Στο θέατρο Αλάμπρα
Αναστάσιος Αγ. Τασινός
Ιωάννινα 11 Σεπτεμβρίου 2020
Η μνήμη μου συγκράτησε αρκετά περιστατικά απ` το πεδίο της σχολικής πράξης, που μιλούν με το δικό τους τρόπο στους εκπαιδευτικούς και ιδιαίτερα στους νέους, για το παιδαγωγικό και διδακτικό έργο.
Με το παρόν άρθρο γύρισα τη μηχανή του χρόνου 35 χρόνια πίσω, τότε που ήμουν νέος δάσκαλος στο 136ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών και δίδασκα στην ΣΤ` τάξη. Με την τάξη αυτή ήμασταν μαζί και την προηγούμενη χρονιά και είχαμε αναπτύξει πολύ καλές παιδαγωγικές σχέσεις. Η διδακτική πράξη εμπεριείχε εναλλασσόμενες μορφές διδασκαλίας, μεταξύ των οποίων και την ομαδοκεντρική, που αναπτύσσει τις ατομικές δεξιότητες με συλλογικό τρόπο. Πάντα συζητούσα με τους μαθητές μου τις σχολικές δραστηριότητες, γεγονός που τους έκανε τους πιο ενεργητικούς και υπεύθυνους στη σχολική πράξη.
Η εν λόγω τάξη είχε υψηλό δείκτη αυτοπειθαρχίας, γι` αυτό και οι μετακινήσεις μας στις διδακτικές επισκέψεις γινόταν και με μέσα μαζικής μεταφοράς (Ηλεκτρικό, Αστικό), αλλά και με τα πόδια. Μερικές φορές όμως, χρησιμοποιούσαμε κι ένα μικρό τουριστικό πούλμαν. Με αυτή την τάξη πραγματοποιήσαμε αρκετές διδακτικές επισκέψεις (Ακρόπολη, Θησείο, Πλανητάριο, Μουσείο Γουλανδρή, Καλλιμάρμαρο, Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας, Πολυτεχνείο, Εργοστάσιο λάστιχων, Παραλία Αγίων Θεοδώρων …), συμμετείχαμε σε όλες τις γιορτές του σχολείου με ποιήματα και χορευτικά, οργανώσαμε αγώνες στίβου, παρακολουθήσαμε θεατρικές παραστάσεις και αποχαιρετίσαμε το Δημοτικό σχολείο με μια ωραία εκδήλωση. Η πολύ καλή συνεργασία που είχα με τους γονείς, βοήθησε πάρα πολύ στην υλοποίηση αυτών των δραστηριοτήτων.
Από τις παραπάνω δραστηριότητες θα ήθελα να εστιάσω μόνον σε μία, που αφορά την παρακολούθηση της θεατρικής παράστασης «Βασικά με λεν Θανάση» στο θέατρο Αλάμπρα. Η δραστηριότητα αυτή ήταν ένα λάθος μου, αλλά η διαχείριση του λάθους έχει σημασία.
Στη δεκαετία του 1980 περνούσαν από τα Δημοτικά σχολεία θεατρικοί θίασοι και με την έγκριση του Διευθυντή έστηναν μια υποτυπώδη σκηνή στην αίθουσα εκδηλώσεων ή στο διάδρομο του σχολείου. Εν μέσω μιας προχειρότητας και ηχορύπανσης, υποτίθεται πως έπαιζαν θέατρο. Αναστάτωναν το σχολείο κι άφηναν πίσω τους μια στρεβλή εικόνα του θεάτρου. Σπάνια έβλεπες μια καλή παράσταση απ` αυτούς τους θιάσους. Γι` αυτό και σκέφτηκα να κάνω ένα αφιέρωμα στους μαθητές μου για το θέατρο και στο τέλος να παρακολουθήσουμε εκτός ωρολογίου προγράμματος μια παράσταση σε κεντρικό θέατρο των Αθηνών. Οι μαθητές ενθουσιάστηκαν με τη σκέψη αυτή και το μαθητικό συμβούλιο μου ανέθεσε να επιλέξω το θεατρικό έργο.
