Αναπηρία: Ο ρόλος της κοινωνίας
«Μάθαμε να συνδέουμε την αναπηρία με συμπόνια, οίκτο, πολλές φορές ελεημοσύνη και βολικό συναισθηματισμό. Φτιάξαμε πόλεις κομμένες και ραμμένες στις δυνατότητές μας, αγνοώντας πως οι άνθρωποι με αναπηρία έχουν δικαιώματα και όχι ανάγκη κάποιας συναισθηματικής βοήθειας.»
(Βαξεβάνης, 2011)
Η αδυναμία του κοινωνικού συνόλου να ανταποκριθεί στο διαφορετικό προκαλεί τις περισσότερες φορές δυσκολίες ορθής αντιμετώπισης της αναπηρίας. Οι ανεπαρκείς και ελλιπείς δομές σε συνδυασμό με την απουσία παιδείας και κατάλληλης ενημέρωσης οδηγούν σε εικόνες αναπηρικής δυστυχίας που προκαλούν συναισθήματα λύπης και οίκτου για τα άτομα που βιώνουν την «κακοτυχία» να είναι ανάπηρα. Η προώθηση του ιατρικού μοντέλου προσέγγισης της αναπηρίας αλλά και η αναπαραγωγή και εδραίωσή του από το κοινωνικό σύνολο, αποσιωπά κοινωνικά και οικονομικά συμφέροντα ενώ παράλληλα κραυγάζει την ανάγκη για κοινωνική αλλαγή και προώθηση του εν διαστάσει αντίθετου μοντέλου προσέγγισης της αναπηρίας: του κοινωνικού.
Η ελληνική κοινωνία έχει καταφέρει να ταυτίσει την αναπηρία με την ανικανότητα επιβάλλοντας στα περισσότερα μέλη της, ανάπηρα και μη, να αποδεχτούν και να αναπαράγουν τη λανθασμένη αυτή κατανόηση. Όπως υποστηρίζει η Βοζίκη (2011) «η ανικανότητα γίνεται εμφανής και μετατρέπεται σε αναπηρία μόνο κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις».
Δυστυχώς το ελληνικό κράτος με τη βοήθεια των αρμόδιων υπουργείων έχει δημιουργήσει δομές που βοηθούν στην ταμπελοποίηση και οδηγούν στην περιθωριοποίηση και τον αποκλεισμό. Η δημιουργία των ειδικών διαγνωστικών επιτροπών από το Υπουργείο Παιδείας για την επιστημονική αξιολόγηση των «ειδικών αναγκών» του παιδιού και η οδήγησή του έπειτα σε δομές «ειδικής» αντιμετώπισης και εκπαίδευσης προωθεί μια συνεχή σύγκριση ανάμεσα στο «κανονικό» και «μη κανονικό» (Γαβριηλίδου – Τσιελεπή, 2011).
Τη λανθασμένη αυτή στάση της κοινωνίας θέλησαν οι Thomas, Gradwall & Markham (1997) να αναδείξουν ορίζοντας την αναπηρία:
«ως τη μειωμένη και περιορισμένη δράση της κοινωνίας εξαιτίας του ότι αυτή υπολογίζει ελάχιστα ή καθόλου τα άτομα αυτά και ως εκ τούτου τα αποκλείει από κύριες δραστηριότητες. Έτσι η αναπηρία, όπως ο ρατσισμός και ο σεξισμός αποτελούν διακρίσεις και οδηγούν σε κοινωνικό αποκλεισμό» (ελεύθερη μετάφραση)
Τον μύθο της αναπηρικής δυστυχίας προσπάθησε να καταρρίψει ο σκηνοθέτης και πολίτης με αναπηρία Αντώνης Ράλλης με την πρώτη του φεστιβαλική ταινία «Αιγαίου Κύματα». Όπως εύστοχα αναφέρει ο σκηνοθέτης Ράλλης (Ζαχαρή, 2007) η τηλεόραση και τα μέσα ενημέρωσης αναπαράγουν λανθασμένες αντιλήψεις και στερεότυπα συμβάλλοντας σε μεγάλο βαθμό στην αναπαραγωγή του μύθου της αναπηρικής δυστυχίας, πράγμα το οποίο είναι όπως προσθέτει αρκετά προσβλητικό και απαξιωτικό για εκείνους που βιώνουν την αναπηρία. Πιστεύει επίσης πως η κοινωνία χαρακτηρίζεται από μία υποκρισία με κίβδηλους αγώνες καταπολέμησης των διακρίσεων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτών αποτελεί, όπως συμπληρώνει ο ίδιος, η «εμμονή» των δημοσιογράφων να παρουσιάζουν τα σπάνια ρεπορτάζ των αθλητών με αναπηρίες όχι στα αθλητικά (όπως θα έπρεπε) αλλά στα κοινωνικά θέματα των ειδήσεων (Ζαχαρή, 2007).
