Του Αντώνη Κουφού *
Ως δρομέας εδώ και 36 χρόνια πάντα θεωρούσα το τρέξιμο κάτι το εντελώς φυσιολογικό , χωρίς ωστόσο να μην χρειάζεται να απαντώ σχεδόν όλα αυτά τα χρόνια στην ερώτηση <<ρε φίλε γιατί τρέχεις;>> . Η πρώτη και μοναδική μου απάντηση τα πρώτα χρόνια ήταν το απλό << γιατί μου αρέσει>> και αργότερα ως Καθ. Φυσικής Αγωγής τεκμηρίωνα με απαντήσεις που αφορούν την πολύ καλή φυσική κατάσταση.
Όσο βέβαια περνούσαν τα χρόνια και καθώς γινόμουν πιο συνειδητοποιημένος σε αυτό που έκανα κάθε ημέρα έδινα και πιο προσωπικές απαντήσεις , << γιατί μου δίνει μια αίσθηση ελευθερίας >> , <<επειδή μου αρέσει να τρέχω μέσα στη φύση>>, << γιατί μου αρέσει να κάνω με φίλους την αγαπημένη μου συνήθεια>> . Απαντήσεις οι οποίες λίγο πολύ γίνονταν αποδεκτές από όσους ρωτούσαν , εκτός από την απάντηση << γιατί γεννήθηκα για να τρέχω>>.
Το τρέξιμο και η ικανότητα αντοχής ήταν πάντα συνυφασμένα με το ανθρώπινο είδος , καθώς μετά το περπάτημα είναι η πιο φυσιολογική κίνηση του ανθρώπου. Το τρέξιμο κατά μια έννοια είναι η εξέλιξη του περπατήματος ή της πεζοπορίας αλλά με μεγαλύτερη ταχύτητα. Η δυνατότητα για τρέξιμο εμφανίστηκε πριν από περίπου δύο εκατομμύρια χρόνια. Φαίνεται ότι οι πρόγονοί μας ήταν άριστοι δρομείς αντοχής, πιθανώς για να μπορούν να φτάνουν στα νεκρά ζώα πιο γρήγορα από άλλα ζώα . Καθώς υστερούμε σαν κυνηγοί ως είδος σε σχέση με τα ζώα έπρεπε να αναπτύξουμε έναν τρόπο να σκοτώνουμε για να επιζήσουμε και αυτός ήταν το ομαδικό κυνήγι με τρέξιμο ώσπου το θήραμα να εξαντληθεί!
Τα επιστημονικά στοιχεία υποστηρίζουν την άποψη ότι οι άνθρωποι εξελίχθηκαν για να γίνουν δρομείς μεγάλων αποστάσεων. Οι εξελικτικοί βιολόγοι Dr. Daniel Limperman και Dr. Denis Brampl του Πανεπιστημίου της Γιούτα αναφέρουν πως η ικανότητα του άνθρωπου για εφίδρωση έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην δρομική του ανάπτυξη καθώς υστερεί σε ταχύτητα έναντι των ζώων τα οποία προκειμένου να ξεφύγουν από αυτόν που τα κυνηγά αναπτύσσουν μεγάλες ταχύτητες αλλά πρέπει να σταματούν πολύ συχνά για να ξεκουραστούν καθώς η θερμοκρασία του σώματος τους ανεβαίνει πάρα πολύ , ενώ του ανθρώπου μέσω του φυσικού εσωτερικού κλιματιστικού του που είναι η εφίδρωση διατηρείται σε φυσιολογικά επίπεδα δίνοντάς του την δυνατότητα να τρέχει πραγματικά πολύ μεγάλες αποστάσεις. Οι πολλοί ιδρωτοποιοί μας αδένες και το πολύ λιγότερο τρίχωμα που έχουμε μας βοηθά ακόμα και πολύ θερμές ημέρες να διανύουμε μεγάλες αποστάσεις. Φυσικά έπρεπε να σκεφτούμε και πως θα εκμεταλλευτούμε αυτή μας την ικανότητα και ο τρόπος ήταν ο έλεγχος και η διατήρηση του ρυθμού τρεξίματος. Στην πορεία της εξέλιξης και καθώς αναπτύσσονταν η τεχνολογία μας, βρέθηκαν και άλλοι τρόποι κυνηγιού ωστόσο η αρχέγονη αυτή προσπάθεια για επιβίωση διατηρήθηκε στους μύθους , μην ξεχνάμε τον άθλο του Ηρακλή που επί 1 χρόνο κυνηγούσε το Ελάφι της Άρτεμης κάτι το οποίο παραπέμπει σε μεγάλη ικανότητα αντοχής!
Μία άλλη σημαντική παράμετρος είναι η όρθια στάση του σώματός μας που βοηθά στην μεγιστοποίηση της χωρητικότητας των πνευμόνων μας με αποτέλεσμα να μπορούμε μέσω της συνεχούς ενασχόλησης με το τρέξιμο να αναπτύσσουμε συνέχεια την παράμετρο της Μέγιστης Πρόσληψης Ο2 (VmaxO2) . Επίσης η όρθια στάση μας εκθέτει λιγότερο στον ήλιο. Η ανατομία μας επίσης μας βοηθά να τρέχουμε μεγάλες αποστάσεις όπως μας διαβεβαιώνει η << Η Επιθεώρηση Πειραματικής Βιολογίας>> (JEB) καθώς τα μικρά και ίσια μεγάλα δάκτυλα των ποδιών μας μάς επιτρέπουν να τρέχουμε πιο αποτελεσματικά από τα άλλα ζώα. Η αύξηση του μεγέθους του μεγάλου δακτύλου κατά 20% διπλασιάζει το μηχανικό φορτίο στα πόδια καθώς και το ότι το μεγάλο δάκτυλο είναι στην ευθεία στην μύτη του ποδιού και όχι στο πλάι υποδηλώνει ότι φτιάχτηκε έτσι για να διευκολύνει το τρέξιμο (Dr. Denis Brampl ). Επιπλέον το ανθρώπινο σώμα διαθέτει ένα μοναδικό δίκτυο μυών και τενόντων που παίζουν καθοριστικό ρόλο για την ικανότητα μας να τρέχουμε μεγάλες αποστάσεις. Η στενή μέση μας δίνει την δυνατότητα περιστροφής και το ότι μπορούμε να κρατάμε σταθερό το κεφάλι όταν τρέχουμε μας δίνει καλύτερη αίσθηση ισορροπίας . Ενεργειακά έχουμε την δυνατότητα αποθήκευσης γλυκογόνου στους μυς κάτι πολύ σημαντικό για να διανυθούν μεγάλες αποστάσεις.
Το Τρέξιμο μεγάλων αποστάσεων δηλαδή η αντοχή είναι η μοναδική παράμετρος της φυσικής κατάστασης που για πολλά χρόνια μένει σε υψηλό-ικανοποιητικό επίπεδο σύμφωνα με τους ερευνητές του Πανεπιστημίου της Γιούτα.
Το 2012 διεξήχθη μία πρωτοποριακή έρευνα από την Radiological Society of North America στον αγώνα υπεραποστάσεων (4.175 χιλιόμετρα ) Trans Europe Foot Race με την χρήση μεταξύ άλλων και Μαγνητικού τομογράφου. «Ανακαλύψαμε με μεγάλο ενδιαφέρον ότι από ένα σημείο και μετά οι σύνδεσμοι του αστραγάλου και του κάτω ποδιού έδειξαν ικανότητες ανάπλασης ακόμα και κατά την διάρκεια πολυήμερου τρεξίματος. Διαπιστώθηκε ικανότητα των αρθρώσεων να αναπλάθονται παρόλη την πίεση που δέχονται μετά από μέρες κάτι που δεν είχε αναλυθεί και παρουσιαστεί στο παρελθόν. Η μελέτη μας έδειξε ότι δεν βρήκαμε κάποιο όριο στην χρήση των ανθρώπινων συνδέσμων στα κάτω άκρα».( Dr. Schutz). Σε αυτό το σημείο πρέπει να τονίσω πως είναι πολύ σημαντικό η άσκηση και η φυσική δραστηριότητα να ξεκινά από μικρή ηλικία και να γίνεται σε όλη την διάρκεια της ζωής μας (δια βίου άθληση) προκειμένου να έχουμε την πιο ολοκληρωμένη και σωστή ανάπτυξη του μυϊκού μας συστήματος και εδώ είναι και μία μεγάλη μας διαφορά από τα ζώα , ο άνθρωπος πρέπει να προπονηθεί για φτάσει σε υψηλά επίπεδα αντοχής.
