ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑΚΟΥΡΤΗ

άκρα του τάφου σιωπή

Σχεδίασμα Β, 1^ο Απόσπασμα

Θέμα: η πείνα και η εξάντληση των αγωνιστών που πολιορκούνταν στο Μεσολόγγι το 1826

1^ος στίχος

• Βασιλεύει:  τοποθετημένο στο τέλος δίνει έμφαση με τη βαρύτητα που έχει ως σημασία. Επίσης δημιουργείται ένα τέτοιο αισθητικό αποτέλεσμα αφού χρησιμοποιείται μεταφορικά
• Προσωποποίηση
• εικόνα
• Ο  α΄ στίχος με τις συγκεκριμένες λεκτικές επιλογές αναδεικνύει απόλυτα την αίσθηση και την εικόνα της απόλυτης ακινησίας

2^ος στίχος

• Σε αντίθεση με τον α΄ στίχο έρχεται ο β΄ με την παρουσία εμψύχων, τη δράση και τη συναισθηματική αντίδραση.
  • Αυτό δηλώνεται με τη συσσώρευση τριών ρημάτων (σε σχέση με το ένα του α΄ στίχου).
  • παρήχηση του λ και του ρ: 1) μελωδικότητα, εικονογράφηση όμορφης ανοιξιάτικης μέρας, 2) αισθητοποιούν με τον καλύτερο τρόπο την αντίθεση ανάμεσα στο πουλάκι ,που έχει κάτι να φάει και τη Μεσολογγίτισσα μάνα που το ζηλεύει γιατί δεν έχει να ταΐσει το παιδί της. Το ανθρώπινο πλάσμα, το ανώτερο στην κυριαρχία των όντων, βρίσκεται σε κατώτερη μοίρα από το πουλί, το υποδεέστερο

3^ος στίχος

• Το α΄ ημιστίχιο με μια χαρακτηριστική οπτική εικόνα «δείχνει» το μέγεθος της πείνας. Ταυτόχρονα μας θυμίζει εκείνη την έκφραση «μαύρισε το μάτι μου», έκφραση που απεικονίζει παραστατικά τη μεγάλη στέρηση.
• Η επανάληψη της λ. μάτια, επισημαίνει το σημείο όπου φανερώνεται η στέρηση. Η πείνα λοιπόν, αποτυπώνεται με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο, στα μάτια, που αποτελούν το πολυτιμότερο αγαθό του ανθρώπου.
• Και είναι το πολυτιμότερο αγαθό, αφού είναι ένας από τους βαρύτερους όρκους

4^ος στίχος

Κατά την πολιορκία του Μεσολογγίου βρίσκονταν σ αυτό και πολλοί Σουλιώτες.

• εικόνα του Σουλιώτη πολεμιστή, (καλός όχι με την στενά ηθική σημασία, αλλά με την πολεμική τελειότητα), ο οποίος στέκει «παράμερα», και κλαίει, όχι φυσικά από φόβο, αλλά από φιλότιμο και πίκρα, γιατί η πείνα τον έχει αποδυναμώσει, και έχει έτσι αχρηστεύσει την ιδιότητα του πολεμιστή. Το «κλαίει» δεν είναι δειλία είναι  περηφάνια. Αυτή η εικόνα έρχεται σε αντίθεση με με τη εικόνα του γενναίου και σκληροτράχηλου πολεμιστή.

5^ος– 6^ος στίχος

• μονόλογος: ο Σουλιώτης απευθύνεται στο τουφέκι του (προσωποποίηση), αποκαλώντας το έρμο και σκοτεινό (=καημένο, παρατημένο, δύστυχο), θεωρώντας μάταιη την ύπαρξη του.
•  Στον τελευταίο στίχο α) αιτιολογείται το περιεχόμενο των δύο προηγούμενων στίχων και β) επιτείνεται η απελπισία του πολεμιστή που οφείλεται στο γεγονός ότι οι εχθροί γνωρίζουν την εξάντληση και την αδυναμία του, πράγμα που κάνει τη θέση των πολιορκημένων, ακόμη δυσχερέστερη.

