Τρίγλωσση περίληψη

στα ελληνικά, αγγλικά και  Γαλλικά: Γυναικεία Πορτρέτα στα Ομηρικά Έπη

              Ελληνικά:

  Σε αυτή τη μελέτη επιχειρήθηκε να παρουσιαστούν, όσο γίνεται με επάρκεια, τα γυναικεία πορτρέτα στα δύο ομηρικά έπη, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, για να κατανοηθούν τόσο ο ρόλος των γυναικών όσο και οι αξίες και οι απαξίες της κοινωνίας στην οποία έζησαν. Επίσης, αναδεικνύεται ο ανθρώπινος χαρακτήρας σε όλη την πολυμορφία του, με τα πάθη και τις αρετές του, με ήρωες και ηρωίδες, πρωταγωνιστές και μη, των ομηρικών επών, ενός αφηγηματικού δράματος, που εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια του αρχαίου ακροατή και σύγχρονου αναγνώστη. Ακόμα παρατίθενται αποσπάσματα τόσο από το πρωτότυπο όσο και από αρκετές μεταφράσεις, καθώς η καθεμία αποτελεί ένα νέο λογοτεχνικό κείμενο, που έχει τη δική του δυναμική.

   Ο αναγνώστης θα παρακολουθήσει τη δράση πολλών γυναικείων μορφών,  των θεαινών στον κόσμο τους και των θνητών που έχουν σημαντική θέση στα κοινωνικά δρώμενα, στον βασιλικό οίκο, στην εκτέλεση των θρησκευτικών καθηκόντων και στις μάχες. Πρόκειται κυρίως για την Εκάβη, την Ανδρομάχη, την Ελένη, την Πηνελόπη, την Αρήτη, την Ναυσικά, την Κασσάνδρα, την Ήρα, την Αθηνά, τη Θέτιδα, την Αφροδίτη, την Καλυψώ και την Κίρκη. Ακολουθούν οι σκλάβες, Χρυσηίδα και Βρισηίδα, που για χάρη τους φιλονικούν οι δύο σημαντικοί ήρωες του ιλιαδικού έπους, ο Αγαμέμνονας και ο Αχιλλέας, και πολλές επώνυμες και ανώνυμες γυναικείες μορφές, που πλαισιώνουν τις βασίλισσες, όπως η Ευρύκλεια κ.ά.

   Οι γυναίκες παρουσιάζονται τόσο εξωτερικά με τα χαρακτηριστικά της ομορφιάς τους, με την επιδεξιότητά τους στη ρόκα, στον αργαλειό και στο κέντημα, όσο και εσωτερικά με τις αξίες που τις αντιπροσωπεύουν ως καλές μανάδες, ως τίμιες και συνετές αδελφές και ως ερωτευμένες και πιστές σύζυγοι (Ανδρομάχη, Πηνελόπη, σύζυγος του Διομήδη, Θέτιδα κ.ά.). Δεν απουσιάζουν και οι άπιστες, όπως η γυναίκα του Προίτου, η Άντεια, και η Κλυταιμνήστρα, η απιστία της οποίας μπορεί να ερμηνευθεί ως εκδίκηση για τον Αγαμέμνονα, που θυσίασε την Ιφιγένεια στην Αυλίδα, εξαπατώντας την αν και μάνα, αλλά και για την παρασυζυγία του συζύγου της, όχι στο στρατόπεδο που ήταν αποδεκτό, αλλά στον τόπο του, καθώς έφερε μαζί του στις Μυκήνες την Κασσάνδρα, την ιέρεια και όμορφη κόρη του Πριάμου.