Από τα έργα που παιζόταν εκείνη την εποχή, βάσει των κριτικών που διάβασα, ξεχώρισα το «Βασικά με λεν Θανάση» του Γιώργου Αρμένη, το οποίο παιζόταν δύο συνεχόμενα χρόνια στο θέατρο Αλάμπρα, με πρωταγωνιστές δύο γνωστούς ηθοποιούς, το Θύμιο Καρακατσάνη και την Άννα Φόνσου. Το θέατρο βρισκόταν κοντά στο σχολείο και θα μπορούσαμε να πάμε με τα πόδια.
Χωρίς να έχω δει την παράσταση, έκανα το λάθος και την ανακοίνωσα στην τάξη. Οι μαθητές έδειξαν μεγάλο ενθουσιασμό, γιατί ήξεραν τους ηθοποιούς από την τηλεόραση και τους άρεσαν. Ήταν ημέρα Παρασκευή, όταν έκανα αυτή την ανακοίνωση, διευκρινίζοντας όμως στους μαθητές, ότι πρώτα θα δω την παράσταση κι αν είναι κατάλληλη για παιδιά, τότε θα πάμε όλοι μαζί την Τετάρτη. Πηγαίνοντας τη Δευτέρα στο θέατρο βλέπω στην είσοδο μια πινακίδα που έγραφε: «Δευτέρα και Τρίτη το θέατρο είναι κλειστό». Την Τρίτη ανακοίνωσα στους μαθητές ότι η αυριανή επίσκεψη στο θέατρο αναβάλλεται, γιατί δεν μπόρεσα να δω την παράσταση. Σεισμός στην τάξη απ` τις διαμαρτυρίες των μαθητών. Μάταια προσπαθούσα να τους υπενθυμίσω τα συμφωνηθέντα, ότι πρώτα έπρεπε να δω την παράσταση και μετά να πάμε. Οι μαθητές είχαν δέσει κόμπο την Τετάρτη και δεν έπαιρναν κουβέντα. Επειδή είχαν μεγάλο ενθουσιασμό, δεν θέλησα να τους χαλάσω το χατίρι. Πήρα τηλέφωνο στο θέατρο και ρώτησα, αν η παράσταση είναι κατάλληλη για παιδιά. Η απάντηση που πήρα από μια κυρία ήταν ότι πολλοί γονείς έρχονται με τα παιδιά τους. Παίρνοντας αυτή την πληροφορία και σε συνδυασμό με τις κριτικές που είχα διαβάσει, έκλεισα τηλεφωνικά τριάντα θέσεις, παίρνοντας το ρίσκο να οδηγήσω τους μαθητές σε μια παράσταση που δεν είχα δει.
Την Τετάρτη 3 Απριλίου 1985 και ώρα 17:30 συγκεντρωθήκαμε στην πλατεία της Ακαδημίας Πλάτωνος. Η παράσταση άρχιζε σε μισή ώρα. Ήταν παρόντες οι 28 μαθητές από τους 30 μαθητές που είχε η τάξη. Αμέσως συνταχτήκαμε σε δυάδες και ξεκινήσαμε για το θέατρο Αλάμπρα. Σε 15 περίπου λεπτά ήμασταν έξω από το θέατρο, όπου ήταν συγκεντρωμένος πολύς κόσμος. Πήγαμε κατευθείαν στις θέσεις μας, που ήταν όλες μαζί στο κέντρο της αίθουσας, όπως είχαμε συμφωνήσει. Εγώ κάθισα ακριβώς πίσω από τους μαθητές για να τους ελέγχω. Η αίθουσα γέμισε γρήγορα με ενήλικες θεατές. Έριξα μια περιφερειακή ματιά να δω αν υπάρχουν κι άλλα παιδιά και δεν είδα ούτε ένα. Δεν μου άρεσε αυτή η μοναξιά. Ήμασταν ο μαϊντανός της θεατρικής αίθουσας.
Η παράσταση άρχισε στην ώρα της. Με το καλημέρα ο Θύμιος Καρακατσάνης (ο Θανάσης του έργου), με ταρακούνησε με την αθυροστομία, τις τολμηρές χειρονομίες και τα πονηρά υπονοούμενα. Οι μαθητές με κοίταζαν απορημένοι ψάχνοντας τις αντιδράσεις μου. Δεν είχα που να κρυφτώ. Ούτε ένα χαμόγελο δεν έσκαγε στο πρόσωπό μου. Κάθε ακατάλληλο αστείο ήταν για μένα και μια σταγόνα μαρτυρίου. Ο κόσμος γελούσε, ενώ τα βλέμματα των μαθητών ερχόταν κατά κύματα πάνω μου. Καμία σχέση δεν είχαν τα δρώμενα επί σκηνής με την πληροφόρηση που είχα πάρει.
