ΝΤΑΙΖΗ ΜΑΝΟ

Εξαιρετικό ενδιαφέρον είχε η ομιλία της σκηνοθέτιδος και καθηγήτριας φωτογραφίας κας Δήμητρας Ζήρου, η οποία έχοντας επισκεφθεί πολλές φορές την Λαπωνία, ταξίδεψε στο «Βόρειο Σέλας», όσους τυχερούς παρευρέθηκαν την Κυριακή 15 Δεκεμβρίου 2013 στο Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας.

Η κα Ζήρου έδωσε πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες για αυτό το εντυπωσιακό φυσικό φαινόμενο:

«Το Βόρειο Σέλας σχηματίζεται όταν ηλεκτρικά φορτισμένα σωματίδια, ηλεκτρόνια και πρωτόνια προερχόμενα από τον ηλιακό άνεμο, καταφέρνουν να διεισδύσουν μέσα από το μαγνητικό πεδίο της Γης και να εισχωρήσουν στα ανώτερα τμήματα της γήινης ατμόσφαιρας, κατά μήκος των γραμμών του μαγνητικού πεδίου. Όταν τα σωματίδια εισέλθουν στην ατμόσφαιρα, σε ένα ύψος περίπου 100 χλμ, συγκρούονται με σωματίδια αερίων, κυρίως οξυγόνου και αζώτου. Δισεκατομύρια τέτοιες συγκρούσεις σωματιδίων δημιουργούν δισεκατομύρια αντίστοιχες μικροσκοπικές λάμψεις, δημιουργώντας έτσι, σε όλο του το γιγαντιαίο μεγαλείο, το Βόρειο Σέλας (Aurora Borealis) και την δίδυμη απεικόνισή του, το Νότιο Σέλας (Aurora Australis).

Τα χρώματα που παρουσιάζει κάθε φορά το Σέλας, μας πληροφορούν για το είδος των αερίων που υπάρχουν στις συγκεκριμένες περιοχές, καθώς και τη θερμοκρασία των ανωτέρων τμημάτων της ατμόσφαιρας.
Το πιο συνηθισμένο χρώμα, το πρασινοκίτρινο, παράγεται από τη σύγκρουση των ηλεκτρικά φορτισμένων σωματιδίων με άτομα οξυγόνου, ενώ το κόκκινο χρώμα οφείλεται κυρίως στο άζωτο. Αναλυτικές μετρήσεις έχουν εντοπίσει γύρω στις σαράντα διαφορετικές αποχρώσεις του Σέλαος.

Το Βόρειο Σέλας και ο Αριστοτέλης

Η πρώτη περιγραφή του Βορείου Σέλαος στον Δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό στηριζόμενη σε επιστημονική παρατήρηση, αποδίδεται στον Αριστοτέλη (384 – 322 πΧ). Στο έργο του “Μετεωρολογικά”, όπου περιγράφει φυσικά φαινόμενα και μετέωρα που παρατηρούνται στον ουρανό, περιγράφει για πρώτη φορά τις καιόμενες φλόγες, τους δαυλούς και τις αίγες.

Στο βιβλίο Α των Μετεωρολογικών, στο κεφάλαιο 4,1 ο Αριστοτέλης αναφέρει τα εξής:
“Αφού θέσαμε τις αρχές αυτές, θα πούμε για ποιά αιτία φαίνονται στον ουρανό οι πύρινες φλόγες, οι διάττοντες αστέρες και αυτά που οι άνθρωποι ονομάζουν δαυλούς ή αίγες.”
Στο κεφάλαιο 5,1 συνεχίζει με την εξής περιγραφή:
“Κάποτε βλέπουμε κατά τις αίθριες νύχτες να εμφανίζονται στον ουρανό πολλά ουράνια φαινόμενα, όπως χάσματα, οπές και χρώματα που θυμίζουν αίμα. Η αιτία αυτών είναι η ίδια. Επειδή πράγματι, το ανώτερο στρώμα αέρα προφανώς συμπυκνώνεται μέχρι να πυρακτωθεί, και αυτή η πυράκτωση έχει άλλοτε την εμφάνιση μιάς πύρινης φλόγας και άλλοτε μετακινουμένων δαυλών ή άστρων, δεν είναι παράξενο ο ίδιος ο αέρας να παίρνει διάφορα χρώματα, καθώς συμπυκνώνεται.”
Σύμφωνα με τους Νορβηγούς φυσικούς και ερευνητές Asgeir Brekke και Alv Egeland, ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί κυρίως τη λέξη “ χάσματα” για να περιγράψει το Βόρειο Σέλας, αλλά ανάλογα με τί του θύμιζε κάθε φορά, χρησιμοποιούσε μία μεγάλη γκάμα ονομασιών. Η πλέον αξιοσημείωτη έκφραση που έχει χρησιμοποιηθεί απ’ αυτόν είναι “αίγες”.

Βόρειο Σέλας και Μύθος

Χορός

Για τους αρχαίους Νορβηγούς, ο χορός ήταν άμεσα συνδεδεμένος με το Βόρειο Σέλας. Οι Βίκινγκς πίστευαν οτι το Βόρειο Σέλας ήταν η αντανάκλαση από τις ασπίδες που κρατούσαν οι Βαλκυρίες, που ήταν νεκρές παρθένες.

Μία πολύ γνωστή Σκοτσέζικη έκφραση για το Βόρειο Σέλας είναι “Merry Dancers”, δηλαδή, “Χαρούμενοι Χορευτές” και συνδέεεται κυρίως με τις γυναίκες.

Παρόμοια, κάποιες φυλές Ινδιάνων της Βόρειας Αμερικής περιέγραφαν το Βόρειο Σέλας ως χαρούμενους χορευτές. Στη φαντασία τους, το Σέλας ήταν θεοί που χόρευαν γύρω από το στερέωμα.

Πνεύματα

Για τους Ίνουιτ (Εσκιμώους) της Γροιλανδίας και του Βόρειου Καναδά, το Βόρειο Σέλας ήταν οι ψυχές των νεκρών. Πίστευαν οτι όταν το Σέλας τρεμόσβηνε, αυτό σήμαινε οτι νεκροί τους φίλοι ή συγγενείς προσπαθούσαν να έρθουν σε επικοινωνία με τους ζωντανούς.

Οι Iνδιάνοι Fox πίστευαν οτι μπορούσαν να καλέσουν πνεύματα και φαντάσματα, σφυρίζοντας προς το Βόρειο Σέλας.

Φωτιά

Τελείως δικαιολογημένα, αποτελούσε κοινή πεποίθηση για πολλούς λαούς οτι το Βόρειο σέλας ήταν κάποια φωτιά.
Οι Μάορι, οι αυτόχθονες της Νέας Ζηλανδίας, πίστευαν οτι το Νότιο Σέλας (Aurora Australis) είναι αντανακλάσεις στον ουρανό από τεράστιες φωτιές που άναβαν οι πρόγονοι αυτών των αρχαίων ταξιδευτών προς το Νότιο Πόλο, προσπαθώντας να επικοινωνήσουν με αυτόν τον τρόπο με τους μακρινούς τους συγγενείς στα νησιά της Πολυνησίας, ελπίζοντας έτσι, ότι θα έρθουν να τους διασώσουν από την παγωμένη τους κατοικία.
Ο Anders Celsius σημείωσε στο ημερολόγιό του στις 27 Σεπτέμβρη του 1732 ότι το Βόρειο Σέλας προέρχεται από ενεργά ηφαίστεια κοντά στο Βόρειο Πόλο.