ΙΣΤΟΛΟΓΙΟ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΣΥΜΒΟΥΛΩΝ ΠΕ ΓΡΕΒΕΝΩΝ

Ανακοίνωση του ΣΣ Δρ. Θανάση Καλλιανιώτη στο Εργατικό Κέντρο Κοζάνης την 26^η Νοεμβρίου 2011 στα πλαίσια φιλολογικού μνημοσύνου, οργανωμένου από το Λαϊκό Πανεπιστήμιο Κοζάνης, εις μνήμην του Παναγιώτη Τσιανάκα. Η οπτική της παρουσίαση ευρίσκεται στο https://docs.google.com/present/edit?id=0AUnFJ7A1flyDZGQybXZ0MzNfNDU2Y3RiNDk2Z2s&hl=en_US.

Ευχαριστώ πολύ την κυρία Όλγα Κούρτογλου, την ψυχή του Λαϊκού Πανεπιστημίου Κοζάνης (ΛΚΠ), για την τιμή της συμμετοχής στην παρουσίαση του έργου του φιλόλογου Παναγιώτη Τσιανάκα Ζητήματα Ασφαλείας στο νομό Κοζάνης 1936 -1937, από τα αρχεία της νομαρχίας Κοζάνης στο ιστορικό αρχείο Κοζάνης, που εξέδωσε πρόσφατα το περιοδικό Παρέμβαση, με την υποστήριξη της μητρός του.

Στον εκφωνούντα είναι γνωστή η πρώτη «έκδοση» του παρόντος πονήματος, δηλαδή η μεταπτυχιακή του εργασία, η οποία ευρίσκεται στο σπουδαστήριο του Τμήματος Ιστορίας της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ, καθότι με τον Παναγιώτη ήμασταν συμφοιτητές στον ίδιο μεταπτυχιακό κύκλο. Διαφέρει από το σημερινό βιβλίο, διότι περιέχει στο παράρτημά της φωτοτυπημένα τα έγγραφα τα οποία επεξεργάστηκε ο συγγραφέας κι αν ενθυμούμαι καλώς εμπλουτίζεται με ευρετήριο προσώπων.

Οι μεταπτυχιακές εργασίες της Ιστορίας διατρέχονται από ορισμένες δουλείες, τεχνικής επί το πλείστον φύσεως: να είναι πρωτότυπες, να υπάρχουν Περιεχόμενα, Πρόλογος, Εισαγωγή, Κυρίως Θέμα, Συμπεράσματα, Βιβλιογραφία, Παράρτημα, Παραπομπές, καθορισμένος αριθμός σελίδων και φυσικά τίτλος. Εδώ η ονοματοδοσία «Ζητήματα Ασφαλείας…» αντιδιαστέλλεται με τον ήδη δοσμένο τίτλο του φακέλου «Διώξεις –Εκτοπίσεις». Για ποιους λόγους ο συγγραφέας προτίμησε να δώσει ένα νέο τίτλο και δεν κράτησε τον παλαιό δεν είναι εκ πρώτης όψεως ευχερές να διαπιστωθεί, όχι όμως δύσκολα μπορούν να σχηματιστούν επεξηγηματικές ερμηνείες όπως π.χ. η αναζήτηση της ουδετερότητας, κάτι δύσκολο για έναν ιστορικό, αφού δεν εξομοιώνεται με τον αετό που παρακολουθεί αμέριμνος κι εξ αποστάσεως μία παρέλαση, αλλά αποτελεί ο ίδιος ο ιστορικός μέρος της παρέλασης.

Στα Περιεχόμενα όπου προς χάριν της έρευνας τεμαχίζεται η εργασία χρονολογικά ή θεματικά φαίνεται η οικονομία του κειμένου, δηλαδή η ισορροπία των μερών, οι βασικοί του άξονες και η ικανότητα συμπύκνωσης. Πρόκειται για ένα δυναμικό μέρος της εργασίας, αφού τα περιεχόμενα ιχνογραφούνται εκ των προτέρων, μετατρέπονται κατά τη διάρκεια κι αποκρυσταλλώνονται λίγο πριν από την έκδοση. Αιτούμενα στα περιεχόμενα είναι η λιτότητα και η ακριβολογία.

Στον Πρόλογο παρατίθενται εξωκειμενικά στοιχεία, π.χ. γιατί επιλέχθηκε το θέμα, ποιες οι πηγές, ποιος ο τρόπος γραφής, ποιες οι δυσκολίες, ποιοι προσέφεραν την αρωγή τους και το κυριότερο: τι νέο προσφέρει στην Επιστήμη η εργασία αυτή. Εδώ φαίνονται τα στάδια της εργασίας, το ιδεατό, το πραττόμενο και το πραχθέν, το πριν δηλαδή, το επί και το μετά.