Πολλές έρευνες δείχνουν πως όταν τρέχουμε μεγάλες αποστάσεις ο οργανισμός μας αυξάνει την παράγωγή νευροδιαβιβαστών (σεροτονίνη, ντοπαμίνη) κάτι που γίνεται όταν βρισκόμαστε σε στιγμές απόλαυσης και καλής διάθεσης . Επίσης η έκκριση ενδορφινών ευθύνονται για την λεγόμενη ευφορία του δρομέα (runners high). Σύμφωνα με τον Christopher McDougall (Born to run) ο αμερικάνος προπονητής πολύ επιτυχημένων δρομέων J. Vitzil συγκλονίστηκε βλέποντας τους ινδιάνους Ταραουμάρα να τρέχουν καθώς διαπίστωσε πως ο λαός αυτός δεν ξέχασε ποτέ πως είναι να αγαπάς το τρέξιμο γιατί τελικά το τρέξιμο είναι η πρώτη τέχνη της ανθρωπότητας , η πρωταρχική πράξη εμπνευσμένης δημιουργίας!
ΤΡΕΞΙΜΟ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ
Φυσικά όπως σχεδόν όλα έτσι και η ικανότητα μας να τρέχουμε εκτινάχτηκε σε απίστευτα επίπεδα από τους αρχαίους Έλληνες καθώς οι ιστορικές πηγές μάς παρουσιάζουν απίστευτα δρομικά κατορθώματα . Άλλωστε τα πρώτα αγωνίσματα στους Ολυμπιακούς ήταν δρόμοι και φυσικά κάθε πόλη – κράτος είχε στις τάξεις τις Ημεροδρόμους δηλαδή δρομείς που έτρεχαν μεγάλες αποστάσεις για την μεταφορά μηνυμάτων. Όλοι γνωρίζουμε για τον Φειδιππίδη που παραμονές της μάχης του Μαραθώνα σταλμένος από τους Αθηναίους πηγαίνει στην Σπάρτη να ζήτηση στρατιωτική βοήθεια και σύμφωνα με τον Ηρόδοτο έφτασε στη Σπάρτη την επόμενη της αναχώρησης του από την Αθήνα διατρέχοντας 1140 στάδια δηλαδή 246 χιλιόμετρα. Συνολικά ο Φειδιππίδης διένυσε την απόσταση Αθήνα-Σπάρτη– Αθήνα σε λιγότερο από 5 ημέρες. Επίσης ο Ηρόδοτος γράφει πως στην αρχή της μάχης του Μαραθώνα οι Αθηναίοι << δρόμω ίεντο ές τους βαρβάρους >>, κάλυψαν δηλαδή τα 1.000 μέτρα που χώριζαν τα δύο στρατεύματα τρέχοντας και μάλιστα τα τελευταία 200 μέτρα με πλήρη ταχύτητα καθώς βρίσκονταν στο δραστικό βεληνεκές των Περσών τοξοτών για να αποφύγουν την δεύτερη βολή τους , πέφτοντας επάνω τους χωρίς να χαλάσουν τις γραμμές της φάλαγγας. Εν συνεχεία ακολουθεί ο γνωστός δρόμος του ημεροδρόμου-οπλίτη από το Μαραθώνα στην Αθήνα για να αναγγείλει την νίκη , φορώντας όλο τον στρατιωτικό εξοπλισμό του (Πλούταρχος, Λουκιανός ) . Λίγες ώρες μετά τη μάχη αναχωρεί το μεγαλύτερο μέρος των Μαραθωνομάχων για να μεταβεί στην Αθήνα , προκειμένου να προλάβουν τους Πέρσες που επιβιβαζόμενοι στα πλοία τους κατευθύνονται στον Πειραιά με την ελπίδα να βρουν την πόλη ανυπεράσπιστη . Το απόγευμα ο Δάτης αντικρίζει στα τείχη τους ίδιους άντρες που νίκησαν τον στρατό του το πρωί της ίδιας μέρας στο Μαραθώνα (Ηρόδοτος). Τέλος την επόμενη της μάχης καταφθάνουν 2000 Σπαρτιάτες στον Μαραθώνα καλύπτοντας την απόσταση Σπάρτη – Αθήνα σε 3 μέρες με πλήρη εξάρτηση (30-35 κιλά), καλύπτοντας 80 με 90 χιλιόμετρα τη μέρα.
Στις Πλαταιές ο Ευχίδας , πολεμιστής περίφημος για την ταχύτητά και αντοχή του μεταβαίνει στο μαντείο των Δελφών, από όπου έφερε το ιερό πυρ και επέστρεψε αυθημερόν στο ελληνικό στρατόπεδο. Υπολογίζεται ότι μέσα σε μια ημέρα διήνυσε 185 χιλιόμετρα. Ανάβοντας το πυρ στον βωμό για τον εορτασμό της νίκης στη μάχη, ασπάσθηκε τους συμπολεμιστές του και απεβίωσε. “Ευχίδας Πυθώδε τρέξας ήλθοε τώδ’ αυθημερόν” (Πλουτάρχου Αριστείδης, 20) .
