σημασία με το ανέκαθεν».
Για όσους διαμαρτυρηθούν, ο Γιάννης Η. Χάρης επισημαίνει ότι αυτό το λάθος βρίσκεται μεταξύ άλλων στον Ομηρο («απ’ ουρανόθεν», καθώς και «εξ ουρανόθεν»), στους Ευαγγελιστές («από μακρόθεν») και στον Ελύτη, έστω κι αν ο ποιητής το χρησιμοποίησε για λόγους προσωδίας («πάλι βγήκα εκεί / που το κολύμπι μ’ έβγαζε απ’ ανέκαθεν» («Τα ελεγεία της οξώπετρας»). Μάλιστα, ο Εμμανουήλ Κριαράς το έβαλε στο λεξικό του ως λαϊκό τύπο.
Πρέπει, λοιπόν, να σταματήσουμε να διορθώνουμε; «Αν δεν διορθώσουμε κάποιον», λέει η Μάρω Κακριδή – Φερράρι, «τον αφήνουμε εκτεθειμένο στην κριτική και στο στιγματισμό, μια που το σχολείο και η κοινωνία έχουν συγκεκριμένη αντίληψη για το “λάθος”. Η διόρθωση είναι μια κοινωνική πράξη, όχι γλωσσολογική. Στοχεύει στο να μάθει κάποιος, για δικό του κέρδος, αυτό που είναι γενικότερα αποδεκτό σε μια συγκεκριμένη στιγμή».
«Διορθώνουμε και περιμένουμε να δούμε, γιατί απλούστατα δεν ξέρουμε τι, αν και πότε θα επικρατήσει» λέει ο Γιάννης Η. Χάρης. «Το θέμα είναι η ιδεολογία που διέπει τη διόρθωση, αν η διόρθωση έχει αυστηρά ρυθμιστικό χαρακτήρα, που αποκλείει δηλαδή, που απορρίπτει προγραμματικά την εξέλιξη της γλώσσας. Γε- νικότερα, ο ίδιος ο λόγος για τη γλώσσα μπορεί να θεωρηθεί εξουσιαστικός· ακόμη και η κουβέντα που κάνουμε εδώ».
Με εξουσιαστικό τρόπο λειτουργεί ως προς το ύφος η χρήση λόγιας και, κυρίως, αρχαΐζουσας γλώσσας, διότι εμφανίζει τον ομιλητή ως κάτοχο μιας ανώτερης, υποτίθεται, μορφής γλώσσας. Λέμε πολύ συχνά πια «λαμβάνω» αντί για «παίρνω» και όλο και συχνότερα «ουδείς» αντί για «κανένας». Στην τηλεόραση, στις πλημμύρες τα νερά δεν ξεχειλίζουν, αλλά «τα ύδατα υπερχειλίζουν»· ο ασθενής δεν μεταφέρεται στο νοσοκομείο, αλλά «διακομίζεται» και η νύφη δεν μπαίνει στην εκκλησία, αλλά «εισέρχεται του ναού» (που είναι και γραμματικό λάθος, διότι το εισέρχομαι δεν συντάσσεται με γενική, όπως το εξέρχομαι· λάθη τέτοιου είδους αφθονούν σ’ αυτές τις περιπτώσεις βεβιασμένης χρήσης αρχαΐζουσας γλώσσας, ακριβώς διότι εκεί παραβιάζεται το γλωσσικό αίσθημα).
«Ο μορφωμένος ομιλητής της επίσημης παραλλαγής» γράφει η Αννα Φραγκουδάκη (αναφερόμενη στη μελέτη του Μιχαήλ Σετάτου για την παρεμβολή στοιχείων της καθαρεύουσας στην καθημερινή ομιλία) «που χρησιμοποιεί καθαρευουσιανισμούς, όπως “εκ προοιμίου”, “δεδομένου του θέματος”, “εις άγραν”, “ουδενός εξαιρουμένου”, “τας παρούσας συνθήκας”, στοχεύει αλλά και πετυχαίνει την κοινωνική διάκριση, τη μετάδοση του έμμεσου μηνύματος της κοινωνικής του ανωτερότητας που αποδεικνύουν η γνώση και χρήση των καθαρευουσιανισμών». Αντίθετα, προσθέτει, ο λαϊκός ομιλητής χρησιμοποιεί την καθαρεύουσα με διάθεση ειρωνείας, όταν λέει «η συμβία μου» και «στας διαταγάς σας».
Ο Γιάννης Η. Χάρης αποδίδει την τάση προς ένα ύφος λόγιο και αρχαϊκό στην ανασφάλεια που νιώθουμε για τη γλώσσα. «Γιατί πριν από 15 χρόνια καταργήσαμε το “Σαπφώς” και κρατήσαμε αποκλειστικά το “Σαπφούς”; Και, μάλιστα, επιβάλαμε την αρχαϊκή κατάληξη ακόμα και σε λαϊκά ονόματα: της Γωγούς, της Ζωζούς; Διότι κάποιος μας το υπέδειξε και επειδή νιώθουμε ανασφάλεια για τη γλώσσα μας, λόγω της συστηματικής απαξίωσής της. Καταφεύγουμε, λοιπόν, στον λόγιο τύπο όπου νιώθουμε ασφαλείς, γιατί αυτόν, ακόμα και λανθασμένο, δεν τον διορθώνει κανείς. Βέβαια, ακόμα και αυτά όλα ενδέχεται να επικρατήσουν, ακόμα κι όταν πρόκειται για αναντίλεκτα λάθη. Δεν θα πάθει τίποτα η γλώσσα. Εχει, όμως, σημασία να αναδεικνύεται ο κοινωνικός λόγος μιας τέτοιας αλλαγής».
Κατηγορούμε συχνά τους πολιτικούς ότι χρησιμοποιούν γλώσσα «ξύλινη», μια έννοια μάλλον ασαφή, που σημαίνει συνήθως γλώσσα άκαμπτη, δυσνόητη και απομακρυσμένη από την πραγματικότητα.