Τέλειωσε βασανιστικά το πρώτο μέρος της παράστασης και κατευθύνθηκα στο κυλικείο να πιω έναν εσπρέσο, μήπως και χαλαρώσω. Πού όμως τέτοια πολυτέλεια. Οι μαθητές άρχισαν να με βομβαρδίζουν με παράπονα: «Κύριε, λένε παλιοκουβέντες», «κύριε, κάνουν άσεμνες χειρονομίες», «κύριε, ο Θανάσης είναι βρομόστομος», «κύριε, το έργο δεν έχει λογική σειρά», «κύριε, το κυλικείο πουλάει πορτοκαλάδα χωρίς πορτοκάλι»… Κύριε το ένα, κύριε το άλλο, δεν πήρα ανάσα. Το μόνο που εκείνη τη στιγμή ψέλλιζα ήταν ότι θα τα πούμε στην τάξη. Πρέπει να ομολογήσω ότι, ούτε μία στιγμή δεν πέρασε από το μυαλό μου να πάρω τους μαθητές και να φύγω. Τέτοιες καταστάσεις τις αφήνεις να εξελιχθούν και μετά τις διαχειρίζεσαι. Η φυγή θα ζημίωνε τους μαθητές, θα υποτιμούσε τους καλλιτέχνες και θα ήταν μια φτηνή δικαιολογία αποποίησης των ευθυνών μου. Ένα λάθος ποτέ δε διορθώνεται με ένα άλλο λάθος και μάλιστα μεγαλύτερο. Σκεφτόμουν ότι μια καλή συζήτηση στην τάξη, θα έφερνε «την των τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν», όπως λέει ο Αριστοτέλης.
Ο Θύμιος και στο δεύτερο μέρος – όπως ήταν αναμενόμενο – άρχισε τα ίδια. Δεν σταμάταγε με τίποτε. Ήταν σε καλή θεατρική μέρα, αυτοσχεδίαζε διαρκώς, έπαιζε με τους θεατές κι έβγαζε πολύ γέλιο και χειροκρότημα, ειδικά με τις πονηρές ατάκες. Εγώ όμως, το μόνο που αισθανόμουν εκείνη τη στιγμή ήταν τα βλέμματα των μαθητών, που με πυροβολούσαν ασταμάτητα. Τα ένιωθα να μου λένε καθαρά: «Πού μας έφερες εδώ κύριε;» Τα έβαλα με το εαυτό μου, που οδήγησα τους μαθητές σε μια παράσταση που ήταν για ενήλικες.
Το έργο εξέπεμπε έναν κοινωνικό προβληματισμό, αλλά μέσα από μια απαισιοδοξία, θλίψη, φθορά των ηρώων και απρεπή εκφορά λόγου, γεγονός που το έκανε βαρύ και ακατάλληλο για τα παιδιά. Εκτός αυτού, η χρονική εξέλιξη της ιστορίας διακοπτόταν ανά διαστήματα με γεγονότα από το παρελθόν. Η τεχνική αυτή της αναδρομής ενοχλεί τα παιδιά, που αρέσκονται στην ευθύγραμμη χρονική αφήγηση της ιστορίας. Όλα τα δρώμενα επί σκηνής διέψευσαν τις προσδοκίες μου. Είδα κι έπαθα να τελειώσει η παράσταση.
Πήραμε το δρόμο της επιστροφής απογοητευμένοι. Στην πλατεία της Ακαδημίας Πλάτωνος μας περίμεναν οι γονείς. Μόλις τους αντίκρισα, αισθάνθηκα την ανάγκη να τους ζητήσω συγγνώμη για τον απρεπή λόγο που άκουσαν τα παιδιά τους. Όλοι οι γονείς προσπάθησαν να με αποενοχοποιήσουν με την ίδια περίπου φράση: «Δάσκαλε, τα λόγια που άκουσαν στο θέατρο, τα ακούνε κάθε μέρα στην τηλεόραση». Η αντίδρασή τους αυτή, έφτιαξε λίγο τη διάθεσή μου. Συνόδευσα μερικούς μαθητές στα σπίτια τους, που οι γονείς τους δεν ήρθαν στην πλατεία να τους πάρουν και τράβηξα το δρόμο για το Λυκαβηττό.