Όπως αναφέρουν στο 12ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρίας Κύπρου οι Παναγιώτου, Τσιανία & Συμεωνίδου (2012) ο Ράλλης θεωρεί πως «τα ανθρώπινα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία καταπατούνται καθημερινά από την εξουσία, τη διοίκηση αλλά και από τις στάσεις και συμπεριφορές πολιτών».
Από την ίδια ακριβώς οπτική προσέγγισε και ο δημοσιογράφος Κώστας Βαξεβάνης μέσα από την εκπομπή του «Το Κουτί της Πανδώρας – Ανάπηρη Πόλη» το 2011, την αναπηρία. Μέσα από την εκπομπή του ανέδειξε τα καθημερινά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι με αναπηρίες και κάτοικοι της πρωτεύουσα της Ελλάδας, Αθήνας. Εξαιτίας τις έλλειψης υποδομών παραμένουν στα σπίτια τους κλεισμένοι, δυσκολεύονται να εργαστούν ή να ψυχαγωγηθούν και στο τέλος καταλήγουν αόρατοι (Σουσώνη, 2014).
Όπως αναφέρει και ο Σταυριανόπουλος (2014) η Ελλάδα αν και ιδρυτικό μέλος του Ο.Η.Ε. που σκοπό έχει εκτός των άλλων τη διασφάλιση της ισότητας και τον σεβασμό κάθε είδους δικαιώματος του ανθρώπου, έχει καταπατήσει πλήρως την εφαρμογή του άρθρου 28 του Ν. 2831/2000 (ΦΕΚ 140Α) όπως επίσης και του άρθρου 82 του Ν.3507/2000 που συνετάχθησαν ώστε να μπορεί η Ελλάδα να ανταποκριθεί στους όρους περί πλήρους προσβασιμότητας όπως της υπαγόρευε το συμβόλαιο των Ολυμπιακών και Παραολυμπιακών αγώνων το 2004. Η απουσία της προσβασιμότητας αποτελεί όπως τονίζει και ο Σταυριανόπουλος (2014) «Δημοκρατικό Έλλειμα».
Τραγικό θύμα βέβαια αυτών των στάσεων και αυτής της κουλτούρας αποτελεί η εκπαίδευση που έχει και αυτή τις ευθύνες της και αναπαράγει με πολύ μεγάλη επιτυχία όλο αυτό. Το σχολείο ως κομμάτι της κοινωνίας δέχεται τις ιδέες και τις στάσεις της λειτουργώντας με πανομοιότυπο τρόπο (Βοζίκη, 2011). Η ανεπάρκεια και αδυναμία του εκπαιδευτικού συτήματος όσο αναφορά την αντιμετώπιση της ετερότητας των παιδιών έχει οδηγήσει στη δημιουργία στερεότυπων και λανθασμένων απόψεων περι ανικανότητάς τους εξαιτίας της αναπηρίας τους. Συνεπακόλουθο αυτών είναι η δυσκολία εφαρμογή της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Δυστυχώς τα άτομα που χαρακτηρίζονται ως ανάπηρα δεν αξιοποιούν τις δυνατότητές τους όχι γιατί δεν διαθέτουν αλλά γιατί η ίδια η κοινωνία δεν έχει μεριμνήσει (εκούσια ή ακούσια) την ύπαρξη δομών και μηχανισμών κατάλληλων για την αξιοποίηση των δυνατοτήτων τους. Η αναπηρία σύμφωνα προάγεται από την κοινωνία κι ο κοινωνικός αποκλεισμός μαρτυρεί πως ο τρόπος που βλέπουμε και αντιλαμβανόμαστε κάποια πράγματα αποτελεί κοινωνικό επίτευγμα.
Με μεγάλη χαρά και ευκολία το κράτος μπορεί να κινητοποιήσει ολόκληρο το κοινωνικό σύνολο ζητώντας του να «ευαισθητοποιηθεί» απέναντι στην αναπηρία του «κακότυχου» συναθρώπου που η ζωή του φέρθηκε με τόση σκληρότητα. Με συνεργό του πολλές φορές την Εκκλησία προωθεί την εικόνα του καλού χριστιανού που τον χαρακτηρίζει η φιλευσπλαχνία, ο οίκτος και η αγάπη – κατανόηση για τα «αδικοχτυπημένα» από τη μοίρα άτομα (Γαβριηλίδου – Τσιελεπή, 2011). Χωρίς κανένα σεβασμό στα ανθρώπινα διακιώματα και την διαφορετικότητά πρωθεί και εδραιώνει τη λανθασμένη άποψη πως η αναπηρία αποτελεί απόκλιση από το φυσιολογικό ταυτίζοντάς την με την ανικανότητα.
