ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΕΤΡΙΚΗ

Στίχος ειναι η βασική μονάδα ενός ποίηματος με αυτοτελές νόημα και συμπίπτει με την έκταση μιας γραμμής, τουλάχιστον στην παραδοσιακή ποίσηση.
Η μουσική επένδυση ενός στίχου ονομάζεται μέτρο.

Αντίθετα με την αρχαία ελληνική μετρική όπου εναλλάσσονται μακρά και βραχέα, στην νεοελληνική μετρική έχουμε εναλλαγή τονισμένης (-)* και άτονης συλλαβής (^)**.Το μέτρο δεν ειναι ένα και μοναδικό, αλλά υπάρχουν διάφορα, ανάλογα με το τι ειναι οι επιμέρους μετρικές ενότητες, οι λεγόμενοι πόδες, που απαρτίζουν το μέτρο του στίχου.

Οι μετρικές ενότητες της νεοελληνικής ποίησης ειναι :

α) ο ίαμβος ( ^ -),

β) ο τροχαίος (- ^),

γ) ο ανάπαιστος (^ ^ -),

δ) ο δάκτυλος (- ^ ^) και

ε) ο μεσοτονικός ή αμφίβραχυς (^ – ^).

Έτσι, λοιπόν, ανάλογα με τον πόδα έχουμε αντιστοίχως ιαμβικό, τροχαικό, αναπαιστικό, δακτυλικό και μεσοτονικό ή αμφιβραχικό μέτρο. Ανάλογα με τον αριθμό των συλλαβών έχουμε πεντασύλλαβο, εξασύλλαβο, επτασύλλαβο, οκτασύλλαβο…ενδεκασύλλαβο, δωδεκασύλλαβο, δεκαπεντασύλλαβο (παραπάνω απο δεκαπεντασύλλαβο δεν έχουμε). Άν, τώρα, ο τελευταίος πόδας είναι ατελής, δηλαδή λείπει η τελευταία συλλαβή ή οι δυο τελευταίες συλλαβές του ποδός, τότε λέμε ότι έχουμε καταληκτικό στίχο, ενώ, αν είναι πλήρης, τότε λέμε ότι έχουμε ακατάληκτο στίχο. Όταν, τέλος, ο τόνος στον τελευταίο πόδα πέφτει στην λήγουσα, στην παραλήγουσα, στην προπαραλήγουσα, τότε έχουμε, αντίστοιχα, οξύτονο, παροξύτονο, προπαροξύτονο στίχο.

Ας δούμε, λοιπόν, χαρακτηριστικά παραδείγματα όσων είπαμε παραπάνω:

1)      ιαμβικό μέτρο (^ -)

Αχός| βαρύς |ακού|γεται |πολλά |ντουφέ|κια πέ|φτουν

συλλαβές: 15 – δεκαπεντασύλλαβος (το -ια- στο “ντουφεκια” λογαριάχεται ως μια συλλαβή καθ’ ότι συμπροφέρεται σε μια συλλαβή. Αυτό λέγεται συνίζηση). Ειναι παροξύτονος (πέφτουν) και καταληκτικός (πέ|φτουν).

2)      τροχαικό μέτρο (- ^)

Σε γνω|ρίζω α|πο την |κόψη

συλλαβές: 8 – οκτασύλλαβος (το -ω α- στο “γνωρίζω από” συμπροφέρεται σε μια συλλαβή). Είναι παροξύτονος και καταληκτικός.

3)      αναπαιστικό μέτρο (^ ^ -)

Στων Ψαρών| την ολό|μαυρη ρά|χη

συλλαβές: 10 – δεκασύλλαβος παροξύτονος καταληκτικός.

4)      δακτυλικό μέτρο (- ^ ^)

Ξύπνα δρο|σιά της αυ|γής και φεγ|γάρι

συλλαβές: 11 – ενδεκασύλλαβος ( το -ιά- στο “δροσιά” υπέστη συνίζηση) παροξύτονος και καταληκτικός.

5)      μεσοτονικό ή αμφιβραχικό μέτρο ( ^ – ^)

Τα πρώτα μου| χρόνια |τ’ αξέχα|στα

συλλαβές: 13 – δεκατρισύλλαβος (το -ια- στο “χρόνια” υπέστη συνίζηση) παροξύτονος καταληκτικός.

* η τονισμένη συλλαβή του μέτρου δεν συμπίπτει πάντα με τον γραμματικό τόνο.
** το ^ ας θεωρηθεί οτι ειναι ανάποδα με τις κεραίες να κοιτάνε προς τα πάνω.