Δεν είναι, βέβαια, μόνον ο πολιτικός λόγος που οργανώνεται με συγκεκριμένο τρόπο, προκειμένου να πετύχει έναν συγκεκριμένο σκοπό. Ολοι οι ομιλητές, κάθε φορά, κάνουν συγκεκριμένες επιλογές λεξιλογίου και γραμματικής. Αυτές οι επιλογές υποβάλλουν μια συγκεκριμένη οπτική της πραγματικότητας και αποκλείουν άλλες, οι οποίες θα προέκυπταν αν οι επιλογές των ομιλητών ήταν διαφορετικές. Αλλο είναι να πεις: «Απωθήθηκαν ταραχοποιά στοιχεία» και άλλο «Η αστυνομία χτύπησε διαδηλωτές». Οι δύο φράσεις νοηματοδοτούν τελείως διαφορετικά το ίδιο περιστατικό.
«Οταν επαναλαμβάνονται συγκεκριμένες επιλογές λεξιλογίου και γραμματικής, τότε όχι απλώς υποβάλλουν, αλλά ουσιαστικά επιβάλλουν εμμέσως την οπτική τού ομιλητή» λέει η Μάρω Κακριδή – Φερράρι. «Αυτή είναι η περίπτωση του πολιτικού λόγου, ενός κειμενικού είδους που αποκτά την οργάνωση και τις συμβάσεις του από την κοινωνική πρακτική της πολιτικής δραστηριότητας στις διάφορες εκφάνσεις της (συνέντευξη, κοινοβουλευτική ομιλία, προεκλογική ομιλία κ.ά.) και από τα υποκείμενα που εμπλέκονται σ’ αυτήν: τους πολιτικούς και το ακροατήριό τους, ως πιθανούς ψηφοφόρους».
Στην προσπάθειά του να κερδίσει την ψήφο μας, ο πολιτικός δεν χρησιμοποιεί μόνο το λόγο. Ο λόγος συμβάλλει σε άλλες σημειωτικές πρακτικές, από το ντύσιμο ώς τις χειρονομίες που χρησιμοποιεί ο πολιτικός, στο πλαίσιο πάντα της δεδομένης πολιτικής και κοινωνικής πραγματικότητας. Ο κόμπος της γραβάτας που έλυσε ο Κ. Καραμανλής στο τέλος της ομιλίας του προς τα μέλη της ΟΝΝΕΔ, στο Αιγάλεω, είναι ένα παράδειγμα.
Αλλο παράδειγμα είναι ο τρόπος που συνηθίζει να χτυπά τα χέρια του στο βάθρο ή ο τρόπος που κινείται στην εξέδρα, πηγαινοερχόμενος από τη μία άκρη στην άλλη, με το χέρι σηκωμένο να δείχνει κάπου μέσα στο ακροατήριο τη στιγμή που ένα χαμόγελο συνενοχής σχηματίζεται στο πρόσωπό του, μια κινησιολογία η οποία έχει αντιγραφεί από τις προεκλογικές εμφανίσεις της Χίλαρι Κλίντον. Αν κρίνουμε από τις διαφορές στον σωματότυπο των δύο πολιτικών, η επιλογή της συγκεκριμένης κινησιολογίας είναι μάλλον ατυχής για τον πρωθυπουργό, στοχεύει όμως στη δημιουργία συνοχής με το ακροατήριο.
Αν και η παράθεση επιχειρημάτων δίνει την εντύπωση ότι ο πολιτικός λόγος απευθύνεται στη λογική μας, στην πραγματικότητα απευθύνεται στο θυμικό μας με διπλό στόχο: από τη μια, να επιφέρει την ταύτιση του ακροατηρίου με τον ομιλητή· από την άλλη, να εμποδίσει την ορθολογική ανάλυση του λόγου, η οποία θα μπορούσε να θέσει υπό αμφισβήτηση τη μοναδική αλήθεια που ο πολιτικός λόγος διατείνεται ότι πρεσβεύει.
Για να επιτευχθεί η συναισθηματική φόρτιση του ακροατηρίου, επιστρατεύεται μια ολόκληρη σειρά λεξικών και γραμματικών επιλογών. Δεν είναι όλες τους ιδιαίτερα επιτυχημένες, πρέπει να ομολογήσουμε – έχουν, όμως, το σκοπό τους. Μεταφορές: «η καρδιά της Ελλάδας», «νοικοκύρεμα του τόπου», «η πρώτη γραμμή της μάχης», «ο ήλιος θα φωτίσει όλη την Ελλάδα», εικόνες οικείες, συναισθηματικά φορτισμένες, που μεταφέρουν, πέρα απ’ αυτό που δηλώνουν, μιαν αύρα που απευθύνεται στο θυμικό.
Θυμάστε τον πατέρα στη διαφήμιση, που ακούει έντρομος την κόρη του να του μιλάει σε μια γλώσσα ακατάληπτη, στο τέλος να της λέει αμήχανα, «Στη μάνα σου το ‘πες;»; Το ύφος του ταλαίπωρου γονιού θα πρέπει να εμφανίζεται συχνά στις διμερείς επαφές των γενεών. Ετσι, όμως, μέσα από την αμηχανία των μεγαλύτερων για τις γλωσσικές μηχανορραφίες των μικρότερων, οι νέοι διαμορφώνουν τη δική τους ταυτότητα, δικτυώνονται και μας… τη λένε κιόλας! Ο,τι πρέπει, δηλαδή. Οχι ό,τι να ‘ναι…
Οι νέοι όχι μόνο δεν πάσχουν από λεξιπενία, αλλά έχουν γλώσσα πλούσια και συνεχώς ανανεούμενη. Απλώς, είναι άλλη από αυτήν που μιλάνε οι μεγάλοι. Δεν λέμε και τίποτα καινούργιο. Από την εποχή της boom generation (της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς εφήβων στις δυτικές κοινωνίες), το φαινόμενο μιας ιδιαίτερης γλώσσας για τη νεολαία έχει γιγαντωθεί. Οι τινέιτζερ -και δεν μιλάμε μόνο για τους Αμερικανούς, αλλά και για τους Αγγλους, τους Γάλλους, ακόμη και για τους έλληνες τεντιμπόηδες- επιχειρούσαν να διαφοροποιηθούν από τους ενηλίκους και μέσω της γλώσσας. Η αργκό είναι ανατρεπτική και επιχειρεί να σοκάρει, οπότε υπήρχε (και, φυσικά, υπάρχει) ευρύτατη χρήση υβρεολογίου, μόνο που σήμερα ελάχιστοι γονείς σοκάρονται αν το παιδί τους πει «και γαμώ» αντί για «σού- περ» ή «επικό!» Αυτοί που όντως σοκάρονται ακόμη (οι παππούδες, π.χ., ή οι καθηγητές των θρησκευτικών) είναι αυτοί που καταγγέλλουν τη νέα γενιά για το φτωχό της λεξιλόγιο.