Στο παρόν π.χ. βιβλίο το θέμα υποδείχτηκε στο συγγραφέα από τον επόπτη του, τον ομότιμο καθηγητή της Ιστορίας του ΑΠΘ Ιωάννη Κολιόπουλο, οπότε η εργασία περιορίστηκε σε συγκεκριμένο φάκελο, τον 123. Φυσικά συμπληρωματικώς ή παραπληρωματικά θα μπορούσαν να έχουν συμβληθεί κι άλλα στοιχεία, στην εύρεση και μόνον των οποίων θα σπαταλιόταν περισσότερος χρόνος, οικονομικοί πόροι κι εν τέλει αρκετή ενέργεια.

Ο συγγραφέας προτίμησε πριν θέσει στην τράπεζα της μελέτης να ταξινομήσει τα λυτά τότε έγγραφα του φακέλου θεματικά, γι αυτό π.χ. το όνομα του Γεωργίου Μέντζα, Σιατιστινού φοιτητή, αναγιγνώσκεται σε τρία ξεχωριστά κεφάλαια. Πιθανώς έτερος ερευνητής επέλεγε ή θα επιλέξει στο μέλλον διάφορη ταξινόμηση, χρονολογική, κατ’  όνομα, περιοχή, ηλικία, μόρφωση κττ. Ο υποκειμενισμός, καλυμμένος ή δηλωτικός, είναι ένα από τα γνωρίσματα της Ιστορίας.

Από τον πρόλογο, συνήθως από την πρώτη κιόλας παράγραφο, αρχίζουν οιΠαραπομπές ή Σημειώσεις. Όσο περισσότερες οι παραπομπές τόσο μεγαλύτερη η ιστοριοδιφική ικανότητα του συγγραφέα, αλλά όσο εκτεταμένες οι σημειώσεις τόσο μικρότερη η τέχνη του. Σε όλο το έργο απαραίτητες είναι οι παραπομπές, δηλαδή απλές αναγραφές των πηγών, κι όχι η αφειδής αναγραφή σειρών συμπληρωματικών σημειώσεων. Η τέχνη ανήκει πλήρως στο κείμενο.

Στην Εισαγωγή φωτίζεται το περικείμενον του ζητήματος, στη συγκεκριμένη περίπτωση ο νομός Κοζάνης, τα Σώματα Ασφαλείας του και το τοπικό ΚΚΕ. Ο ερευνητής αντλεί υλικό, συνήθως από τη γενική, κατά τα φαινόμενα άσχετη, βιβλιογραφία, ξεδιπλώνοντας τις προτιμήσεις και την ιδεολογική του σημαία. Όσο σπανίζει η ακριβής (μέσα σε εισαγωγικά) εισδοχή γνωμών ή διατυπώσεων άλλων συγγραφέων τόσο προβάλλει ανάγλυφη η προσωπική άποψη του εκπονούντος. Με άλλα λόγια μεγάλα παραθέματα άλλων συγγραφέων ορθόν είναι να ελλείπουν και αντιστοίχως αποφευκτή θεωρείται η επιπολάζουσα άντληση πληροφοριών από μία μόνο πηγή.

Ό,τι ισχύει στην εισαγωγή, ισχύει και στο Κυρίως Θέμα. Όμως εδώ φαίνεται καθαρά η τέχνη της συνομιλίας με πηγές που όσον αφορά στη συγκεκριμένη περίπτωση τις είδαν ελάχιστα μάτια κι ακόμη ολιγότερα τις μελέτησαν. Φυσικά η αντικειμενικότητα καμίας πηγής δεν πρέπει να γίνεται εκ των προτέρων αποδεκτή, παράδειγμα τα επίσημα έγγραφα, και χρειάζεται όλες οι πηγές να φιλτράρονται στη βάσανο μίας «καχύποπτης» επεξεργασίας.

Ο συγγραφέας δοκιμάζεται στη διελκυστίνδα της κριτικής και της συμπάθειας, καθώς ο βαθμός της δεύτερης μειώνει ή αυξάνει την πρώτη. Απλούστερα ο συγγραφέας παγιδεύεται κατά μία οπτική μέσα στο δίπολο αγάπη ή μίσος. Επιλέγει το μέρος (ποιο μέρος;) ή το όλον της πηγής και γιατί; Υπάρχουν άλλες αναφορές στο ίδιο ζήτημα; Συμφωνούν ή διαφωνούν και γιατί; Ποια η θέση του συγγραφέα και πως ερείδεται αυτή; Καθόλου εύκολη δεν είναι η διατύπωση θέσης, όμως κατά τη γνώμη του ομιλητή είναι απαραίτητη, διότι η πρόκληση κρίσεων είναι ο πρωταρχικός στόχος κάθε ερευνητή. Την κρίση ακολουθεί η αντίκρουση κι ύστερα η επιθυμητή σύνθεση.