Τα πρόσωπα του «δράματος»

• Η Μεσολογγίτισσα μάνα εκπροσωπεί τον άμαχο πληθυσμό, ενώ ο Σουλιώτης υπερασπιστής του Μεσολογγίου, τους πολεμιστές .
• κοινά χαρακτηριστικά: α)  πεινασμένοι και εξαντλημένοι β) βρίσκονται παράμερα, στο περιθώριο γ) έχουν χάσει τις πραγματικές τους ιδιότητες: η μάνα της τροφού  και ο Σουλιώτης του πολεμιστή.

Εκφραστικά μέσα

• Εικόνες(ηχητικές και οπτικές): ο κάμπος με τη νεκρική σιωπή, το πουλί που λαλεί και τρώει, η μάνα με τους μαύρους κύκλους  στα μάτια, ο Σουλιώτης που κλαίει και μιλάει στο τουφέκι του.
• Ο διάλογος του Σουλιώτη με το τουφέκι του (προσωποποίηση)
• Η μεταφορά: του τάφου, βασιλεύει, σκοτεινό)
• Παρήχηση του λ και του ρ: λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί
• Επανάληψη: τα μάτια….στα μάτια
• Αντιθέσεις: α)Ο α΄ με τον β΄ στίχο, δηλ. η απόλυτη, νεκρική σιωπή και ακινησία με τη κίνηση, τη δράση και την ύπαρξη εμψύχων. β)το α΄ ημιστίχιο του β΄ στίχου, με το β΄ ημιστίχιο: το πουλάκι έχει να φάει εν αντιθέσει με τον άνθρωπο, ένα όν ανώτερο.γ)Η εικόνα του καλού Σουλιώτη έρχεται σε αντίθεση με την αναμενόμενη εικόνα του γενναίου πολεμιστή. δ) μπορούμε να αναφέρουμε και τον τίτλο του αποσπάσματος ελεύθεροι(εσωτερικά) αλλά πολιορκημένοι( από τον φυσικό εχθρό και τον πόθο για τη ζωή που οργιάζει έξω)
• Χρήση επιθετικών προσδιορισμών: άκρα σιωπή, Σουλιώτης ο καλός, τουφέκι σκοτεινό, αλλά και ελεύθεροι πολιορκημένοι(αντιφατικός)

Σχεδίασμα Β, Απόσπασμα 2

Θέμα: η ομορφιά της ανοιξιάτικης φύσης, που καλεί τους Μεσολογγίτες να εγκαταλείψουν τον αγώνα τους και να απολαύσουν τη ζωή.

Δομή: Στιχ. 1-3 θέμα, στιχ. 3-11 οι εικόνες της φύσης, στιχ. 12-13 η πρόκληση της φύσης να εγκαταλείψουν τον αγώνα.

Στιχ. 1:

• δύο προσωποποιήσεις που λειτουργούν συμβολικά: 1.Ο Απρίλης, μήνας της άνοιξης, οπότε ανθίζουν τα περισσότερα φυτά, συμβολίζει την αναγέννηση και την ομορφιά της φύσης, ενώ ο Έρωτας συμβολίζει τη δημιουργία και γενικότερα τη χαρά.2. Επίσης τα ρήματα χορεύουνε και γελούνε συμπληρώνουν το σκηνικό της γιορτινής ατμόσφαιρας.
• Είναι λοιπόν ξεκάθαρη η δραματική αντίθεση ανάμεσα στην γιορτή της φύσης και το τραγικό σκηνικό της πολιορκημένης πόλης.

Στ.2:

• σύγκριση που εξισώνει τα όπλα με τα άνθη και τους καρπούς
• Το β΄ πρόσωπο (σε) στο οποίο απευθύνεται ο ποιητής είναι η ψυχή των πολιορκημένων.

Στιχ. 3-11:

Εδώ έχουμε 4 εικόνες, πραγματικές πια και όχι φανταστικές: Οι 3 είναι από τον κόσμο των έμψυχων και η 4^η από τον κόσμα των ανόργανων πραγμάτων.