Οσο οι έφηβοι χωρίζονται σε υποομάδες, η γλώσσα τους θα αποκτά και περισσότερο πλούτο – αφού αλλιώς μιλάνε οι γκοθάδες, αλλιώς οι emo, αλλιώς οι φανατικοί φίλαθλοι, αλλιώς οι γκέιμερ, οι σκέιτερ, οι μοδάτες κ.ο.κ.
Το βασικό χαρακτηριστικό της γλώσσας των νέων είναι ότι εκφράζει και εκφράζεται μέσα στην «παρέα», το δίκτυο των συνομηλίκων. Κατά συνέπειαν, δεν υπάρχει μια ενιαία γλώσσα· κάθε παρέα έχει δικό της κώδικα επικοινωνίας, που μπορεί να τον «αρπάξει» μια άλλη παρέα και μετά μια άλλη, μέχρι που κάποιες εκφράσεις να υιοθετηθούν από μεγάλο μέρος της νεολαίας, ειδικά με την εξέλιξη της τεχνολογίας της επικοινωνίας.
Γιατί οι νέοι αναπτύσσουν δικούς τους τρόπους έκφρασης; Ο διδάκτωρ Γλωσσολογίας Γιάννης Ανδρουτσόπουλος, που ασχολείται ειδικά με τη γλώσσα στη νεανική κουλτούρα, σημειώνει: «Τα κοινωνικά δίκτυα των νέων είναι στενότερα από αυτά των ενηλίκων, γεγονός που εντείνει την πίεση γλωσσικής συμμόρφωσης με την παρέα. Απ’ την άλλη, οι συμβάσεις γλωσσικής ευγένειας και απόστασης που απαιτούνται στην ενήλικη ζωή δεν έχουν αναπτυχθεί ακόμη πλήρως κατά την εφηβεία. Ετσι εξηγείται το ότι η συχνότητα μη πρότυπης γλώσσας είναι μεγαλύτερη στη νεότητα από ό,τι στην ενήλικη ζωή. Ψυχολογικά, κατά τη νεανική ηλικία διαμορφώνεται η προσωπική και κοινωνική ταυτότητα. Η απόρριψη κατεστημένων τρόπων συμπεριφοράς και ο πειραματισμός με εναλλακτικά μοντέλα, τάσεις που γενικότερα χαρακτηρίζουν την εφηβεία, εκφράζονται και γλωσσικά. Με την ιδιαίτερη γλώσσα τους οι νέοι συμβολίζουν ότι ανήκουν σε μια ηλικία με δικά της ενδιαφέροντα και αξίες, που διαφέρει τόσο από τα παιδικά όσο και από τα ενήλικα χρόνια».
Η ατυχία της σημερινής νεολαίας είναι ότι οι ενήλικοι αρπάζουμε τη γλώσσα της και τη χρησιμοποιούμε ευρύτατα. Μια ενδιαφέρουσα έρευνα για τη γλώσσα, που έκανε η ALCO το 2005 για το Ινστιτούτο Εικοινωνίας, ρωτούσε Ελληνες 16-56 ετών ποια λέξη θα χρησιμοποιούσαν για να αντιδράσουν σε κάτι αναπάντεχο: Το 20% δήλωσε ότι προτιμά τη λέξη «έμεινα», το 13% το «κουφάθηκα», το 5% το «καράφλιασα», το 25% το «απίστευτο» και μόλις το 15% το «εξεπλάγην» ή το «εκπλήσσομαι»! Το συμπέρασμα; Το «απίστευτο» έχει εισχωρήσει βαθιά στην καθομιλουμένη των ενηλίκων· άλλο συμπέρασμα, λίγο άσχετο, είναι ότι το «καράφλιασα» είναι πλέον «πασέ», ή μήπως πρέπει να πω λαστ γίαρ;
Από την άλλη, οι σημερινοί 16άρηδες έχουν στη διάθεσή τους όλο τον γλωσσικό πλούτο που δημιουργήσαμε εμείς οι παλαιότεροι 16άρηδες. Η εξέλιξη της γλώσσας έχει φέρει και εξέλιξη στη νεανική αργκό, και έτσι, π.χ., το παλιότερο «Την κάνω» = φεύγω, έχει γίνει «τηγκανά», ενώ το «τζάμι» = τέλειο, σούπερ, έχει παραλλαχθεί επιτυχέστατα σε «τζαμάουα», αλλά και στο «τζαμιροκουάι» (που αποτελεί και αναφορά στον γνωστό μουσικό)!
