Τα Ηθικά Νικομάχεια &Πολιτικά του Αριστοτέλη –Γ’ Λυκείου – http://www.projethomere.com

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 34

Τον ίδιο χειμώνα οι Αθηναίοι κρατώντας το προγονικό έθιμο οργάνωσαν με δημόσια φροντίδα την ταφή των νεκρών που πέθαναν πρώτοι σ’ αυτόν εδώ τον πόλεμο ,με τον εξής τρόπο : για δυο μέρες εκθέτουν τα οστά των νεκρών αφού κάνουν πρώτα μια εξέδρα και φέρνει ο καθένας στο δικό του αν θελήσει κάτι. Και όταν έρθει η ώρα της εκφοράς ,άμαξες μεταφέρουν κυπαρισένιες οστεοθήκες ,μια για κάθε φυλή. Του καθενός τα κόκκαλα βρίσκονται μέσα στη θήκη της φυλής που ανήκε. Κι ένα άδειο φέρετρο το μεταφέρουν στα χέρια στρωμένο ,των εξαφανισμένων, όσων δηλαδή δε βρέθηκαν κατά τη συλλογή των πτωμάτων των νεκρών της μάχης. παίρνει μέρος στη νεκρώσιμη πομπή όποιος θέλει και από τους ντόπιους και από τους ξένους, και υπάρχουν γυναίκες μπροστά συγγενείς που κλαίνε πάνω από τον τάφο. Λοιπόν τους τοποθετούν στο δημόσιο νεκροταφείο και πάντα σ’ αυτό τους θάβουν τους νεκρούς των μαχών ,εκτός από αυτούς που έπεσαν στο Μαραθώνα. Εκείνων την αρετή ,επειδή την έκριναν ξεχωριστή, εκεί έκαναν και τον τάφο. Κι όταν τους σκεπάσουν με χώμα, ένας  άντρας εκλεγμένος από την πόλη ,που είναι πολύ συνετός και ξεχωρίζει για το κύρος του ,μιλάει πάνω στον τάφο τους λέγοντας τον έπαινο που τους ταιριάζει. Μετά από αυτό φεύγουν. Με τέτοιο τρόπο κάνουν την ταφή. Και καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου ,σε κάθε παρόμοια περίπτωση ,κρατούσαν αυτό το έθιμο. Για τους πρώτους λοιπόν που χάθηκαν εκλέχθηκε να μιλήσει ο Περικλής, ο γιος του Ξανθίππου. Και όταν έφτασε η ώρα ,αφού προχώρησε από τον τάφο σ’ ένα βήμα που το είχαν κάνει ψηλό, για ν’ ακούγεται όσο πιο μακριά γινόταν από το συγκεντρωμένο πλήθος, έλεγε περίπου αυτά τα λόγια.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 35

“Οι πιο πολλοί από τους ήδη ομιλητές εδώ, επαινούν αυτόν που συμπλήρωσε αυτόν το λόγο στο έθιμο ,γιατί βρίσκουν πως είναι ωραίο να λέγεται αυτός για τους νεκρούς που θάβονται από τους πολέμους.. Εγώ θα ήμουν της γνώμης ότι αρκεί σε ανθρώπους που αποδείχθηκαν ανδρείοι με έργα ,με έργα να εκφραστούν και οι τιμές, όπως αυτά που και τώρα βλέπετε πως ετοιμάστηκαν με δημόσια φροντίδα γύρω από την ταφή αυτή, και όχι να εξαρτάται η αξιοπιστία πολλών από το λόγο ενός ανθρώπου, μιλώντας όπως τους αξίζει ή κατώτερα. Γιατί είναι δύσκολο να μιλήσει με επιτυχία σε θέμα που με πολύ κόπο εξασφαλίζεται η εντύπωση ότι (ο ρήτορας ) λέει την αλήθεια. Διότι αυτός που έχει άμεση γνώση θ’ άκουγε με ευμένεια ίσως και θα νόμιζε ότι παρουσιάζονται κάπως κατώτερα σε σχέση με όσα θέλει και ξέρει και όποιος πάλι δεν τα γνώρισε θα νόμιζε πως μερικά εξογκώνονται ,εξαιτίας του φθόνου, αν κάτι πάνω από τη δύναμή του άκουγε. Γιατί μέχρι αυτό το σημείο είναι ανεκτοί οι έπαινοι που λέγονται για άλλους , ως το σημείο που και ο ίδιος νομίζει πως είναι ικανός να κάνει κάτι από όσα άκουσε. Για ό,τι όμως ξεπερνά τις δυνάμεις του ,από τη στιγμή εκείνη, επειδή ζηλεύουν ,δεν το πιστεύουν. Επειδή όμως από τους παλιούς στην πράξη αποδείχτηκαν αυτά ορθά, πρέπει κι εγώ ακολουθώντας το έθιμο να προσπαθήσω να ικανοποιήσω όσο το δυνατόν περισσότερο τη θέληση και την προσδοκία του καθενός από σας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 36

Θ’ αρχίσω από τους προγόνους πρώτα. Γιατί είναι δίκαιο και ταιριαστό συνάμα σε περίπτωση, όπως η σημερινή να δίνεται η τιμή αυτή της μνημόνευσης. Γιατί οι ίδιοι κατοικώντας πάντα  τη χώρα ,καθώς η μια γενιά διαδεχόταν την άλλη ,την παρέδωσαν μέχρι τώρα ελεύθερη με την ανδρεία τους. Και εκείνοι είναι άξιοι επαίνου και ακόμη περισσότερο οι πατέρες μας. Γιατί κοντά σ’ εκείνα που απέκτησαν αφού απέκτησαν όση εξουσία έχουμε με πολύ μόχθο, τα κληροδότησαν σε μας τους τωρινούς. Τα περισσότερα μέρη αυτής (της εξουσίας) οι ίδιοι εμείς οι τωρινοί που βρισκόμαστε ακόμη σε ώριμη ηλικία περίπου ,τα αυξήσαμε και προετοιμάσαμε σε όλα την πόλη ώστε να είναι  απόλυτα αυτάρκης και για πόλεμο και για ειρήνη. Εγώ βέβαια θα παραλείψω τα πολεμικά κατορθώματα αυτών , με τα οποία το καθένα χωριστά αποκτήθηκε ,ή αν κάποτε οι ίδιοι ή οι πατέρες μας αποκρούσαμε με προθυμία βάρβαρο ή Έλληνα εχθρό επιδρομέα ,επειδή δε θέλω να μακρυγορώ ενώπιον αυτών (των ακροατών ) που τα ξέρουν καλά. Από ποιες όμως αρχές φτάσαμε σ’ αυτό το σημείο ακμής και με ποιο πολίτευμα και τρόπους ζωής έγιναν αυτά μεγάλα  ,αυτά αφού εκθέσω πρώτα ,θα συνεχίσω με τον έπαινο αυτών εδώ (των νεκρών) ,επειδή θεωρώ ότι είναι πολύ ταιριαστά να ειπωθούν αυτά στην περίπτωσή μας και είναι ωφέλιμο να τ’ ακούσει με προσοχή όλη η συγκέντρωση και των αστών και των ξένων.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 37

Γιατί το πολίτευμα που έχουμε, δε ζηλεύει τους νόμους των άλλων ,αλλά αντίθετα  περισσότερο είμαστε παράδειγμα σε μερικούς ,παρά μιμούμαστε άλλους. Και ως προς το όνομα βέβαια καλείται (το πολίτευμα) δημοκρατία, επειδή η εξουσία  δε βρίσκεται στα χέρια των ολιγαρχικών ,αλλά του δήμου. Και ως προς τις ιδιωτικές διαφορές όλοι έχουν τα ίδια δικαιώματα σύμφωνα με τους νόμους, ενώ ως προς την προσωπική τους επιβολή ,όπως ο καθένας διακρίνεται σε κάποιο τομέα , προτιμάται στα δημόσια πράγματα όχι τόσο για την κοινωνική του τάξη ,όσο για την προσωπική του ικανότητα, ούτε πάλι αν είναι φτωχός ,εφόσον μπορεί να κάνει κάτι καλό στην πόλη, εμποδίζεται από την ασημότητα της κοινωνικής του θέσης. Τις σχέσεις μας με την πολιτεία τις διέπει η ελευθερία και στις καθημερινές μας απασχολήσεις είμαστε απαλλαγμένοι από καχυποψία μεταξύ μας ,χωρίς να  αγανακτούμε με το γείτονά μας ,αν κάνει κάτι όπως του αρέσει, χωρίς να παίρνουμε το ύφος πειραγμένου, που βέβαια δεν βλάπτει, όμως ενοχλεί. Κι ενώ στις ιδιωτικές μας σχέσεις δεν ενοχλούμε ο ένας τον άλλο, ως προς τις δημόσιες αποφεύγουμε τις παρανομίες κυρίως από εσωτερικό σεβασμό ,από υπακοή σ’ αυτούς που κάθε φορά διοικούν την πόλη και στους νόμους, και προπάντων σ’ αυτούς που ισχύουν προς το συμφέρον όσων αδικούνται και σε εκείνους που ,αν και είναι άγραφοι, φέρουν ντροπή αναμφισβήτητη.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 38

Και πέρα απ΄ αυτά βρήκαμε πάρα πολλά μέσα ανάπαυσης για το πνεύμα μας από τους κόπους ,με το να τελούμε ,ως γνωστό, αγώνες και θυσίες που καλύπτουν όλο το χρόνο και με το να έχουμε ιδιωτικά νοικοκυριά κομψά ,από τα οποία η καθημερινή ευχαρίστηση διώχνει μακριά τη λύπη. Κι ακόμη εισάγονται από κάθε γωνιά της γης εξαιτίας του μεγέθους της πόλης ,τα πάντα και συμβαίνει σ΄ εμάς να εφοδιαζόμαστε τα αγαθά που παράγονται εδώ με την ίδια απόλαυση με την οποία απολαμβάνουμε και τα αγαθά των άλλων ανθρώπων .

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 39

Διαφέρουμε ακόμη από τους αντιπάλους μας και στην πολεμική εκπαίδευση στα εξής : και την πόλη μας δηλαδή έχουμε ανοιχτή σε όλους και ποτέ με απελάσεις ξένων δεν εμποδίζουμε κανέναν ή από κάποιο μάθημα ή από κάποιο θέαμα που αν δεν το κρύβαμε και το έβλεπε κάποιος από τους εχθρούς θα μπορούσε να ωφεληθεί ,γιατί έχουμε εμπιστοσύνη όχι τόσο στις πολεμικές προετοιμασίες και στα απατηλά τεχνάσματα όσο στην προσωπική μας γενναιοψυχία κατά την ώρα της μάχης΄ και στο σύστημα εκπαίδευσης εκείνοι επιδιώκουν να γίνουν ανδρείοι με σκληρές ασκήσεις αμέσως από την παιδική τους ηλικία ,ενώ εμείς ,αν και ζούμε άνετα με όχι κατώτερο φρόνημα βαδίζουμε στους ισοδύναμους κινδύνους .Και απόδειξη (αυτού είναι το εξής) : οι Λακεδαιμόνιοι δηλαδή δεν εκστρατεύουν μόνοι τους εναντίον της χώρας μας ,αλλά μαζί με όλους γενικά τους συμμάχους τους , εμείς όμως οι ίδιοι ,όταν εισβάλλουμε στη χώρα των άλλων ,αν και πολεμούμε σε ξένη χώρα ,εύκολα νικάμε τις πιο πολλές φορές αυτούς που αμύνονται για τη σωτηρία της χώρας τους Και κανένας εχθρός δεν αντιμετώπισε μέχρι σήμερα τη στρατιωτική μας δύναμη συγκεντρωμένη ,και γιατί φροντίζουμε ταυτόχρονα για το ναυτικό και γιατί στέλνουμε (στρατό) από μας τους ίδιους σε πολλά μέρη της στεριάς. Κι αν κάπου συγκρουστούν μ΄ ένα μέρος (από τη δύναμή μας) κι αν νικήσουν μερικούς από μας ,καυχιούνται ότι έχουν αποκρούσει όλους μας, και αν νικηθούν (ισχυρίζονται) ότι νικήθηκαν από όλους εμάς. Και αλήθεια ,αν θέλουμε να αντιμετωπίζουμε τους κινδύνους με άνετη ζωή περισσότερο παρά με επίπονη άσκηση και με ανδρεία που δεν πηγάζει τόσο από την επιβολή του νόμου ,όσο από τον τρόπο της ζωής μας ,μένει σ΄ εμάς κέρδος και να μην κουραζόμαστε προκαταβολικά για τους μελλοντικούς κινδύνους , και όταν έρθουμε σε αυτούς να μη φαινόμαστε λιγότερο τολμηροί από εκείνους που πασχίζουν αδιάκοπα ,και λέω πως η πόλη μας είναι άξια να θαυμάζεται γι΄ αυτά και γι΄ άλλα ακόμη.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 40