• 1^η εικόνα:  ένα κοπάδι λευκά πρόβατα και το είδωλο τους πάνω στην επιφάνεια της θάλασσας καθώς ενώνεται με τις ομορφιές του ουρανού, που καθρεφτίζονται κι αυτές στο νερό. Στην εικόνα υπάρχει κίνηση (κινούμενο) και ήχος(βελάζει). Αξιοσημείωτος είναι ο συσχετισμός των τριών στοιχείων της φύσης, βουνού, θάλασσας και ουρανού, αφού ο ποιητήςπαρομοιάζει το λευκό κοπάδι των προβάτων ως προς το σχήμα του με λευκό βουναλάκι, σχήμα το οποίο καθρεπτίζεται πάνω στα νερά της θάλασσας, σμίγοντας με την ομορφιά του ουρανού.
• 2^η εικόνα: μια γαλάζια πεταλούδα, από τη μια να είναι βιαστική και να καθρεφτίζεται στα νερά της λίμνης του Μεσολογγίου και από την άλλη να κοιμάται μέσα σ΄ έναν ευωδιαστό άγριο κρίνο.(οσφρητική εικόνα)
• 3^η εικόνα: Ένα μικρό και ασήμαντο σκουλήκι σε στιγμές χαράς και ευτυχίας.
• 4^η εικόνα: εδώ έχουμε τα άψυχα της φύσης(μαύρη πέτρα) και τα νεκρά(ξερό χορτάρι), που μετουσιώνονται σε πανέμορφα(ολόχρυσα).Η εικόνα αυτή όπως και η προηγούμενη, υποδηλώνουν ότι και τα πιο απλά, ασήμαντα πλάσματα, όπως το σκουλήκι, ακόμα και τα ανόργανα, όπως η πέτρα και τα χόρτα, τώρα την άνοιξη αποκτούν εξαιρετική ομορφιά, γεγονός που κάνει ακόμη πιο δύσκολα τον αγώνα των πολιορκημένων.

Προσοχή: α) οι εικόνες δίνονται σε φθίνουσα κλίμακα: μεγάλο και το ευρύà  μικρό και ασήμαντο: από εικόνα της θάλασσας και του ουρανού καταλήγουμε στην εικόνα με το σκουλήκι και με την χωρίς στοιχείο ζωής τελευταία εικόνα.

β) Ο στιχ. 10: δίνει άλλες διαστάσεις στην ομορφιά της φύσης μεταφέροντας την στην σφαίρα του μαγικού και του ονειρικού.

γ)στις 3 πρώτες εικόνες à κίνηση

4^η à ακινησία.

Λειτουργία:  Έτσι ο ποιητής με την τεχνική της εικόνας πραγματοποιεί την πρόθεσή του, που είναι παρουσιάζει όλα τα στοιχεία της φύσης να πολιορκούν την ανθρώπινη ψυχή και να την προκαλούν να απολαύσει την ομορφιά της άνοιξης, εγκαταλείποντας τον αγώνα.

Στιχ. 12-13

Η ζωή καλεί τους Μεσολογγίτες να την απολαύσουν, εγκαταλείποντας τον αγώνα τους. Μάλιστα τώρα την άνοιξη η ζωή είναι χίλιες φορές πιο όμορφη και επομένως όποιος την εγκαταλείψει πεθαίνει χίλιες φορές!

Δίλημμα ανάμεσα στην απόλαυση της ζωής και τον ηρωικό αγώνα. Η εσωτερική ελευθερία , παρά την όποια πάλη, νικάει την όποια μορφή βίας(φυσικός εχθρός-Τούρκοι, βασανιστική ομορφιά της φύσης, επιθυμία για ζωή).

Τίτλος

·         Όταν η ψυχή του ανθρώπου είναι δοσμένη σε κάτι υψηλό, καμιά εξωτερική βία δεν είναι ικανή να την υποδουλώσει.

·         Όσο η ψυχή παλεύει γι αυτό, μένει ελεύθερη.

·         Έτσι και οι Μεσολογγίτες αν και ήταν πραγματικά πολιορκημένοι,(και απ τους Τούρκους και από τη πείνα και από τον πόθο της ζωής)  παρέμειναν ψυχικά-εσωτερικά ελεύθεροι.