Εκτός από εκφράσεις που ήταν κάποτε υπερβολικά της μόδας και τώρα ακούγονται ξεπερασμένες (βλέπε το «καράφλιασα» πιο πάνω ή το «ιν»), οι παλιές καλές αργκό, όπως το «φυτό», το «ούτε με σφαίρες» ή το «φάγαμε πακέτο», αλλά και τα ποδανά (η λέξη ειπωμένη ή γραμμένη ανάποδα, π.χ., ο λοστρέ = ο τρελός) αποτελούν την κληρονομιά που αφήνουμε στη γλώσσα εμείς της γενιάς των 80s. Δίπλα σ’ αυτήν, σήμερα, οι πιτσιρικάδες έχουν συμπληρώσει έναν ολόκληρο κατάλογο από ξένες λέξεις, ξενικής έμπνευσης λέξεις, λέξεις του διαδικτύου, λέξεις της εποχής της επικοινωνίας (που χρησιμοποιούν στο msn, στα chat rooms και στην αποστολή sms).
Το παγκόσμιο χωριό έχει φέρει την αγγλική γλώσσα και την αγγλική αργκό μέσα στα ελληνικά σπίτια – και έτσι δεν θα έπρεπε να μας εκπλήσσει το φαινόμενο, ειδικά αφού εδώ και χρόνια αρκετοί ενήλικοι χρησιμοποιούμε το «Θα σε πάρω πίσω» (Ι will call you back) ή το «a.s.a.p.» (as soon as possible = το συντομότερο δυνατό). Από την άλλη, τα chat rooms και τα blogs ορισμένες φορές «έκοβαν» αυτόματα τις υβριστικές εκφράσεις· κι έτσι έχει δημιουργηθεί μια σειρά από λέξεις που μοιάζουν με τις βρισιές, αλλά περνάνε από τη… λογοκρισία. Στο γλωσσάρι που ακολουθεί παραθέτουμε κάμποσες εκδοχές του «μαλάκας».
Τα ΜΜΕ παίζουν, φυσικά, το ρόλο τους σ’ αυτό το γαϊτανάκι της γλώσσας: α) Δανείζουν λέξεις στη νεολαία· έτσι, ο «Μαέβιους» είναι αναφορά στην εκπομπή των Α.Μ.Α.Ν., ο Τζακ Μπάουερ αποτίει φόρο τιμής στην τηλεοπτική σειρά «24», ενώ το «Μαμαλάκης» χαρακτηρίζει τον καλοφαγά κ.ο.κ. β) Δανείζονται λέξεις από τη νεολαία, βλέπε τον Τζίμη των «10 μικρών Μήτσων». Αυτό αυξάνει το κύρος της γλώσσας της νεολαίας, αλλά τείνει να περιορίσει τον ανατρεπτικό της χαρακτήρα. Από την άλλη, χάρη στην τηλεόραση, αλλά και στα «νεανικά» περιοδικά, οι εκφράσεις της νεολαίας δεν έχουν πια σύνορα· κι έτσι, από την Καρδίτσα ώς την Ξάνθη η πιτσιρικαρία μπορεί να φωνάξει χαρωπά: «Δεν υπάρχει!»
Ας υποθέσουμε, λοιπόν, ότι λεξιπενία ενσκήπτει όταν χρησιμοποιούμε μόνο μια χούφτα λέξεις καθημερινά. Πράγματι, θρυλείται (χωρίς τεκμηρίωση) ότι χρησιμοποιούμε 300 ή 500 ή 900 στην καθημερινή επικοινωνία. Βεβαίως, ο αριθμός λέξεων σε χρήση εξαρτάται πρωτίστως από το τι έχουμε να συζητήσουμε και σε πόσα συμφραζόμενα, από το πόσο μιλάμε και για πόσο ποικίλα θέματα. Αν η καθημερινή επικοινωνία μας εξαντλείται σε ένα μίνιμουμ στιχομυθιών, το λεξιλόγιο σε χρήση θα είναι μικρό. Αν όμως υπάρξει ανάγκη να επιχειρηματολογήσουμε, έστω και για απλά θέματα, όπως μια οικονομική διαφορά ή ένας ερωτικός καβγάς, το λεξιλόγιο σε χρήση θα είναι βεβαίως εκτενέστερο. Αρα ούτε εδώ μπορούμε να μιλάμε για λεξιπενία.
Συνεχίζουμε λοιπόν: ας εικάσουμε ότι έχουμε λεξιπενία όταν δεν χρησιμοποιούμε τις λέξεις ορθά. Πιο συγκεκριμένα, σε πρόσφατη εκπαιδευτική έρευνα της Α. Βερέβη διαβάζουμε και για λάθη όπως «άνθρωποι που αντικρούουν τη μόδα», αντί του δόκιμου «απορρίπτουν» ή τη χρήση του «κακαίσθητος» αντί για «ακαλαίσθητος». Διαπιστώνουμε κατ’ αρχήν ότι η γλωσσική ικανότητα των μαθητών που κάνουν τέτοια λάθη είναι φυσιολογικότατη: επέκτειναν τη σημασία του «αντικρούω», ενώ σχημάτισαν το αδόκιμο αλλά γραμματικό «κακαίσθητος» για να αποδώσουν μία έννοια για την οποία δεν έβρισκαν κατάλληλη λέξη. Σίγουρα όμως ένας παιδαγωγός διακρίνει ταυτόχρονα την αποτυχία του γλωσσικού μαθήματος να διδάξει λεξιλόγιο: άλλωστε, στέλνουμε τα παιδιά σχολείο ακριβώς και για να μην αρκούνται στο στοκ των 40.000 λέξεων των αναλφάβητων.
Αυτό που αποτελεί γενική ομολογία των εκπαιδευτικών (τεκμηριωμένη από την έρευνα) είναι, πάντως, ότι οι μαθητές τους δυσκολεύονται πολύ να συνθέσουν μία παράγραφο με λογικό ειρμό και συνοχή. Αποτελεί, επίσης, κοινό μυστικό ότι αδυνατούν να αντεπεξέλθουν σε προφορικά και γραπτά γλωσσικά τεστ και ότι αγνοούν τη διαφορά μεταξύ κειμενικών ειδών: ό, τι και να γράψουν (είτε πρόκειται για έκθεση ιδεών είτε για επιστολή διαμαρτυρίας είτε για αίτηση) διέπεται από συνειρμική δομή και κοσμείται με ξύλινη γλώσσα ή ψευδοποιητισμό.