Ο Αγέας νίκησε στον Δόλιχο στην 113η Ολυμπιάδα και φεύγει κατευθείαν να αναγγείλει την νίκη του στην πατρίδα του το Άργος φτάνοντάς αργά το βράδυ , δηλαδή έτρεξε 110 χιλ. σε μία μέρα.
Σήμερα όλα αυτά μπορεί να φαντάζουν απίστευτα ωστόσο η Φυσική Αγωγή ήταν τρόπος ζωής για κάθε Έλληνα και το μέσο το οποίο τον βοηθούσε στον καθημερινό μόχθο αλλά και στην υπεράσπιση της Πόλης και φυσικά οι Έλληνες αντιλήφθηκαν νωρίς πόσο σημαντική ήταν η ικανότητα μας στην αντοχή .
ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΑΙ ΤΡΕΞΙΜΟ
Τα τελευταία χρόνια το τρέξιμο έχει μπει πλέον στην καθημερινότητα πάρα πολλών γυναικών οι οποίες τόσο με την μεγάλη αριθμητική παρουσία τους σε αγώνες δρόμου όσο και με τις επιδόσεις τους δείχνουν πως και αυτές είναι γεννημένες για να τρέχουν ! Φυσικά και υπάρχουν διαφορές μεταξύ ανδρών –γυναικών , όπως το ότι οι γυναίκες έχουν χαμηλότερη ικανότητα δέσμευσης και μεταφοράς Ο2 , μεγαλύτερο ποσοστό σωματικού λίπους (Κλεισούρας 1990) . Επίσης οι γυναίκες έχουν μικρότερους μύες, μικρότερη καρδιά, χαμηλότερο αιματοκρίτη κι αιμοσφαιρίνη . Επιπλέον, ο όγκος παλμού, ο συνολικός όγκος αίματος, και η μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου είναι μικρότερη στις γυναίκες .
Όλα αυτά δεν σημαίνουν πως δεν υπάρχουν και πλεονεκτήματα , καθώς σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Applied Physiology, Nutrition, and Metabolism ,οι γυναίκες επεξεργάζονται γρηγορότερα το οξυγόνο από τους άνδρες όταν γυμνάζονται (University of Waterloo Καναδάς) πράγμα που σημαίνει πως αποκτούν ένα φυσικό πλεονέκτημα στην μυϊκή κόπωση ! Ευνοϊκές διαφοροποιήσεις εντοπίζονται και στην ευκινησία και εύρος κίνηση των αρθρώσεων , καθώς και το ότι η συστηματική προπόνηση με βάρη αυξάνει τη μυϊκή δύναμη, χωρίς όμως να δημιουργεί μυϊκή υπερτροφία(Marker, 1981). Άλλωστε η καλύτερη επίδοση στον Μαραθώνιο της P. Ratklif με 2 ώρες 15΄19΄΄ έναντι του 2 ώρες 02΄ 57΄΄ του Dennis Kimetto δείχνει πως τελικά δεν υπάρχει τεράστια διαφορά ανάμεσα στα δύο φύλα.
Το ότι το τρέξιμο και γενικά η φυσική δραστηριότητα είναι συνυφασμένα με την ίδια την φύση μας καθώς σώμα , ψυχή και πνεύμα γίνονται ένα φαίνεται και από τα λόγια του μεγαλύτερου υπερμαραθωνοδρόμου όλων τον εποχών Γιάννη Κούρου << Όταν το σώμα παραδίδεται , τότε μόνο η δύναμη της θέλησης μπορεί να το ενεργοποιήσει. Δεν είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς τι γίνεται στο μυαλό, στην ψυχή ενός δρομέα στις αισθήσεις του και πέρα από αυτές στην προσπάθεια να αρνηθεί το σώμα του. Ο δρομέας που συνεχίζει κάνει την υπέρβαση σε ένα μεταφυσικό επίπεδο>>
* Ο Αντώνης Κουφός είναι απόφοιτος του Τμήματος Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Α.Π.Θ. , Δρομέας , Υπεύθυνος Running Team του Εθνικού Αλεξανδρούπολης και Τεχνικός Διευθυντής του VIA EGNATIA RUN ( tonirunning@hotmail.gr)
