απ` το πεδίο της σχολικής πράξης – Αναστάσιος Τασινός

Το παράπονο ενός γκριζομάλλη

Αναστάσιος Αγ. Τασινός

Ιωάννινα 8 Μαρτίου 2023

Υπάρχουν μερικές φράσεις που διαβάζουμε ή ακούμε στη ζωή μας που δύσκολα ξεχνιούνται. Ίσως γιατί αποκαλύπτουν με λιτό τρόπο αλήθειες που αγγίζουν τα δικά μας βιώματα. Η φράση που άκουσα: «έγινα γκριζομάλλης για να μάθω τα οφέλη της Μεσογειακής διατροφής, ενώ θα έπρεπε να τα ξέρω απ` το Δημοτικό σχολείο,», ανήκει σ` αυτή την κατηγορία.

Είναι σημαντικό η Μεσογειακή διατροφή να μπαίνει έγκαιρα στη ζωή μας, καθώς και η σωματική άσκηση. Έτσι, δεν θα υπάρχει «χαμένος χρόνος», με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Ο συνδυασμός υγιεινής διατροφής και άθλησης συμβάλλει στη σωματική και ψυχική υγεία. Κι αυτό πρέπει να το μάθουν καλά οι μαθητές, όχι με κηρύγματα, αλλά με καλές πρακτικές.

Με το παρόν άρθρο θα ήθελα να εστιάσω στη Μεσογειακή διατροφή. Για το σχολικό αθλητισμό έχω αναφερθεί σε παλαιότερα άρθρα μου.

Εξαρχής να γράψω ότι πρέπει να υπάρχει στη διδακτέα ύλη των Φυσικών και της Μελέτης Περιβάλλοντος ένα κεφάλαιο για τη Μεσογειακή διατροφή. Επιπλέον, η Μεσογειακή διατροφή μπορεί να αποτελέσει ένα θέμα για σχέδιο εργασίας (project), στο «μάθημα» της Ευέλικτης Ζώνης. Πριν γράψω μερικές δραστηριότητες που μπορούν να γίνουν στην τάξη, θα ήθελα να μεταφέρω από την εγκυκλοπαίδεια «Βικιπαίδεια» μια μικρή παράγραφο για τη Μεσογειακή διατροφή:

«Η Μεσογειακή διατροφή είναι μια σύγχρονη δίαιτα, εμπνευσμένη απ` τις διατροφικές συνήθειες της Ελλάδας, της νότιας Ιταλίας, της Γαλλίας, της Ισπανίας, της Αλβανίας, της Αιγύπτου, της Αλγερίας , του Ισραήλ,  στη δεκαετία του 1940 και του 1950. Τα κύρια χαρακτηριστικά αυτής της διατροφής περιλαμβάνει αναλογικά υψηλή κατανάλωση ελαιόλαδου, όσπρια, ανεπεξέργαστα δημητριακά, φρούτα και λαχανικά, μέτρια προς υψηλή κατανάλωση ψαριού, μέτρια κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων καθημερινά (κυρίως τυρί και γιαούρτι), μέτρια κατανάλωση κρασιού και χαμηλή κατανάλωση κρέατος.»

Από επιστημονικές έρευνες που έγιναν στις αρχές της δεκαετίας του 1960 στην Κρήτη και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, καθώς και στη νότια Ιταλία, παρατηρήθηκε ότι οι κάτοικοι που σιτίζονταν με τη Μεσογειακή διατροφή, εκδήλωναν τις λιγότερες χρόνιες ασθένειες και ο μέσος όρος ζωής ήταν από τους πιο υψηλούς στον κόσμο. Κατόπιν αυτών των ερευνών, η Μεσογειακή διατροφή χαρακτηρίστηκε ως «φάρμακο» από ειδικούς γιατρούς και διατροφολόγους κι έγινε γνωστή στο ευρύ κοινό.

Στο τέλος του άρθρου βλέπουμε την πυραμίδα της Μεσογειακής διατροφής, όπου υπάρχουν οι τροφές που πρέπει να καταναλώνουμε καθημερινά, εβδομαδιαία και μηνιαία. Παρατηρούμε ότι όσο ανεβαίνουμε την πυραμίδα, η ποσότητα και η συχνότητα μερικών τροφών μειώνεται. Αντίθετα, όσο κατεβαίνουμε την πυραμίδα, η ποσότητα και η συχνότητα άλλων τροφών αυξάνεται. Η κατανάλωση νερού είναι καθημερινή, το ίδιο και η κατανάλωση κρασιού αλλά σε λίγη ποσότητα και μόνον για τους ενήλικες. Επιπλέον, στη βάση της πυραμίδας βλέπουμε την καθημερινή σωματική άσκηση, που συνοδεύει τη Μεσογειακή διατροφή.

Περιληπτικά, θα ήθελα να αναφερθώ σε ένα σχέδιο εργασίας για τη Μεσογειακή διατροφή έξι διδακτικών ωρών, το οποίο μπορεί να υλοποιηθεί στο «μάθημα» της Ευέλικτης Ζώνης σε τρία συνεχόμενα δίωρα, ένα κάθε εβδομάδα.

Το πρώτο δίωρο ο δάσκαλος κάνει στους μαθητές μια μικρή εισήγηση για τη Μεσογειακή διατροφή. Στη συνέχεια σχεδιάζει στον πίνακα με έγχρωμες κιμωλίες την πυραμίδα της Μεσογειακής διατροφής. Το ίδιο κάνουν και οι μαθητές στα μπλοκ ζωγραφικής με έγχρωμες ξυλομπογιές.

Το δεύτερο δίωρο οι μαθητές  με την τεχνική του κολλάζ, φτιάχνουν μια μεγάλη αφίσα με την πυραμίδα της Μεσογειακής διατροφής, την οποία κολλάνε στον τοίχο της τάξης, όπου θα παραμείνει εκεί μέχρι το τέλος της σχολικής χρονιάς. Στη συνέχεια, ο δάσκαλος ζητάει απ` τον κάθε μαθητή να του γράψει σε μια κόλλα χαρτί τις τροφές εκείνες, που θα ήθελε να έχει ένα τοστ Μεσογειακής διατροφής. Μετά τους ανακοινώνει ότι την επόμενη φορά, ο καθένας θα γευματίσει στην τάξη το τοστ της αρεσκείας του.