Και το ωραίο δηλαδή αγαπάμε με απλότητα και καλλιεργούμε το πνεύμα μας χωρίς μαλθακότητα και χρησιμοποιούμε τον πλούτο μας πιο πολύ για να έχουμε τη δυνατότητα για κάποιο έργο ,παρά σαν αφορμή για καυχησιές ,και δεν είναι ντροπή σε κάποιον να παραδέχεται τη φτώχεια του ,αλλά μεγαλύτερη ντροπή είναι να μην προσπαθεί να την αποφύγει με την εργασία (του).Και είναι δυνατό στους ίδιους να φροντίζουν συνάμα και για τις ιδιωτικές ,και για τις δημόσιες υποθέσεις και ,ενώ ο καθένας μας καταγίνεται με διαφορετική απασχόληση να γνωρίζει τα πράγματα αρκετά καλά. Γιατί μόνοι (εμείς ) θεωρούμε αυτόν που δε συμμετέχει σ΄ αυτά όχι φιλήσυχο, αλλά άχρηστο και εμείς οι ίδιοι ή διατυπώνουμε τουλάχιστο σωστές σκέψεις πάνω στα ζητήματα που προτείνονται από άλλους ή συλλογιζόμαστε σωστά γι΄ αυτά, γιατί θεωρούμε όχι τους λόγους βλάβη στα έργα ,άλλά κυρίως το να μη διαφωτιστούμε προηγουμένως με το λόγο ,πριν προβούμε σε ενέργειες για όσα πρέπει να γίνουν. Γιατί πραγματικά μας διακρίνει και αυτό το ξεχωριστό ,ώστε εμείς οι ίδιοι δηλαδή, και πάρα πολύ τολμηροί να είμαστε ,και να υπολογίζουμε με ακρίβεια τις συνέπειες για όσα θα επιχειρήσουμε. Ως προς αυτό όμως στους άλλους η άγνοια βέβαια φέρνει αλόγιστο θάρρος ,ενώ η ορθή σκέψη δισταγμό. Ωστόσο πάρα πολύ δυνατοί στην ψυχή δίκαια θα μπορούσαν να θεωρηθούν αυτοί που γνωρίζουν με απόλυτη σαφήνεια και τους κινδύνους του πολέμου, και τις απολαύσεις της ειρήνης και όμως γι΄ αυτό δεν προσπαθούν να αποφύγουν τους κινδύνους. Και ως προς την ευεργετική διάθεση είμαστε αντίθετοι προς τους πολλούς .Γιατί αποκτάμε τους φίλους μας όχι ευεργετούμενοι (από αυτούς) ,αλλά ευεργετώντας τους. Και πιο σταθερός φίλος είναι ο ευεργέτης ,εφόσον φροντίζει να παραμένει η ευγνωμοσύνη του ευεργετημένου με τη συμπάθεια που δείχνει σ΄ αυτόν ,στον οποίο έχει κάνει την ευεργεσία. Αντίθετα, ο ευεργετημένος είναι περισσότερο απρόθυμος ,γιατί γνωρίζει ότι θα ανταποδώσει την ευεργεσία όχι για να του χρωστούν ευγνωμοσύνη ,αλλά για εξόφληση του χρέους του.  Και  μόνο εμείς χωρίς βοηθούμε κάποιον ,όχι τόσο από συμφεροντολογικό υπολογισμό,όσο από την πεποίθηση στο φιλελεύθερο φρόνημα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 41

Συνοψίζοντας λοιπόν λέω ότι και η πόλη μας σ΄ όλες τις εκδηλώσεις της είναι σχολείο της Ελλάδας και ότι καθένας χωριστά πολίτης από εμάς μου φαίνεται πως ο ίδιος θα μπορούσε να παρουσιάσει τον εαυτό του αδύναμο σε πάρα πολλές δραστηριότητες και με πολύ μεγάλη χάρη (και ) με επιδεξιότητα .Και ότι αυτά εδώ (που λέω) δεν είναι καυχησιολογίες για την παρούσα στιγμή πιο πολύ παρά πραγματική αλήθεια ,η ίδια η δύναμη της πόλης ,την οποία αποχτήσαμε μ΄ αυτούς τους τρόπους ζωής ,το φανερώνει .Γιατί μόνη από τις σύγχρονες πόλεις βγαίνει από τη δοκιμασία ανώτερη από τη φήμη της και μόνη αυτή ούτε στον εχθρό ,όταν τις επιτεθεί  ,δίνει το δικαίωμα να αγανακτήσει από τι εχθρούς νικιέται ,ούτε στους συμμάχους δίνει αφορμή για παράπονα ότι τάχα εξουσιάζεται από ανάξιους. Και επειδή παρουσιάσαμε τη δύναμή μας με μεγάλες απτές αποδείξεις και βέβαια όχι χωρίς μάρτυρες θα θαυμαζόμαστε και από τους συγχρόνους μας και από τους μεταγενέστερους ,και χωρίς να έχουμε καθόλου ανάγκη ούτε από έναν Όμηρο ,για να μας επαινέσει ούτε από κανέναν άλλο που θα μας δώσει μια πρόσκαιρη χαρά με τα λόγια του ,ενώ η αλήθεια θα βλάψει την ιδέα που θα σχηματιστεί για τα έργα μας ,αλλά επειδή εξαναγκάσαμε από τη μια κάθε θάλασσα και στεριά να γίνει πέρασμα στη δικιά μας τόλμη , και από την άλλη επειδή στήσαμε παντού μνημεία αιώνια για τις συμφορές και τις νίκες μας.Για μια τέτοια πόλη λοιπόν κι αυτοί εδώ (οι νεκροί) σκοτώθηκαν πολεμώντας γενναία ,πιστεύοντας ότι ήταν καθήκον τους να μη χαθεί αυτή και είναι φυσικό να θέλει καθένας απ΄ αυτούς που μένουν στη ζωή με προθυμία να μοχθεί για χάρη της.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 42

Γι’ αυτό ακριβώς και μίλησα διεξοδικά για όσα αφορούν την πόλη, και γιατί θέλησα να κάνω κατανοητό ότι δεν αγωνιζόμαστε εμείς για πράγματα ίσης σημασίας και αυτοί οι οποίοι τίποτα απ’ αυτά εδώ δεν έχουν στον ίδιο βαθμό και συνάμα γιατί ήθελα να καταστήσω τον έπαινο αυτών προς τιμή των οποίων τώρα μιλώ φανερό με απτές αποδείξεις .Και πραγματικά έχουν ειπωθεί τα πιο σημαντικά στοιχεία αυτού (του επαίνου ).Γιατί τα ανδραγαθήματα αυτών εδώ και των ομοίων τους στόλισαν (την πόλη) με όσους ύμνους εγώ έπλεξα για την πόλη και για λίγους από τους Έλληνες ,όπως ακριβώς γι’ αυτούς εδώ ,ο λόγος θα φαινόταν ισοδύναμος με τα έργα τους. Κι ο τωρινός θάνατος αυτών εδώ μου φαίνεται ότι δηλώνει ανδραγαθία, είτε είναι το πρώτο φανέρωμα, είτε η τελική επισφράγισή της. Γιατί και στην περίπτωση όσων από κάθε άλλη άποψη είναι κακοί, είναι δίκαιο να κρίνεται σπουδαιότερη η παλικαριά στους πολέμους για υπεράσπιση της πατρίδας .Γιατί ,αφού ξέπλυναν με την ανδραγαθία το ηθικό παράπτωμα ,πιο πολύ ωφέλησαν την κοινή υπόθεση παρά έβλαψαν με τα προσωπικά τους παραπτώματα. Από αυτούς εδώ όμως ούτε κανείς έδειξε δειλία ,γιατί προτίμησε την απόλαυση του πλούτου για περισσότερο χρόνο ,ούτε προσπάθησε να αποφύγει τον κίνδυνο της μάχης με την ελπίδα που γεννά η φτώχεια ,ότι δηλαδή θα μπορούσε κι αυτή τη φορά να γίνει πλούσιος ,αν ξέφευγε από αυτή .Επειδή όμως θεώρησαν την τιμωρία των εχθρών πιο ποθητή από αυτά και συνάμα επειδή έκριναν (τον κίνδυνο) αυτόν εδώ ως τον ωραιότερο από τους κινδύνους ,αποφάσισαν μ΄ αυτόν από τη μια μεριά να τιμωρήσουν αυτούς (τους εχθρούς) και από την άλλη να επιθυμούν εκείνα ,γιατί εμπιστεύθηκαν στην ελπίδα την αβέβαιη έκβαση του αγώνα ,μέσα στη μάχη όμως θεωρούσαν υποχρέωσή τους να στηριχτούν στον εαυτό τους σχετικά με αυτό που είχαν πλέον μπροστά στα μάτια τους και μέσα στη μάχη ,επειδή θεώρησαν προτιμότερο την άμυνα και το θάνατο από τη σωτηρία με την υποχώρηση ,την ντροπή να τους λένε δειλούς απέφυγαν  και ανέλαβαν τον αγώνα δίνοντας τη ζωή τους  και στην ελάχιστη κρίσιμη ώρα ,καθώς κρινόταν από την τύχη η ζωή τους , γλίτωσαν από την κατηγορία ότι νιώθουν φόβο περισσότερο ,παρά από φόβο.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 43

Και αυτοί εδώ βέβαια αναδείχτηκαν τέτοιοι ,όπως ταιριάζει στην πόλη .Εσείς όμως που επιζείτε πρέπει να εύχεστε να σας φέρει το φρόνημά σας εναντίον των εχθρών μικρότερο κίνδυνο, όμως να μην ανεχθείτε να είναι ατολμότερο, υπολογίζοντας όχι μόνο με το λογικό την ωφέλεια ,την οποία θα μπορούσε κανείς να εκθέσει διεξοδικά σε σας ,που και οι ίδιοι την ξέρετε καλύτερα, λέγοντας πόσα καλά υπάρχουν στο να αποκρούει κανείς τους εχθρούς ,αλλά πιο πολύ παρατηρώντας με θαυμασμό τη δύναμη της πόλης στα έργα της κάθε μέρα και αγαπώντας την με πάθος σαν εραστές της και, όταν σας φανεί ότι είναι μεγάλη ,συλλογιζόμενοι ότι αυτά τα απέκτησαν άνδρες που διέθεταν τόλμη και γνώριζαν το χρέος τους και ένιωθαν ντροπή στη μάχη και που, αν καμιά φορά αποτύχαιναν δοκιμάζοντας κάτι ,όμως γι’ αυτό τουλάχιστο δεν επέτρεπαν στον εαυτό τους να στερήσουν και την πόλη από την ανδρεία τους ,αλλά πρόσφεραν γι’ αυτή την πιο ωραία προσφορά. Γιατί προσφέροντας τη ζωή τους όλοι μαζί κέρδιζαν προσωπικά τον αιώνιο έπαινο και τον τάφο λαμπρότατο ,όχι τόσο αυτόν μέσα στον οποίο είναι θαμμένοι, αλλά εκείνον μέσα στον οποίο η δόξα τους μένει πίσω αθάνατη σε κάθε ευκαιρία που παρουσιάζεται είτε δημηγορίας ,είτε μάχης. Γιατί για τους ένδοξους άνδρες ολόκληρη η γη είναι τάφος και όχι μόνο η επιγραφή μιας στήλης στη γενέτειρά τους το δηλώνει, αλλά και στην ξένη χώρα ζει μέσα στην ψυχή του καθενός άγραφη η θύμηση όχι τόσο των ανδραγαθημάτων τους ,όσο του φρονήματός τους. Αυτούς λοιπόν τώρα εσείς ,αφού μιμηθείτε και αφού θεωρήσετε ότι η ευτυχία θα πει ελευθερία και ελευθερία θα πει γενναιοψυχία, μη δειλιάζετε μπροστά στους κινδύνους του πολέμου. Γιατί δε θα ήταν τόσο δίκαιο να αψηφούν τη ζωή τους αυτοί που δυστυχούν ,στους οποίους δεν