Προκύπτει τελικά ότι το πρόβλημα δεν είναι κάποια εκδοχή της λεξιπενίας παρά ο ελλιπής γραμματισμός, δηλαδή η ελαττωματική χρήση δόκιμου γραπτού λόγου για την παραγωγή κειμένων επικοινωνιακά κατάλληλων για την περίσταση. Προφανώς τα Νέα Ελληνικά δεν διδάσκονται αρκετά ή σωστά στο σχολείο. Ή και τα δύο.
Άρθρο στην Καθημερινή του Ευθ. Φοίβου Παναγιωτίδη, επ. καθηγητή Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου
Μια που σήμερα το βιβλίο έχει την τιμητική του λόγω του θέματος των πανελλαδικών ρίξτε και μια ματιά στο απόσπασμα του άρθρου του Γιάννη Μπασκόζου “Τρία κι ένα σχόλια για το βιβλίο και την ανάγνωση” :
Κατά τη μεταφορά του βιβλίου στoν ηλεκτρονικό υπολογιστή ο αναγνώστης δεν είναι απλώς θεατής. Αυτός που βλέπει το νόημα από το παράθυρο που άνοιξε στην οθόνη του υπολογιστή του έχει πια τη δυνατότητα να είναι κι αυτός δεύτερος συγγραφέας, ενεργητικός συμμέτοχος. Το κείμενο, όπως έγραφε ο Ρεζίς Ντεμπρέ, δεν είναι πλέον μια στατική σταθερά, ένας δρόμος που πρέπει να τον διατρέξουμε μέσα σε ένα δεδομένο νόημα, που έχει καταγραφεί μια για πάντα, αλλά είναι ένα ψηφιδωτό σε κίνηση (κείμενο, ήχος, εικόνα), μια αβέβαιη ακολουθία διακλαδώσεων, μη ιεραρχημένο και μη προκαθορισμένο, όπου κάθε αναγνώστης μέσα σε ένα δίκτυο κόμβων επικοινωνίας μπορεί να επινοήσει τη δική του ιδιαίτερη διαδρομή. Πώς όμως θα κατανοήσει ο αναγνώστης το κείμενο ή τα κείμενα; Δεν χρειάζεται να έχει κριτήρια, γνώσεις, εργαλεία, επεξεργασμένες πληροφορίες; Πώς θα παρέμβει αν δεν διαθέτει «εκ των προτέρων» γνώσεις, αν δεν είναι δηλαδή επαρκής αναγνώστης; Υπάρχουν αυτοί που πιστεύουν ότι το μέσον δίνει τα κριτήρια. Το ζήτημα είναι τι είδους κριτήρια δίνει αφού το δίκτυο διακρίνεται για τη χαοτική ροή πληροφοριών. Υπάρχει η δυνατότητα να αντικατασταθεί ποτέ η κριτική ικανότητα που αποκτάται από το οργανωμένο σύστημα γνώσεων μέσα από το (ηλεκτρονικό ή έντυπο) βιβλίο, ιδίως όταν αυτό το προσλαμβάνεις σε μικρή ηλικία; Να καταργηθεί η ίδια η διαδικασία της εκπαίδευσης μέσω των βιβλίων- ανεξαρτήτως του με ποιες τεχνολογίες υποστηρίζεται κάθε φορά; Αυτό είναι ένα ερώτημα των καιρών.
[ομιλία σε συνάντηση εκπαιδευτικών οργανωμένη από το περιοδικό Νέα Παιδεία, 19.3.09]
Για τη γλώσσα στο σχολείο θα ’θελα να μοιραστώ κάποιες σκέψεις μαζί σας, σκέψεις που σίγουρα τις έχετε κάνει οι περισσότεροι από σας, κατά τη διδακτική πράξη. Αλλά πρώτα ας πάμε λίγο ή και αρκετά πριν απ’ τα σχολικά χρόνια.
Ξέρουμε ότι κάθε παιδί, πριν ακόμα πάει στο σχολείο, είναι επαρκής χρήστης της γλώσσας του, κατέχει δηλαδή τον μηχανισμό της γλώσσας. Ήδη ένα τρίχρονο παιδί λέει θέλω να φάω και όχι *θέλω να έφαγα, λέει θέλω τη μαμά μου και όχι *θέλω η μαμά μου, χρησιμοποιεί δηλαδή σωστά εν προκειμένω υποτακτική φωνή και πτώσεις, χωρίς να έχει φυσικά ακούσει ποτέ το όνομά τους. Απομένει να καλλιεργήσει το γλωσσικό του όργανο, να εμπλουτίσει το λεξιλόγιό του, αλλά και να μάθει πλέον για τη γλώσσα του, να μάθει γραμματικούς κανόνες κτλ. Να εντάξει δηλαδή σε κάποιο σύστημα τις εμπειρικές ώς τότε γνώσεις του.
Ήρθε όμως η ώρα του σχολείου –το παιδί πάει στο σχολείο.
Εδώ συμβαίνουν πράγματα από μιαν άποψη κοσμογονικά. Τώρα όλη η έως τώρα γνώση του παιδιού μετακενώνεται σε σκέτα σχήματα, στα γράμματα, τώρα όλος του ο κόσμος πρέπει να χωρέσει σ’ αυτά τα κουλουράκια και τα μπαστουνάκια· οι τρισδιάστατες, πολύχρωμες εικόνες του γίνονται σκέτες γραμμούλες, κυρίως μαύρες.
Η πρώτη ρήξη έχει επέλθει, κάτι που είναι ωστόσο αναπόφευκτο –και που προφανώς αντισταθμίζεται από πολλά άλλα συναρπαστικά που του συμβαίνουν στο σχολείο. Αυτό που δεν είναι αναπόφευκτο, αυτό που σχετίζεται με το εκπαιδευτικό σύστημα είναι ότι η γλώσσα ταυτίζεται με τη γραφή, ότι «σωστή» γλώσσα θεωρείται κατεξοχήν, αν όχι αποκλειστικά, ο γραπτός λόγος, σύμφωνα άλλωστε με μια γενικότερη, κυρίαρχη αντίληψη.