  Στην Οδύσσεια οι γυναίκες έχουν έντονη δράση και σημαντική θέση στην κοινωνία, όπως είναι η Πηνελόπη ως φορέας εξουσίας κατά την απουσία του Οδυσσέα, η Αρήτη, που συμμετέχει σε κοινωνικές εκδηλώσεις, και η Ναυσικά, η οποία, αν παντρευτεί, δεν θα εγκαταλείψει το νησί της, που λειτουργεί ως μητρίδα λόγω του μητροτοπικού εθίμου, αλλά ο σύζυγός της θα μετακινηθεί στον τόπο της, αν είναι ξενομερίτης. Στην Ιλιάδα σημαντικές μορφές είναι η Ανδρομάχη, η αγαπημένη σύζυγος του Έκτορα και η μάνα Εκάβη, που δίνει και αμυντικές συμβουλές στον γιο της Έκτορα και έχει σημαντικό ρόλο στον οίκο του Πριάμου. Επίσης, η Ελένη, που είναι παρούσα και στα δύο έπη, τόσο με την παραμυθένια ομορφιά της, την οποία ακόμα και οι γέροντες της Τροίας θαυμάζουν, όσο και ως αιτία του τρωικού πολέμου. Η Ελένη στην Οδύσσεια υπαινίσσεται ότι δεν αποκάλυψε τον Οδυσσέα, αν και τον αναγνώρισε, όταν μπήκε στην Τροία με το τέχνασμα του Δούρειου Ίππου. Η Βρισηίδα, πέρα από όμορφη και αφοσιωμένη στους Αχιλλέα και Πάτροκλο, καταδεικνύει την ευάλωτη θέση των γυναικών όταν οι εχθροί κυριεύουν την πόλη τους. Τραγική είναι και η περίπτωση της Κασσάνδρας, η οποία προβλέπει, γνωρίζει, αλλά δεν μπορεί να αποφύγει τη μοίρα της, συρόμενη ως σκλάβα από τον Αγαμέμνονα στις Μυκήνες κ.ά.

    Όσον αφορά τις θεές, τις νύμφες και άλλες μικρότερες θεότητες, αυτές συμπεριφέρονται όπως και οι θνητές· ερωτεύονται, φιλονικούν, διαμαρτύρονται. Είναι όμορφες με σταθερά εξωτερικά χαρακτηριστικά (γλαυκῶπις Ἀθήνη α205, λευκώλενος Ἥρη α195, ἠΰκομος Ἑλένη Ν766, φιλομμειδής Άφροδίτη Ξ211, ἐϋπλόκαμος Καλυψώ η246 κ.ά.) και επιτηδεύονται σε κάποιο έργο, όπως η Αθηνά στον πόλεμο και την εξυπνάδα, Άρτεμη στο κυνήγι, η Αφροδίτη στον έρωτα, η Κίρκη και η Καλυψώ στον αργαλειό και το τραγούδι. Οι γυναικείες θεότητες στην Οδύσσεια εμπλέκονται στο ταξίδι της επιστροφής του ήρωα, καθώς άλλες το καθυστερούν (Κίρκη, Καλυψώ) και άλλες συμβάλλουν για την επίτευξή του (Αθηνά). Η διογέννητη Αθηνά είναι όμορφη, έξυπνη, πολεμική, βοηθάει σταθερά τους Αχαιούς, είναι αφοσιωμένη στον Οδυσσέα, αποκαθιστά το δίκαιο στην Ιθάκη, συμβουλεύοντας και βοηθώντας τον Οδυσσέα, τον γιο του Τηλέμαχο και τον βασιλικό οίκο του.

   Μια άλλη κυρίαρχη και δυναμική θεά είναι η Ήρα, η οποία συχνά φιλονικεί με τον Δία διεκδικώντας μέρος από την εξουσία του, ως αδελφή και σύζυγός του. Η Ήρα χρησιμοποιεί δόλους ή τη γυναικεία μαεστρία για να επιτύχει τον σκοπό της. Είναι έξυπνη και πολεμική θεά, που εμπλέκεται στις μάχες βοηθώντας ως Αργεία τους Αργείους. Ως μάνα είναι καλή και σέβεται την πονεμένη Θέτιδα, αν και υπήρξε παρασύζυγος του Δία. Η Ήρα είναι η πρώτη ανάμεσα στις θεές και ο προσδιορισμός του Δία ως συζύγου της Ήρας αναδεικνύει τη σημαντική θέση της.

     Όλες οι θεές παρουσιάζονται ως ωραίες, αλλά ομορφότερη από όλες είναι η Αφροδίτη, που εμπλέκει σε έρωτες και έριδες τους θνητούς. Είναι άπιστη σύζυγος και κακή μάνα. Η Αφροδίτη σώζει τον ηττημένο Πάρη από τον Μενέλαο, υφαρπάζοντας την Ελένη για δεύτερη φορά από τον νόμιμο σύζυγό της. Η Θέτιδα είναι πρότυπο μάνας, σεμνή και τραγική μορφή, διότι ως θεά γνωρίζει ότι ο γιος της, ο Αχιλλέας, είναι ολιγόχρονος, αλλά σπεύδει να παραγγείλει νέα όπλα στον Ήφαιστο, για να αποκαταστήσει την τιμή του και για να ανακουφίσει τον πόνο του, ως τρυφερή  μάνα. Επίσης, η Άρτεμη, η θεά του κυνηγιού, έχει ξεχωριστή θέση στο γυναικείο σύμπαν των θεαινών του Ολύμπου. Αυτήν επικαλούνται οι γυναίκες να τις βοηθήσει στις ωδίνες του τοκετού και να τις απαλλάξει στα γηρατειά από τα βάσανα της ζωής, δηλαδή να τους δώσει ήρεμο θάνατο. Η Περσεφόνη συνδέεται με τον Άδη και συνοδεύεται από το αρνητικό επίθετο, «ἐπαινὴ Περσεφόνεια», δηλαδή «φοβερή».

   Στα ομηρικά έπη παρελαύνουν πολλές γυναικείες  θεότητες. Επειδή ο κόσμος των θνητών και ο κόσμος των θεών, που κατοικούν στη γη, στον ουρανό και στα βάθη της θάλασσας, παρουσιάζονται ως ταυτόσημοι, οι θεότητες δρουν ως ζωντανά όντα, σε έναν κόσμο ενιαίο, όπου ουρανός, γη και θάλασσα αλληλοδιεισδύουν ως κάτι ενιαίο. Η συμπεριφορά τους δεν διαφέρει από την ανθρώπινη (ανθρωπομορφισμός των θεών). Η θεοσέβεια, τα δώρα, η φιλοξενία, οι συνελεύσεις, οι ρητορικοί λόγοι, η ταφή των νεκρών, ο νόστος, η οικογένεια και πολλά άλλα ως πνευματικός και υλικός πολιτισμός διαποτίζουν κάθε δράση θεών, ηρώων και γυναικών, όπως φαίνεται σε κάθε  κεφάλαιο, . Επίσης, η προίκα συγκροτεί θεσμό, την οποία διαχειρίζεται η γυναίκα· σε περίπτωση μάλιστα χηρείας παίρνει πίσω την προίκα της και μπορεί να ξαναπαντρευτεί, πράγμα που δε γίνεται στα κλασικά και μεταγενέστερα χρόνια. Γενικά, οι γυναικείες μορφές στα ομηρικά έπη έχουν ρόλο στην κοινωνική ζωή, κινούν φανερά ή κρυφά τα νήματα στη ζωή των ανδρών και έχουν περισσότερες ελευθερίες από τις γυναίκες των κλασικών χρόνων.