Το τρίτο δίωρο περιλαμβάνει το προαναγγελθέν γεύμα της Μεσογειακής διατροφής. Ο δάσκαλος φέρνει στην τάξη τα τρόφιμα που είχαν επιλέξει οι μαθητές και τα τοποθετεί σε έναν πρόχειρο μπουφέ, που φτιάχνει με τρία θρανία κι ένα τραπεζομάντηλο. Ο κάθε μαθητής περνάει απ` το μπουφέ και ετοιμάζει το δικό του τοστ. Η ετοιμασία των τοστ μπορεί να γίνει κι απ` το κυλικείο του σχολείου ή κι απ` τους γονείς. Η πρώτη επιλογή όμως, είναι η καλύτερη. Μετά το γεύμα ακολουθεί μια επαναληπτική συζήτηση για τη Μεσογειακή διατροφή και μ` αυτήν ολοκληρώνεται το σχέδιο εργασίας. Εξυπακούεται ότι η ευρηματικότητα του δασκάλου μπορεί να εισάγει περισσότερες δραστηριότητες στο σχέδιο εργασίας.

Κλείνοντας να πω ότι είναι ευθύνη του Δημοτικού σχολείου να μαθαίνει στους μαθητές τα οφέλη της Μεσογειακής διατροφής. Έτσι, συνειδητοποιούν έγκαιρα ότι πρέπει να αποφεύγουν τα πολλά σουβλάκια, τα γαριδάκια, τα πατατάκια, τα σαλάμια και τις λοιπές τυποποιημένες και επεξεργασμένες τροφές. Τους μαθαίνει την αξία των φαγητών της Μεσογειακής διατροφής, ώστε να μην δυσανασχετούν όταν τα βλέπουν στο τραπέζι.

Η υγιεινή διατροφή και ο αθλητισμός, όταν ξεκινάνε απ` την παιδική ηλικία – θα το γράψω άλλη μια φορά –  έχουν τη δική τους συνεισφορά στη σωματική και ψυχική υγεία.

 Πυραμίδα Μεσογειακής Διατροφής

Ιωάννινα 8 Μαρτίου 2023

Η αναζήτηση του λευκού, της ελπίδας και της χαράς

απ` τον Οδυσσέα Ελύτη

«Το λευκό αναζήτησα ως την ύστατη ένταση

του μαύρου. Την ελπίδα ως τα δάκρυα.

Τη χαρά ως την άκρα απόγνωση.»

Tο ανοιχτό παράθυρο του ζωγράφου Σωτήρη Σόρογκα, μου θύμισε τους  στίχους αναζήτησης του ποιητή Οδυσσέα Ελύτη – για το λευκό, την ελπίδα και τη χαρά – από το «Άξιον εστί»:

Παρεμπιπτόντως να γράψω ότι αποσπάσματα από το «Άξιον εστί» ενδείκνυνται για ανάλυση στις μεγάλες τάξεις του Δημοτικού σχολείου.

Ιωάννινα 17 Φεβρουαρίου 2023

Το μάθημα της Αισθητικής Αγωγής παραμονές Χριστουγέννων στην τάξη

Αναστάσιος Αγ. Τασινός

Ιωάννινα 22 Ιανουαρίου 2023

Η Αισθητική Αγωγή ήταν ένα ευέλικτο μάθημα στο εκπαιδευτικό μου έργο, που στέγαζε διάφορες δραστηριότητες, όπως παραδοσιακούς χορούς, έργα χειροτεχνίας και ζωγραφικής, θεατρική αγωγή, μουσικά παιχνίδια, απαγγελίες ποιημάτων, δραματοποιήσεις μύθων, πρόβες γιορτών… Η σχολική τάξη στο μάθημα αυτό μεταμορφωνόταν σε καλλιτεχνικό εργαστήρι που έσφυζε από χαρά, δημιουργία και πρωτοβουλία. Τώρα που γράφω τούτο το άρθρο σκέφτομαι, πόσο στεγνό θα ήταν το εκπαιδευτικό μου έργο, αν έλειπαν από το προγραμματισμό μου οι καλλιτεχνικές δραστηριότητες.

Πάντα συζητούσα με τους μαθητές τις δραστηριότητες που είχα σκεφτεί να γίνουν κατά τη διάρκεια της χρονιάς. Ήθελα να έχω και την άποψή τους, για να την λαμβάνω υπόψη. Η ταχτική αυτή ενίσχυε την ενεργή συμμετοχή των μαθητών σε όλες τις δραστηριότητες. Ακόμη, στην επιλογή των δραστηριοτήτων λάμβανα υπόψη και την επικαιρότητα, που τραβούσε το ενδιαφέρον των μαθητών.

Το μάθημα της Αισθητικής Αγωγής τις παραμονές Χριστουγέννων ήταν μια απόλαυση για όλους στην τάξη. Οι μαθητές με έγχρωμες γυαλιστερές κόλλες, έφτιαχναν αστέρια, καμπάνες, αγγελούδια, έλατα,… και τα κόλλαγαν στα παράθυρα και στους τοίχους της τάξης. Στη συνέχεια στόλιζαν το Χριστουγεννιάτικο δέντρο με μπαλίτσες και λαμπιόνια. Αφού τέλειωναν το στολισμό, έκαναν συσκότιση στην τάξη, κλείνοντας τα φώτα και τις κουρτίνες. Άφηναν ανοιχτά μόνον τα λαμπιόνια του δέντρου που αναβόσβηναν. Εγώ απ` τη μεριά μου – μόλις έκλειναν τα φώτα – έβαζα στο μαγνητόφωνο τα Χριστουγεννιάτικα τραγούδια: «Χιόνια στο καμπαναριό», «Άγια νύχτα», «Αχ! έλατο», «Στη γωνιά μας κόκκινο τ` αναμμένο τζάκι», «Ο μικρός τυμπανιστής»,… Έτσι, δημιουργούσαμε μια πολύ ζεστή ατμόσφαιρα, που την χαιρόμασταν όλοι και άρεσε πολύ στους μαθητές να την επαναλαμβάνουν, όταν περίσσευε λίγος χρόνος στο τέλος των μαθημάτων. Η ανάμνηση αυτής της ζεστής ατμόσφαιρας ήταν και η αφορμή συγγραφής αυτού του άρθρου.