Πανελλήνιο συνέδριο με θέμα «Γλώσσα Ελληνική – Γραφή και Τέχνη» οργανώνεται στις 20, 21 και 22 Μαρτίου από το Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος με τη συνεργασία της Ιστορικής Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος-Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.
«Πρόθεση των εικαστικών καλλιτεχνών, που εκφράζονται με μια γλώσσα εικόνων και συμβόλων, είναι να προσεγγισθεί η σχέση μας με τη γλώσσα και τη γραφή της σε μια εποχή επιστημονικών αλμάτων, με τις αντίστοιχες επιπτώσεις στην προσωπική και κοινωνική ζωή του Έλληνα», όπως αναφέρεται σε σχετική ανακοίνωση του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών.
Στο συνέδριο, οι εργασίες του οποίου θα διεξαχθούν στο Μέγαρο της Παλαιάς Βουλής, θα μιλήσουν γνωστοί επιστήμονες (γλωσσολόγοι, φιλόλόγοι, ιστορικοί, αρχαιολόγοι), γραφίστες, εικαστικοί καλλιτέχνες, λογοτέχνες, ποιητές κ.ά.
Περίπου 2.500 από τις 6.000 γλώσσες στον κόσμο απειλούνται με εξαφάνιση σύμφωνα με τον Άτλαντα για τις Γλώσσες του Κόσμου που Κινδυνεύουν (Atlas of the World’s Languages in Danger), η τελευταία έκδοση του οποίου δόθηκε στην δημοσιότητα από την UNESCO.
“Ο θάνατος μίας γλώσσας σημαίνει ταυτόχρονα την εξαφάνιση μιας πολιτιστικής κληρονομιάς, από ιστορίες μέσω θρύλων μέχρι παροιμίες και αστεία”, δήλωσε ο επικεφαλής της UNESCO Κοϊσίρο Ματσουούρα.
Ο Άτλας αυτός είναι αποτέλεσμα διεθνούς συνεργασίας περισσότερων από 30 γλωσσολόγων από όλο τον κόσμο, ορισμένοι από τους οποίους είχαν ήδη συμμετοχή στις προηγούμενες δύο εκδόσεις.
Ο διευθυντής της έκδοσης Κρίστοφερ Μόουσλι δήλωσε ότι περίπου 200 γλώσσες πέθαναν τις προηγούμενες τρεις γενιές. Πέρυσι η γλώσσα της Αλάσκας Eyak εξαφανίστηκε με τον θάνατο της τελευταίας που την ομιλούσε, της Μαρί Σμιθ Τζόουνς.
Οι συνηθέστεροι λόγοι για την εξαφάνιση μίας γλώσσας είναι οι πόλεμοι και ο αναγκαστικός εκτοπισμός λαών. Οι γλώσσες εξαφανίζονται επίσης επειδή οι μετανάστες αντικαθιστούν την μητρική τους γλώσσα με τη γλώσσα της χώρας όπου εγκαθίστανται μόνιμα, αναφέρει ο Μόσλει.
Όμως, παραδείγματα εξακολουθούν να υπάρχουν, κυρίως στην Αυστραλία, όπου απειλούμενες γλώσσες ομιλούνται τώρα από νέους και δημιουργείται έτσι η ελπίδα ότι οι γλώσσες θα επιβιώσουν.
Οι περιοχές με την μεγαλύτερη γλωσσική ποικιλία, όπως η Μελανησία, η Υποσαχάριος Αφρική και η Νότια Αμερική, είναι μεταξύ αυτών των οποίων οι γλώσσες διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο εξαφάνισης.
Αλλά και στην Γαλλία 13 γλώσσες διατρέχουν “μεγάλο κίνδυνο” να εξαφανιστούν, σύμφωνα με τον Άτλαντα, όπως η νορμανδική και η γλώσσα της Βρετάνης.
“Η γλώσσα των SMS (text messaging), αντί να βλάπτει τη γραφή και ανάγνωση, θα μπορούσε να έχει θετικό αποτέλεσμα στον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά αλληλεπιδρούν με τη γλώσσα, καταλήγει πρόσφατη έρευνα.”
Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Κόβεντρι μελέτησαν 88 παιδιά, ηλικίας από 10 έως 12 ετών, για να κατανοήσουν την επίδραση της γραφή μηνυμάτων μέσω κινητού στις γλωσσικές τους δεξιότητες. Ανακάλυψαν ότι η χρήση των ιδιωματισμών των SMS θα μπορούσε να επιδρά θετικά στην ανάπτυξη της ανάγνωσης. Η έρευνα δημοσιεύεται στο Βρετανικό Περιοδικό Αναπτυξιακής Ψυχολογίας.
«Η χρήση των γλωσσικών ιδιωματισμών που παρατηρούνται στα SMS είναι όχι μόνο θετικά συνδεδεμένη με την ικανότητα ανάγνωσης λέξεων από τα παιδιά, αλλά ίσως να συνεισφέρει και στην αναγνωστική ανάπτυξη,» αναφέρουν οι συγγραφείς μέσα στην έκθεση τους.
Τα παιδιά που έλαβαν μέρος στην έρευνα πήραν 10 διαφορετικά σενάρια να τα γράψουν με SMS ως εργασία. Οι ιδιωματισμοί χωρίστηκαν σε κατηγορίες, συμπεριλαμβανομένων των συντομεύσεων, συναιρέσεων, ακρωνύμιων, συμβόλων και μη-συμβατικών ορθογραφιών, και αναλύθηκαν για τη χρήση της γλώσσας, μαζί με άλλες πιο παραδοσιακές σχολικές εργασίες.