   Συνεπώς, στα ομηρικά έπη γύρω από τους επώνυμους ήρωες κινείται ένα πλήθος γυναικών, που δρουν, αντιδρούν, σιωπούν, δέχονται και σχολιάζουν τα δρώμενα, ως μια κοινωνία «ἐν πολέμῳ» ή στον απόηχο του τρωικού πολέμου με τα πάθη και τα παθήματά της. Μέσα από όλα τα θέματα μελέτης αυτού του βιβλίου επιδιώκεται να αναδειχθούν η δράση των γυναικείων μορφών με τις μικροϊστορίες τους, που συγκροτούν τον ομηρικό πολιτισμό, υλικό και πνευματικό. Οι γυναικείες μορφές παρουσιάζονται στον ιδιαίτερο κάθε φορά χώρο, καθώς η λειτουργία του χώρου έχει τη δική του σημασία για τα δρώμενα ή τα αφηγούμενα. Μέσα από τον ρόλο της γυναίκας αποκαλύπτεται η σχέση των δύο φύλων και  αναδεικνύονται οικογενειακές και κοινωνικές αξίες, όπως είναι η μητρική αγάπη, το γυναικείο κάλλος, η συζυγική πίστη, η σύνεση και η εργατικότητα. Οι γυναικείες μορφές μάς βοηθούν να κατανοήσομε τον κόσμο που αναπαριστούν, έναν κόσμο με το απόλυτο παρελθόν του, τοποθετημένο στον χώρο της δράσης του, όπου κάθε γυναικείο πορτρέτο έχει τα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, που, ως διαχρονικά σύμβολα, ενέπνευσαν τη μεταγενέστερη λογοτεχνική παράδοση, ελληνική και ευρωπαϊκή,

              Χριστίνα Αργυροπούλου,  Δρ Γλώσσα και Λογοτεχνία

               Επίτιμη Σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Women’ Portaits  in Homeric Epic Poems

Abstract

This essay aims at presenting as completely as possible the figures of women in both Homeric poems, the Iliad and the Odyssey, with a view to bringing out the role played by women in the society at that time in connection with the dominant values and non-values. It also includes a large diversity of human characters with their passions and virtues represented by the heroes and heroines or the secondary persons portrayed in these poems that contain a narrative drama which unfolds gradually before the eyes of the listener in the Antiquity or the reader of today. Many extracts from both epics are inserted in this essay taken out of the original text or of several translations in so far as these constitute new literary texts having their own dynamics.

The reader will have the opportunity to follow the action of many female figures, figures of goddesses in their universe or of mortal women occupying a prevalent position in social or family life, in the performance of religious duties, in war battles… The figures in question are mainly Hecuba, Andromache, Penelope, Arete, Nausicaa, Cassandra, Hera, Athena, Thetis, Aphrodite, Calypso, Circe, followed by the slaves Chryseis and Briseis, whose contested proprietorship provoked a serious quarrel between Agamemnon and Achilles.  Many other less known female figures parade in the epics, belonging more specifically to the entourage of queens, such as Eurykleia, etc.

The women are described not only with regard to their external features -their beauty, their skill in using a distaff or a loom etc.- but also with regard to their internal characteristics such as the values they represent as good mothers, honest and prudent sisters, loving and faithful wives (Andromache, Penelope, Diomede’s wife etc.). Unfaithful women are present, too, such as Proïtos’s wife Anteia or Clytemnestra, whose unfaithfulness could be imputed to her wish to take revenge on Agamemnon for the sacrifice of their daughter Iphigenia in Aulis perpetrated after he had deceived  her mother; not to mention the fact that he had been repeatedly unfaithful to his wife not only while he was staying in the military camp outside Troy -something that was tolerated by the moral standards- but also when he brought Cassandra, Priam’s young and beautiful daughter, into his very palace in  Mycenae.

In the Odyssey, women have intense activities as far as they occupy an important position in society: for example, Penelope who rules over Ithaca in her husband’s  absence; Arete who participates in social events; Nausicaa who, if she got married, would not be obliged to go away from her island; on the contrary, her husband would be obliged to come and settle in her home, according to the custom of matrilocal residence. Also in the Iliad there are important female figures, such as Hector’s beloved wife Andromache and his mother Hecuba who is able to give to her son advice on war matters; and moreover, she plays an important role in the royal house of Priam. Helen is presented in both epic poems as the main cause of the Trojan war and as a woman endowed with a legendary beauty that is admired even by the old men of Troy. She seems to imply in the Odyssey that she had not denounced Ulysses to the Trojans, although she had recognized him when he slipped into Troy thanks to the stratagem of the Trojan horse. Devoted to Achilles and Patroclus, beautiful Briseis represents the vulnerable condition of women if some enemies take possession of their city. The case of Cassandra is equally tragic as far as she foresees the future but is unable to escape her own fate and must be brought by force to Mycenae as Agamemnon’s slave, etc.