Η παιδεία, η κατάλληλη ενημέρωση, η υποστήριξη και η προώθηση της συμπεριληπτικής εκπαίδευση καθώς και η συνειδητοποίηση ότι η αναπηρία δεν σημαίνει ανικανότητα θα οδηγήσουν σίγουρα στη δημιουργία μίας κοινωνίας που θα σέβεται την διαφορετικότητα και θα προωθεί δομές και μηχανισμούς όπου τα άτομα με αναπηρία θα αντιμετωπίζεται με ισοτιμία και σεβασμό.
Όλοι πρέπει να συνειδητοποιήσουμε πως: Οι άνθρωποι αυτοί έχουν δικαιώματα και εμείς την υποχρέωση να καταλάβουμε ότι δεν τους κάνουμε καμία χάρη!
Βιβλιογραφία
Βαξεβάνης, Κ. (2011, Ιουνίου 2) Το Κουτί Της Πανδώρας – Ανάπηρη πόλη. Ανακτήθηκε στις 11 Ιουλίου 2014 από: http://www.koutipandoras.gr/ekpompi/100415/anapiri-poli
Βοζίκη, Α. (2011). Η κοινωνική κατασκευή της αναπηρίας.
Ανακτήθηκε στις 10 Ιουλίου 2014 από: http://www.specialeducation.gr/files4users/files/pdf/A_Voziki_disability.pdf
Γραβριηλίδου – Τσιελεπή, Ε. (2011). Άγονο έδαφος για αλλαγή: Δυσκολία για εφαρμογή της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης στην Κύπρο. Στο: Π. Αγγελίδης, (επιμ.) Παιδαγωγικές της συμπερίληψης. Αθήνα: Διάδραση
Ζαχαρή, Δ. (8 Ιουνίου, 2007). Ο μύθος της αναπηρικής δυστυχίας καταρρίπτεται!.
Ανακτήθηκε στις 10 Ιουλίου 2014 από: http://www.disabled.gr/o-mithos-tis-anapirikis-distichias-katarriptete/
Παναγιώτου, Μ., Τσιανίκα, Β. & Συμεωνίδου, Σ. (2012, Ιούνιος). Η αναπηρία στην κοινωνία και στο σχολείο: Αντώνης Ρέλλας σκηνοθέτης – πολίτης με αναπηρία. Εισήγηση που παρουσιάστηκε στο 12ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου, Λευκωσία.
Ανακτήθηκε στις 10 Ιουλίου 2014 από: http://www.ucy.ac.cy/psifides-gnosis/documents/psifides-gnosis/%CE%94%CE%B7%CE%BC%CE%BF%CF%83%CE%B9%CE%B5%CF%85%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82/PanayiotouTsianikaSymeonidou.pdf
Σουσώνη, Η. (2014, Μάιος- Ιούνιος). Αθήνα μια «ανάπηρη» απροσπέλαστη πόλη. Ισοτιμία, τεύχος 121, σελ.16
Ανακτήθηκε στις 13 Ιουλίου 2014 από: http://www.pasipka.gr/appdata/documents/isotimia%20121%20gia%20internet.pdf
Σταυριανόπουλος, Σ. (2014, Μάρτιος – Απρίλιος). «Ευρωπαϊκή Στρατηγική» Προσβασιμότητα Περιβάλλον – Πολιτισμός – Τουρισμός «Για μια Ευρώπη Χωρίς Εμπόδια. Ισοτιμία, τεύχος 120, σελ.20-21
Ανακτήθηκε στις 13 Ιουλίου 2014 από: http://www.pasipka.gr/appdata/documents/isotimia%20121%20gia%20internet.pdf
Thomas, P., Gradwal, L. & Markham, N. (1997, July). Defining Impairment within the Social Model of Disability. GMCDP’S Coalition
Retrieved (13/07/14) from: http://disability-studies.leeds.ac.uk/files/library/thomas-pam-Defining-Impairment-within-the-Social-Model-of-Disability.pdf
Πηγές εικόνων
Εικόνα 2: http://www.hastac.org/blogs/meaganelaine/2014/02/24/body-disability-and-inspiration-porn
Εικόνα 3: http://www.chinadaily.com.cn/opinion/2007-10/12/content_6168199.htm
Εικόνα 5: https://www.greekteachers.gr/?p=22138