Ανορθογραφίες
«Ο κώδωνας κινδύνου στα μέσα ενημέρωσης βασίζεται σε επιλεγμένα ανέκδοτα ωστόσο, όταν κοιτάμε για τέτοιου είδους γλώσσα στις εκθέσεις βρίσκουμε ελάχιστα παραδείγματα,» αναφέρει η Δρ. Beverley Plester, επικεφαλής της έκθεσης και εισηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Κόβεντρι. Η ίδια πιστεύει ότι η γραφή SMS (texting) πρόκειται να αποτελέσει σημαντικό κομμάτι της μαθησιακής ανάπτυξης των παιδιών. «Όσο εκτίθεται το παιδί στη γραπτή γλώσσα, τόσο μαθαίνει, και οπωσδήποτε γινόμαστε καλύτεροι στα πράγματα που κάνουμε για διασκέδαση,» συνεχίζει.
Η έρευνα δεν βρήκε κανένα φθοροποιό στοιχείο της γλώσσας των SMS απάνω στην συμβατική γραφή. «Αυτά που θεωρούμε ως ανορθογραφίες, στην ουσία δεν παραβαίνουν τους γλωσσικούς κανόνες και τα παιδιά διαθέτουν μια εκλεπτυσμένη αντίληψη της κατάλληλης χρήσης των λέξεων,» υποστηρίζει.
Και άλλες έρευνες έχουν καταλήξει σε παρόμοια συμπεράσματα. Έρευνα του Πανεπιστημίου του Τορόντο για τον τρόπο που χρησιμοποιούν οι έφηβοι τα μηνύματα μέσω κινητών κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η αποστολή SMS είχε θετική επίδραση στον χειρισμό της γλώσσας.
Απορία: Ποιος άραγε χρηματοδότησε μία τέτοια έρευνα;
«Η υποβάθμιση της Εκθεσης είναι υποβάθμιση της ελληνικής παιδείας. Η φιλοσοφία του μαθήματος της Εκθεσης, να προάγει την κριτική ικανότητα των μαθητών, συμπίπτει -τουλάχιστον ως διακήρυξη- με τον στόχο του σχολείου». Αυτό ανέφερε ο πρόεδρος της Πανελλήνιας Ενωσης Φιλολόγων (ΠΕΦ) κ. Α. Στέφος, μιλώντας χθες στην «Κ» για την απόφαση του υπουργείου Παιδείας να μειώσει την βαθμολογική βαρύτητα της Εκθεσης στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας Γενικής Παιδείας.
Χθες, το Δ.Σ. της ΠΕΦ συνεδρίασε με θέμα την απόφαση του υπουργείου, η Εκθεση -στο πλαίσιο της Νεοελληνικής Γλώσσας- να βαθμολογείται με άριστα το 8 στα 20, και όχι το 10 όπως ίσχυε έως τώρα, αρχής γενομένης από τις φετινές Πανελλαδικές. Οι δύο μονάδες δόθηκαν στις ασκήσεις. Οπως εξήγησε στην «Κ» ο κ. Στέφος, «προκαλεί έκπληξη η αιφνιδιαστική απόφαση του υπουργείου χωρίς να ληφθεί η γνώμη των αρμόδιων φορέων. Οι ασκήσεις, στις οποίες δίνονται περισσότερες μονάδες, ενισχύουν την απομνημόνευση και την μηχανιστική μάθηση και υποβαθμίζουν τη σημασία της παραγωγής λόγου». Και συμπλήρωσε: «Υποβαθμίζονται οι στόχοι για συγκρότηση της σκέψης, για καλλιέργεια της γλωσσικής ικανότητας και εμπλουτισμό του λεξιλογίου. Η απόφαση ουσιαστικά είναι αντίθετη στη στόχευση του σχολείου».
Ενα ερώτημαΟ επίκουρος καθηγητής Παιδαγωγικών και Διδακτικής στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο και διευθυντής του περιοδικού «Νέα Παιδεία», κ. Κ. Αγγελάκος, τόνισε στην «Κ» ότι η απόφαση του υπουργείου Παιδείας υποτιμά το βασικότερο κομμάτι του γλωσσικού μαθήματος, την παραγωγή γραπτού λόγου. «Από ποια ερευνητικά δεδομένα προέκυψε ότι η υποκειμενικότητα στη βαθμολογία αντιμετωπίζεται με μείωση των βαθμών και όχι με την καλύτερη επιμόρφωση των βαθμολογητών και τη διαμόρφωση σαφών κριτηρίων διόρθωσης;», αναρωτιέται. Η γραμματέας του υπ. Παιδείας, κ. Γκοτσοπούλου, ανέφερε στην «Κ» ότι οι δύο βαθμοί που κόπηκαν από την Εκθεση δόθηκαν στις ασκήσεις, η απάντηση των οποίων απαιτεί και κριτική ικανότητα εκ μέρους του υποψηφίου. Ταυτόχρονα, με την ανακατανομή των βαθμών επιχειρείται η μείωση των αναβαθμολογήσεων (περί το 20%) στη Νεοελληνική Γλώσσα. «Το πρόβλημα με τις αναβαθμολογήσεις είναι σημαντικό και το αίτημα των μαθητών να γίνει περισσότερο αντικειμενική η βαθμολόγησή της, πάγιο. Δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι περισσότερο με τους βαθμολογητές, παρά μονάχα να δώσουμε κατευθυντήριες γραμμές», πρόσθεσε η κ. Γκοτσοπούλου, δίνοντας το στίγμα των προθέσεων του υπουργείου.
Καιρός να πάρουν θέση οι ενώσεις και για την κακοποίηση του μαθήματος της ιστορίας (κανείς δεν το επιλέγει στην Γ΄Λυκείου, και στην Α΄διδάσκεται για συμπλήρωση ωραρίου από ξενόγλωσσους), όπως και για τον απαράδεκτο περιορισμό των ωρών διδασκαλίας γλώσσας. Δύο ώρες θρησκευτικά δύο ώρες και γλώσσα; έλεος!