Στην ηρεμία του σπιτιού μου σκεφτόμουν διαρκώς την παράσταση. Πρέπει να πω ότι γέλασα ετεροχρονισμένα με μερικές ατάκες του Θύμιου. Μέσα μου όμως, είχα έναν εκνευρισμό, που απογοήτευσα τους μαθητές μου. Δεν άξιζε το αφιέρωμά μας για το θέατρο ένα τέτοιον επίλογο.
Την άλλη μέρα στην τάξη, με το καλημέρα, αναγνώρισα το λάθος μου. Μου έκανε εντύπωση ότι μερικοί μαθητές διεκδίκησαν μερίδιο του λάθους. Ίσως να ένιωθαν ένοχοι που με πίεσαν να πάμε στο θέατρο την Τετάρτη. Ίσως πάλι να αισθανόταν συνυπεύθυνοι εξαιτίας της δημοκρατικής λειτουργίας της τάξης. Όπως και να είχε η υπόθεση, με συγκίνησαν με την υπευθυνότητά τους. Βέβαια, τους απάλλαξα από κάθε ενοχή και ευθύνη, λέγοντας ότι το λάθος ήταν αποκλειστικά δικό μου.
Στη συνέχεια ασχοληθήκαμε με την κριτική της παράστασης. Όλοι αισθάνθηκαν την ανάγκη να μιλήσουν. Η κριτική τους ήταν ανελέητη στο περιεχόμενο και στη μορφή της παράστασης. Δεν άφησαν τίποτε να πέσει κάτω. Οι εύστοχες παρατηρήσεις των μαθητών με εντυπωσίασαν. Η συζήτηση επεκτάθηκε και στην αισθητική τέχνης. Τελικά, το λάθος κάτι μας δίδαξε. Ήρθε στο νου μου η αρχαία παροιμία «Ουδέν κακόν αμιγές καλού». Γράφοντας για τη θετική πλευρά του λάθους, δεν σημαίνει ότι το υποβαθμίζω. Αν είχα αποφύγει αυτό το λάθος, το αφιέρωμα για το θέατρο θα ήταν πολύ καλύτερο.
Αφού ολοκληρώθηκε ο διάλογος, ζήτησα από τους μαθητές να μου γράψουν μια έκθεση. Ο κάθε μαθητής που έγραφε την έκθεση την έφερνε στην έδρα. Διάβασα όλες τις εκθέσεις μονορούφι. Είχε μεγάλο ενδιαφέρον η παιδική ματιά σε μια παράσταση ενηλίκων. Όπως ήταν αναμενόμενο, όλοι οι μαθητές έγραψαν αρνητικά σχόλια για την παράσταση. Άλλο είναι το γούστο των μικρών παιδιών κι άλλο το γούστο των ενηλίκων. Δύσκολα να ταιριάξουν αυτά τα δύο γούστα. Έχω κρατημένες αυτές τις εκθέσεις στο αρχείο μου και κάποια μέρα θα φτιάξω μια συνθετική έκθεση. Ο τρόπος δημιουργίας της συνθετικής έκθεσης, περιγράφεται λεπτομερώς στο άρθρο μου «Άκου όταν μιλάς δάσκαλε!»