Οι ιδεολογικές αποκλίσεις του συγγραφέα ανιχνεύονται στο λεξιλόγιο και κυρίως στους όρους. Αν π.χ. αποδέχεσαι τον όρο καταστολή, σημαίνει ίσως ότι υιοθετείς, συνειδητά ή ασυνείδητα την πλευρά των διωκόμενων. Αν χρησιμοποιείς τον όρο δημόσια ασφάλεια, δηλώνει μάλλον πως συμπλέεις με τους νικητές –στη συγκεκριμένη περίπτωση οι τελευταίοι είναι οι υπάλληλοι του κράτους.

Με τα Συμπεράσματα, τα οποία μπορεί να ιδωθούν ως ανακεφαλαίωση, κλείνει το έργο εμπλουτίζοντας ή επιβεβαιώνοντας κατά μιαν οπτική τον πρόλογο. Συνήθως αυτά διαβάζουν πρώτα οι γρήγοροι αναγνώστες.

Θα ήταν πρόσφορο πριν από το παράρτημα να υπάρχει μία παράλληληιστορική γραμμή, όπου το γενικό να αντιστοιχείται με το τοπικό, παράθεση που επεξηγεί το δεύτερο. Έχουμε εδώ π.χ., στην πραγματικότητα ολίγες σε σύγκριση με τον πληθυσμό, διώξεις κι εκτοπίσεις, κατά την ορολογία του αρχικού ταξινομητή, διάφορων αρνητών, όταν την εξουσία ανέλαβε εξ ολοκλήρου ο Ιωάννης Μεταξάς. Διώκονταν και προηγουμένως οι αρνητές της εξουσίας, αλλά από το Σεπτέμβριο του 1936 συστηματικότερα, καθώς την πρώτη του αναφερόμενου μηνός η Γερμανία εισέβαλε στην Πολωνία, κίνηση που για τον ευφυή κι έμπειρο επιτελικό απόστρατο αξιωματικό Ιωάννη Μεταξά σήμαινε ότι ο πόλεμος βρισκόταν επί θύραις. Αυτό εξηγεί την επιμονή του κράτους στη συγκέντρωση και την αποφυγή διάρρηξης του κοινωνικού ιστού.

Η Βιβλιογραφία είναι μέρος της εργασίας, το οποίο ξεφυλλίζουν οι απαιτητικοί αναγνώστες, πριν ακόμη ασχοληθούν με το κυρίως κείμενο. Οι πηγές επηρεάζουν αρκετές φορές τον τρόπο σκέψης του συγγραφέα. Όταν είναι ποικίλες κι αντιτιθέμενες τον δυσκολεύουν, ενώ ο μονόδρομος είναι ευκολότερος. Με τον υπερτονισμό ή την τέλεια παράλειψή των ανιχνεύεται το πρόσωπο του συγγραφέα. Γνώμη του εκφωνούντος είναι πάντως, όταν είναι πολλές, να ομαδοποιούνται.

Στο Παράρτημα, το οποίο δυστυχώς δεν συμπεριελήφθη στο παρόν πόνημα, παρατίθενται έγγραφα επάνω στα οποία εντρύφησε ο συγγραφέας. Αυτά, ιδιαίτερα όταν είναι χειρόγραφα κι όχι σε γραφομηχανή κτυπημένα, καλόν είναι να συνοδεύονται από κειμενολεζάντες, ώστε να ευκολύνουν τον αναγνώστη.

Ποια είναι η προσφορά της παρούσης εργασίας και κάθε εργασίας; Προσφέρει έδαφος για νέες εργασίες όπως η πρόσφατη με τίτλο «Η δικτατορία Μεταξά, η αριστερά και οι πρόσφυγες της λωρίδας Εορδαίας-Σερβίων», βλ. http://kafkasios-pontokomitis.blogspot.com/2011/11/blog-post_24.html, η οποία συνεγράφη από το φιλίστορα και βαθύ γνώστη της εποχής διδάσκαλο Ανδρέα Αθανασιάδη. Εν παρόδω πρόταση του ομιλητή είναι να καλεστεί ο αναφερόμενος διδάσκαλος στο βήμα του Λαϊκού Πανεπιστημίου Κοζάνης, ώστε στο πλαίσιο ενός ή περισσότερων μαθημάτων ιστορικής γραφής να εκθέσει τα περικείμενα του πονήματος «Γεννηθείς εις Καύκασον Ρωσίας».

Προσφέρει τέλος η παρούσα εργασία εμμέσως αρχειακό υλικό της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης (ΔΒΚ), το οποίο ίσως δεν αναγιγνώσκεται αυτούσιο, καθώς, αν ισχύει το άκουσμα, μόνο στους ψηφιακούς καταλόγους της ΔΒΚ δύναται να ευρεθεί –ο ομιλητής πάντως δε στάθηκε ικανός να το εντοπίσει διαδικτυακά.

Ευχαριστώ πολύ και σας παραχωρώ το λόγο προς τοποθέτησιν, κριτική ή διατύπωση ερωτήσεων –ελπίζω να απαντήσω ευχερώς στις τελευταίες.