·         Γίνεται δούλος ο άνθρωπος όταν η ψυχή του αδειάζει και η θέληση του για αντίσταση ναρκώνεται.

ανάλυση ποιήματος

ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

          1^ο απόσπασμα , 1^η ομάδα 

1.Να δώσετε έναν τίτλο στο 1^ο απόσπασμα.

……………………………………………………………………………………………………………………………..

2. Να χωρίσετε το 1^ο απόσπασμα σε δύο ενότητες και να δώσετε έναν τίτλο για την καθεμία:

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………

3. Να δώσετε έναν τίτλο στο 2^ο απόσπασμα.

……………………………………………………………………………………………………………………………..

4.  Το 2^ο απόσπασμα χωρίζεται στις εξής ενότητες: 1-3, 3-11, 12-13 . Να δώσετε έναν πλαγιότιτλο για την καθεμιά.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

1^ο απόσπασμα, Ομάδα 2^η: ……………………………………………………………………………

1.περιγράψτε την εικόνα του 1^ου στίχου. ποιο αίσθημα σας προκαλεί;

……………………………………………………………………………………………………………

2. Πού τοποθετείται το ρήμα στον 1^ο στίχο; Τι επιτυγχάνει με αυτή την επιλογή ο ποιητής;

………………………………………………………………………………………………………………………………………

3. « η σιωπή βασιλεύει»: ποιο εκφραστικό μέσο εντοπίζετε εδώ; Ποια η λειτουργία του , κατά τη γνώμη σας;

…………………………………………………………………………………………………………………………………..

4. Εντοπίστε τα 3 ρήματα του 2^ου στίχου. Ποιο αίσθημα προκαλεί η συσσώρευση ρημάτων; Σε ποια σχέση βρίσκεται ο 2^ος στ. με τον 1^ο;

……………………………………………………………………………………………………………………

5. Ποια σύμφωνα επαναλαμβάνονται στο 2^ο στίχο; τι εξυπηρετεί η επανάληψη;

6. Ποιο αίσθημα βασανίζει τη μάνα και γιατί;

7.Ποια εικόνα κυριαρχεί στο πρώτο  μέρος  του  3^ου στίχου

και ποια κατάσταση των Μεσολογγιτών δηλώνει;

1^ο απόσπασμα ,3^η ομάδα

1. γιατί επαναλαμβάνεται η λέξη « μάτια»; ποια σημασία αποκτά η λέξη κάθε φορά;

…………………………………………………………………………………………………………………………………

2. «μνέει= ορκίζεται»: Τι ορκίζεται η μητέρα;

………………………………………………………………………………………………………………………

3. Ποιο μέρος του πληθυσμού των Μεσολογγιτών εκπροσωπεί η μάνα;

…………………………………………………………………………………………………………………………

4. «ζηλεύει / μνέει»: Κατά τη γνώμη σας, ποιο ρήμα έχει μεγαλύτερη βαρύτητα για τη μάνα;

( Να λάβετε υπόψη την τελική απόφαση , της εξόδου, των Μεσολογγιτών)

………………………………………………………………………………………………………………………………………

1^ο απόσπασμα, 4^η ομάδα:

1. Ποια είναι η ψυχική κατάσταση του Σουλιώτη και πού οφείλεται αυτή; ……………………………………………………………………………………………………………………………………

2.  Είναι η εικόνα του Σουλιώτη  αυτή που θα αναμέναμε σύμφωνα με τη φήμη τους;

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

3.Ποιο άψυχο αντικείμενο αντιμετωπίζεται ως ζωντανό; Γιατί;Ποιο εκφραστικό μέσο κυριαρχεί εδώ;

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

4. «μού ΄γινες βαρύ / ο Αγαρηνός το ξέρει»: κατά τη γνώμη σας, ποιο απ’ τα δύο γεγονότα

ενοχλεί περισσότερο το Σουλιώτη;

………………………………………………………………………………………………………………………………………

5. Ποιο μέρος του πληθυσμού εκπροσωπεί  ο Σουλιώτης;

…………………………………………………………………………………………………………………………………………

 2^Ο ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ. 5^η ομάδα:

……………………………………………………………………………………

1. α)Ποιες οι εικόνες των στίχων 1, 3-9 και 11.