Η έκθεση που με συγκίνησε περισσότερο ήταν μιας μαθήτριας, που οι γονείς της δεν την άφησαν να έρθει μαζί μας στο θέατρο. Παρόλο που ήταν απαλλαγμένη από το γράψιμο της έκθεσης, επέμεινε να γράψει. Φυσικά, δεν της χάλασα το χατίρι. Το εντυπωσιακό ήταν ότι έγραψε τέσσερις σελίδες, τη μεγαλύτερη έκθεση απ` όλους. Αν αφαιρέσεις την παράγραφο που μιλάει για τους γονείς της, από πουθενά αλλού δεν φαίνεται ότι απουσίαζε. Εκπληκτικά και συγκινητικά τα γραφόμενά της. Ένιωσα τον πόνο της, αλλά δεν της είπα λέξη. Σε τέτοιες περιπτώσεις η σιωπή του δασκάλου είναι το καλύτερο. Δεν ήθελα σε καμιά περίπτωση – άθελά μου – να την οδηγήσω σε σύγκρουση με τους γονείς της. Επειδή η θεατρική παράσταση ήταν ακατάλληλη για παιδιά, θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί, ότι η μαθήτρια που απουσίαζε βγήκε κερδισμένη. Το αντίθετο όμως συνέβη. Η μαθήτρια βγήκε χαμένη, γιατί στερήθηκε ένα διαφορετικό «μάθημα». Το χειρότερο όμως ήταν – όπως φάνηκε και στην έκθεσή της – η απογοήτευση που ένιωσε. Δυστυχώς, μερικοί γονείς αδυνατούν να δουν τη μεγάλη εικόνα της διδακτικής πράξης και στερούν απ` τα παιδιά τους τη συμμετοχή σε δραστηριότητες έξω από το σχολείο.
Η συζήτηση στην τάξη ολοκληρώθηκε, διαβάζοντας μεγαλόφωνα στους μαθητές την άποψη του Θύμιου Καρακατσάνη για το ελεύθερο θέατρο. Την άποψη αυτή την αλίευσα από το ενημερωτικό φυλλάδιο, που μου έδωσαν την ημέρα της παράστασης στο θέατρο Αλάμπρα. Έγραφε εκεί ο Θύμιος επί λέξει: «Το 1979 γεννιέται η Νέα Ελληνική Σκηνή, απ` το μόχθο ενός θεατρίνου [εννοεί τον εαυτό του], που έχει δεινοπαθήσει, σ` αυτό που οξύμωρα λέγεται ελεύθερο θέατρο και είχε και δυστυχώς θα ’χει πάντα, ένα και μοναδικό στόχο το ταμείο. Χωρίς να σκέφτεται τι κακό μπορεί να κάνει όχι μόνο στο θέατρο, αλλά και στον τόπο». Και τι τραγική ειρωνεία! Την ίδια άποψη περί ταμείου, εξέφρασαν και οι μαθητές μου για τη δική του παράσταση «Βασικά με λεν Θανάση»
Παρεμπιπτόντως, θα ήθελα να αναφέρω και την παρακολούθηση μερικών ακόμη θεαμάτων, που έλαβαν χώρα σε άλλα σχολεία που εργάστηκα.
Το σχολικό έτος 1991-1992, δίδασκα στην Ε` τάξη στο 16ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών. Κοντά στο σχολείο υπήρχε ο κινηματογράφος Ααβόρα, όπου κάθε Κυριακή πρωί έκανε προβολές για παιδιά. Την ευκαιρία αυτή δεν την άφησα να πάει χαμένη. Με τη συνεργασία των γονέων, τρεις συνεχόμενες Κυριακές, οι μαθητές ερχόταν στον κινηματογράφο. Κάθε ταινία που βλέπαμε, την άλλη μέρα τη συζητούσαμε στην τάξη και μετά γράφαμε μια έκθεση. Οι τρεις ταινίες που είδαμε τότε ήταν: «Ο γύρος του κόσμου σε 80 μέρες», «Η μελωδία της ευτυχίας» και «Μόνος στο σπίτι». Και οι τρεις άρεσαν πολύ στα παιδιά.
Αργότερα, ως διευθυντής στο 64ο Δημοτικό Σχολείο Πατρών και στο 8ο Δημοτικό Σχολείο Ιωαννίνων, φρόντιζα οι μαθητές μου να βλέπουν ωραία θεατρικά και κινηματογραφικά έργα στο φυσικό τους χώρο. Είχα πάρει καλά το μάθημά μου ως δάσκαλος. Ενδεικτικά θα ήθελα να αναφέρω τέσσερα θεατρικά έργα και δύο κινηματογραφικά, που έμειναν έντονα στη μνήμη μου, γιατί άρεσαν πολύ στους μαθητές. Τα θεατρικά έργα ήταν: «Οδυσσεβάχ» και «Το γαλάζιο πουλί» που είδαμε στο θέατρο Απόλλων της Πάτρας και « Ο Καραϊσκάκης, ο γιος της Καλογριάς» και «Οι Άθλιοι», που είδαμε στο Πνευματικό Κέντρο Ιωαννίνων. Τα κινηματογραφικά έργα ήταν: «Το δέντρο που πληγώναμε» και «Το φως που σβήνει», που είδαμε στους κινηματογράφους των Ιωαννίνων, Μπίτα και Γρανάδα.