As for goddesses, nymphs and other minor divinities, they fall in love, quarrel, or protest just like mortal women. They are beautiful with stereotype characteristics in the text (γλαυκῶπις Αθήνη [Athena, the blue-eyed maid], λευκώλενος Ἥρη [Hera, the white-armed goddess], φιλομμειδής Αφροδίτη [smile-loving Aphrodite] ἠΰκομος Ἑλένη [Helen with the beautiful hair], ἐϋπλόκαμος Καλυψώ [Calypso with the beautiful braids] etc). They are specialized in certain spheres: Athena in war and wisdom, Artemis in hunting, Aphrodite in matters of love, Circe and Calypso in singing as well as in weaving at the loom. The female divinities in the Odyssey get involved in the return journey of the hero; some try to retard it (Circe, Calypso), others contribute to bring it to a successful conclusion (Athena). This last goddess, to whom Zeus gave birth, is beautiful, intelligent, and warlike. She offers constantly her help to the Achaeans. Devoted to Ulysses, she reestablishes justice in Ithaca by means of her advice and her help to Ulysses, to his son Telemachus, and to his royal house.

Hera is another sovereign and dynamic goddess who is often quarreling with Zeus since she claims as a sister and a wife part of his power. In order to achieve her purpose she resorts to stratagems or to her female ingenuity. She is an intelligent and warlike goddess, involved in many battles where she takes the part of the Argives, being herself an Argive. She is a good mother; she has compassion for suffering Thetis not taking into account the fact that she had been Zeus’s concubine.

In the epic poems, all goddesses are beautiful, but Aphrodite is the most beautiful of all. She is involved in love affairs as well as in quarrels with mortals. Moreover, she is an unfaithful spouse and an undeserving mother. Aphrodite saves from the hands of Menelaus defeated Paris and kidnaps Helen for the second time from her legitimate husband Menelaus. Thetis is a model mother, a respectable and tragic figure: she knows as a goddess that the days of her son Achilles are numbered, and yet, as a mother full of affection, she runs to Hephaestus intending to order new weapons for the reestablishment of her son’s honor and the alleviation of his sorrow. Artemis, the goddess of the hunt, occupies a particular position in the universe of the Olympian goddesses. Women in labor invoke her to relieve them of the pains of childbirth; when they are old, they supplicate her to intervene in order to relieve them of the trials of life. Persephone is connected with Hades. Her name is preceded by the epithet “terrible” or “awful”: ἐπαινή Περσεφόνεια.

In the Homeric epics parade many female divinities. Given that the world of mortals and the world of gods who live in the sky, on earth, or in the depths of the sea are presented as identical, these divinities act like all living creatures, in a uniform world where sky, earth and sea are interpenetrating so as to form a whole. Their behavior does not differ from human behavior (anthropomorphism of gods). Every action of gods, heroes or women consists of many civilizational and cultural elements of the Homeric era, such as fear of God, exchange of gifts, hospitality, public assemblies, orations, burial of the dead, return to the homeland, familial life… Dowry is a particular institution administered by women. In case of widowhood they can take back their dowry so as to be able to remarry which would not be allowed in classic and post-classic times. In general, women in both Homeric epics play an important part in social life, they pull –openly or secretly- the strings in men’s life, and enjoy more freedom than women of classic times.