………………………………………………………………………………………………

2. β)Ποια στοιχεία της φύσης προβάλλονται; γ)Με ποια εκφραστικά μέσα;

……………………………………………………………………………………………………………………

3.Τι επιθυμεί να δείξει ο ποιητής με τους στίχους 1 και 3-11;

………………………………………………………………………………………………………………………

4. Γιατί ο στίχος 2 βρίσκεται σε αντίθεση με τους παραπάνω στίχους; ……………………………………………………………………………………………………………………

2^Ο ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ. 6^η ομάδα:

1. Ποια λέξη επαναλαμβάνεται στους δύο τελευταίους στίχους; Ποια η λειτουργία της επανάληψης; …………………………………………………………………………………………………………………………

2.Ποιο είναι το νόημα του τελευταίου στίχου; (Συνδέστε με τους προηγούμενους)

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

1. Σε ποιο δίλημμα βρίσκονται οι μεσολογγίτες στους δύο τελευταίους στίχους;

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Ομάδες 1, 2, 3, 4

1. Δικαιολογείστε τον τίτλο «Ελεύθεροι πολιορκημένοι», γνωρίζοντας ότι πηγή έμπνευσης του ποιητή

ήταν η πολιορκία και η έξοδος του Μεσολογγίου.

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

2. Διαβάστε το πρώτο “σχεδίασμα” που έκανε ο Σολωμός, για να αποδώσει το περιεχόμενο του πρώτου

αποσπάσματος του σχολικού βιβλίου. Συγκρίνετε νοηματικά τις δύο εκδοχές. Στη συνέχεια συγκρίνετέ τις στιχουργικά και αισθητικά

.

Ελεύθεροι πολιορκημένοι

Α΄ σχεδίασμα

Παράμερα στέκει

φθαρμένα και μαύρα

σαν ίσκιους ονείρου.

Λαλεί το πουλάκι

στου πόνου τη γη

και βρίσκει σπυράκι

κι η μάννα φθονεί.

ο άνδρας και κλαίει

αργά το τουφέκι

σηκώνει και λέει:

«Σε τούτο το χέρι

τι κάνεις εσύ;

Ο εχθρός μου το ξέρει

πως μου είσαι βαρύ.»

Ομάδες 5, 6

1. Δικαιολογείστε τον τίτλο «Ελεύθεροι πολιορκημένοι», γνωρίζοντας ότι πηγή έμπνευσης του ποιητή ήταν η πολιορκία και η έξοδος του Μεσολογγίου.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………

2. Διαβάστε το τρίτο “σχεδίασμα” που έκανε ο Σολωμός, για να αποδώσει το περιεχόμενο του δεύτερου αποσπάσματος του σχολικού βιβλίου. Συγκρίνετε νοηματικά τις δύο εκδοχές. Στη συνέχεια συγκρίνετέ τις στιχουργικά και αισθητικά

.

VI

Έστησ’ ο Έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη,

κι η φύσις ηύρε την καλή και τη γλυκειά της ώρα,

και μες στη σκιά που φούντωσε και κλει δροσιές και μόσχους

ανάκουστος κιλαϊδισμός και λιποθυμισμένος.

Νερά καθάρια καί γλυκά, νερά χαριτωμένα,

χύνονται μες στην άβυσσο τη μοσχοβολισμένη,

και παίρνουνε το μόσχο της, κι αφήνουν τη δροσιά τους,

κι ούλα στον ήλιο δείχνοντας τα πλούτια της πηγής τους,

τρέχουν εδώ, τρέχουν εκεί, και κάνουν σαν αηδόνια.

Έξ αναβρύζει κι η ζωή σ’ γή, σ’ ουρανό, σε κυμα.

Αλλά στης λίμνης το νερό, π’ ακίνητό ‘ναι κι άσπρο,

ακίνητ’ όπου κι αν ιδείς, και κάτασπρ’ ως τον πάτο,

με μικρόν ίσκιον άγνωρον έπαιξ’ η πεταλούδα,

που ‘χ’ ευωδίσει τσ’ ύπνους της μεσα στον άγριο κρίνο.