Ως διευθυντής ποτέ δεν επέτρεπα στο σχολείο μου να παίζονται παραστάσεις στο πόδι. Μια εξαίρεση μόνον έκανα στο 64ο Δημοτικό Σχολείο Πατρών, που επέτρεψα να παιχτεί μία παράσταση Καραγκιόζη. Θεωρούσα και θεωρώ ότι ένας καλός καραγκιοζοπαίχτης, μπορεί σε οποιοδήποτε χώρο – αρκεί να υπάρχει συσκότιση – να δώσει μια αξιοπρεπή παράσταση, εξαιτίας της λιτότητας του απαιτούμενου σκηνικού. Θυμάμαι ότι η παράσταση λεγόταν «Καραγκιόζης, ο άρχοντας του καπνού» και άρεσε πολύ στα παιδιά, που γέλασαν με την ψυχή τους. Γενικά, το Θέατρο Σκιών ταιριάζει πολύ στη φύση του παιδιού.
Κάνοντας μια αναδρομή στην πορεία μου στη Δημοτική εκπαίδευση, θα ήθελα να πω, ότι ως δάσκαλος πάντα ενδιαφερόμουν το εκπαιδευτικό μου έργο να εμπεριέχει εκδηλώσεις και δραστηριότητες μέσα και έξω από το σχολείο. Ως διευθυντής πάλι το ίδιο έκανα, ενθαρρύνοντας παράλληλα τους δασκάλους να συμμετέχουν στις σχολικές δραστηριότητες. Και ως σχολικός σύμβουλος πάντα παρακολουθούσα και επιβράβευα τους δασκάλους εκείνους, που έκαναν δραστηριότητες με την τάξη τους.
Θα ήθελα να κλείσω το παρόν άρθρο με ένα σχετικό απόσπασμα από το βιβλίο μου “Δημοτικό Σχολείο το θεμέλιο της παιδείας”:
«Θεωρώ τις εκδηλώσεις και τις διδακτικές επισκέψεις το οξυγόνο του σχολείου. Ένα σχολείο που στερείται αυτών των εκδηλώσεων γίνεται βαρετό στα παιδιά, εφ’ όσον τη ρουτίνα της μιας ημέρας διαδέχεται η άλλη. Η χαρά, η ψυχαγωγία και ο ενθουσιασμός, λείπουν από τους μαθητές.
Θα μπορούσα να πω ότι οι εκδηλώσεις και οι διδακτικές επισκέψεις είναι ένας από τους βασικούς δείκτες, που χαρακτηρίζουν την επιτυχή λειτουργία του σχολείου. Αν έλειπαν αυτές οι εκδηλώσεις από τον τρόπο δουλειάς μου, θα ένιωθα να λείπει από την τάξη μου το οξυγόνο της έμπνευσης και της δημιουργίας. Ο δάσκαλος που έχει μεράκι και αγάπη για τη δουλειά του και καταφέρνει, προγραμματισμένα και δημιουργικά, να βγαίνει από τους τέσσερις τοίχους μιας αίθουσας ή να τους ανοίγει σε αξιόλογους ανθρώπους (συγγραφείς, επιστήμονες, καλλιτέχνες), είναι ο δάσκαλος των ονείρων των μαθητών. Είναι ο δάσκαλος που διακρίνεται και καταξιώνεται στα μάτια μαθητών και γονιών, όχι μόνον για το καλό μάθημα που διδάσκει, αλλά κυρίως, γιατί κατάφερε να γκρεμίσει τους τοίχους που χωρίζουν το σχολείο με την κοινωνία. Και αυτή η διάκριση και καταξίωση είναι η καλύτερη αμοιβή του».
Ιωάννινα 11 Σεπτεμβρίου 2020