Thus a multitude of women are evolving in the Homeric epic poems parallel to the famous heroes. They act or react, they remain silent, they accept or not what is going on, and comment the events in a society at the time of the Trojan War, or its aftermath, with all its passions, trials and suffering. All subjects of study involved in this essay tend to present women’s action through their little individual stories that constitute as many civilizational and cultural facts. The female figures are presented each time in their own particular space whose function has its own significance in the frame of the respective action or narration. The part played by women reveals what kind of  relations existed between the two sexes; it reveals also the prevalent family and social values, such as maternal love, female beauty, fidelity in marriage, prudence, assiduity in working… These female figures help us to better understand the world they represent, a world with its absolute past, shown within its own space where every woman’s figure has its particular characteristics which have been a source of inspiration as diachronic symbols for the later Greek and European literary tradition.

Christina Argyropoulou, PhD Language and Literature

Honorary Counselor of Pedagogical Institute of Greece

Portraits féminins dans l’épopée homérique

Résumé

Cette étude vise à présenter, autant que possible, les portraits féminins de l’Iliade et l’Odyssée, dans un effort de comprendre à la fois le rôle des femmes ainsi que les valeurs et les inconvénients de leur société. On souligne également le caractère humain dans toute sa diversité, avec ses propres passions et vertus, issus de héros et héroïnes d’un drame narratif qui se déroule devant les yeux du spectateur ancien et du lecteur moderne. On cite des extraits du texte original mais de traductions en plus, car chacune constitue un nouveau texte littéraire qui a sa propre dynamique.

Le lecteur observera l’action de nombreux personnages féminins et leur place majeure dans la société, la maison royale, la pratique des devoirs religieux et les batailles. Il s’agit surtout d’Hécube, Andromaque, Hélène, Pénélope, Ariti, Nausicaa, Cassandre, Héra, Athéna, Thétis, Aphrodite, Calypso et Circé. Ensuite les esclaves : Chryséis et Briséis – cause de dispute entre deux grands héros de l’Iliade, Agamemnon et Achille –  mais aussi de nombreuses figures de femmes célèbres et anonymes entourant les reines, comme Euryclée etc.

Les femmes sont d’abord présentées par rapport à leur allure : des caractéristiques de leur beauté, leurs compétences en fusée, à tisser et à broder ; mais leurs qualités psychologiques se mettent également en exergue : bonnes mères, sœurs honnêtes et prudentes, femmes amoureuses et épouses fidèles (Andromaque, Pénélope, femme de Diomède, Thétis, etc.) Les infidèles n’y manquent non plus : Anteia la femme de Proétos, et Clytemnestre, dont l’infidélité s’explique soit comme une revanche à l’égard d’Agamemnon qui a sacrifié Iphigénie à Aulis, soit à cause du fait qu’il l’a trompée et apporté avec lui à Mycènes Cassandre, la prêtresse et belle fille de Priam.

Dans l’Odyssée les femmes occupent une place très active et importante dans la société ; Pénélope a le pouvoir pendant l’absence d’Ulysse, Ariti participe aux activités sociales, et Nausicaa qui ne quittera pas l’île même au cas où elle se mariera. Dans l’Iliade figurent aussi des femmes importantes : Andromaque, l’épouse bien aimée d’Hector et sa mère Hécube, qui donne des conseils guerriers à son fils Hector et joue un rôle important dans la maison de Priam. Hélène de surcroît,  présente dans tous les deux épopées grâce à sa beauté fabuleuse mais, à la fois, comme la cause principale de la guerre de Troie. Belle et dévouée à Achille et Patrocle, Briséis démontre au reste la vulnérabilité des femmes quand les ennemis conquièrent leur ville. Le cas tragique enfin est celui de Cassandre, qui prévoit et connait, mais ne peut échapper à son destin et se traîne esclave d’Agamemnon à Mycènes.

En ce qui concerne les déesses, les nymphes et les autres divinités mineures, leur comportement est celui des mortelles : elles tombent amoureuses, se disputent et se plaignent. Elles sont belles et aptes à leur vocation : la guerre et l’intelligence pour Athéna, la chasse pour Artémis, l’amour pour Aphrodite, le métier à tisser et le chant pour Circé et Calypso. L’Odyssée démontre aussi comment les divinités féminines facilitent le retour du héros à la patrie (Athéna) tandis que d’autres l’en empêchent (Circé, Calypso). Née de Zeus, Athéna est belle, intelligente, guerrière et aide constamment les Achéens ; dévouée à Ulysse, elle restitue la justice à Ithaque, offrant sans cesse son apport et ses conseils à Ulysse et son fils Télémaque.