υπάρχει καμιά ελπίδα κανενός αγαθού, αλλά εκείνοι στους οποίους υπάρχει φόβος ,αν συνεχίσουν να βρίσκονται στη ζωή ,να μεταβληθεί ριζικά η κατάστασή τους και στους οποίους η διαφορά θα είναι πάρα πολύ μεγάλη ,αν πάθουν κανένα ατύχημα. Γιατί πραγματικά  για άνδρα που έχει φιλότιμο η εξαθλίωση που προέρχεται από τη δειλία στη μάχη είναι πιο πικρή ,παρά ο θάνατος που έρχεται ανεπαίσθητα σε στιγμή (έξαρσης) δύναμης και της κοινής προσδοκίας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 44

Γι’ αυτό ακριβώς και τους γονείς αυτών εδώ των τωρινών νεκρών ,όσοι είστε παρόντες ,δεν κλαίω τόσο ,όσο θέλω να παρηγορήσω. Γιατί γνωρίζουν καλά ότι η ζωή τους πέρασε μέσα από κάθε είδους αλλαγές της τύχης. Και η ευτυχία είναι αυτό, σ’ όσους δηλαδή τυχόν βρουν τον πιο τιμητικό θάνατο, όπως ακριβώς σ’ αυτούς εδώ τώρα, και την πιο τιμητική λύπη ,όπως ακριβώς σε σας ,και σ’ αυτούς στους οποίους η ζωή πήρε τέλος τη στιγμή που τελείωσε και η ευτυχία τους. Γνωρίζω βέβαια ότι είναι δύσκολο να σας πείσω γι’ αυτούς που πολλές φορές θα έχετε αφορμές να τους θυμάστε στις ευτυχίες των άλλων ,για τις οποίες κάποτε και σεις οι ίδιοι νιώθατε χαρά. Και λυπάται κανείς όχι για αγαθά που τυχόν στερείται ,χωρίς να το δοκιμάσει ,αλλά για κείνο το αγαθό που τυχόν χάσει ,αφού έχει συνηθίσει να το απολαμβάνει. Πρέπει όμως να δείξετε υπομονή με την ελπίδα ότι θα αποκτήσετε κι άλλα παιδιά όσοι είστε ακόμα σε ηλικία να κάνετε παιδιά. Γιατί και στην ιδιωτική ζωή τα παιδιά που θα γεννηθούν αργότερα θα κάνουν μερικούς να ξεχάσουν εκείνους που σκοτώθηκαν και την πόλη θα ωφελήσει από δυο όψεις ,δηλαδή και γιατί δε θα ερημώνεται και θα είναι ασφαλής. Γιατί δεν είναι δυνατό να αποφασίζουν για τα δημόσια ζητήματα κατά τον ίδιο τρόπο ορθά και δίκαια όσοι τυχόν δε μπαίνουν στον κίνδυνο προσφέροντας κι αυτοί τα παιδιά τους (ως στρατιώτες) όμοια με τους άλλους. Και όσοι πάλι έχετε προχωρήσει στην ηλικία και το μεγαλύτερο μέρος της ζωής σας ,που το περάσατε ευτυχισμένοι ,να το θεωρείτε κέρδος και η ζωή που σας μένει να θεωρείτε ότι θα είναι σύντομη και να παρηγοριέστε με τη δόξα αυτών εδώ των νεκρών. Γιατί η αγάπη για τιμές είναι το μόνο που δε γερνάει και στην περίοδο της γεροντικής ηλικίας δεν ευχαριστεί τόσο το κέρδος ,όπως ακριβώς ισχυρίζονται μερικοί ,όσο η δόξα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 45

Και για τους γιους πάλι ή για τους αδελφούς αυτών εδώ των νεκρών ,όσοι είστε παρόντες ,βλέπω τον αγώνα δύσκολο -γιατί αυτόν που δεν υπάρχει ο καθένας συνηθίζει να επαινεί -και πολύ δύσκολα ,κι αν δείξετε ανδρεία μοναδική ,θα σας κρίνουν κάπως κατώτερους ,ουδέποτε ισάξιους. Γιατί οι ζωντανοί φθονούν τους ανταγωνιστές τους ,ενώ οι νεκροί τιμώνται με εύνοια ασυναγώνιστη. Κι αν πρέπει να κάνω κάποια μνεία και για την αρετή των γυναικών ,όσες τώρα θα είναι χήρες ,με σύντομη παραίνεση θα δηλώσω τα πάντα. Μεγάλη δηλαδή για σας θα είναι η τιμή να μη φανείτε κατώτερες από τη γυναικεία φύση και μάλιστα για όποια ακουστεί λιγότερο το όνομά της -επαινετικά ή ντροπιασμένα- ανάμεσα στους άνδρες.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 46

Έχουν ειπωθεί κι από μένα με το λόγο μου όσα είχα κατάλληλα σύμφωνα με το έθιμο και από τη μια αυτοί που θάβονται έχουν πλέον τιμηθεί με έργα και από την άλλη τα παιδιά τους από σήμερα θα τα αναθρέψει η πόλη με δημόσια δαπάνη μέχρι την εφηβική τους ηλικία, ορίζοντας και για αυτούς εδώ (τους νεκρούς) για όσους μένουν στη ζωή ωφέλιμο στεφάνι για τέτοιους αγώνες .Γιατί όπου έχουν καθιερωθεί πολύ μεγάλα έπαθλα ανδρείας ,εκεί ζούν και οι πιο καλοί πολίτες. Και τώρα ,αφού αποτελειώσατε το θρήνο για το δικό του ο καθένας, να επειστρέψετε στα σπίτια σας”.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 47

Ετσι έγινε η τελετή της ταφής στη διάρκεια αυτού του χειμώνα.

“ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ” ΤΟΥ ΠΕΡΙΚΛΗ -ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 34

Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

1) Η επιτάφια τελετή (431 π.Χ. – Κεραμεικός )

2) Γενική περιγραφή της ταφής

3) Ο επιτάφιος λόγος και ο ρήτορας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 35

Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

1) Η αξία του Επιταφίου λόγου και η παράδοση

2) Η διαφοροποίηση του ρήτορα

3) Περιγραφή ενός μοιρασμένου ακροατηρίου (έμπειρων και άπειρων)

4) Η αξιοπιστία του ρήτορα απέναντι στους ακροατές.

5) Ο ρήτορας ξεπερνά τις αρχικές του επιφυλάξεις και σέβεται το δημοκρατικό ακροατήριο

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 36

Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

1) Το ιστορικό παρελθόν της Αθήνας

2) Η πρώτη γενιά (μυθικοί χρόνοι -479 π.Χ.)

3) Η δεύτερη γενιά (479 π.Χ.- 445 π.Χ. )

4) Η τρίτη γενιά (445 π.Χ- 431 π.Χ.)

5) Το κύριο θέμα του Επιταφίου λόγου (“πρόθεσις”)

α) Αιτιολόγηση της παρέκκλισης

β) Παρουσίαση των κύριων θεμάτων του λόγου : αρχές και αξίες ,πολίτευμα και τρόπος ζωής.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 37

Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

1) Η “αυτοχθονία” του δημοκρατικού πολιτεύματος

2) Η αρχή της πλειοψηφίας – Ορισμός της δημοκρατίας

3) Η ισότητα (ισονομία και αξιοκρατία)

4) Η ελευθερία ( σεβασμός ελευθερίας και νόμων )

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 38

Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

1) Οι στιγμές της ξεκούρασης (αγώνες και γιορτές, απόλαυση του σπιτιού)

2) Τα υλικά αγαθά (εμπόριο ,ναυτιλία ,ευμάρεια της πόλης )

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 39

Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

1) Εκπαιδευτικό σύστημα

2) Πολεμική εκπαίδευση

3) Τρόπος ζωής σε περίοδο ειρήνης

Διαφορές

Σπάρτη Αθήνα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 40

Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

1) Η αγάπη της τέχνης και της φιλοσοφίας

2) Ο πλούτος και η φτώχεια

3) Η ιδιωτική και η δημόσια ζωή

4) Ο διάλογος και η πράξη

5) Η συνείδηση που παρέχει η γνώση και η αποφασιστικότητα που απαιτεί η πράξη

6) Εξιδανίκευση της συμπεριφοράς της Αθήνας προς τους συμμάχους της.

Οι αντινομίες του κεφαλαίου

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 41

Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

1) Συμπεράσματα : το πνευματικό προβάδισμα της πόλης ,η επάρκεια του κάθε πολίτη ξεχωριστά.

2) Επιβεβαίωση όσων είπε από εχθρούς και φίλους.

3) Τεκμήρια δόξας στο χώρο ,στο χρόνο . δεν υπάρχει ανάγκη ψεύτικων επαίνων.

4) Το μεγαλείο μιας τέτοιας πόλης υπερασπίστηκαν οι προκείμενοι νεκροί.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 42

Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

1) Αιτιολόγηση του μακροσκελούς επαίνου : ο έπαινος για την πόλη = έπαινος για τους νεκρούς.

2) Οι νεκροί που υπερασπίστηκαν την πόλη με την “αρετή” τους : νέοι -γέροι, καλοί πολίτες-κακοί πολίτες, πλούσιοι -φτωχοί .

3) Το καθήκον που έπραξαν οι νεκροί προτιμώντας την απόκρουση των εχθρών από την απόλαυση της ζωής , την πράξη και τον αγώνα από τα όνειρα και τις ελπίδες ,τα βάσανα από την υποχώρηση, τον ηρωικό θάνατο από την ταπείνωση της δειλίας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 43

Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

1) Οι πολίτες της πόλης πρέπει να έχουν ως παράδειγμα τους προκείμενους νεκρούς και στο μέλλον , να κατανικούν το φυσικό φόβο που προκαλεί ο πόλεμος και να πράττουν το καθήκον τους.

2) Οι πολίτες θα κάνουν το καθήκον τους στο μέλλον ,αν δεν εξετάζουν μόνον με έναν ψυχρό υπολογισμό ,αλλά και στην πράξη την αγαπούν μ’ ένα συναισθηματικό ,ερωτικό τρόπο.

3) Κίνητρο των νεκρών : οι νεκροί έχασαν τη ζωή τους , κέρδισαν όμως την υστεροφημία τους.

4) Κίνητρο των νεκρών : η αγάπη τους για την ελευθερία . Στη μάχη πρέπει να ρίχνονται συνεπώς πιο πρόθυμα οι ευτυχισμένοι.

5) Είναι προτιμότερος ένας ξαφνικός και ανώδυνος θάνατος την ώρα της μάχης ,παρά από την αργόσυρτη και βασανιστική ατίμωση που θα φέρει η δειλία.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 44

Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

1) Το ευμετάβολο της ζωής .

2) Η όψη του θανάτου που συνδυάζεται με τη δόξα και την απαλλαγή από τα αναπόφευκτα βάσανα μπορεί να θεωρηθεί ευτυχία.

3) Η δύναμη της σύγκρισης με τη ζωή των άλλων και η δύναμη της συνήθειας κάνουν δύσκολη την παρηγοριά όσων πενθούν.

4) Η ελπίδα της απόκτησης νέων παιδιών είναι μια μορφή παρηγοριάς.

5) Η ζωή είναι κέρδος ,ακόμη και για τους ανθρώπους που καμιά ελπίδα δεν τους μένει . Η δόξα των παιδιών τους μπορεί να γλυκάνει τον πόνο τους.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 45

Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

1) Η παραμυθία των παιδιών και των αδελφών των νεκρών. Οι δυσκολίες που θα αντιμετωπίσουν στη ζωή. (Η δόξα των νεκρών θα μετατραπεί σε φθόνο εναντίον τους)

2) Η παραμυθία των χηρών.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 46

Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

1) Το έμπρακτο ενδιαφέρον της πόλης για τα παιδιά των νεκρών.

2) Στην πόλη, όπου η “αρετή” ανταμείβεται , οι πολίτες γίνονται καλύτεροι.

Για εσάς που είσαστε στη Θεωρητική Κατεύθυνση και θα δώσετε Αρχαία στις Πανελλαδικές Εξετάσεις το in.gr σε συνεργασία με την Lexigram σας προσφέρει βοηθό στην τελική σας μελέτη το e-σπουδαστήριο ένα πολυεργαλείο προετοιμασίας και ασκήσεων

Επιλέξτε κάποιο κείμενο από τις ενότητες ή γράψτε κάτι δικό σας. Σαρώστε την λέξη που σας ενδιαφέρει και κάντε

• Ορθογραφία
• Γραμματική αναγνώριση
• Κλίση

και αφού μελετήσετε, ελέγξτε τις γνώσεις σας με πολλές ασκήσεις πατώντας την Τράπεζα ασκήσεων

ΓΕΝΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

α) Ο προφορικός και ο γραπτός λόγος κατά τη σύνταξη είναι δύο ειδών: ευθύς και πλάγιος.

