| Βιογραφικό ΣημείωμαΕΛΙΣΑΒΕΤ ΜΟΥΤΣΑ(Ν) – ΜΑΡΤΙΝΕΓΚΟΥ (1801-1832)
Η Ελισάβετ Μουτσά(ν) γεννήθηκε στη Ζάκυνθο, κόρη του Φραγκίσκου Μουτσά(ν) και της Αγγελικής το γένος Σιγούρου. Οι γονείς της κατάγονταν από αριστοκρατικές οικογένειες της Ζακύνθου και ο πατέρας της ασχολήθηκε με την πολιτική. Η Ελισάβετ μεγάλωσε σε αυστηρό, κλειστό περιβάλλον, ασχολήθηκε ωστόσο με τα γράμματα από νεαρή ηλικία. Γνώριζε την ιταλική και τη γαλλική γλώσσα και επηρεάστηκε από τους τρεις δασκάλους της, τον Γεώργιο Τσουκαλά, τον Θεοδόσιο Δημάδη και τον Βασίλειο Ρομαντζά, όλοι κατώτεροι ορθόδοξοι κληρικοί. Το 1831, μετά από απόφαση της οικογένειάς της παντρεύτηκε τον κατά είκοσι χρόνια μεγαλύτερό της Νικόλαο Μαρτινέγκο, με τον οποίο απέκτησε ένα γιο τον Ελισσαβέτιο, λίγες ώρες μετά τη γέννηση του οποίου πέθανε από επιπλοκές στον τοκετό. Στο χώρο της λογοτεχνίας η Μαρτινέγκου έγραψε έργα για το θέατρο, δύο πεζές μεταφράσεις, της Οδύσσειας του Ομήρου και του Προμηθέα δεσμώτη του Αισχύλου. Έγραψε επίσης οικονομικές και ποιητικές μελέτες, καθώς επίσης ποιήματα και θεατρικά έργα στο ιταλικά. Παρά τον μεγάλο όγκο του συγγραφικού της έργου, το μόνο που σώθηκε ακέραιο είναι η Αυτοβιογραφία της, την οποία εξέδωσε ο γιος της το 1881. 1. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία της Ελισάβετ Μουτζάν – Μαρτινέγκου βλ. Αβουρής Σπύρος, «Μαρτινέγκου – Μουτσάν Ελισσάβετ», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας10. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ. , Κεχαγιόγλου Γιώργος, «Ελισάβετ Μουτσά(ν) – Μαρτινέγκου», Η παλιότερη πεζογραφία μας• Από τις αρχές της ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμοΒ΄,1, σ.228-240. Αθήνα, Σοκόλης, 1999 και χ.σ., «Μαρτινέγκου Ελισσάβετ», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια16. Αθήνα, Πυρσός, 1931. (πηγή ΕΚΕΒΙ) |
Αυτοβιογραφία:
- συνεχές αφηγηματικό κείμενο, στο οποίο ένας άνθρωπος γράφει ο ίδιος την ιστορία της ζωής του (ή ενός μέρους της).
- Η αυτοβιογραφία πρέπει να διακρίνεται απ’ τα απομνημονεύματα, όπου πάνω απ’ όλα δίνεται έμφαση στη συμμετοχή του συγγραφικού υποκειμένου σε σημαντικά γεγονότα της εποχής του
- Επίσης με την αυτοβιογραφία συγγενεύει και το ημερολόγιο, με τη διαφορά ότι το τελευταίο είναι ένα κείμενο χωρίς ιδιαίτερη συνοχή
- Η αυτοβιογραφία γράφεται σε χρόνο αρκετά μεταγενέστερο από τα όσα εξιστορεί και σ’ αυτό οφείλει τουλάχιστον ένα μέρος της λογοτεχνικότητάς της.
Λογοτεχνική αξία του έργου: διακρίνεται από Αφέλεια και απλότητα, συναισθηματισμό και αυθορμητισμό, δραματικότητα και λυρισμό
Γλώσσα: δημοτική με λόγια στοιχεία, χρήση α΄ προσώπου. Η γλώσσα της συγγραφέα είναι η λαϊκή γλώσσα που βρίσκει κατευθείαν ανταπόκριση στην ψυχή του αναγνώστη και παράλληλα μέσα από την απλότητά της και στο συνεχή/ρέοντα ρυθμό που δημιουργεί μπορεί να αποδώσει στο μέγιστο τα συναισθήματα που βιώνει η ίδια η δημιουργός. Τα συναισθήματα αυτά, συναισθήματα ανάμεικτα από χαρά κι από δυσαρέσκεια και αγανάκτηση, συναισθήματα που καταγράφουν τις παλινδρομήσεις της νεανικής και ανήσυχης ψυχής της δε θα μπορούσαν να εκφραστούν με καλύτερο τρόπο παρά μόνο μέσα από τη λαϊκότητα της έκφρασης αλλά και τα πλούσια εκφραστικά μέσα στα οποία καταφεύγει η συγγραφέας.