Ακόμη, θα ήθελα να γράψω και δυο λόγια για τις Χριστουγεννιάτικες γιορτές, οι οποίες γινόταν στην τάξη με καλεσμένους πάντα τους γονείς. Οι γιορτές αυτές εμπεριείχαν σκετς, ποιήματα και τραγούδια. Οι πρόβες γινόταν στις ώρες της Αισθητικής Αγωγής και ήταν απολαυστικές. Σε δύο γιορτές μάλιστα, έπαιξα κι εγώ ένα μικρό ρόλο – κατόπιν απαίτησης των μαθητών – γεγονός που έφερε ενθουσιασμό στην τάξη.

Παρεμπιπτόντως να γράψω ότι στο Κανάλι μου στο YouTube έχω δημοσιεύσει δύο βίντεο με Χριστουγεννιάτικες γιορτές από τα χρόνια που ήμουν δάσκαλος. Το πρώτο βίντεο έχει τίτλο «Χριστουγεννιάτικη γιορτή» και το δεύτερο βίντεο έχει τίτλο «Γιορτή Χριστουγέννων στην τάξη». Γενικά, οι σχολικές γιορτές είναι πολύ σημαντικές, γιατί ενώνουν το σχολείο με την κοινωνία, ένας δεσμός τόσο απαραίτητος για το εκπαιδευτικό έργο.

Με την ευκαιρία αυτής της δημοσίευσης, θα ήθελα να αναφερθώ και στο έτερον ευέλικτο «μάθημα» του εβδομαδιαίου ωρολογίου προγράμματος, την Ευέλικτη Ζώνη. Η καινοτομία αυτή απουσίαζε από τα χρόνια που ήμουν δάσκαλος. Η Ευέλικτη Ζώνη με βρήκε διευθυντή σχολείου και κατόπιν σχολικό σύμβουλο. Ως σχολικός σύμβουλος έκανα μια έρευνα για την Ευέλικτη Ζώνη σε δημοτικά σχολεία των Ιωαννίνων και των Γρεβενών. Διαπίστωσα ότι αρκετοί δάσκαλοι είχαν εθιστεί τόσο πολύ στις τυποποιημένες διδασκαλίες των βιβλιοτετραδίων, που αρνιόταν να αποδεχτούν την ελευθερία που τους παρείχε η Ευέλικτη Ζώνη στην επιλογή των δραστηριοτήτων. Σήμερα, κατά πόσον την έχουν αποδεχτεί, δεν το γνωρίζω.

Στο άρθρο μου «Το εκπαιδευτικό μας σύστημα ανέτοιμο να συμβάλει στην αποδοχή της Ευέλικτης Ζώνης» (δημοσιεύτηκε στο Επιστημονικό Βήμα του Δασκάλου τον Ιανουάριο του 2009), γράφω περισσότερα για την Ευέλικτη Ζώνη.

Ακόμη, θα ήθελα να επισημάνω ότι η Αισθητική Αγωγή και η Ευέλικτη Ζώνη είναι δύο ανοιχτά μαθήματα στο εβδομαδιαίο ωρολόγιο πρόγραμμα, τα οποία μπορούν να στεγάσουν αρκετές δημιουργικές δραστηριότητες και να συμβάλουν στην καλυτέρευση του παιδαγωγικού κλίματος της τάξης. Αρκεί όμως, θα το γράψω άλλη μια φορά, η επιλογή των δραστηριοτήτων να γίνεται κατόπιν συζήτησης στην τάξη, για να ενισχύεται η ενεργή συμμετοχή των μαθητών κατά την υλοποίησή τους. Επιπλέον, η επιτυχία των δραστηριοτήτων προϋποθέτει και την καλή προετοιμασία του δασκάλου, όπως εξάλλου απαιτούν και όλα τα σχολικά μαθήματα.

Ιωάννινα 22 Ιανουαρίου 2023

Μαντηλάκι, ένα ωραίο παιχνίδι!

Αναστάσιος Αγ. Τασινός 

Ιωάννινα  1 Ιανουαρίου 2023

Εισαγωγή

Ο ετήσιος προγραμματισμός του εκπαιδευτικού μου έργου τα πρώτα 15 χρόνια της θητείας μου ως δάσκαλος, περιλάμβανε και το μάθημα της Γυμναστικής, καθόσον εκείνη την εποχή δεν υπήρχε η ειδικότητα του γυμναστή στο Δημοτικό Σχολείο.

Πάντα ως δάσκαλος λάμβανα υπόψη τα αθλητικά ενδιαφέροντα των μαθητών. Οι αθλητικές δραστηριότητες (ασκήσεις γυμναστικής, αγωνίσματα στίβου, παραδοσιακοί χοροί και αθλητικά παιχνίδια) πάντα έμπαιναν σε διαβούλευση με τους μαθητές, πριν την υλοποίησή τους. Γι` αυτό και σε κάθε τάξη που εργάστηκα, είχα διαφορετικό αθλητικό προγραμματισμό.

Τώρα που γράφω τούτες τις γραμμές έρχονται στο νου μου πολλά αθλητικά παιχνίδια που λάμβαναν χώρα στις ώρες της Γυμναστικής και στα διαλείμματα, όπως: Ποδόσφαιρο, Μπάσκετ, Βόλεϊ, Χάντμπολ, Διελκυστίνδα, Μπαζ, Μήλα, Μαντηλάκι,… Παιχνίδια που άφησαν τη δική τους ομορφιά στο εκπαιδευτικό μου έργο.

Τα αθλητικά παιχνίδια, εκτός από τη γύμναση και τη χαρά που δίνουν στους μαθητές, καλυτερεύουν και τις παιδαγωγικές και διαμαθητικές σχέσεις που έχει ανάγκη το εκπαιδευτικό έργο. Κι αυτό είναι το σημαντικότερο!

Από τα παιχνίδια που προανέφερα, θα ήθελα να σταθώ λεπτομερώς στο Μαντηλάκι, ένα διασκεδαστικό παιχνίδι, που άρεσε πολύ στους μαθητές μου και είναι κατάλληλο για όλες τις τάξεις του Δημοτικού Σχολείου.

Σχηματική απεικόνιση παιχνιδιού με 20 μαθητές

Α` Ομάδα:  ①②③④⑤⑥⑦⑧⑨⑩

Μαντηλάκι:                O

Β` Ομάδα:  ①②③④⑤⑥⑦⑧⑨⑩

Περιγραφή παιχνιδιού

Το παραπάνω σχήμα απεικονίζει δύο ομάδες, των 10 μαθητών η κάθε μια, που βρίσκονται σε παράταξη παιχνιδιού. Η σύνθεση των ομάδων γίνεται με κριτήριο τις αθλητικές  ικανότητες των μαθητών, ώστε να υπάρχει ισοδυναμία μεταξύ τους, η οποία θα μας δώσει ένα ενδιαφέρον παιχνίδι. Και την καλή σύνθεση των ομάδων – καλύτερα απ` όλους – την κάνουν οι ίδιοι οι μαθητές που γνωρίζονται πολύ καλά μεταξύ τους.

Οι ομάδες είναι στημένες αντικριστά σε δύο παράλληλες γραμμές, που απέχουν μεταξύ τους 10 μέτρα. Μία απόσταση ιδανική, ώστε όλοι οι μαθητές να είναι κοντά στο κέντρο δράσης και να χαίρονται το παιχνίδι. Στο μέσον των δύο παράλληλων γραμμών, σε ένα μικρό κύκλο, τοποθετούμε ένα υφασμάτινο μαντηλάκι. Στη συνέχεια, ονοματίζουμε τους παίχτες και των δύο ομάδων με αριθμούς από το 1 έως το 10, φροντίζοντας οι αντίστοιχοι ίδιοι αριθμοί, να αντιστοιχούν σε ισοδύναμους παίχτες, ώστε να αποφεύγεται στο παιχνίδι η αναμέτρηση ενός γρήγορου παίχτη με έναν αργό παίχτη.

Ακόμη, καλό είναι, οι αντίστοιχοι αριθμοί να ταιριάζουν – όσο αυτό είναι εφικτό – και με το φύλο των μαθητών, ώστε να αποφεύγεται η αναμέτρηση αγόρι με κορίτσι, που συνήθως είναι άνιση.

Με λίγα λόγια ο δάσκαλος πρέπει να αποφεύγει την τυχαία σύνθεση των δύο ομάδων, γιατί το παιχνίδι υποβαθμίζεται. Φυσικά, η αποφυγή αυτή αφορά όλα τα ομαδικά παιγνίδια.

Το παιχνίδι αρχίζει με το δάσκαλο να φωνάζει έναν αριθμό από το 1 έως το 10. Αμέσως τρέχουν στο πεδίο δράσης οι δύο παίχτες που έχουν αυτόν τον αριθμό και προσπαθούν να αρπάξουν το μαντηλάκι. Αν το μαντηλάκι παραμείνει στη θέση του για μερικά δευτερόλεπτα, ο δάσκαλος φωνάζει και δεύτερο αριθμό, οπότε προστίθενται στη διεκδίκηση ακόμη δύο παίχτες. Αν παραμείνει η ίδια κατάσταση φωνάζει και τρίτον αριθμό… Καλό είναι να αποφεύγεται ο τέταρτος αριθμός, για να μην προκαλείται συνωστισμός και σύγχυση. Τον πόντο κερδίζει  ο παίχτης που θα αρπάξει το μαντηλάκι και θα το πάει στην ομάδα του, δίχως να τον αγγίξει ο αντίπαλος παίχτης που έχει τον ίδιο αριθμό. Σε κάθε αποτυχημένη προσπάθεια ο πόντος κατοχυρώνεται στην αντίπαλη ομάδα. Νικήτρια ομάδα ανακηρύσσεται εκείνη που θα συγκεντρώσει πρώτη 10 πόντους.

Αναμνήσεις απ` το παιχνίδι με τους μαθητές μου

Συνήθως, όταν διηύθυνα το Μαντηλάκι, ο πρώτος αριθμός που φώναζα ήταν ένα ζευγάρι με αργούς παίχτες. Τους άφηνα για λίγα δευτερόλεπτα να μονομαχούν κι αν το μαντηλάκι παρέμεινε στη θέση του φώναζα και δεύτερο αριθμό, που ήταν ένα ζευγάρι με γρήγορους παίχτες. Άφηνα τα δύο ζευγάρια για λίγα δευτερόλεπτα να μονομαχούν κι αν το μαντηλάκι εξακολουθούσε να παραμένει στη θέση του, φώναζα και τρίτον αριθμό με πιο γρήγορους παίχτες. Με την επιτάχυνση του ρυθμού δημιουργούσα μια ενθουσιώδη ατμόσφαιρα. Απέφευγα να φωνάζω και τέταρτον αριθμό, για να μην προκαλώ σύγχυση μεταξύ των παιχτών. Για τον ίδιο λόγο απέφευγα να φωνάζω και πολλούς αριθμούς ταυτόχρονα. Άλλες φορές πάλι, άρχιζα με γρήγορους παίχτες, περνούσα σε αργούς παίχτες και στη συνέχεια επαναλάμβανα το ίδιο μοτίβο. Έτσι, χρησιμοποιούσα όλους τους παίχτες στο παιχνίδι. Δεν άφηνα κανέναν παραπονεμένο.

Τώρα που γράφω τις αναμνήσεις απ` το παιχνίδι με τους μαθητές μου, δεν φεύγει απ` το μυαλό μου, το τριθέσιο Δημοτικό Σχολείο Κάτω Γαρούνα Κέρκυρας, όπου δίδασκα στις τάξεις Ε` και ΣΤ`, το σχολικό έτος 1987-1988. Παρόλο που ο πανδαμάτωρ χρόνος σβήνει πολλές εικόνες, δεν μπόρεσε να σβήσει το παθιασμένο παιχνίδι αυτών των μαθητών. Θυμάμαι τις θεαματικές προσπάθειές τους, που εκτινάσσονταν σαν τερματοφύλακες, προκειμένου να αγγίξουν τον αντίπαλο παίχτη που τους άρπαξε το μαντηλάκι. Ωραίες εικόνες, που παρακινούσαν και μένα να μπαίνω στο παιχνίδι και να κάνω ανάλογες προσπάθειες, γεγονός που ενθουσίαζε τους μαθητές. Μου ήταν αδύνατον να μένω παρατηρητής σε ένα τέτοιο παιχνίδι!

Μία καλή πρακτική  

Η επιλογή του δασκάλου να παίζει μαζί με τους μαθητές του αθλητικά παιχνίδια, είτε ως διαιτητής είτε ως παίχτης, είναι μία καλή πρακτική, που έχει θετικό αντίκτυπο  σε όλο το φάσμα της σχολικής ζωής. Η παιδαγωγική προσέγγιση του δασκάλου στο παιχνίδι ανεβάζει την ποιότητά του, όπως εξάλλου γίνεται και σε όλα τα μαθήματα. Γι` αυτό και θα ήθελα να κλείσω το παρόν άρθρο με ένα εντυπωσιακό απόσπασμα απ` το βιβλίο «Οι δρόμοι της ζωής», του Ευάγγελου Παπανούτσου:

«Ο αληθινός δάσκαλος ενηλικιώνεται παραμένοντας παιδί στην ψυχή, άνθρωπος δηλαδή εύπλαστος, δροσερός, αγνός. Αδύνατο να φανταστεί κανείς πόσο δύσκολο, σχεδόν υπεράνθρωπο είναι  αυτό που του ζητούμε, να συνθλίψει μέσα του το χρόνο, να γερνάει φυσιολογικά και όμως να μένει νέος στην ψυχή για να μπορέσει να έχει πρόσβαση στα αισθήματα, στις σκέψεις, στις επιθυμίες του νέου ανθρώπου που θα διαπαιδαγωγήσει, να τον καταλαβαίνει, να χαίρεται, να διασκεδάζει μαζί του, να σκέπτεται τις σκέψεις του, να  επιθυμεί τις επιθυμίες του, να πονάει τον πόνο του…»

Ιωάννινα 1 Ιανουαρίου 2023

Φωτογεγονότα από τα μαθητικά μου χρόνια

Αναστάσιος Αγ. Τασινός

Ιωάννινα 15 Αυγούστου 2022

Α` τάξη Δημοτικού, Φθινόπωρο 1962

Τα σχολεία των μαθητικών μου χρόνων

• Νηπιαγωγείο Δολιανών Ιωαννίνων: 1 χρόνο (1961 – 1962)
• Δημοτικό Σχολείο Δολιανών Ιωαννίνων: 6 χρόνια (1962 – 1968)
• Γυμνάσιο Δολιανών Ιωαννίνων: 2 χρόνια (1968 – 1970)
• Ιεροδιδασκαλείο Βελλάς Ιωαννίνων: 6 χρόνια (1970 – 1976)

Τα  φωτογεγονότα από τα μαθητικά μου χρόνια (Δημοτικό, Γυμνάσιο και Βελλά) είναι αποτυπωμένα σε ασπρόμαυρο φόντο. Θα έλεγα ότι ο ασπρόμαυρος φόντος ταιριάζει καλύτερα στα αυταρχικά χρόνια που βίωσα ως μαθητής. Αυτά τα χρόνια με δίδαξαν – περισσότερο απ` ότι οι μετέπειτα σπουδές μου – τα καταστροφικά αποτελέσματα της αυταρχικής αγωγής. Θυμάμαι ότι όταν ήμουν στην Ε` Δημοτικού – ωθούμενος από την αυταρχικότητα και τη μεροληψία του δασκάλου μου – έδωσα μια υπόσχεση στον εαυτό μου ότι αν  γίνω δάσκαλος, θα είμαι φιλικός και δίκαιος με τους μαθητές μου. Δάσκαλος έγινα, η απάντηση όμως για την τήρηση της υπόσχεσης ανήκει στους μαθητές μου.

Βλέποντας τα φωτογεγονότα από τα μαθητικά μου χρόνια έρχονται στο νου μου δύο αντιθετικά βιώματα. Από τη μια η αυταρχική αγωγή με τη λεκτική και σωματική βία κι από την άλλη οι ανάσες ελευθερίας που έπαιρνα με τον αθλητισμό, το θέατρο, την καλή παρέα και τα χόμπι. Αυτές οι ανάσες ελευθερίας με κράτησαν. Άλλα παιδιά δεν άντεξαν τους περιορισμούς και την καταπίεση και διέκοψαν τη φοίτησή τους.

Με την παρούσα δημοσίευση υλοποίησα  μια παλιά μου επιθυμία: Να υπάρχουν στο Ιστολόγιό μου και οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες των δικών μου μαθητικών χρόνων, δίπλα στις έγχρωμες φωτογραφίες της εκπαιδευτικής μου θητείας.

Επιπλέον στη δημοσίευση συμπεριέλαβα και δύο φωτογραφίες απ` τη στρατιωτική μου θητεία.

Οι φωτογραφίες που ακολουθούν είναι τοποθετημένες με αύξουσα χρονολογική σειρά.

Διαβάστε την συνέχεια »

Ένα ρητό για τη μάθηση

Το ρητό εκφράζει μια μεγάλη αλήθεια: Την υπεροχή της ενεργητικής μάθησης έναντι της παθητικής μάθησης.

Ιωάννινα 31 Ιουλίου 2022

Σχολικά ενθυμήματα 

Δεύτερη έκδοση βελτιωμένη

Αναστάσιος Αγγ. Τασινός 

Ιωάννινα 22 Φεβρουαρίου 2022

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΔΕΥΤΕΡΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ

Στον Επίλογο της πρώτης έκδοσης του βιβλίου «Σχολικά ενθυμήματα» είχα γράψει ότι «αισθάνομαι να ολοκληρώνεται ένας συγγραφικός κύκλος, που πηγάζει κυρίως απ` το πεδίο της σχολικής πράξης». Η αναψηλάφηση όμως του εκπαιδευτικού μου αρχείου έφερε στο φως νέο υλικό από το οποίο προέκυψαν εφτά κείμενα με παιδαγωγικό και διδακτικό ενδιαφέρον, τα οποία δημοσίευσα σταδιακά στο Ιστολόγιό μου. Ακόμη, δημοσίευσα δύο κείμενα που αναφέρονται στο εκπαιδευτικό μου έργο και τρία νέα μηνύματα παλιών μαθητών μου. Όλες αυτές οι δημοσιεύσεις αποτέλεσαν το Παράρτημα της παρούσας έκδοσης.

Κλείνοντας να πληροφορήσω τους αναγνώστες ότι όλα τα εκπαιδευτικά μου κείμενα που κατά καιρούς δημοσιεύτηκαν στο Διαδίκτυο, βρίσκονται και στα βιβλία μου.

Ιωάννινα  22 Φεβρουαρίου 2022

Για να διαβάσετε τη δεύτερη έκδοση του βιβλίου πατήστε: EΔΩ

Σημείωση: Επιτρέπεται η πιστή αναδημοσίευση και αναπαραγωγή του παρόντος βιβλίου ή μέρους αυτού, με την προϋπόθεση να αναφέρεται ο δημιουργός του και να μη γίνεται επ` αμοιβή.

Το εκπαιδευτικό μου έργο στο Διαδίκτυο

Αναστάσιος Αγ. Τασινός

Ιωάννινα 22 Ιανουαρίου 2022

Στη δεκαετία του 1990, όταν άρχισα να γράφω τα πρώτα εκπαιδευτικά κείμενα και να βιντεοσκοπώ τις πρώτες διδασκαλίες και εκδηλώσεις, ποτέ δε φανταζόμουν ότι θα ερχόταν μια ημέρα, που όλα αυτά, μέσω ενός παγκόσμιου ιστού, θα ταξίδευαν στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Βέβαια, φρόντισα κι εγώ, αν και γκριζομάλλης, να μη χάσω το τρένο της Ψηφιακής τεχνολογίας. Συγκεκριμένα, απέχτησα δεξιότητες και γνώσεις στις τεχνολογίες πληροφορίας και επικοινωνιών. Έτσι, μπορώ σήμερα και διαχειρίζομαι το Ιστολόγιό μου στο Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο και το Κανάλι μου στο YouTube. Σε αυτούς τους δύο ιστότοπους βρίσκονται δημοσιευμένα όλα τα εκπαιδευτικά μου δημιουργήματα (άρθρα, βιβλία και βίντεο), τα οποία γεννήθηκαν απ` το πεδίο της σχολικής πράξης.

Το γεγονός ότι υπηρέτησα τη Δημοτική Εκπαίδευση 32 χρόνια από τρεις διαφορετικές θέσεις ευθύνης (20 χρόνια δάσκαλος, 8 χρόνια διευθυντής και 4 χρόνια σχολικός σύμβουλος), μου έδωσαν τη δυνατότητα να αποχτήσω μια συνθετική εικόνα για το εκπαιδευτικό έργο του σχολείου. Την εικόνα αυτή αποτύπωσα με λόγο και βίντεο. Η αγάπη μου για το «επάγγελμα» του δασκάλου, καθώς και οι σπουδές μου, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην αποτύπωση αυτή. Το πόσο καλά τα κατάφερα, είναι πλέον στην κρίση του κοινού. Πάντως προσπάθησα.

Θα ήθελα να ευχαριστήσω όσους αναδημοσιεύουν και σχολιάζουν σε κοινωνικούς ιστότοπους τα εκπαιδευτικά μου άρθρα, τα βιβλία και τα βίντεο, καθώς και όσους τα χρησιμοποιούν ως επιμορφωτικό υλικό σε ημερίδες και σεμινάρια, ενθαρρύνοντας έναν διάλογο για τη σχολική πράξη.

Θα ήθελα ακόμη, να πληροφορήσω τους αναγνώστες ότι θα συνεχίσω από το Ιστολόγιό μου στο Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο και από το Κανάλι μου στο YouTube, να μοιράζομαι το εκπαιδευτικό μου έργο. Ένα έργο που επιδιώκει να συνομιλήσει με το κοινό, κυρίως με τους εκπαιδευτικούς και ειδικότερα με τους νέους, να τους προβληματίσει και να τους βοηθήσει στη σχολική πράξη. Παράλληλα επιδιώκει, να στείλει και μερικά μηνύματα στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας.

Σήμερα, νιώθω μια ιδιαίτερη χαρά και ικανοποίηση, βλέποντας σε κοινωνικούς ιστότοπους εκπαιδευτικούς, φοιτητές Παιδαγωγικών Σχολών, γονείς, παλιούς μαθητές μου και λοιπούς επισκέπτες, να εκδηλώνουν το ενδιαφέρον τους για το εκπαιδευτικό μου έργο. Τα στατιστικά στοιχεία που παίρνω απ` το Κανάλι μου στο YouTube δείχνουν ότι με παρακολουθούν πολίτες κάθε ηλικίας, μα πιο πολύ οι νέοι, η μεγάλη ελπίδα αυτού του τόπου.

Έχοντας στην πλάτη μου μια πολύχρονη διδακτική εμπειρία, είμαι πεπεισμένος ότι η καθημερινή προσήλωση του δασκάλου στο φορμαλισμό των σχολικών βιβλιοτετραδίων, αργά ή γρήγορα, οδηγεί στην παθητική μάθηση. Αντίθετα, το άνοιγμα της διδασκαλίας στην καινοτομία, οδηγεί στην ενεργητική μάθηση και στη βελτίωση των παιδαγωγικών σχέσεων.

Προσωπικά, το άνοιγμα στην καινοτομία το είχα πάντα ως δάσκαλος, γεγονός που έφερνε στην τάξη χαρά, ελευθερία, πρωτοβουλία και γενικά μια δυναμική που τροφοδοτούσε την ενεργητική μάθηση.

Ιωάννινα 22 Ιανουαρίου 2022

Μαθητικό περιοδικό

 Αναστάσιος Αγ. Τασινός

 Ιωάννινα 28 Οκτωβρίου 2021

Οι σχολικές δραστηριότητες αποτελούν ένα βασικό δείκτη ποιότητας του εκπαιδευτικού έργου, με την προϋπόθεση οι μαθητές να έχουν λόγο στις επιλογές των θεμάτων. Έτσι, θα εμπλέκονται ενεργά στις δραστηριότητες, θα παίρνουν πρωτοβουλίες και θα μαθαίνουν δημιουργικά. Αν όμως η επιλογή των δραστηριοτήτων επιβάλλεται από το δάσκαλο, ακολουθείται μια μηχανιστική διαδικασία με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Πάντα ως δάσκαλος άκουγα τα ενδιαφέροντα των μαθητών, γι` αυτό και οι σχολικές δραστηριότητες υλοποιούνταν με όρεξη και ενθουσιασμό. Η δημοκρατία στην τάξη ήταν αυτή που καθόριζε το είδος των δραστηριοτήτων. Για το λόγο αυτό οι τάξεις που εργάστηκα, υλοποίησαν διαφορετικές δραστηριότητες. Βέβαια, πάντα κατέθετα και τις δικές μου δραστηριότητες για συζήτηση, αλλά ποτέ δεν τις επέβαλα. Ήθελα η κάθε δραστηριότητα να έχει και τη συναίνεση των μαθητών.

Υλοποίησα αρκετές δραστηριότητες με τους μαθητές μου, όπως: θεατρικές παραστάσεις, δραματοποιήσεις μαθημάτων, διδακτικές επισκέψεις, αγώνες στίβου και ποδοσφαίρου, χορευτικά με παραδοσιακούς χορούς, αφιερώματα σε κοινωνικά θέματα, ομιλίες μαθητών από την έδρα της τάξης, παρουσιάσεις εξωσχολικών βιβλίων, απαγγελίες ποιημάτων, εκθέσεις ζωγραφικής, επισκέψεις αξιόλογων ανθρώπων στην τάξη, εκδόσεις μαθητικών περιοδικών…., καθώς και προτεινόμενα απ` το Υπουργείο Παιδείας προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, αγωγής υγείας και πολιτιστικών θεμάτων. Από τις παραπάνω δραστηριότητες θα ήθελα να εστιάσω στην έκδοση μαθητικού περιοδικού, καθόσον για τις άλλες ήδη έχω αναφερθεί σε προηγούμενα άρθρα μου.

Η έκδοση ενός μαθητικού περιοδικού προϋποθέτει την ενεργή συμμετοχή των περισσοτέρων μαθητών, όπως εξάλλου και όλες οι σχολικές δραστηριότητες.

Η διαδικασία της έκδοσης ξεκινούσε με την επιλογή της ονομασίας του περιοδικού με δημοκρατικό τρόπο. Συγκεκριμένα, ο κάθε μαθητής έφερνε τη δική του ονομασία στον πρόεδρο του μαθητικού συμβουλίου, ο οποίος τις δημοσιοποιούσε όλες μαζί στον πίνακα της τάξης. Ακολουθούσε διάλογος και στο τέλος ψηφοφορία για την οριστική ονομασία του περιοδικού.

Μετά το βάπτισμα του περιοδικού συγκροτούσαμε με συζήτηση τρεις ομάδες. Οι μαθητές που πλαισίωναν τις ομάδες είχαν και τις ανάλογες ικανότητες. Η πρώτη ομάδα ήταν υπεύθυνη για την ταξινόμηση σε φακέλους του υλικού που έφερναν οι μαθητές. Η δεύτερη ομάδα ήταν υπεύθυνη για την εικονογράφηση του περιοδικού. Και η τρίτη ομάδα ήταν υπεύθυνη για την καθαρή αντιγραφή όλου του υλικού και τη σελιδοποίησή του. Τις εν λόγω ομάδες τις επόπτευα διακριτικά, επιδιώκοντας όλοι οι μαθητές να βρίσκονται στις σελίδες του περιοδικού. Δηλαδή, έβαζα κι εγώ λίγο το χεράκι μου στην επιλογή του υλικού. Έτσι, το περιοδικό εκπροσωπούσε όλη την τάξη.

Τα κείμενα του περιοδικού είχαν σχέση άλλοτε με την παράδοση των μαθημάτων, άλλοτε με την επικαιρότητα και άλλοτε με τα ενδιαφέροντα και τα γούστα των μαθητών. Κατά τη διάρκεια δημιουργίας του περιοδικού ενθάρρυνα διαρκώς τους μαθητές και τους τόνιζα την αξία που έχει το προσωπικό τους γράψιμο. Αν εντόπιζα στους φακέλους κάποιο υλικό, που δεν γράφτηκε από το μαθητή που έφερε το όνομά του, συζητούσα κατ` ιδίαν μαζί του και τον παρότρυνα να γράψει κάτι δικό του. Ήθελα όλα τα περιεχόμενα να είναι δημιουργήματα των μαθητών. Έτσι έβλεπα το περιοδικό να έχει πραγματική αξία και ωφέλεια.

Στο τέλος φρόντιζα όλοι οι μαθητές της τάξης να πάρουν από ένα περιοδικό για ενθύμιο. Ακόμη, εκτύπωνα και μερικά περιοδικά παραπάνω, για να είναι διαθέσιμα για προσφορές, τιμής ένεκεν, εκεί που αποφάσιζε η τάξη.

Η χαρά των μαθητών ήταν μεγάλη, την ημέρα που έπιαναν στα χέρια τους το περιοδικό, που είχαν φτιάξει με όρεξη και μεράκι. Κι αυτό ήταν πολύ σημαντικό. Την ημέρα αυτή όλοι οι μαθητές διάβαζαν μεγαλόφωνα στην τάξη αυτά που είχαν γράψει και μετά ακολουθούσε μια ενδιαφέρουσα συζήτηση εφ` όλης της ύλης.

Κλείνοντας θα ήθελα να επισημάνω ότι, αν οι μαθητές αντιμετωπίσουν την έκδοση του περιοδικού ως αγγαρεία, καλό είναι να αναζητηθεί άλλη δραστηριότητα. Δεν έχει νόημα η έκδοση ενός τέτοιου περιοδικού. Αν πάλι ο δάσκαλος αδιαφορεί κατά την πορεία έκδοσης του περιοδικού, πάλι υπάρχει πρόβλημα, επειδή οι μαθητές δεν ενισχύονται θετικά. Τα γράφω αυτά, γιατί έπεσαν στα χέρια μου μερικά περιοδικά άλλων τάξεων, που ήταν προχειρογραμμένα και συμμετείχαν μόνον δυο-τρεις μαθητές. Οι δραστηριότητες για να έχουν επιτυχία, θα το γράψω άλλη μια φορά, πρέπει να στηρίζονται στην πλειοψηφία της τάξης και στο διαρκές ενδιαφέρον του δασκάλου.

Παρακάτω δημοσιεύω τους πίνακες περιεχομένων τριών περιοδικών μαθητών μου, εκτιμώντας ότι μπορούν να δώσουν μερικές ιδέες στους εκπαιδευτικούς που θα ήθελαν να ασχοληθούν με την έκδοση μαθητικού περιοδικού.