β) Ευθύς ονομάζεται ο λόγος που μεταδίδεται σε κάποιον αμετάβλητος και με τις ίδιες λέξεις, όπως ακριβώς ειπώθηκε από τον ομιλητή. Στην περίπτωση αυτή προηγούνται ρήματα λεκτικά, γνωστικά, αισθητικά, δοξαστικά, ερωτηματικά, αλλά ο λόγος δεν εξαρτάται από αυτά τα ρήματα.

γ) Πλάγιος ονομάζεται ο λόγος που μεταδίδεται σε κάποιον αλλαγμένος και όχι με τις ίδιες λέξεις που ειπώθηκε από τον ομιλητή. Στην περίπτωση αυτή προηγούνται ρήματα των ίδιων κατηγοριών με τη σημείωση [β], αλλά ο λόγος εξαρτάται από αυτά τα ρήματα.

δ) Ο πλάγιος λόγος εξαρτάται από τις εξής κατηγορίες ρημάτων:

• Από λεκτικά ρήματα· μετά από αυτά ο πλάγιος λόγος είναι ειδικό απαρέμφατο ή ειδική πρόταση.
• Από γνωστικά ρήματα· μετά από αυτά ο πλάγιος λόγος είναι ή ειδική πρόταση ή κατηγορηματική μετοχή ή σπανιότερα ειδικό απαρέμφατο ή πλάγια ερώτηση.
• Από αισθητικά ρήματα· μετά από αυτά ο πλάγιος λόγος είναι ή ειδική πρόταση ή κατηγορηματική μετοχή ή σπανιότερα ειδικό απαρέμφατο ή πλάγια ερώτηση.
• Από δοξαστικά ρήματα· μετά από αυτά ο πλάγιος λόγος είναι ειδικό απαρέμφατο.
• Από βουλητικά (επιθυμίας) ρήματα· μετά από αυτά ο πλάγιος λόγος είναι τελικό απαρέμφατο (το ίδιο ισχύει και για ρήματα κελευστικά, προτρεπτικά, συμβουλευτικά, παρακλητικά, αιτητικά, ευχετικά, απαγορευτικά και αποτρεπτικά).
• Από ερωτηματικά ρήματα· μετά από αυτά ακολουθεί δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση.

ε) Οι χρόνοι των ρημάτων στην αρχαία ελληνική γλώσσα διακρίνονται σε δύο (2) βασικές κατηγορίες, που θα μας απασχολήσουν παρακάτω: στους αρκτικούς (κύριους ή βασικούς) και στους ιστορικούς (δευτερεύοντες ή παραγόμενους). Αρκτικοί χρόνοι θεωρούνται: ο ενεστώτας, ο μέλλοντας, ο παρακείμενος, ο τετελεσμένος μέλλοντας και ο γνωμικός αόριστος στην οριστική. Ιστορικοί χρόνοι θεωρούνται: ο παρατατικός, ο αόριστος στην οριστική, ο υπερσυντέλικος, ο ιστορικός ενεστώτας και η δυνητική οριστική.

[Διευκρίνιση: ακόμη θεωρούνται αρκτικοί χρόνοι η υποτακτική, η προστακτική, η δυνητική και ευχετική ευκτική όλων των χρόνων, καθώς και η υποτακτική, η ευκτική, το απαρέμφατο και η μετοχή, όταν εξαρτώνται από αρκτικό χρόνο. Θεωρούνται, επιπλέον, ιστορικοί χρόνοι η ευκτική, το απαρέμφατο και η μετοχή, όταν εξαρτώνται από ιστορικό χρόνο].

ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΥΘΥ ΣΤΟΝ ΠΛΑΓΙΟ ΛΟΓΟ

Ο ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ ΚΡΙΣΗΣ

Στον ευθύ λόγο, έχουμε δύο (2) είδη κύριων προτάσεων που ενδέχεται να εκφράζουν κρίση, ως προς το περιεχόμενό τους: α)β) τις ευθείες ερωτήσεις κρίσεως (που είναι κι αυτές κύριες – ανεξάρτητες προτάσεις και στο τέλος τους έχουν πάντοτε ερωτηματικό). τις κύριες – ανεξάρτητες προτάσεις κρίσεως (καταφατικές ή αποφατικές) και

[Διευκρίνιση: υπάρχουν φυσικά και ευθείες ερωτήσεις επιθυμίας, οι οποίες όμως θα εξεταστούν παρακάτω, αφού ανήκουν στον πλάγιο λόγο επιθυμίας, σε σχέση με το θέμα που μας απασχολεί].

[Α]

Οι κύριες – ανεξάρτητες προτάσεις κρίσεως (καταφατικές ή αποφατικές)

στον πλάγιο λόγο

þ Οι κύριες προτάσεις κρίσεως (καταφατικές, αποφατικές) εκφέρονται στον ευθύ λόγο με τρεις εγκλίσεις: οριστική, δυνητική οριστική και δυνητική ευκτική.

[Διευκρινήσεις: Δυνητική οριστική θεωρείται η οριστική ιστορικού χρόνου με το δυνητικό ἄν. Δυνητική ευκτική θεωρείται η ευκτική με το δυνητικό ἄν· Εκφράζει κάτι που μπορεί να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον (απαντά σ’ όλους τους χρόνους, πλην του μέλλοντα)].

Στην περίπτωση των κύριων προτάσεων κρίσεως (καταφατικών ή αποφατικών), ανεξάρτητα της έγκλισης εκφοράς τους στον ευθύ λόγο, στον πλάγιο λόγο μετατρέπονται ή σε ειδική πρόταση ή σε ειδικό απαρέμφατο ή σε κατηγορηματική μετοχή, ανάλογα με το είδος του ρήματος εξάρτησης (συμβουλέψου παραπάνω τη γενική σημείωση [δ]).

Παρακολούθησε τον παρακάτω πίνακα:

Παρατηρήσεις:

(για τις κύριες προτάσεις κρίσεως από τον ευθύ στον πλάγιο λόγο)

1. Ο ρηματικός τύπος στον πλάγιο λόγο (ρήμα ειδικής προτάσεως ή ειδικό απαρέμφατο ή κατηγορηματική μετοχή) είναι του ίδιου χρόνου με αυτόν στον ευθύ λόγο. Στις περιπτώσεις του παρατατικού και του υπερσυντελίκου, που δεν υπάρχει απαρέμφατο και μετοχή, τοποθετούμε αντίστοιχα το απαρέμφατο και τη μετοχή του ενεστώτα και του παρακειμένου.

2. Στην περίπτωση του ειδικού απαρεμφάτου συνήθως έχουμε ετεροπροσωπία σε σχέση με το ρήμα εξάρτησης. Σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, προσέχουμε το υποκείμενο του απαρεμφάτου να βρίσκεται σε αιτιατική.

3. Στην περίπτωση της κατηγορηματικής μετοχής, προσέχουμε τον όρο στον οποίο αναφέρεται αυτή, ώστε να την τοποθετήσουμε στην ανάλογη με αυτόν πτώση.

4. Το ἄν της δυνητικής οριστικής και ευκτικής του ευθέως λόγου διατηρείται στον πλάγιο λόγο σε κάθε περίπτωση (οπότε προκύπτει ειδική πρόταση με δυνητική έγκλιση, δυνητικό απαρέμφατο και δυνητική μετοχή).

5. Η μετατροπή του ευθέως λόγου (κύριες προτάσεις κρίσεως) σε πλάγιο, με τη μορφή του ειδικού απαρεμφάτου ή της κατηγορηματικής μετοχής, πραγματοποιείται με τον ίδιο τρόπο, ανεξάρτητα από το ρήμα εξάρτησης (αν δηλαδή είναι αρκτικού ή ιστορικού χρόνου). Εκείνο που πρέπει να προσέξουμε είναι η κατηγορία στην οποία ανήκει το ρήμα αυτό, ανάλογα με τη  σημασία του, γιατί από αυτήν εξαρτάται και το είδος της μετατροπής που θα επιλέξουμε.

6. Η δυνητική οριστική του ευθέως λόγου, στις κύριες προτάσεις κρίσεως, δεν επιδέχεται καμία μεταβολή στον πλάγιο λόγο σε ό,τι αφορά την έγκλιση (και φυσικά το χρόνο· Βλέπε παραπάνω παρατήρηση [1]). Το είδος του ρήματος εξάρτησης μας είναι αδιάφορο (αν είναι αρκτικού ή ιστορικού χρόνου).

7. Η παρατήρηση [6] ισχύει και για τις περιπτώσεις της απλής οριστικής και της δυνητικής ευκτικής, μόνο όμως στην περίπτωση που το ρήμα εξάρτησης είναι αρκτικού χρόνου.

8. Η απλή οριστική και η δυνητική ευκτική του ευθέως λόγου, στις κύριες προτάσεις κρίσεως, μετατρέπεται στον πλάγιο λόγο σε ευκτική του πλαγίου λόγου, όταν το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου (βλέπε στον πίνακα της σελίδας [2] τα παραδείγματα με το σύμβολο B · Και στην περίπτωση αυτή ισχύει η παρατήρηση [1]).

[Διευκρίνιση: η ευκτική του πλαγίου λόγου βρίσκεται πάντοτε στον εξαρτημένο λόγο και στις προτάσεις κρίσεως και στις προτάσεις επιθυμίας. Αναφέρεται σε γεγονότα του παρελθόντος και γι’ αυτό εξαρτάται πάντοτε από ρηματικό τύπο ιστορικού χρόνου. Δηλώνει υποκειμενική γνώμη ή ανεπιβεβαίωτη φήμη του παρελθόντος].

[Β]

Οι κύριες – ανεξάρτητες ερωτηματικές προτάσεις κρίσεως

Οι ευθείες ερωτήσεις κρίσεως στον πλάγιο λόγο

Οι ευθείες ερωτήσεις κρίσεως εκφέρονται στον ανεξάρτητο λόγο με απλή οριστική, δυνητική οριστική και δυνητική ευκτική.

Οι ευθείες ερωτήσεις κρίσεως στον πλάγιο λόγο μετατρέπονται σε δευτερεύουσες πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις κρίσεως, εξαρτώμενες από ρήματα που δηλώνουν ερώτηση, απόκριση, δήλωση, απόδειξη, θαυμασμό, γνώση, άγνοια κ.ο.κ.

Η οριστική και δυνητική ευκτική στις ευθείες ερωτήσεις κρίσεως, μετατρέπεται στις πλάγιες ερωτήσεις κρίσεως σε ευκτική του πλαγίου λόγου, όταν το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου (βλέπε στον πίνακα της σελίδας [4] τα παραδείγματα με το σύμβολο B). Σε κάθε άλλη περίπτωση η έγκλιση διατηρείται, ανεξάρτητα από το ρήμα εξάρτησης.

[Διευκρινήσεις: σε όλες τις περιπτώσεις διατηρείται στον πλάγιο λόγο ο χρόνος που είχε η ερώτηση στον ευθύ. Η ευθεία ερώτηση καταλήγει πάντα σε ερωτηματικό. Αυτό δε συμβαίνει ποτέ στην πλάγια ερώτηση].

Κατά τη μετατροπή μιας ευθείας σε πλάγια ερώτηση, η ερωτηματική αντωνυμία ή επίρρημα μετατρέπεται στην αντίστοιχη αναφορική, η οποία εισάγει πια την πλάγια ερώτηση κρίσεως (βλέπε στον πίνακα [β] της σελίδας [4] του παρόντος).

Παρακολούθησε τους δύο παρακάτω πίνακες:

[ΠΙΝΑΚΑΣ Α]

Παρατήρηση:

(για τις κύριες ερωτηματικές προτάσεις κρίσεως από τον ευθύ στον πλάγιο λόγο)

þ Το ἄν της δυνητικής οριστικής και ευκτικής του ευθέως λόγου διατηρείται στον πλάγιο λόγο σε κάθε περίπτωση (οπότε προκύπτει αντίστοιχα δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση με δυνητική έγκλιση).

[ΠΙΝΑΚΑΣ Β]

Ο ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ ΕΠΙΘΥΜΙΑΣ

Στον ευθύ λόγο, έχουμε δύο (2) είδη κυρίων προτάσεων που ενδέχεται να εκφράζουν επιθυμία, ως προς το περιεχόμενό τους: α) τις κύριες – ανεξάρτητες προτάσεις επιθυμίας (καταφατικές ή αποφατικές) και β) τις ευθείες ερωτήσεις επιθυμίας (που είναι κι αυτές κύριες – ανεξάρτητες προτάσεις και στο τέλος τους έχουν πάντοτε ερωτηματικό).

[Α]

Οι κύριες – ανεξάρτητες προτάσεις επιθυμίας (καταφατικές ή αποφατικές)

στον πλάγιο λόγο

þ Οι κύριες προτάσεις επιθυμίας (καταφατικές, αποφατικές) εκφέρονται στον ευθύ λόγο με όλες τις εγκλίσεις της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και αυτές, ανάλογα με το νόημα που εκφράζουν, έχουν διάφορες χαρακτηριστικές ονομασίες: ευχετική και απαγορευτική οριστική, προτρεπτική και αποτρεπτική υποτακτική, ευχετική ευκτική, αποτρεπτική και απλή προστακτική.

Στην περίπτωση των κύριων προτάσεων επιθυμίας (καταφατικών ή αποφατικών), ανεξάρτητα της έγκλισης εκφοράς τους στον ευθύ λόγο, στον πλάγιο λόγο μετατρέπονται – σε κάθε περίπτωση – σε τελικό απαρέμφατο (για τα είδη των ρημάτων εξάρτησης σ’ αυτήν την περίπτωση, συμβουλέψου στη σελίδα [1] του παρόντος τη γενική σημείωση [δ⁵]).

Παρακολούθησε τον παρακάτω πίνακα:

Παρατηρήσεις:

(για τις κύριες προτάσεις επιθυμίας από τον ευθύ στον πλάγιο λόγο)

1. Οι κύριες προτάσεις επιθυμίας τρέπονται στον πλάγιο λόγο σε τελικό απαρέμφατο του αντίστοιχου χρόνου με το ρήμα της πρότασης στον ευθύ.

2. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στη σχέση ταυτοπροσωπίας ή ετεροπροσωπίας του τελικού απαρεμφάτου του πλαγίου λόγου επιθυμίας με το ρήμα εξάρτησης. Τις περισσότερες φορές πρόκειται για ετεροπροσωπία, αφού τα λόγια μας ή τα λόγια κάποιου άλλου μεταφέρονται στον πλάγιο λόγο από ένα τρίτο πρόσωπο. Δεν αποκλείεται όμως και η περίπτωση της ταυτοπροσωπίας, όταν το ίδιο πρόσωπο μεταφέρει τα δικά του λόγια σε κάποιον άλλον.

[Διευκρίνηση: τα ίδια ισχύουν και για την περίπτωση του ειδικού απαρεμφάτου του πλαγίου λόγου κρίσης, την οποία επεξεργαστήκαμε παραπάνω αναλυτικά].

[Β]

Οι κύριες – ανεξάρτητες ερωτηματικές προτάσεις επιθυμίας

Οι ευθείες ερωτήσεις επιθυμίας στον πλάγιο λόγο

Οι ευθείες ερωτήσεις επιθυμίας εκφέρονται στον ανεξάρτητο λόγο κυρίως με απορηματική υποτακτική.

Οι ευθείες ερωτήσεις επιθυμίας στον πλάγιο λόγο μετατρέπονται σε δευτερεύουσες πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις επιθυμίας, εξαρτώμενες από ρήματα που δηλώνουν απορία, απόπειρα, σκέψη, φροντίδα, εξέταση, προσοχή και προφύλαξη.

Η απορηματική υποτακτική στις ευθείες ερωτήσεις επιθυμίας, μετατρέπεται στις πλάγιες ερωτήσεις επιθυμίας σε ευκτική του πλαγίου λόγου, όταν το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου (βλέπε στον παρακάτω πίνακα το παράδειγμα με το σύμβολο B). Σε περίπτωση που το ρήμα εξάρτησης είναι αρκτικού χρόνου η έγκλιση του ρήματος μένει αμετάβλητη.

[Διευκρινήσεις: σε όλες τις περιπτώσεις διατηρείται στον πλάγιο λόγο ο χρόνος που είχε η ερώτηση στον ευθύ. Η ευθεία ερώτηση καταλήγει πάντα σε ερωτηματικό. Αυτό δε συμβαίνει ποτέ στην πλάγια ερώτηση].

Κατά τη μετατροπή μιας ευθείας σε πλάγια ερώτηση, η ερωτηματική αντωνυμία ή επίρρημα μετατρέπεται στην αντίστοιχη αναφορική, η οποία εισάγει πια την πλάγια ερώτηση κρίσεως (συμβουλέψου σχετικά τον πίνακα [β] στη σελίδα [4] του παρόντος).

Παρακολούθησε τον παρακάτω πίνακα:

Ο ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ ΣΤΙΣ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ – ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

Σ

Βασικές Παρατηρήσεις:

(για τις δευτερεύουσες – εξαρτημένες προτάσεις από τον ευθύ στον πλάγιο λόγο)

1. Οι δευτερεύουσες – εξαρτημένες προτάσεις της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, κατά τη μεταφορά τους από τον ευθύ λόγο στον πλάγιο, διατηρούν το επιρρηματικό είδος τους.

2. Οι δευτερεύουσες – εξαρτημένες προτάσεις, αν εξαρτώνται από ρήμα αρκτικού χρόνου, στον πλάγιο λόγο διατηρούν αναλλοίωτα το χρόνο και την έγκλισή τους.

3. Αν το ρήμα, από το οποίο εξαρτώνται στον πλάγιο λόγο, είναι ιστορικού χρόνου, τότε: α) η δυνητική οριστική, η δυνητική ευκτική και η οριστική αορίστου διατηρούνται πάντα στον πλάγιο λόγο· β) η απλή οριστική (όλων των άλλων χρόνων, πλην του αορίστου) ή η υποτακτική μετατρέπονται σε ευκτική του πλαγίου λόγου.

ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΛΑΓΙΟ ΛΟΓΟ ΣΤΟΝ ΕΥΘΥ

Βασικές Παρατηρήσεις:

(για τη μετατροπή του πλαγίου λόγου σε ευθύ)

Κατά τη μετατροπή του πλαγίου λόγου σε ευθύ γίνονται οι εξής μεταβολές:

1. Η οριστική διατηρείται και στον ευθύ.

2. Η ευκτική του πλαγίου λόγου μετατρέπεται σε οριστική ή υποτακτική.

3. Η δυνητική οριστική διατηρείται.

4. Η δυνητική ευκτική διατηρείται.

5. Η απορηματική υποτακτική διατηρείται.

6. Το ειδικό απαρέμφατο μετατρέπεται σε οριστική.

7. Το τελικό απαρέμφατο μετατρέπεται σε προστακτική.

8. Η κατηγορηματική μετοχή μετατρέπεται σε οριστική.

9. Το ρήμα εξαρτήσεως παραλείπεται.

10. Το πρόσωπο αλλάζει.

ΤΕΛΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Σε κάθε άσκηση μεταβολής του ευθέως λόγου σε πλάγιο ή και το αντίστροφο, χρειάζεται μεγάλη προσοχή στην αλλαγή των προσώπων κατά τη μετατροπή.

2. Ο πλάγιος λόγος (ιδίως της κρίσης) συνεχίζεται και ύστερα από ισχυρό σημείο στίξης (τελεία, άνω τελεία, ερωτηματικό), εκφερόμενος συνήθως με ειδικό απαρέμφατο.

3. Αν ο συγγραφέας θέλει να παρουσιάσει τον πλάγιο λόγο ή την εξαρτώμενη απ’ αυτόν πρόταση ως αντικειμενική γνώμη (αντικειμενική παράσταση), χρησιμοποιεί οριστική ή υποτακτική, αντί της ευκτικής του πλαγίου λόγου.

Ενότητα 1η

Μετάφραση

Δύο λοιπόν, όπως είδαμε, είναι τα είδη της αρετής, η διανοητική και η ηθική. Η διανοητική αρετή χρωστάει και τη γένεση και την αύξηση της κατά κύριο λόγο στη διδασκαλία (γι’ αυτό κι εκείνο που χρειάζεται γι’ αυτήν είναι η πείρα και ο χρόνος), ενώ η ηθική αρετή είναι αποτέλεσμα του έθους (και το ίδιο της το όνομα, άλλωστε, μικρή μόνο διαφορά παρουσιάζει από τη λέξη έθος). Αυτό ακριβώς κάνει φανερό ότι καμιά ηθική αρετή δεν υπάρχει μέσα μας εκ φύσεως. Πραγματικά, δεν υπάρχει πράγμα εφοδιασμένο από τη φύση μι κάποιες ιδιότητες, που να μπορείς να το συνηθίσεις να αποκτήσει άλλες ιδιότητες. Παράδειγμα η πέτρα: καμωμένη από, τη φύση να πηγαίνει προς τα κάτω, δεν είναι δυνατό να συνηθίσει να πηγαίνει προς τα πάνω, έστω κι αν χιλιάδες φορές προσπαθήσει κανείς να της το μάθει πετώντας την και ξαναπετώντας την προς τα πάνω· ούτε η φωτιά μπορεί να συνηθίσει να πηγαίνει προς. τα κάτω” γενικά δεν υπάρχει πράγμα καμωμένο από τη φύση να συμπεριφέρεται με έναν ορισμένο τρόπο, που να μπορεί να συνηθίσει να συμπεριφέρεται με άλλον τρόπο. Συμπέρασμα: οι αρετές δεν υπάρχουν μέσα μας εκ φύσεως -ούτε όμως και είναι αντίθετη προς τη φύση μας η γένεση τους μέσα μας: η φύση μας έκανε επιδεκτικούς στις αρετές, τέλειοι όμως σ’ αυτές γινόμαστε με τη διαδικασία του έθους.

ΣΧΟΛΙΑ

Αφού προηγουμένως ο Αριστοτέλης έχει αποδείξει ότι οι αρετές είναι δυο ειδών : διανοητικές και ηθικές, μας εξηγεί ότι η διανοητικές οφείλουν τη δημιουργία και την αύξησή τους στη διδασκαλία και στην εξάσκηση κυρίως , ενώ αντίθετα οι ηθικές αρετές είναι αποτέλεσμα συνήθειας και ότι καμιά από αυτές δεν υπάρχει μέσα μας από τη φύση. Για να αποδείξει την άποψη αυτή φέρνει δυο παραδείγματα από το φυσικό περιβάλλον : τη ρίψη της πέτρας προς τα πάνω και τη φωτιά . Και στις δυο περιπτώσεις αποδεικνύεται ότι καθετί φυσικό που έχει συνηθίσει να φέρεται με ένα συγκεκριμένο τρόπο ή να εκτελεί ορισμένες συγκεκριμένες πράξεις ,δεν είναι δυνατό να αλλάξει αυτή τη “συνήθεια” .

Έτσι, με βάση την επαγωγική μέθοδο ,καταλήγει ότι οι αρετές δεν υπάρχουν μέσα μας από τη φύση ,απλά εμείς είμαστε επιδεκτικοί στις αρετές  και γινόμαστε τέλειοι με τη συνήθεια.

εξ εθους : Το ήθος δεν είναι απλά συνυφασμένο με το έθος ,δηλαδή τη συνήθεια ,την άσκηση σε ένα συγκεκριμένο τρόπο συμπεριφοράς ,αλλά  εξαρτάται σε απόλυτο βαθμό από αυτό . Στο τέλος των Ηθικών Νικομαχείων ,ο Αριστοτέλης υποστηρίζει ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο να εγκαθιδρύσει ένα ευγενές ήθος στις ψυχές των νέων και καταλήγει να αποκλείσει τη φύση ,η οποία στο κάτω-κάτω δεν εξαρτάται από μας ,και τη διδαχή που δεν φέρνει αποτελέσματα σε όλους και να τονίσει τη σημασία που έχει να καλλιεργηθεί η ψυχή του νέου με σύστημα και υπομονή «τοις έθεσι».

οιον λιθος : Ο Αριστοτέλης είναι ο μοναδικός φιλόσοφος που κατάφερε να κάνει τα απλά παραδείγματα και τα απλά δεδομένα της εμπειρίας ,δηλαδή τα απλά δεδομένα της καθημερινότητας ,αφετηρία για τη σκέψη του. Συχνά,  ένα μόνο εμπειρικό δεδομένο μπορεί να είναι για τον Αριστοτέλη η ικανοποιητική βάση ,για να προχωρήσει στη διατύπωση μιας θεωρίας με συνέπειες μεγάλης σημασίας.

τελειουμένοις : Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη , τέλεια λέμε αυτά που έχουν φτάσει στο τέλος τους ,που είναι η πιο αξιόλογη στιγμή τους .Τα λέμε τέλεια με την έννοια ότι έχουν εκπληρώσει το τέλος τους, δηλαδή το σκοπό τους.

Ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί δυο παραδείγματα ,για να αποδείξει την ισχύ των λόγων του και για να αποδείξει κατά τρόπο επαγωγικό την άποψη ότι οι  ηθικές αρετές δεν είναι έμφυτες αλλά ούτε και αντίθετες ή έξω από την ανθρώπινη φύση. Στο πρώτο παράδειγμα υποστηρίζει ότι η πέτρα ,η οποία λόγω της βαρύτητας κινείται προς τα κάτω ,δεν μπορεί με τον εθισμό να αποκτήσει τη δυνατότητα να κινείται προς τα πάνω, όσο κι αν προσπαθήσει κανείς. Στο δεύτερο παράδειγμα αναφέρει ότι η φωτιά λόγω του θερμού αέρα κινείται προς τα πάνω ,όσο κι αν προσπαθήσει κανείς να τη “συνηθίσει” να κινείται προς τα κάτω.

Το ύφος που χρησιμοποιεί ο Αριστοτέλης είναι απλό και λιτό ,διακρίνεται για τη σαφήνεια και την επιστημονική του ακρίβεια ως προς τη χρήση των όρων και την έκφραση των διανοημάτων του. Απουσιάζουν τα επίθετα  και τα λογοτεχνικά σχήματα λόγου. Στόχος του είναι η εκλαϊκευση των ιδεών του και η κατανόησή τους από όλους.

ΕΝΟΤΗΤΑ 2η

Μετάφραση

Και κάτι άλλο: Για καθετί που το έχουμε από τη φύση, πρώτα έχουμε τη δυνατότητα του να ενεργήσει· στην ενέργεια την ίδια φτάνουμε ύστερα (το πράγμα γίνεται φανερό στις αισθήσεις μας· πραγματικά, τις αισθήσεις της όρασης ή της ακοής δεν τις αποκτήσαμε έχοντας δει ή έχοντας ακούσει πολλές φορές, αλλά αντίθετα: έχοντας τες τις χρησιμοποιήσαμε· δεν τις απο­κτήσαμε με τη χρήση)· τις αρετές όμως τις αποκτούμε αφού πρώτα τις ε­φαρμόσουμε στην πράξη – όπως ακριβώς γίνεται και στις άλλες τέχνες· τα πράγματα δηλαδή που πρέπει πρώτα να τα μάθουμε προτού αρχίσουμε να τα κάνουμε, τα μαθαίνουμε κάνοντας τα· π.χ. οικοδόμοι γίνονται χτίζοντας σπί­τια, κιθαριστές παίζοντας κιθάρα¹ με τον ίδιο τρόπο γινόμαστε: δίκαιοι κάνο­ντας δίκαιες πράξεις, σώφρονες κάνοντας σώφρονες πράξεις, ανδρείοι κάνο­ντας ανδρείες πράξεις.

ΣΧΟΛΙΑ

Ο Αριστοτέλης υποστηρίζει ότι για καθετί που έχουμε από τη φύση μας ,πρώτα έχουμε τη δυνατότητά του να ενεργήσει. Έπειτα φτάνουμε στην ενέργεια. Τις αρετές ωστόσο ,τις αποκτούμε αφού πρώτα τις εφαρμόσουμε στην πράξη .

τας δυνάμεις : ο Αριστοτέλης αναφέρεται σε τριών ειδών δυνάμεις : α) σ’ αυτές που υπάρχουν με τη γέννησή μας (συγγενείς) ,β) σ’ αυτές που αποκτούμε με το έθος ,δηλαδή την άσκηση, και γ) σ’ αυτές που αποκτούμε με τη μάθηση. Παράδειγμα της πρώτης δύναμης είναι οι αισθήσεις ,δηλαδή οι επιμέρους αντιληπτικές μας ικανότητες (όραση,ακοή κ.ά) .Παράδειγμα της δεύτερης είναι το αυλειν ,την ικανότητά μας να παίζουμε αυλό. Παράδειγμα της τρίτης , είναι οι τέχνες ή καλύτερα οι επιστημονικές γνώσεις . Οι δυο πρώτες συνδέονται με το λογικό στοιχείο του ανθρώπου ,ενώ η τρίτη με το άλογο στοιχείο,κι αυτό φανερώνει ότι στο έθος εμπεριέχεται κάποιο στοιχείο λογικής ,λόγου. Με βάση λοιπόν την άποψη ότι η ηθική αρετή προϋποθέτει το έθος ,καταλαβαίνουμε καλύτερα την πίστη του ότι οι ηθικές αρετές σχετίζονται με το επιθυμητικόν μέρος της ψυχής μας ,όπου συνδυάζεται το λογικό με το α-λογο στοιχείο μας.

ΕΝΟΤΗΤΑ 3η

Μετάφραση

Την επιβεβαίωση μας την προσφέρει και αυτό που γίνεται στις πολιτείες· πραγματικά, οι νομοθέτες κάνουν καλούς τους πολίτες τους ασκώντας τους να αποκτούν τις συγκεκριμένες συνήθειες -αυτή είναι η θέληση του κάθε νομοθέτη, και όσοι δεν τα καταφέρνουν σ’ αυτό, δεν πετυχαίνουν στο έργο τους· σ’ αυτό, άλλωστε, και διαφέρει τελικά το ένα πολίτευμα από το άλλο, το καλό από το λιγότερο καλό. Επίσης: Η γένεση κάθε αρετής και η φθορά της έχουν την ίδια αρχή και γίνονται με τα ίδια μέσα -έτσι ακριβώς γίνεται και στις τέχνες: παίζοντας κιθάρα γίνονται και οι καλοί και οι κακοί κιθαριστές· το ίδιο και οι οικοδόμοι και όλοι οι άλλοι: χτίζοντας με καλό τρόπο σπίτια θα γίνουν καλοί οικοδόμοι, χτίζοντας τα όμως με κακό τρόπο θα γίνουν κακοί · αν δεν ήταν έτσι, δεν θα υπήρχε ανάγκη δασκάλου, και όλοι θα ήταν καλοί ή κακοί εκ γενετής.

ΣΧΟΛΙΑ

Ο Αριστοτέλης τονίζει τη συμβολή και στην περίπτωση των ηθικών αρετών τη διδασκαλία μέσω του εθισμού στις ενάρετες πράξεις . Αναφέρεται στο έργο του νομοθέτη και του δασκάλου ,για να αποδείξει το ρόλο της διδασκαλίας και γενικότερα της παιδείας που ο Αριστοτέλης ,όπως και ο Πλάτων ,το θεωρούσε ένα από τα σπουδαιότερα έργα της πολιτείας.

πολιτεία πολιτείας αγαθή φαύλης : Επιδίωξη άλλη δεν έχουν οι νομοθέτες παρά να κάνουν αγαθούς πολίτες , με τον ίδιο τρόπο και ο κάτοχος ή γνώστης μιας τέχνης θέλει να δει αγαθόν τεχνίτη το μαθητή του. Μολονότι όμως , αυτή είναι μια κοινή επιδίωξη για τους νομοθέτες ,συχνά βλέπουν ότι οι κόποι τους δεν έχουν καλά αποτελέσματα . Αυτό ενδεχομένως οφείλεται και στον ίδιο το νομοθέτη, όταν μάλιστα δεν ξέρει να βοηθήσει τους πολίτες του να ασκηθούν στην αρετή με τον τρόπο που πρέπει και σ’ αυτό το σημείο η αντιστοιχία με τις τέχνες είναι φανερή. Όταν λοιπόν ,επισημαίνει ο Αριστοτέλης , μιλούμε για διαφορά πολιτεύματος από πολίτευμα, εννοούμε ότι με το ένα οι πολίτες ασκήθηκαν περισσότερο στην αρετή ,με το άλλο λιγότερο. Πιστεύει στο σημείο αυτό ότι όλα τα πολιτεύματα είναι καλά ,γιατί όλοι οι νομοθέτες επιδιώκουν να κάνουν τους πολίτες ενάρετους. Αν τελικά διαπιστώνουμε διαφορές στα πολιτεύματα ,αυτό γίνεται γιατί διαφέρουν ως προς την τελειότητα τους .Με το λιγότερο τέλειο πολίτευμα ,δεν περνούμε στην περιοχή του κακού πολιτεύματος . Απλά όσο καλύτερο είναι το πολίτευμα ,τόσο περισσότερο οι πολίτες ασκούνται σε ενάρετες πράξεις . Η διάκριση επομένως σε αγαθά και σε φαύλα πολιτεύματα γίνεται με κριτήριο τη μεγαλύτερη ή τη μικρότερη βοήθεια που προσφέρουν στον πολίτη οι νομοθέτες ,για να κατακτήσει ,με τη δική τους καθοδήγηση ,την αρετή.

Το θεμελιώδες αντιθετικό ζεύγος που εντοπίζουμε στην ενότητα αυτή είναι οι φιλοσοφικές έννοιες της γενέσεως και της φθοράς . Εξάλλου ,ο Αριστοτέλης έχει συγγράψει ένα έργο με τον τίτλο “Περί Γενέσεως και Φθοράς ” . Γι’ αυτές τις αντίθετες έννοιες ο Αριστοτέλης δέχεται : α) την άποψη των μονιστών, που ανάγουν τη γένεση και τη φθορά στην αλλοίωση μιας και μοναδικής ουσίας , β) την άποψη των πλουραλιστών ,που ορίζουν τη γένεση ως σύνδεση διαφορετικών στοιχείων κατά τέτοιο τρόπο ,ώστε να απαρτίζουν ένα ολοκληρωμένο σύνολο ,ενώ τη φθορά ως αποσύνδεση των στοιχείων αυτών. Ο Αριστοτέλης συνδέει τα αντιθετικά μέλη του ζεύγους (γένεσις -φθορά) με τον εθισμό και την ηθική πράξη υποστηρίζοντας ότι οι ηθικές αρετές γεννιούνται από την επίδοση σε ανάλογες ηθικές πράξεις και οι πράξεις ,όταν παραβιάζουν τους κανόνες της ηθικής, τότε φθείρουν τις ηθικές αρετές.

Στην ενότητα αυτή δίνει έμφαση στη διδασκαλία και στο ρόλο του δασκάλου σχετικά με την ανάπτυξη των ηθικών αρετών . Στο σημείο αυτό ο Σταγειρίτης αποδέχεται την άποψη του Σωκράτη ότι η αρετή μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο διδασκαλίας.

Ακόμη , στην ενότητα αναδεικνύεται η σημασία της ηθικής ως βάση της πολιτικής. Ο Αριστοτέλης ακολουθεί την πλατωνική πολιτική θεωρία ,σύμφωνα με την οποία το κράτος ,η πολιτεία ,αποβλέπει στην ανάπτυξη όλων των πολιτών. Άρα και ο νομοθέτης-πολιτικός παίζει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στον εθισμό των πολιτών στο αγαθό ,ώστε να γίνουν ενάρετοι μέσα από την τήρηση των νόμων.

Η παιδευτική αξία των νόμων είναι πολύ σημαντική γιατί διευκολύνουν και προωθούν την ανάπτυξη και καλλιέργεια των αρετών ,ενώ απαγορεύουν ,αναστέλλουν, εμποδίζουν την ανάπτυξη των κακών συμπεριφορών και ηθών. Αντίθετα, η επιπόλαιη και πρόχειρη σύνταξη νόμων είναι επιζήμια.

Ο Περικλής στον Επιτάφιο λόγο του αναφέρεται στην ανδρεία του πολίτη ,την οποία αποδίδει στην πίεση ή την εκπαιδευτική ,παιδαγωγική αξία και επίδραση των νόμων στον άνθρωπο (Θουκ. ΙΙ, 39,4) ,όπως δέχεται και ο Αριστοτέλης . Ο Περικλής αποδίδει αυτή την αρετή στο γενναίο και ανδρείο ήθος των πολιτών ,ενώ ο Αριστοτέλης στη λειτουργία του πολιτεύματος και στην παιδευτική επίδραση των νόμων. Η διαφορά των δύο απόψεων έγκειται στο ότι η πρώτη, του φιλοσόφου, υπογραμμίζει την αξία του πολιτεύματος στην ηθική διάπλαση του ανθρώπου, στη διαμόρφωση των αρετών, ενώ η δεύτερη, του πολιτικού, αναδεικνύει και υπερτονίζει την εγγενή ιδιοσυγκρασία και τα κοινωνικά ή φυλετικά χαρακτηριστικά των πολιτών.