Héra figure d’emblée comme déesse puissante et dynamique. Elle dispute souvent avec Zeus et revendique sa part au pouvoir, tant que sa sœur et épouse. Elle se sert de malices et d’astuces pour atteindre son but. Elle figure comme bonne mère, pleine de compassion pour Thétis la peinée, même si celle-ci était la concubine de Zeus. Le fait que Zeus lui-même se définit comme son époux  fait la preuve qu’Héra est la première parmi les dieux et illustre encore plus sa place primordiale.

Toutes les déesses se présentent belles, mais Aphrodite est sans doute la plus belle de toutes. Épouse infidèle et mauvaise mère, elle entraîne les mortelles dans l’amour et la discorde. Thétis est une mère modèle, modeste, affectueuse et tragique ; avec le savoir que son fils Achille va bientôt mourir, elle s’empresse toutefois de commander de nouvelles armes à Héphaïstos, pour rétablir l’honneur de son fils. En outre, Artémis, déesse de la chasse, occupe une place particulière dans l’univers des déesses féminines de l’Olympe. C’est elle qu’invoquent les femmes pour les aider à accoucher et les libérer des souffrances d’une vie, voire leur donner la mort paisible. Quant à Perséphone, elle se lie à Hadès et se qualifie de l’adjectif négatif, «ἐπαινὴ Περσεφόνεια», qui signifie “terrible”. Or, les divinités féminines foisonnent dans l’épopée homérique. Puisque dieux et mortels appartiennent au même monde, composé  par la terre, le ciel et les profondeurs de la mer, les divinités agissent comme des êtres vivants dans un monde unique où le ciel, la terre et la mer s’entremêlent et forment un Tout. Leur comportement assimile à celui des hommes (anthropomorphisme des dieux). Le respect, les cadeaux, l’hospitalité, les assemblées, les discours rhétoriques, l’enterrement des morts, le regret de la patrie, la famille et bien d’autres éléments – traits de la culture spirituelle et matérielle – imprègnent l’action divine, héroïque et féminine. En outre, la dot représente une vraie institution totalement gérée par la femme. En général, les figures féminines de l’épopée homérique participent à la vie sociale ; de manière plus ou moins évidente, elles manœuvrent les fils de la vie masculine et disposent plus de libertés que la femme de l’âge classique.

Autour des héros de l’épopée homérique s’organise donc un ensemble de femmes qui agissent, réagissent, gardent le silence, tolèrent et commentent les événements ; tout comme une société “en guerre” qui fait entendre, en réalité, l’écho de la guerre de Troie, avec ses passions et ses chagrins… Ce bouquin cherche à mettre en évidence l’action des figures féminines et leurs petites histoires, qui forment l’aspect matériel et spirituel de la culture homérique. Les figures féminines se placent à chaque fois dans l’endroit précis, puisque celui-ci a sa propre signification pour des événements qui se passent ou se racontent. Grâce au rôle des femmes, l’on découvre la relation des deux sexes  et l’on distingue clairement les valeurs familiales et sociales, telles que l’amour maternel, la beauté féminine, la fidélité conjugale, la prudence et la diligence. Les figures féminines aident à mieux percevoir le monde qu’elles représentent ; un monde avec son passé absolu, placé dans son propre champ d’action, où chaque portrait féminin a ses propres caractéristiques. Et, une fois devenus des symboles diachroniques, ces traits n’ont cessé d’inspirer la tradition littéraire postérieure, grecque et européenne à la fois.

Christina Argyropoulou, Dr. Langue et littérature

Conseiller Honoraire de l’Institut Pédagogique