Η εκτύπωση αντιτύπων του 1^ου  και 2^ου  περιοδικού ήταν χρονοβόρα, γιατί έγινε σε πολύγραφο οινοπνεύματος του σχολείου, καθόσον εκείνη την εποχή  δεν υπήρχε φωτοτυπικό μηχάνημα. Η εκτύπωση  όμως αντιτύπων του 3^ου  περιοδικού ήταν εύκολη, γιατί έγινε αργότερα σε φωτοτυπικό μηχάνημα.

1^ο Περιοδικό:  «Ο σχολικός μας κόσμος»  3^ο Δημοτικό Σχολείο Αγίου Ιωάννη Ρέντη Πειραιά, τάξη ΣΤ`, σχολικό έτος 1981-1982, τεύχος Μαρτίου.

Πίνακας περιεχομένων:

• 25^η Μαρτίου
• Ετοιμασίες του σχολείου μας για την 25^η Μαρτίου
• Ήρωες του 21
• Παγκόσμια ημέρα της γυναίκας
• Το άρρωστο σκυλί
• Ένα παράξενο γεγονός στο σχολείο μας
• Πανικός στο σχολείο μας
• Η ιστορία ενός δέντρου
• Λαϊκός πολιτισμός
• Η ποιητική μας σελίδα
• Διάφορα θέματα
• Η ιστορία του σχολείου μας
• Παιχνίδια και γέλιο
• Γελοιογραφίες

2^ο Περιοδικό:   «Ο σχολικός μας κόσμος» 3^ο Δημοτικό Σχολείο Αγίου Ιωάννη Ρέντη Πειραιά, τάξη ΣΤ`, σχολικό έτος 1981-1982, τεύχος Μαΐου.

 Πίνακας περιεχομένων:

• Πρωτομαγιά
• Γιορτή της μητέρας
• Ειρήνη
• Ο μικρός βιοπαλαιστής
• Αντίο αγαπημένο μου σχολείο
• Βία στα γήπεδα
• Μαθητικοί αγώνες
• Το τρέξιμο
• Do you speak English? Yes, I do
• Βαφτίσια στο χωριό μου
• Άλλοτε και τώρα
• Μονοτονικό
• Ηλιοβασίλεμα
• Η νύχτα
• Ποίηση
• Προβλήματα Αριθμητικής
• Διάφορα θέματα
• Παιχνίδια και γέλιο
• Γελοιογραφίες

 3^ο Περιοδικό:   «Η φωνή της νιότης»  136^ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών, τάξη ΣΤ`, σχολικό έτος 1984-1985, τεύχος Μαρτίου.

Πίνακας περιεχομένων:

• 25^η Μαρτίου 1821
• Τα ανθρώπινα δικαιώματα
• Το τρελοκομείο
• Βία στα γήπεδα
• Χώρες του 3^ου κόσμου
• Ναρκωτικά SOS
• Επίσκεψη σε ένα ορφανοτροφείο
• Η συνεργασία οδηγεί στην πρόοδο
• Αστείρευτη η πηγή της γνώσης
• Κρητικός γάμος
• Ποίηση
• Ακροστιχίδες – Σταυρόλεξα
• Εδώ γελάμε
• Οι δραστηριότητες της τάξης μας

Ιωάννινα 28 Οκτωβρίου 2021

Μήνυμα από το Χρήστο Καψιώχα*

Δάσκαλέ μου, καλησπέρα!!!

Δεν μπορώ να περιγράψω την χαρά μου, όταν αναζητώντας σας έπεσα πάνω στο blog σας αλλά και τον θαυμασμό μου για όλα αυτά που έχετε καταφέρει στα τόσα χρόνια σας στον χώρο της παιδείας.

Πατέρας δύο παιδιών πλέον και εκτιμώντας ακόμα περισσότερο τον ρόλο του δασκάλου σαν παιδαγωγού εύχομαι και τα δικά μου παιδιά να έχουν την τύχη να βρεθούν στο «δρόμο» τους, παιδαγωγοί σαν εσάς εμφυσώντας τους την αγάπη για το σχολείο.
Ονομάζομαι Καψιώχας Χρήστος και ήμουν μαθητής σας στην Ε’ τάξη του 16^ου  δημοτικού σχολείου Αθηνών.

Δεν ξέρω από που να ξεκινήσω και τι να πρωτοπώ για εκείνη την χρονιά. Το παιχνίδι στο χιόνι, το όλοι τώρα θα μάθουμε χορό, το παιχνίδι στην αυλή με το σχοινί χωρισμένοι σε αγόρια κορίτσια, το ποιος θα το βρει με ερωτήσεις στην τάξη κερδίζοντας χρήματα από το «ταμείο» με μεγαλύτερο deal εκείνη η επιγραφή: ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜΗΜΑΤΑ ΜΗ ΜΟΝΑΝ ΟΨΙΝ και πόσα άλλα.

Σήμερα όμως δεν θα αναφερθώ σε αυτά, αλλά στον παιδαγωγικό χαρακτήρα που έχει και η μουσική.

Αφορμή που σας αναζήτησα σήμερα μετά από τόσα χρόνια είναι ο θάνατος του Μίκη Θεοδωράκη. Θα ήθελα να σας ευχαριστήσω γιατί η πρώτη μου επαφή με αυτόν τον άνθρωπο ήταν μέσα από ένα κασετόφωνο με κασέτα που είχατε φέρει στην τάξη. Δεν μπορούσα τότε λόγω ηλικίας να σας εκφράσω το τι συναισθήματα μου δημιούργησε ακούγοντας το «της δικαιοσύνης ήλιε νοητέ» αλλά και το τι «γέμισμα ψυχής» μου δημιουργεί ακόμα και τώρα. Σε αυτό λοιπόν που συντελείται μέσα μου, είστε «υπεύθυνος» και εσείς και για αυτό σας ευχαριστώ πολύ.

Δεν θέλω να σας κουράσω άλλο, εύχομαι το μήνυμα μου να σας βρίσκει γερό και δυνατό και η τύχη να τα φέρει κάποια στιγμή να συναντηθούμε από κοντά αναπολώντας τα παλιά.

*Ο Χρήστος Καψιώχας ήταν μαθητής μου το σχολικό έτος 1991-1992, στην Ε` τάξη, στο 16^ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών.

Σημείωση: Το μήνυμα ελήφθη στο δημόσιο χώρο της σελίδας «Επικοινωνία» στις 3  Σεπτεμβρίου 2021.