ΕΝΟΤΗΤΑ 4η

Μετάφραση

Το ίδιο συμβαίνει και με τις αρετές: κάνοντας αυτά που κάνουμε στην καθημερινή μα’ς συνάφεια με τους άλλους ανθρώπους άλλοι γινόμαστε δίκαιοι και άλλοι άδικοι· επίσης: κάνοντας αυτά που κάνουμε στις επικίνδυνες και φοβερές περιστάσεις της ζωής και αποκτώντας σιγά-σιγά τη συνήθεια να αισθανόμαστε φόβο ή θάρρος, άλλοι γινόμαστε ανδρείοι και άλλοι δειλοί. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και σε σχέση με τις επιθυμίες και την οργή: άλλοι .γίνονται σώφρονες και πράοι και άλλοι ακόλαστοι και οργίλοι, οι πρώτοι με το να συμπεριφέρονται έτσι στις περιστάσεις αυτές και οι άλλοι με τον αντίθετο τρόπο. Με δυο λόγια: οι έξεις γεννιούνται από την επανάληψη όμοιων ενεργειών. Γι’ αυτό και πρέπει να φροντίζουμε οι ενέργειες μας να έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, αφού οι έξεις είναι τελικά αντίστοιχες προς τις διαφορές που οι ενέργειες αυτές παρουσιάζουν μεταξύ τους. Δεν έχει λοιπόν μικρή σημασία να αποκτά κανείς όσο γίνεται πιο νέος αυτές ή εκείνες τις συνήθειες· ίσα-ίσα έχει πολύ μεγάλη σημασία, ή μάλλον σημαίνει το παν.

Ποιο ρόλο παίζει η ηθική πράξη και η συμπεριφορά του ανθρώπου, γενικότερα σε όλες τις περιστάσεις της (καθημερινής ζωής), στην απόκτηση της ηθικής αρετής; Να στηρίξετε την απάντηση σας σε χωρία του κειμένου,

Η συμπεριφορά του ανθρώπου διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην από­κτηση της αρετής. Ο Αριστοτέλης θεωρεί για παράδειγμα ότι οι άνθρωποι γίνονται ενάρετοι, μέσα από τον τρόπο που συναλλάσσονται και συμπεριφέ­ρονται προς τους άλλους (πράττοντες γαρ τα εν τοις συναλλάγμασι… γινόμεθα οι μεν δίκαιοι…), αλλά και ανδρείοι, αντιμετωπίζοντας τις δυσκολίες και τους κινδύνους (πράττοντες δε τα εν τοϊς δεινοϊς… θαρρεϊν οι μεν ανδρείοι), και σώφρονες και πράοι (… οι μεν γαρ σώφρονες καί πράοι γίνονται). Επομένως, η ηθική πράξη, όπως αυτή εκπληρώνεται σε κρίσιμες και δύσκολες περιστάσεις του βίου, αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την απόκτηση της αρετής.

Να αναλύσετε με λίγα λόγια τα χωρία της ενότητας στα οποία φαίνε­ται ότι η ηθική αρετή είναι κοινωνική αρετή,

Η ηθική αρετή είναι κοινωνική, επειδή αναπτύσσεται μέσα από τις ανθρώ­πινες συναλλαγές και σχέσεις, από την εκδήλωση ορισμένης συμπεριφοράς και στάσης, από την εκτέλεση πράξεων ορισμένης ηθικής ποιότητας. Η συναναστροφή με τους άλλους είναι σημαντική για την ανάτπυξη ή την από­κτηση των ηθικών αρετών (οϊμέν εκ του ούτωσίέν αύτοϊς άναστρέφεσθαι .„.) και για την εκδήλωση μιας αντίστοιχης συμπεριφοράς (για λεπτομερή τεκμη­ρίωση βλέπε την απάντηση στην ερώτηση 6 της ενότητας 4).

ΕΝΟΤΗΤΑ 5η

Μετάφραση

Σημάδι αποδεικτικό των έξεων πρέπει να θεωρούμε την ευχαρίστηση ή τη δυσαρέσκεια που συνοδεύει τις πράξεις μας. Αυτό θα πει: Όποιος μένει μακριά από τις σωματικές ηδονές και αυτό του προκαλεί ευχαρίστηση, είναι άνθρωπος σώφρων ακόλαστος είναι αυτός που το πράγμα αυτό τον δυσαρεστεί¹ επίσης: ο άνθρωπος που στέκεται να αντιμετωπίσει όλα τα επικίνδυνα πράγματα και αυτό του προκαλεί ευχαρίστηση ή, έστω, δεν τον δυσαρεστεί, είναι ανδρείος· δειλός είναι αυτός που το πράγμα αυτό τον δυσαρεστεί. Και όλα αυτά γιατί η ηθική αρετή σχετίζεται στην πραγματικότητα με την ευχαρίστηση και με τη δυσαρέσκεια: η ευχαρίστηση μας εξωθεί να κάνουμε ευτελή πράγματα, η δυσαρέσκεια μας κρατάει μακριά από τα όμορφα πράγματα. Γι’ αυτό και είναι ανάγκη -όπως το λέει ο Πλάτωνας- να έχει πάρει κανείς ήδη από μικρός εκείνη την αγωγή που θα τον κάνει να ευχαριστιέται και να δυσαρεστείται με αυτά που πρέπει’ αυτή είναι η σωστή παιδεία

Σχόλια

1. Με ποιο κριτήριο μπορεί να αποφανθεί κανείς, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, για την οριστική διαμόρφωση των έξεων;

Το κριτήριο σύμφωνα με το οποίο μπορεί να αποφανθεί κανείς, κατά τον Αριστοτέλη, ότι έχουν διαμορφωθεί οριστικώς1 οι έξεις είναι το ευχά­ριστο ή δυσάρεστο συναίσθημα που συνοδεύει τις ανθρώπινες πράξεις. Οι ηθικές αρετές συναρτώνται προς τις ηδονές και τις λύπες, Επομένως, η εκδήλωση μιας ηθικής στάσης ή συμπεριφοράς δεν αρκεί για να χαρα­κτηρισθεί κανείς ως σώφρονας και ενάρετος. Πρέπει και να αισθάνεται κανείς κάποια ευχαρίστηση, όταν απέχει από τις ηδονές, δηλαδή να απο­στρέφεται συνειδητά και με συναίσθημα ανακούφισης τις πράξεις που δεν είναι ενάρετες,

2. Ποια παραδείγματα χρησιμοποιεί ο Αριστοτέλης για να εξηγήσει το κριτήριο της διαμόρφωσης έξεων; Συμφωνείτε;

«Βασικά ο Αριστοτέλης με τη διδασκαλία των αρετών ως έξεων έρχεται αντιμέτωπος προς την παλαιά διδασκαλία του Σωκράτους και του Πλάτωνος, σύμφωνα με την οποία η αρετή είναι γνώση (επιστήμη), κατά συνέπεια διδακτή, όπως πρέσβευαν οι σοφιστές. Επίσης αντιτίθεται προς την αριστοκρατική αντίληψη του 5ου π.Χ. αιώνος, η οποία θεωρούσε ότι η αρετή οφείλει την προέλευση της οτην φύση» (Κούτρας, 1995, σελ. 28). Ο Αριστοτέλης υποστηρίζει ότι οι αρετές προκύπτουν με την άσκηση και στηρίζονται στην αγαθή πράξη.

Για να αποσαφηνίσει και να εξηγήσει το κριτήριο σύμφωνα με το οποίο διαμορφώνονται οι έξεις, ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί δυο παραδείγματα. Στο πρώτο παρουσιάζεται ο σώφρονας άνθρωπος, ο οποίος απέχει από την ικανοποίηση των σωματικών ηδονών, δηλαδή αυτών που επιφέρουν κάποια βλάβη ή αποδεικνύονται εκ των υστέρων επιζήμιες για το άτομο. Ο σώφρονας άνθρωπος χαίρεται, επειδή μπορεί και απέχει από την ικανο­ποίηση των ηδονών. Ο ακόλαστος είναι αυτός ο οποίος λυπάται και υπο­φέρει, όταν απέχει από τις υλικές απολαύσεις.

Το δεύτερο παράδειγμα αφορά στον τρόπο που αντιδρά ο άνθρωπος εμπρός στα δεινά. Έτσι, ο ανδρείος είναι αυτός ο οποίος αντιμετωπίζει τις δυσκολίες και τις αντιξοότητες του βίου και μπορεί να χαίρεται ή, τουλά­χιστον, δεν λυπάται και δεν καταβάλλεται από αυτές, όπως κάνει ο δειλός.

Με άλλα λόγια η εκδήλωση κάποιας ηθικής συμπεριφοράς ή στάσης δεν αποτελεί από μόνη της απόδειξη ότι κάποιος άνθρωπος είναι συνετός, σώφρονας. Ο Αριστοτέλης θεωρεί επιπλέον ότι ο σώφρονας όχι μόνο απέ­χει από τις ηδονές, αλλά και ότι αισθάνεται γι’ αυτό τον λόγο ευχαρίστη­ση και ικανοποίηση.

ΕΝΟΤΗΤΑ 6η

Μετάφραση

Δεν πρέπει όμως,να’το πούμε μόνο έτσι, ότι η αρετή είναι “έξη”· πρέπει να πούμε και τι λογής.”έξη” είναι. Ας πούμε λοιπόν πως η κάθε αρετή, όποιου πράγματος είναι’αρετή, και το ίδιο το πράγμα το κάνει να φτάσει στην πιο· τέλεια’ κατάσταση του και επιπλέον το βοηθεί να εκτελέσει με τον σωστό τρόπο το έργο του” π.χ. η αρετή του ματιού και το ίδιο το μάτι το κάνει τέλειο, αλλά επίσης κα’, το έργο του, αφού η αρετή του ματιού· είναι που κάνει να βλέπουμε καλά. Όμοια η αρετή του αλόγου: α) κάνει το ίδιο το άλογο τέλειο, και β) το κάνει ικανό να τρέξει, να κρατήσει τον αναβάτη και να σταθεί αντιμέτωπο με τον εχθρό. Αν λοιπόν έτσι έχει το πράγμα σε κάθε περίπτωση, τότε και του ανθρώπου η αρετή θα είναι, λέω, η “έξη” από την οποία .ξεκινά και το ότι ο άνθρωπος γίνεται καλός και το ότι θα μπορέσει να εκτελέσει καλά το έργο που του ανήκει. Πώς θα γίνει αυτό, μπορεί με τον ακόλουθο τρόπο να γίνει φανερό, αν εξετάσουμε δηλαδή να δούμε την ιδιαίτερη φύση της.

Σχόλια

1. Σε ποιο συμπέρασμα έχει καταλήξει ο Αριστοτέλης, όπως φαίνεται στην αρχή της ενότητας, και ποιο νέο ερώτημα θέτει σχετικά με τη φύση της αρετής;

Ο Αριστοτέλης στην αρχή της ενότητας διατυπώνει το εξής συμπέρα­σμα: η αρετή είναι μια έξις, δηλαδή μια ιδιότητα σταθερή του ανθρώπινου χαρακτήρα. Επιπλέον, κάθε έξις έχει μια συγκεκριμένη ποιότητα, για την οποία ο Σταγειρίτης διερωτάται στην αρχή της ενότητας. Με άλλα λόγια θέτει το ερώτημα για το ποιο είναι το κύριο γνώρισμα κάθε αρετής.

Ο ορισμός της αρετής ως έξεως δεν είναι επαρκής, μένει ημιτελής, εάν δεν προσδιορίσουμε την ποιότητα, το γνώρισμα της αρετής, και αυτό επειδή υπάρχουν καλές και κακές έξεις (π.χ. ευσέβεια-ασέβεια, δικαιοσύνη-αδικία).

2. Η αριστοτελική έξις είναι έννοια ουδέτερης ποιότητας: μπορεί να έχει θετικό περιεχόμενο ή να είναι ανάξια λόγου: α) Από τι εξαρτά­ται η ποιότητα των έξεων; β) Ποιο είδος έξεων νομίζετε ότι καλλιερ­γεί την αρετή και σε τι οδηγούν οι έξεις αντίθετης ποιότητας;

Η έννοια της έξεως κατά τον Αριστοτέλη ως προς την ποιότητα της είναι ουδέτερη. Δηλαδή μπορεί να αποκτήσει θετική ή αρνητική αξία ή σημασία.

Η ποιότητα των έξεων εξαρτάται από το αν συμβάλλουν στην τελείω­ση, την βελτίωση του ανθρώπου (αρετές). Οι αρετές (καλές έξεις) καθι­στούν τον άνθρωπο ικανό να εκπληρώσει το έργο του, να φθάσει στην τελειότητα. Ο Αριστοτέλης προϋποθέτει στο σημείο αυτό ότι εκ φύσεως ο άνθρωπος έχει έναν σκοπό και έναν προορισμό, ένα τέλος, όπως και το καθένα από τα όντα, προς τον οποίο προσπαθεί να φθάσει.

Οι έξεις που συμβάλλουν στην καλλιέργεια είναι οι θετικές, ενώ οι αρνητικές είναι αυτές που οδηγούν στην κακία.

ΕΝΟΤΗΤΑ 7η

Μετάφραση

Σε καθετί λοιπόν που είναι συνεχές και διαιρετό μπορούμε να πάρουμε ένα κομμάτι μεγαλύτερο, ένα κομμάτι, μικρότερο ,είτε σε σχέση προς το ίδιο το πράγμα, είτε “σε σχέση προς εμάς… Όταν λέω “μέσον σε σχέση προς το πράγμα”, εννοώ “αυτό που απέχει εξίσου από καθένα από τα δύο άκρα”· αυτό, φυσικά, είναι ένα, και το ίδιο για όλους· όταν, πάλι, λέω “μέσον σε σχέση προς εμάς”., εννοώ “αυτό που δεν είναι ούτε πάρα πολύ ούτε πολύ λίγο”, κάτι που, βέβαια, δεν είναι ούτε ένα ούτε το ίδιο για όλους. Παράδειγμα: Αν τα δέκα είναι πολλά και τα δύο λίγα, μέσον σε σχέση προς το πράγμα θεωρείται το έξι, αφού αυτό” υπερέχει και υπερέχεται κατά τον ίδιο αριθμό μονάδων. Αυτό βέβαια είναι το μέσον σύμφωνα με τις διδασκαλίες της αριθμητικής. Το μέσον όμως το σε σχέση προς εμάς δεν θα το ορίσουμε έτσι· γιατί αν για ένα άτομο είναι πολύ το να φάει δέκα “μερίδες” και λίγο το να φάει δύο, δεν θα πει πως ο προπονητής θα ορίσει έξι “μερίδες”, γιατί και αυτή η ποσότητα μπορεί να είναι ‘πολλή γΓ αυτόν πού θα τη φάει ή λίγη: λίγη για έναν Μίλωνα, πολλή για τον αρχάριο στη γύμναση. Το ίδιο ισχύει και στο τρέξιμο ή την πάλη. Συμπέρασμα: Ο ειδικός αποφεύγει την υπερβολή ή την έλλειψη και ψάχνει να βρει το μέσον αυτό είναι η τελική του προτίμηση -φυσικά όχι το μέσον το σε -σχέση προς το πράγμα,..αλλά το σε σχέση προς εμάς.              ‘                                                     .

ΣΧΟΛΙΑ

Στην προηγούμενη ενότητα ,ο φιλόσοφος θέτει σαφώς ένα σημαντικό ερώτημα : ποία τις εστίν η φύσις αυτής (=της αρετης) . Η απάντηση που δίνει είναι ότι η ουσία αυτής της αρετής είναι η μεσότητα, δηλαδή η τήρηση του μέτρου. Ο Αριστοτέλης εφαρμόζει την έννοια της μεσότητας σε όλα τα πεδία της ανθρώπινης δράσης . Η ιδέα του μέτρου είναι βέβαια παλιά . Υπάρχει και στους Πυθαγόρειους φιλοσόφους ,στους Ιπποκρατικούς γιατρούς ,στον Δημόκριτο, στον Πλάτωνα, που ειδικά ο τελευταίος της έδωσε μεγάλο βάθος. Ωστόσο ,ο Αριστοτέλης μετέπλασε την έννοια της μεσότητας σε γενική ηθική αρχή. Από την άποψη της εμπειρίας η μεσότητα είναι αρετή, δηλαδή τέλεια ισορρόπηση μεταξύ δυο αντίθετων παθών. Το αγαθό δεν είναι αμεσότητα μεταξύ δυο κακών ,αλλά αντίθεση προς το κακό και συνεχής νίκη εναντίον του. Το νόημα της μεσότητας δεν είναι ο συμβιβασμός . Η απόλυτη αξία της αρετής ,δεν μας επιτρέπει να την θεωρήσουμε ως κάτι μεταξύ των δυο άκρων ή ως συμβιβαστική “λύση” δυο αντίθετων θέσεων. Γι’ αυτό ο Αριστοτέλης λέει ότι η αρετή ως υπέρτατη τελειότητα των ενεργειών δεν είναι μεσότητα ,αλλά ακρότητα .

ΕΝΟΤΗΤΑ 8η

Μετάφραση

Αν λοιπόν η κάθε τέχνη εκπληρώνει σωστά το έργο της με αυτόν τον τρόπο, έχοντας στραμμένο το βλέμμα της προς το μέσον και κατευθύνοντας προς αυτό όλα τα έργα της (γι’ αυτό και συνηθίζουμε να λέμε στο τέλος για όλα τα πετυχημένα έργα, πως τίποτε δεν έχουμε να προσθέσουμε σ’ αυτά ή να τους αφαιρέσουμε, δεδομένου ότι η υπερβολή και η έλλειψη ,φθείρουν το σωστό, ενώ η μεσότητα το διασώζει —και οι καλοί τεχνίτες εργάζονται, όπως λέμε, με το βλέμμα τους στραμμένο προς αυτό), κι αν η αρετή είναι, όπως και η φύση, ακριβέστερη και ανώτερη από κάθε τέχνη, τότε η αρετή έχει”, λέω, ως στόχο της το μέσον. Φυσικά, μιλώ για την ηθική αρετή, γιατί αυτή είναι που αναφέρεται στα πάθη και στις πράξεις: σ’ αυτά υπάρχει υπερβολή, έλλειψη και το μέσον.

ΣΧΟΛΙΑ

Οι όροι επιστήμη και τέχνη έχουν σχεδόν το ίδιο σημασιολογικό περιεχόμενο στην ενότητα . Ωστόσο, οι έννοιες αυτές δεν έχουν καμιά σχέση με τους ίδους όρους ,όταν χρησιμοποιούνται από τον Αριστοτέλη ως διανοητικές αρετές. Η φύση είναι ανώτερη από την τέχνη ,γιατί κάθε φυσική ύπαρξη τείνει προς την τελειότερη μορφή της ,την ολοκλήρωσή της ,ενώ κάθε έργο βάναυσης ή καλής τέχνης μένει αμετάβλητο και δεν τείνει πουθενά. Η τέχνη μιμείται την φύσιν (Φυσικά ΙΙ, 194 a 21) .Η αρετή είναι ανώτερη από κάθε τέχνη ,αφού μορφοποιεί στην ουσία του τον άνθρωπο. Και οι τρεις έχουν τη δυνατότητα δημιουργίας κάποιας μορφής : η τέχνη μορφοποιεί το υλικό της ,η φύση δημιουργεί επίσης μορφή ,ενώ η αρετή δίνει μορφή στην προσωπικότητα του ανθρώπου. Ωστόσο, η  φύση είναι ανώτερη από την τέχνη ,γιατί η φύση κατευθύνει κάθε ον σε κάποιο σκοπό ,στην τελειότητα, ενώ το έργο τέχνης παραμένει αμετάβλητο.

Ο φιλόσοφος θεωρεί ότι μια τέχνη είναι ενάρετη ,όταν επιδιώκει τη μεσότητα και όταν κατευθύνει τη δραστηριότητα και τα έργα της προς την επίτευξη αυτού του σκοπού. Ετσι τα έργα της ενάρετης τέχνης είναι τέλεια ,δεν τα χαρακτηρίζει έλλειψη ούτε υπερβολή.

Ο Αριστοτέλης ορίζει τα άριστα έργα : είναι εκείνα από τα οποία δεν μπορούμε να αφαιρέσουμε (έλλειψη) ή να προσθέσουμε (υπερβολή) ,χωρίς να μειωθεί ή να χαθεί αξία τους. Αντίθετα, η μεσότητα συμβάλλει στη διατήρηση της αξίας των άριστων έργων. Υφολογικά, χρησιμοποιεί αλλεπάλληλες αρνήσεις ,για να αποκλείσει και τις δυο ακρότητες και να αναδείξει τη σημασία της μεσότητας. Στην Ποιητική του, ο Αριστοτέλης, υποστηρίζει ότι το έργο τέχνης δεν είναι ούτε πάμμικρον (= πολύ μικρό) ούτε παμμέγεθες (= πολύ μεγάλο) . (Ποιητική 1405 b). Επηρεασμένος από τον Πλάτωνα σαφώς που υποστηρίζει ότι το μέτρο και η συμμετρία συνεπάγονται την αρετή και την ομορφιά.

ΕΝΟΤΗΤΑ 9η

Μετάφραση

Παραδείγματος χάριν μπορεί κανείς να φοβηθεί ή να δείξει θάρρος, να επιθυμήσει, να οργισθεί ή να σπλαχνισθεί, γενικά να νιώσει ευχαρίστηση ή δυσαρέσκεια, και σε μεγαλύτερο και σε μικρότερο βαθμό, κι ούτε το ένα ούτε το άλλο από τα δύο αυτά είναι καλό· να τα αισθανθεί όμως κανείς όλα αυτά τη στιγμή που πρέπει, σε σχέση με τα πράγματα που πρέπει, σε σχέση με τους ανθρώπους που πρέπει, για τον-λόγο που πρέπει και με τον τρόπο που πρέπει, αυτό είναι, κατά κάποιον τρόπο, το μέσον και το άριστο -αυτό το δεύτερο έχει, βέβαια, άμεση σχέση με την αρετή. Όμοια και στις πράξεις υπάρχει υπερβολή, έλλειψη και το μέσον- η αρετή αναφέρεται στα- “πάθη” και στις πράξεις: σ’ αυτά η υπερβολή αποτελεί λάθος και ψέγεται, το ίδιο και η έλλειψη, ενώ .το μέσον επαινείται και είναι το ορθό· φυσικά, τα δύο αυτά, ο έπαινος και η επιτυχία του ορθού, πάνε μαζί με την αρετή. Ένα είδος μεσότητας είναι λοιπόν η αρετή, έτσι που έχει για στόχο της το μέσον.

ΣΧΟΛΙΑ

Στην ενότητα αυτή ο Αριστοτέλης διευκρινίζει ακόμη περισσότερο την έννοια της μεσότητας. Για το σκοπό αυτό, χρησιμοποιεί παραδείγματα συναισθημάτων να αποδείξει ότι υφίσταται σ’ αυτά η έννοια της υπερβολής και της έλλειψης . Η ενότητα εισάγεται με το «οιον» που μας προϊδεάζει σχετικά με το τί πρόκειται να επακολουθήσει.

Ο φιλόσοφος υποστηρίζει ότι μπορεί κανείς να αισθανθεί διάφορα συναισθήματα όπως φόβο, θάρρος , οργή, ευσπλαχνία .Γενικότερα, αυτά τα συναισθήματα είναι ευχάριστα ή δυσάρεστα σε βαθμό από όσο πρέπει ή χρειάζεται . Σ’ αυτές τις περιπτώσεις έχουμε την υπερβολή και την έλλειψη. Αντίθετα, η μεσότητα ,που είναι και το άριστον κατά τον Αριστοτέλη ,επιτυγχάνεται στη σφαίρα των συναισθημάτων ,όταν κανείς συναισθάνεται αυτά που πρέπει την κατάλληλη στιγμή ,σε σχέση με τους ανθρώπους και τα πράγματα που πρέπει, για τους λόγους που πρέπει  και επίσης με τον κατάλληλο για την περίπτωση τρόπο. Το ίδιο ισχύει και για τις πράξεις . Στην περίπτωση αυτή το σφάλμα κατακρίνεται και καταδικάζεται ,όπως και η έλλειψη, ενώ αντίθετα η μεσότητα επικροτείται. Καταλήγει τονίζοντας ότι τα συναισθήματα και οι πράξεις συνδέονται με την αρετή ,η οποία αποτελεί μια μορφή μεσότητας.

Στην 7^η ενότητα η ηθική αρετή ορίστηκε ως μια μορφή μεσότητας που καθορίζεται με βάση το κριτήριο της υποκειμενικότητας (προς ημας). Ο Αριστοτέλης προϋποθέτει στην ενότητα αυτή ότι η μεσότητα είναι μια περίπτωση υπερβολής και ακρότητας ,εφόσον που είναι μια τελειότητα. Επομένως, η μεσότητα είναι κάτι το άριστον, μια κατάσταση τελειότητας ,όχι απλά κάτι ενδιάμεσο ανάμεσα σε δυο ακρότητες.