Υπάρχουν λέξεις που καθημερινά χάνονται από το λεξιλόγιο μας είτε γιατί κάποιες καινούριες παίρνουν τη θέση τους ή γιατί η αυτή η λέξη παύει να είναι χρήσιμη. Ποιος μας λέει ότι σε λίγα χρόνια δεν θα χαθεί η λέξη ?αξιοκρατία?? Έτσι λοιπόν δημιουργήθηκε ένας δικτυακός τόπος που προσπαθεί να σώσει κάποιες Αγγλικές λέξεις που τείνουν να ξεχαστούν. Ονομάζεται Save the words και προσπαθεί να κάνει ακριβώς αυτό το πράγμα, να σώσει τις λέξεις!
Τα καταφέρνει με έναν πολύ χαρούμενο τρόπο καθώς έχει πολλά χρώματα και η κάθε λέξη φωνάζει Pick me (διάλεξε εμένα..). Πατώντας σε κάποια λέξη ανοίγει ένα παράθυρο που έχει την εξήγηση της λέξης αυτή και μια φόρμα για να την υιοθετήσεις! Ο όρος είναι να την χρησιμοποιείς και να την διαδίδεις όσο μπορείς, για να μη χαθεί ποτέ!
Νομίζω ότι χρειαζόμαστε επειγόντως μία ανάλογη εφαρμογή στα ελληνικά…
Επειδή η διδασκαλία της γλώσσας δεν είναι διδασκαλία ενός μαθήματος όπως τα άλλα, αλλά διαχέεται και διαποτίζει όλα τα άλλα αντικείμενα μάθησης λόγω της άμεσης σχέσης της με τη σκέψη του ανθρώπου, χρειάζεται μια ριζική αναθεώρηση του τρόπου διδασκαλίας της γλώσσας και στις δύο βαθμίδες της Εκπαίδευσης. Και οι δύο άξονες που συνιστούν τη γλώσσα, το λεξιλόγιο από τη μια μεριά (έννοιες-σημασίες-λέξεις) και η οργάνωση τού λεξιλογίου σε νοήματα με γραμματικές και συντακτικές δομές χρειάζεται να διδαχθούν από μια νέα σκοπιά, την επικοινωνιακή. Αντί του γραμματικοσυντακτικού φορμαλισμού που κατακλύζει τη διδασκαλία και καταπνίγει την ουσία της γλώσσας, χρειάζεται με ουσιαστικό και ελκυστικό τρόπο να διδαχθούν οι δυνατότητες έκφρασης που παρέχει κάθε γλώσσα και εν προκειμένω η ελληνική, ένα τεράστιο φάσμα επιλογών που διαμορφώνουν το ύφος του καθενός μας και που μπορούν να εξηγηθούν και να συνειδητοποιηθούν από μια σωστή επικοινωνιακή διδασκαλία της γλώσσας. Αντί να μιλάμε συνεχώς για επιθετικούς προσδιορισμούς και κατηγορούμενα ή ανώμαλα ρήματα και υποτακτικές και για όλες αυτές τις απωθητικές «ταμπέλες» που δεν λένε τίποτε στους μαθητές, μπορούμε να τους αποκαλύψουμε τον κόσμο της γλώσσας που χρησιμοποιεί τους γραμματικοσυντακτικούς αρμούς για να συνθέσει νοήματα από τις μεμονωμένες λέξεις.
Αυτός ο σύνθετος διανοητικός μηχανισμός που συνιστά το πνεύμα του ανθρώπου και που έχει ως κύριο τρόπο έκφρασης τη γλώσσα πρέπει να καταδειχθεί στους μαθητές με απλό και κατανοητό τρόπο από κατάλληλα καταρτισμένους δασκάλους. Και αυτό -η απαιτούμενη κατάρτιση των δασκάλων- είναι κύριο ζητούμενο, αυτό που λείπει από τα πανεπιστήμιά μας στο βαθμό που θα έπρεπε. Θεωρώ απαραίτητη τη φοίτηση των μελλοντικών δασκάλων σε ειδικό τμήμα επιμόρφωσης ετήσιας διάρκειας με αυστηρές καταληκτήριες εξετάσεις προτού φτάσουν στην τάξη οι άνθρωποι που θα διδάξουν τα παιδιά μας. Οχι μόνο για το θέμα της γλώσσας αλλά γενικότερα για τα αντικείμενα και τον τρόπο διδασκαλίας των μαθημάτων και στις δύο βαθμίδες της εκπαίδευσης χρειάζεται να ληφθούν τολμηρές αποφάσεις κατόπιν συζητήσεως και με στελέχη της μαχόμενης εκπαίδευσης που ξέρουν τα θέματα από μέσα.
Πώς θα κάνουμε τα παιδιά να αγαπήσουν το σχολείο, πώς θα τα μάθουμε να δουλεύουν σε βιβλιοθήκη και ν’ αξιοποιούν τη σύγχρονη τεχνολογία για την αναζήτηση ουσιωδών πληροφοριών, πώς θα αυτενεργούν και πώς θα σκέπτονται δημιουργικά, αυτά είναι κύρια θέματα που πρέπει επιτέλους να απασχολήσουν έμπρακτα τον σχεδιασμό της ελληνικής σχολικής εκπαίδευσης.
Χρησιμοποιούμε cookies για να σας προσφέρουμε την καλύτερη δυνατή εμπειρία στη σελίδα μας. Εάν συνεχίσετε να χρησιμοποιείτε τη σελίδα, θα υποθέσουμε πως είστε ικανοποιημένοι με αυτό.ΕντάξειΔιαβάστε περισσότερα
Λίγο διάβασμα εξωσχολικών βιβλίων, μεγάλη χρήση υπολογιστή και η τηλεόραση σε πρώτο πλάνο. Αυτή μοιάζει να είναι η καθημερινότητα των μαθητών γυμνασίου, εκτός φυσικά από τις ώρες που αφιερώνουν στα μαθήματά τους και τις ώρες των φροντιστηρίων. Ειδικότερα, η έρευνα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου απέδειξε τα ακόλουθα:
Άρθρα (RSS)