Αφηγηματικός τρόπος: αυτοβιογραφία ► ομοδιηγητικός ► ταύτιση συγγραφέα- αφηγητή- πρωταγωνιστή
Mορφή:
- Οι μεταφορές, οι παρομοιώσεις, οι προσωποποιήσεις των συγγραμμάτων με μικρά παιδιά και της ίδιας με μητέρα
- χρήση του ουσιαστικού και του επιθέτου
- ρητορικά ερωτήματα που μένουν αναπάντητα στο τέλος του αποσπάσματος και απευθύνει προς τον εαυτό της ποικίλουν τη γλωσσική διατύπωση
- η χρήση του α΄ γραμματικού προσώπου
Ύφος: εξομολογητικό, αυθόρμητο, με τόνους διαμαρτυρίας, κυμαίνεται μεταξύ και γοργού έως έντονα θρηνητικού και αγωνιώδους, εξασφαλίζει τη ζωντάνια της αφήγησης αλλά και την αμεσότητα της πρόσληψης του έργου.
Στόχος: ευγενής, όχι ματαιόδοξη προσπάθεια να κερδίσει τη θέση στα γράμματα μέσα σε δυσμενείς συνθήκες.Διαμαρτυρία, ευαισθητοποίηση, συνειδητοποίηση αφύπνισης των καταπιεσμένων γυναικών. Υπεράσπιση δικαιωμάτων γυναίκας στη μόρφωση, πνευματική ελευθερία
Δομή:
- ενότητα 1η: η αντίδραση της αφηγήτριας στο άκουσμα της ελληνικής επανάστασης
- ενότητα 2η: τα χαρακτηριστικά της γυναικείας σκλαβιάς
- ενότητα 3η: η αγωνία της συγγγραφέα για την τύχη των συγγραφικών της έργων
συναισθήματα:
- 1η ενότητα: λαχτάρα, ενθουσιασμός, αλληλεγγύη, υπερηφάνεια, αγωνιστικότητα
- 2η ενότητα: φόβος βίαιης τυραννικής συζυγικής εξουσίας, επιθυμία απομάκρυνσης, τρόμος, θλίψη, απόγνωση,τραγικό αδιέξοδο
- 3η ενότητα Αδυναμία αυτοπραγμάτωσης, αυτοδικαίωσης, αγωνία, ψυχικός πόνος, ευχή, επιθυμία
Ελευθερία-σκλαβιά: διαμετρικά αντίθετες ως προς το περιεχόμενό τους παρουσιάζονται στο κείμενο μέσα από τα συναισθήματα που προκαλούν στην ψυχή της ηρωίδας – συγγραφέα με ανάλογο τρόπο.
- Η ελευθερία παρουσιάζεται με τα πιο ζωηρά χρώματα και εγκωμιαστικά λόγια. Η έννοια της ελευθερίας δημιουργεί χαρά στην ίδια, αλλά συγχρόνως αποτελεί και το υπέρτατο αγαθό.
- Κατ’ αντίθεση, η σκλαβιά δεν είναι μόνο η σκλαβιά των Ελλήνων στους Τούρκους αλλά κυρίως η γυναικεία σκλαβιά και οι περιορισμοί που υπαγορεύει η θέση της γυναίκας στην κοινωνία παρουσιάζεται με δραματικό τρόπο μέσα από την εμπειρία της ίδιας της δημιουργού. Αυτή η κατάσταση που υπομένει και που δεν είναι τίποτ’ άλλο παρά μια άλλη μορφή δουλείας κατά την αντίληψή της, καταδυναστεύει τις επιθυμίες της, τις ανάγκες της, περιορίζει τη δυναμικότητά της και τη θέλησή της για δράση και προσφορά, ακυρώνει την πνευματική της ικανότητα και έμπνευση και επομένως την καθιστά τραγικό και δυστυχισμένο πρόσωπο.
Η θέση της γυναίκας:
- απηχεί τη θέση της στην ελληνική κοινωνία των αρχών του 19ου αιώνα
- . Η θέση της γυναίκας όπως παρουσιάζεται μέσα από τις εμπειρίες της νεαρής δημιουργού παρομοιάζεται με αληθινή σκλαβιά, με ασφυκτικό κλοιό από τον οποίο ωστόσο δε μπορεί να βρει διέξοδο και συνεχώς την περιορίζει.
- Η γυναικεία φύση σύμφωνα με τις αντιλήψεις της εποχής θέλει τη γυναίκα πιστή σύντροφο του συζύγου της από τη νεανική της κιόλας ηλικία· η προσήλωσή της αυτή ταυτόχρονα της αφαιρεί πολλά δικαιώματα αλλά και ελευθερίες.
- Είναι αναγκασμένη να ζει διαρκώς μέσα στο χώρο του σπιτιού σαν φυλακισμένη, να φροντίζει γι’ αυτό και για τα μέλη του ενώ κοινωνικές συναναστροφές και δημιουργικές ενασχολήσεις απαγορεύονται ρητά.
- Οι μόνες συναναστροφές της περιορίζονται στη συνομιλία με τα ίδια τα μέλη της οικογένειάς της.
- Έτσι σε συνδυασμό με τους άλλους καταναγκαστικούς όρους που της επιβάλλονται συντελούν στην υποδούλωση και την αποξένωσή της από κάθε πηγή ζωής.
- Ακόμα, μια γυναίκα δεν είχε το δικαίωμα να βοηθήσει τους επαναστάτες Έλληνες που πολεμούσαν για τη θρησκεία, την πατρίδα.
- Οι γυναίκες θεωρούνται υποδεέστερα πλάσματα μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον.